Joshua Klein: The intelligence of crows

Tłumaczenie: Jaroslaw Danilczuk Korekta: Dariusz Glazewski

How many of you have seen the Alfred Hitchcock film "The Birds"?

Ilu z Was widziało "Ptaki" Hitchcocka?

Ktoś z Was się wystraszył?

Any of you get really freaked out by that?

You might want to leave now.

Zaraz zechcecie wyjść.

(Laughter)

(Śmiech)

So this is a vending machine for crows.

Oto automat dla ptaków.

Over the past few days, many of you have been asking,

Przez ostatnie kilka dni pytaliście mnie:

"How did you come to this? How did you get started doing this?"

"Jak na to wpadłeś? Jak zacząłeś to robić?"

It started, as with many great ideas,

Zaczęło się, jak to z wielkimi ideami,

or many ideas you can't get rid of, anyway,

albo pomysłami, które pojawiają się

at a cocktail party.

na imprezach.

About 10 years ago, I was at a cocktail party with a friend of mine.

Jakieś 10 lat temu byłem z przyjacielem na przyjęciu,

siedzieliśmy sobie, a on żalił się na wrony,

We were sitting there, and he was complaining about the crows

które zapaskudzały mu podwórko.

that were all over his yard and making a big mess.

And he was telling me we ought to eradicate these things,

Mówił mi, że powinniśmy spróbować się ich pozbyć.

Musimy je powybijać, bo brudzą.

kill them, because they're making a mess.

Stwierdziłem, że to głupota,

I said that was stupid,

i może nauczymy je robić coś pożytecznego.

maybe we should just train them to do something useful.

Powiedział, że to niemożliwe.

And he said that was impossible.

And I'm sure I'm in good company in finding that tremendously annoying,

Myślę, że jestem wśród ludzi, którzy, jak ja, uznają za niesamowicie irytujące

when someone tells you it's impossible.

-- kiedy ktoś mówi Wam, że coś jest niemożliwe.

I tak następne 10 lat spędziłem na czytaniu o wronach w wolnym czasie.

So I spent the next 10 years reading about crows in my spare time.

(Laughter)

(Śmiech)

And after 10 years of this, my wife said,

Po 10 latach moja żona w końcu powiedziała:

"You've got to do this thing you've been talking about,

"Słuchaj, wiesz co, musisz zrobić to

o czym mówiłeś i zbudować automat"

and build the vending machine."

I tak też zrobiłem.

So I did.

Jednym z powodów, dla których mnie to zainteresowało

But part of the reason I found this interesting is,

jest to, że zacząłem zauważać, że jesteśmy

I started noticing that we're very aware of all the species

świadomi istnienia tych wszystkich gatunków, które są

that are going extinct on the planet

zagrożone wyginięciem na skutek ekspansji człowieka,

as a result of human habitation expansion,

a nikt nie zwraca uwagi na gatunki,

and no one seems to be paying attention to all the species

które po prostu sobie żyją -- które przetrwają.

that are actually living; they're surviving.

Mówię konkretnie o gatunkach synantropijnych

And I'm talking specifically about synanthropic species,

które przystosowały się konkretnie do ludzkiego środowiska.

which have adapted specifically for human ecologies,

Gatunki takie jak szczury, karaluchy i wrony.

species like rats and cockroaches and crows.

And as I started looking at them, I was finding that they had hyper-adapted.

Kiedy zacząłem się im przyglądać, dostrzegłem, że

stały się ekstremalnie przystosowane do życia z nami.

They'd become extremely adept at living with us.

And in return, we just tried to kill them all the time.

A w zamian za to, po prostu staraliśmy się je powybijać.

(Laughter)

And in doing so, we were breeding them for parasitism.

Robiąc tak, hodowaliśmy je na pasożytów.

We were giving them all sorts of reasons to adapt new ways.

Dawaliśmy im wszelkie powody do adaptowania się na nowe sposoby.

So, for example, rats are incredibly responsive breeders.

Na przykład szczury to niewiarygodnie szybko reagujące osobniki.

And cockroaches, as anyone who's tried to get rid of them knows,

A karaluchy, jak każdy kto próbował się ich pozbyć wie,

have become really immune to the poisons that we're using.

że stają się odporne na trucizny, których używamy.

So I thought, let's build something that's mutually beneficial;

Pomyślałem więc, że zbuduję coś co jest dobre dla obu stron.

Więcej - zbuduję coś z czego obie strony będą czerpać korzyści,

something that we can both benefit from,

i znajdę jakiś sposób na nawiązanie nowych relacji z tymi gatunkami.

and find some way to make a new relationship with these species.

I tak zbudowałem automat.

So I built the vending machine.

But the story of the vending machine is a little more interesting

Historia automatu będzie ciekawsza

jeżeli dowiecie się więcej na temat wron.

if you know more about crows.

It turns out, crows aren't just surviving with human beings;

Wygląda na to, że wrony nie tylko są w stanie przeżyć wśród ludzi --

one tak naprawdę rozwijają się.

they're actually thriving.

They're found everywhere on the planet except for the Arctic

Można je znaleźć wszędzie na Ziemi z wyjątkiem Arktyki

i południowych krańców Południowej Ameryki.

and the southern tip of South America.

Na całym świecie, rzadko znajduje się je

And in all that area, they're only rarely found breeding

żyjące dalej niż pięć kilometrów od istot ludzkich.

more than five kilometers away from human beings.

Możemy więc o nich nie myśleć,

So we may not think about them, but they're always around.

ale zawsze są w pobliżu.

And not surprisingly, given the human population growth,

Biorąc pod uwagę przyrost populacji ludzi,

more than half of the human population is living in cities now.

-- ponad połowa ludzkości żyje obecnie w miastach --

And out of those, nine-tenths of the human growth population

90% tego przyrostu populacji

ma miejsce w miastach.

is occurring in cities.

We're seeing a population boom with crows.

Nic dziwnego więc, że widzimy potężny wzrost populacji wron.

So bird counts are indicating

Zliczanie ptaków pokazuje

that we might be seeing up to exponential growth in their numbers.

prawie wykładniczy przyrost ich liczby.

Nie jest to więc żadna niespodzianka.

So that's no great surprise.

But what was really interesting to me was to find out

Naprawdę zaciekawiło mnie, gdy dostrzegłem, że

that the birds were adapting in a pretty unusual way.

ptaki adaptują się w całkiem niezwykły sposób.

Pokażę Wam przykład.

And I'll give you an example of that.

To jest Betty. Jest wroną brodatą (łac. corvus moneduloides ang. New Caledonian crow)

This is Betty. She's a New Caledonian crow.

And these crows use sticks in the wild

Na wolności wrony te wydłubują patykami

to get insects and whatnot out of pieces of wood.

owady itp. z kawałków drzew.

Here, she's trying to get a piece of meat out of a tube.

Tutaj Betty próbuje wydostać kawałek mięsa z rury.

Badacze natrafili na problem.

But the researchers had a problem.

They messed up and left just a stick of wire in there.

Zawalili sprawę i zostawili jej tylko kawałek drutu.

Betty nigdy wcześniej tego nie robiła.

And she hadn't had the opportunity to do this before.

Nie szło jej za dobrze.

You see, it wasn't working very well.

So she adapted.

Więc się przystosowała.

Nie miała żadnych wskazówek. Nigdy przedtem nie widziała jak to się robi.

Now, this is completely unprompted; she had never seen this done before.

No one taught her to bend this into a hook

Nikt jej nie uczył jak zaginać haczyk;

or had shown her how it could happen.

nikt jej nie pokazał jak można to zrobić.

Zrobiła to wszystko samodzielnie.

But she did it all on her own.

So keep in mind -- she's never seen this done.

Pamiętajcie, że nigdy przedtem nie widziała jak to się robi.

(Laughter)

Right.

No tak.

(Laughter)

(Śmiech)

Yeah. All right.

Tak.

(Applause)

(Brawa)

So that's the part where the researchers freak out.

W tym momencie badacze osłupieli.

(Laughter)

(Śmiech)

It turns out,

Okazało się, że dowiadywaliśmy się coraz więcej o tym, że

we've been finding more and more that crows are really intelligent.

wrony są naprawdę inteligentne.

Ich mózgi są proporcjonalne,

Their brains are in the same proportion as chimpanzee brains are.

w tym samym stosunku jak mózgi szympansów.

Jest mnóstwo anegdot o różnych rodzajach ich inteligencji.

There's all kinds of anecdotes

for the different kinds of intelligence they have.

Na przykład w Szwecji

For example, in Sweden, crows will wait for fishermen

wrony czekają aż rybacy spuszczą żyłki do przerębli.

to drop lines through holes in the ice.

Kiedy rybacy się odsuwają,

And when the fishermen move off,

wrony zlatują, wciągają żyłkę i zjadają rybę lub przynętę.

the crows fly down, reel up the lines, and eat the fish or the bait.

Rybaków to strasznie wkurza.

It's pretty annoying for the fishermen.

On an entirely different tack,

Z zupełnie innej beczki,

at University of Washington a few years ago,

kilka lat temu na Uniwersytecie Waszyngton

robiono eksperyment, w którym złapano kilka wron w pobliżu akademików.

they were doing an experiment where they captured some crows on campus.

Kilkoro studentów wyszło na dwór, złapało w sieci kilka wron,

Some students went out, netted some crows, brought them in,

zaniosło je do środka. Zważono je, zmierzono i tak dalej

weighed and measured them, and let them back out again.

i wypuszczono je z powrotem.

And they were entertained to discover that for the rest of the week,

Studenci bawili się odkrywając, że

przez resztę tygodnia wrony, które złapali

zawsze, gdy ci konkretni studenci przechodzili koło akademików,

whenever these particular students walked around campus,

wrony wypróźniały się na nich,

these crows would caw at them and run around,

i latały wokoło uprzykrzając im życie.

and make their life kind of miserable.

(Laughter)

Znacznie gorzej bawili się kiedy trwało to przez kolejny tydzień.

They were significantly less entertained

when this went on for the next week.

I kolejny miesiąc. I po wakacjach.

And the next month.

And after summer break.

Until they finally graduated and left campus,

Aż uzyskali dyplom i opuścili uczelnię --

and -- glad to get away, I'm sure --

zadowoleni, że umknęli --

came back sometime later, and found the crows still remembered them.

wrócili jakiś czas później i okazało się, ze wrony wciąż ich pamiętały.

(Laughter)

Nowa zasada: Nie wkurzaj wron.

So, the moral being: don't piss off crows.

Teraz, kiedy studenci Uniwersytetu Waszyngton

So now, students at the University of Washington

that are studying these crows, do so with a giant wig and a big mask.

badają wrony

robią to używając ogromnej peruki i dużej maski.

(Laughter)

(Śmiech)

It's fairly interesting.

Bardzo interesujące.

(Laughter)

So we know these crows are really smart,

Wiemy już, że wrony są naprawdę sprytne,

but the more I dug into this, the more I found

ale im bardziej zagłębiałem się w temat, okazywało się, że

mają jeszcze bardziej istotne przystosowania.

that they actually have an even more significant adaptation.

Video: Crows have become highly skilled at making a living

Wideo: Wrony stały się niebywale biegłe

w radzeniu sobie w nowym miejskim środowisku.

in these new urban environments.

In this Japanese city, they have devised a way of eating a food

W tym japońskim mieście, znalazły sposób

na jedzenie tego z czym normalnie nie potrafią sobie poradzić -

that normally they can't manage:

drop it among the traffic.

zrzucają je na ruchliwą drogę.

The problem now is collecting the bits, without getting run over.

Problemem jest teraz zebranie kawałków

i nie zostanie rozjechanym.

Wait for the light to stop the traffic.

Czekaj aż światła zatrzymają ruch.

Then, collect your cracked nut in safety.

Potem bezpiecznie zabierz rozłupany orzech

(Laughter)

(Śmiech)

(Applause)

(Brawa)

Joshua Klein: Yeah, pretty interesting.

Joshua Klein: No tak. Całkiem interesujące.

What's significant about this isn't that crows are using cars

Istotne jest nie to, że wrony używają samochodów do łupania orzechów.

to crack nuts.

Tak naprawdę to stara sztuczka wron.

In fact, that's old hat for crows.

Działo się to około 10 lat temu

This happened about 10 years ago

in a place called Sendai City, at a driving school

w miejscu zwanym Sendai City, w szkole na prawo jazdy,

in the suburbs of Tokyo.

na przedmieściach Tokio.

And since that time,

Od tego czasu,

all the crows in the neighborhood are picking up this behavior.

wszystkie wrony z okolicy podchwytują to zachowanie.

Teraz, każda wrona w promieniu pięciu kilometrów stoi na chodniku

Now every crow within five kilometers is standing by a sidewalk,

czekając na swój obiad.

waiting to collect its lunch.

So they're learning from each other. And research bears this out.

Uczą się jedna od drugiej. Badania to potwierdzają.

Wygląda na to, że rodzice uczą swoje młode.

Parents seem to be teaching their young.

Nauczyły się od innych; nauczyły się od swoich wrogów.

They learn from their peers, they learn from their enemies.

If I have a little extra time,

Jeżeli zostanie mi trochę czasu, opowiem Wam o przypadku niewierności wrony,

I'll tell you about a case of crow infidelity

który to ciekawie zilustruje.

that illustrates that nicely.

Ważne jest to, że przystosowały się do kultury.

The point being, they've developed cultural adaptation.

Jak słyszeliśmy wczoraj,

And as we heard yesterday,

that's the Pandora's box that's getting human beings in trouble,

to puszka Pandory wpędza ludzi w kłopoty,

i zaczynamy dzięki nim je dostrzegać.

and we're starting to see it with them.

Potrafią bardzo szybko i bardzo elastycznie się adaptować

They're able to very quickly and very flexibly adapt

to new challenges and new resources in their environment,

do nowych wyzwań i nowych zasobów w ich środowisku,

which is really useful if you live in a city.

co jest całkiem użyteczne mieszkając w mieście.

Wiemy więc, że jest mnóstwo wron.

So we know that there's lots of crows.

Dowiedzieliśmy się, że są naprawdę sprytne oraz, że mogą się uczyć od siebie.

We found out they're really smart and they can teach each other.

Kiedy zrozumiałem to wszystko,

When all this became clear,

I realized the only obvious thing to do is build a vending machine.

stwierdziłem, że oczywiście trzeba zbudować im automat.

So that's what we did.

I tak zrobiliśmy.

This is a vending machine for crows.

Oto automat dla wron.

And it uses Skinnerian training to shape their behavior over four stages.

Używa on szkolenia w/g teorii Skinnera do kształtowania ich zachowań w czterech etapach.

To całkiem proste.

It's pretty simple.

Basically, what happens is that we put this out in a field

Upraszczając, wystawiamy to na pole,

or someplace where there's lots of crows.

lub inne miejsce gdzie jest mnóstwo wron,

We put coins and peanuts all around the base of the machine.

i rozrzucamy monety i orzeszki ziemne dookoła podstawy maszyny.

Wrony w końcu nadlatują, zjadają orzeszki,

Crows eventually come by, eat the peanuts,

i przyzwyczajają się do automatu.

and get used to the machine being there.

W końcu zjadają wszystkie orzeszki.

Eventually, they eat all the peanuts.

Potem widzą, że orzeszki leżą na tacce,

Then they see peanuts here on the feeder tray,

and hop up and help themselves.

podskakują i biorą je sobie.

Then they leave, the machine spits up more coins and peanuts,

Potem odlatują a maszyna wypluwa więcej monet i orzeszków,

i życie wygląda jak bajka, jeśli jesteś wroną.

and life is dandy if you're a crow --

Możesz wrócić w dowolnym czasie i wziąć sobie orzeszek.

you can come back anytime and get yourself a peanut.

So when they get really used to that, we move on to the crows coming back.

I kiedy przywykną do tego, skupiamy się na wracających wronach.

Są już przyzwyczajone do odgłosów maszyny, wracają

Now they're used to the sound of the machine;

they keep coming back and digging out peanuts

i wykopują orzeszki z leżącego tam stosu monet.

from the pile of coins that's there.

I kiedy już są naprawdę zadowolone z tego,

When they get really happy about this, we stymie them.

idziemy dalej i utrudniamy im zadanie.

We move to the third stage, where we only give them a coin.

Przechodzimy do trzeciej fazy, w której dajemy im tylko monetę.

Now, like most of us who have gotten used to a good thing,

W tym momencie, tak jak większość z nas, kiedy przyzwyczaimy się do czegoś dobrego,

wkurza je to niezmiernie.

this really pisses them off.

Więc robią to co w naturze kiedy szukają czegoś --

So they do what they do in nature when they're looking for something:

odrzucają wszystko z ich drogi za pomocą dzioba.

sweep things out of the way with their beak.

Robiąc tak, popychają monety do otworu,

They do that here, and that knocks the coins down the slot.

When that happens, they get a peanut.

moneta wpada, dostają orzeszek.

This goes on for some time.

I tak się dzieje przez jakiś czas.

Wrony uczą się, że wystarczy pokazać się,

The crows learn that all they have to do is show up,

poczekać aż wypadnie moneta, wrzucić monetę do otworu i dostać orzeszek.

wait for the coin to come out, put it in the slot,

then get their peanut.

I kiedy już radzą sobie i dobrze się z tym czują,

When they're good and comfortable with that,

przechodzimy do ostatniego etapu, w którym wrony przylatują i nic się nie dzieje.

we move to the final stage, where they show up and nothing happens.

This is where we see the difference between crows and other animals.

Tutaj właśnie widzimy różnicę pomiędzy wronami i innymi zwierzętami,

Wiewiórki, na przykład, pojawiłyby się, poszukały orzeszka i odeszły.

Squirrels, for example, would show up, look for the peanut, go away.

Wróciłyby, znowu szukałyby orzeszka i odeszły.

Come back, look for the peanut, go away.

They do this maybe half a dozen times before they get bored,

Zrobiłyby to kilka razy zanim by się nie znudziły,

and then they go off and play in traffic.

a potem poszłyby sobie i bawiły się w ruchu ulicznym.

Crows, on the other hand, show up and they try and figure it out.

Wrony natomiast, przylatują, próbują i znajdują sposób.

They know this machine has been messing with them

Wiedzą, że maszyna zadzierała z nimi,

through three different stages of behavior.

przez trzy kolejne fazy zachowań.

(Laughter)

(Śmiech)

They figure there must be more to it.

Domyślają się, że musi być coś jeszcze.

So they poke at it and peck at it.

Więc szturchają ją, dziobią i inne takie.

And eventually some crow gets a bright idea:

W końcu niektóre wrony wpadają na świetny pomysł,

"Hey, there's lots of coins lying around from the first stage,

"Hej, dookoła leży mnóstwo monet z pierwszego etapu,

leżą dookoła na ziemi," -- zeskakują na dół, podnoszą je i wrzucają do otworu.

hops down, picks it up, drops it in the slot, and we're off to the races.

No i zaczynają się wyścigi.

That crow enjoys a temporary monopoly on peanuts,

Ta wrona cieszy się z tymczasowej wyłączności na orzeszki

aż do chwili gdy jej towarzysze dowiedzą się jak to zrobić. Wtedy zaczyna się dziać.

until his friends figure out how to do it, and then there we go.

So, what's significant about this to me

I nie chodzi mi o to,

isn't that we can train crows to pick up peanuts.

że możemy nauczyć wrony zbierania orzeszków.

Mind you, there's 216 million dollars' worth of change lost every year,

Zauważcie, że rocznie gubi się drobniaki warte 216 milionów dolarów,

but I'm not sure I can depend on that ROI from crows.

ale nie jestem pewny czy mógłbym polegać na dochodach od wron.

(Laughter)

Instead, I think we should look a little bit larger.

Zamiast tego, powinniśmy spojrzeć trochę szerzej.

I think crows can be trained to do other things.

Myślę, że można nauczyć wrony robienia innych rzeczy.

For example, why not train them to pick up garbage after stadium events?

Na przykład, dlaczego by nie nauczyć ich zbierania śmieci po imprezach na stadionie?

Or find expensive components from discarded electronics?

Albo znajdowania drogich elementów w wyrzucanej elektronice?

A może do poszukiwania w ratownictwie?

Or maybe do search and rescue?

Najważniejsze w tym wszystkim jest dla mnie to, że

The main point of all this for me is,

we can find mutually beneficial systems for these species.

możemy znaleźć systemy o wzajemnych korzyściach dla tych gatunków.

Możemy znaleźć sposoby na wzajemne kontakty z innymi gatunkami,

We can find ways to interact with these other species

które nie opierają się na ich wytępieniu,

that doesn't involve exterminating them,

ale na znalezieniu równowagi użytecznej dla obu stron.

but involves finding an equilibrium with them that's a useful balance.

Thanks very much.

Dziękuję bardzo.

(Applause)

(Brawa)