New insights on poverty | Hans Rosling

Translator: Shkumbin Brestovci Reviewer: Arben Lila

I told you three things last year.

Ju kam dëftuar tri gjëra vitin e kaluar.

I told you that the statistics of the world

Ju kam thënë se statistikat e botës

have not been made properly available.

nuk janë vënë në dispozicion si duhet.

Because of that, we still have the old mindset

Për këtë arsye akoma kemi konceptin e vjetër

of developing in industrialized countries, which is wrong.

të vendeve në zhvillim dhe atyre të industrializuara, që është gabim.

And that animated graphics can make a difference.

Dhe grafikat e animuara mund ta dëshmojnë dallimin.

Things are changing

Gjërat po ndryshojnë.

and today, on the United Nations Statistic Division Home Page,

Dhe sot në webfaqen e departamentit të statistikave të Kombeve të Bashkuara,

it says, by first of May, full access to the databases.

thuhet se, prej një majit, do të ketë qasje të plotë në baza të të dhënave.

(Applause)

(Duartrokitje)

And if I could share the image with you on the screen.

Dhe nëse mund ta ndaj pamjen me ju në ekran.

So three things have happened.

Tri gjëra kanë ndodhë.

U.N. opened their statistic databases,

O.K.B. ka hapur bazat e të dhënave statistikore,

and we have a new version of the software

dhe ne kemi një verzion të ri të softwareit

up working as a beta on the net,

që punon në internet,

so you don't have to download it any longer.

kështuqë nuk keni nevojë ta shkarkoni më.

And let me repeat what you saw last year.

Më lejoni të përsëris atë që keni parë vitin e kaluar.

The bubbles are the countries.

Fluskat janë shtetet.

Here you have the fertility rate -- the number of children per woman --

Këtu keni shkallën e plleshmërisë - numrin e fëmijëve për grua -

and there you have the length of life in years.

dhe këtu keni kohëzgjatjen e jetës në vite.

This is 1950 -- those were the industrialized countries,

Kjo është 1950 - këto janë vendet e industrializuara,

those were developing countries.

këto vendet në zhvillim.

At that time there was a "we" and "them."

Në atë kohë ka ekzistuar koncepti ne dhe ata.

There was a huge difference in the world.

Ka pasur dallime të mëdha në botë.

But then it changed, and it went on quite well.

Por pastaj gjërat ndryshuan, dhe shkoi mjaft mirë.

And this is what happens.

Dhe kjo është ajo që ndodhi.

You can see how China is the red, big bubble.

Mund të shihni si Kina, është fluska e madhe e kuqe;

The blue there is India.

e kaltëra është India.

And they go over all this -- I'm going to try to be

Do të mundohem të jem

a little more serious this year in showing you

pak më serioz këtë vit duke ju treguar

how things really changed.

se si gjërat ndryshuan me të vërtetë.

And it's Africa that stands out as the problem down here, doesn't it?

Dhe është Afrika që bjen në sy si problem këtu poshtë, apo jo?

Large families still, and the HIV epidemic

Familje të mëdha akoma, dhe epidemia HIV

brought down the countries like this.

i bjen poshtë vendet si këto.

This is more or less what we saw last year,

Kjo është pakashumë ajo që pamë vjet.

and this is how it will go on into the future.

dhe kjo është si do të zhvillohet në të ardhmen.

And I will talk on, is this possible?

Dhe do të flas, nëse kjo është e mundshme?

Because you see now, I presented statistics that don't exist.

Sepse tash mund të shihni, kam prezentuar statistika që nuk ekzistojnë.

Because this is where we are.

Sepse kjo është ku jemi.

Will it be possible that this will happen?

A do të jetë e mundshme që kjo të ndodh?

I cover my lifetime here, you know?

Këtu mbuloj tërë jetën time, e kuptoni?

I expect to live 100 years.

Pres të jetoj 100 vjet.

And this is where we are today.

Dhe kjo është ku jemi sot.

Now could we look here instead at the economic situation in the world?

Tash mund të shikojme në vend të kësaj gjendjen ekonomike në botë?

And I would like to show that against child survival.

Dhe dua t'jua tregoj atë, krahasuar me mbijetesën e foshnjave.

We'll swap the axis.

Do t'i shkëmbejmë boshtet:

Here you have child mortality -- that is, survival --

këtu keni vdekshmërine e foshnjeve -- gjegjësisht, mbijetesën --

four kids dying there, 200 dying there.

katër fëmijë duke vdekur këtu, 200 duke vdekur atje.

And this is GDP per capita on this axis.

Dhe kjo është GDP per capita në këtë bosht.

And this was 2007.

Dhe kjo ishte 2007.

And if I go back in time, I've added some historical statistics --

Nëse kthehemi mbrapa në kohë, kam futur disa statistika historike --

here we go, here we go, here we go -- not so much statistics 100 years ago.

qe pra, qe pra, qe pra -- nuk ka shumë statistika 100 vjet më parë.

Some countries still had statistics.

Disa vende akoma kishin statistika.

We are looking down in the archive,

Këtu gjurmojmë thellë në arkiva.

and when we are down into 1820,

dhe ku jemi thellë në vitin 1820.

there is only Austria and Sweden that can produce numbers.

janë vetëm Austria dhe Suedia që mund të prodhojnë numra.

(Laughter)

(Të qeshura)

But they were down here. They had 1,000 dollars per person per year.

Por ato janë këtu poshtë, kishin 1000 dollar për person në vjet.

And they lost one-fifth of their kids before their first birthday.

Dhe ato humbnin një të pestën e fëmijëve para ditëlindjes së parë.

So this is what happens in the world, if we play the entire world.

Kjo është ajo që ndodh në botë, nëse e luajmë tërë botën,

How they got slowly richer and richer,

si u bënë ngadalë më të pasura dhe më të pasura,

and they add statistics.

dhe ato shtojnë statistika.

Isn't it beautiful when they get statistics?

A nuk është e bukur kur ka statistika?

You see the importance of that?

E shihni rëndësinë e tyre?

And here, children don't live longer.

Dhe këtu, fëmijët nuk jetojnë më gjatë.

The last century, 1870, was bad for the kids in Europe,

Shekulli i fundit, 1870, ishte i keq për fëmijët në Europë,

because most of this statistics is Europe.

Sepse shumica e këtyre statistikave janë Europë,

It was only by the turn of the century

Vetëm në kapërcyell të shekullit

that more than 90 percent of the children survived their first year.

më shumë se 90 përqind të fëmijëve mbijetuan vitin e parë.

This is India coming up, with the first data from India.

Kjo është India duke u ngjitur, me të dhënat e para nga India.

And this is the United States moving away here, earning more money.

Dhe këto janë Shtetet e Bashkuara duke ikur këtu, duke fituar më shumë para.

And we will soon see China coming up in the very far end corner here.

Dhe së shpejti do ta shohim Kinën duke hipur nga këndi këtu.

And it moves up with Mao Tse-Tung getting health,

Dhe ngjitet lartë me Mao Cedunin që bjen shëndet,

not getting so rich.

pa u bërë fort i pasur.

There he died, then Deng Xiaoping brings money.

Këtu vdes ai, mandej Deng Ksiaoping bjen para,

It moves this way over here.

Lëviz këndej dhe vjen këtu.

And the bubbles keep moving up there,

Dhe fluskat ngjiten lartë,

and this is what the world looks like today.

Dhe kështu duket bota sot.

(Applause)

(Duartrokitje)

Let us have a look at the United States.

Le t'i shikojmë Shtetet e Bashkuara.

We have a function here -- I can tell the world, "Stay where you are."

Këtu kemi një funksion -- Mund t'i them botës, "Rri aty ku je."

And I take the United States -- we still want to see the background --

Dhe i marr Shtetet e Bashkuara -- duam ta shohim sfondin edhe më tutje --

I put them up like this, and now we go backwards.

I vendos kështu, dhe tash kthehemi mbrapsht.

And we can see that the United States

Dhe mund të shohim se Shtetet e Bashkuara

goes to the right of the mainstream.

shkojnë djathtas nga rrjedha e përgjithshme.

They are on the money side all the time.

Ato gjenden në anën e parave gjatë gjithë kohës.

And down in 1915, the United States was a neighbor of India --

Dhe këtu poshtë më 1915, Shtetet e Bashkuara ishin fqinj të Indisë --

present, contemporary India.

të Indisë së sotme.

And that means United States was richer,

Dhe kjo do të thotë se Shtetet e Bashkuara ishin më të pasura,

but lost more kids than India is doing today, proportionally.

por humbnin më shumë fëmijë se India sot, përpjestimisht.

And look here -- compare to the Philippines of today.

Dhe shikoni këtu -- krahasoni me Filipinet sot.

The Philippines of today has almost the same economy

Filipinet sot kanë pothuajse të njejtën ekonomi

as the United States during the First World War.

si Shtetet e Bashkuara gjatë Luftës së Parë Botërore.

But we have to bring United States forward quite a while

Por duhet ti sjellim Shtetet e Bashkuara akoma më përpara në kohë

to find the same health of the United States

për të gjetur të njejtin sistem shëndetësor

as we have in the Philippines.

siç e kemi në Filipine.

About 1957 here, the health of the United States

Diku nga viti 1957 këtu, shëndetësia në Shtetet e Bashkuara

is the same as the Philippines.

është e njejtë si në Filipine.

And this is the drama of this world which many call globalized,

Dhe kjo është drama e kësaj bote, të cilën shumë e quajnë të globalizuar,

is that Asia, Arabic countries, Latin America,

që Azia, vendet Arabe, Amerika Latine

are much more ahead in being healthy, educated,

janë shumë më përpara në të qenit të shëndetshëm, të edukuar

having human resources than they are economically.

në pasuri të burimeve njerëzore se sa në ekonomi.

There's a discrepancy in what's happening today

Ka një diskrepancë në atë se çka ndodh sot

in the emerging economies.

në ekonomitë gufuese.

There now, social benefits, social progress,

Qe pra, benefitet speciale, përparimi shoqëror

are going ahead of economical progress.

ecin më përpara se përparimi ekonomik.

And 1957 -- the United States had the same economy as Chile has today.

Dhe 1957 -- Shtetet e Bashkuara kanë ekonomi të njejtë si Kili sot.

And how long do we have to bring United States

Dhe sa do të na duhet që t'i sjellim Shtetet e Bashkuara

to get the same health as Chile has today?

të ketë shëndetin e njejtë si Kili sot?

I think we have to go, there -- we have 2001, or 2002 --

Mendoj se duhet të shkojmë, qe -- ku e kemi 2001, apo 2002 --

the United States has the same health as Chile.

Shtetet e Bashkuara kanë të njejtin shëndet si Kili.

Chile's catching up!

Kili po e zë hapin!

Within some years Chile may have better child survival

Për disa vjet Kili mund të ketë mbijetesë më të lartë të foshnjave

than the United States.

se Shtetet e Bashkuara.

This is really a change, that you have this lag

Ky është vërtetë ndryshim, që kemi këtë prapambetje

of more or less 30, 40 years' difference on the health.

prej rreth 30, 40 vitesh diferencë në shëndetësi.

And behind the health is the educational level.

Dhe pas shëndetësisë është niveli i arsimit.

And there's a lot of infrastructure things,

Dhe ka shumë gjëra tjera infrastrukturore,

and general human resources are there.

dhe burimet e përgjithshme njerëzore janë këtu.

Now we can take away this --

Tash mund ta heqim këtë --

and I would like to show you the rate of speed,

dhe dua t'ju tregoj shkallën e shpejtësisë,

the rate of change, how fast they have gone.

shkallën e ndryshimit, sa shpejtë kanë shkuar.

And we go back to 1920, and I want to look at Japan.

Dhe kthehemi në vitin 1920, dhe dua të shikoj Japoninë.

And I want to look at Sweden and the United States.

Dhe dua të shikoj Suedinë dhe Shtetet e Bashkuara.

And I'm going to stage a race here

Dhe do ta vendos një garë këtu

between this sort of yellowish Ford here

në mes të Fordit si të verdhë këtu

and the red Toyota down there,

dhe Toyotas të kuqe atje,

and the brownish Volvo.

dhe Volvos së murrme.

(Laughter)

(Qeshje)

And here we go. Here we go.

Dhe shkojmë tash, shkojmë.

The Toyota has a very bad start down here, you can see,

Toyota ka start të dobët këtu poshtë, siç mund ta shihni,

and the United States Ford is going off-road there.

Fordi nga Shtetet e Bashkuara doli nga udha këtu.

And the Volvo is doing quite fine.

Volvoja po ecën mirë.

This is the war. The Toyota got off track, and now

Kjo është lufta. Toyota doli nga shtegu, dhe tash

the Toyota is coming on the healthier side of Sweden --

Toyota po vjen në anën e shëndetshme të Suedisë --

can you see that?

a po e shihni?

And they are taking over Sweden,

Dhe po e tejkalojnë Suedinë,

and they are now healthier than Sweden.

dhe tash janë më të shëndoshë se Suedia.

That's the part where I sold the Volvo and bought the Toyota.

Këtu është pjesa kur unë shita Volvon dhe bleva Toyotën.

(Laughter)

(Qeshje)

And now we can see that the rate of change was enormous in Japan.

Dhe tash mund të shohim se shkalla e ndryshimit ishte tejet e lartë në Japoni.

They really caught up.

Me të vërtetë e zunë hapin.

And this changes gradually.

Dhe kjo ndryshon gradualisht.

We have to look over generations to understand it.

Duhet të shikojmë nëpër gjenerata që ta kuptojmë.

And let me show you my own sort of family history --

Më lejoni t'jua tregoj historinë time familjare --

we made these graphs here.

kemi bërë këto grafika këtu.

And this is the same thing, money down there, and health, you know?

Dhe këtu kemi të njejtën gjë, paratë këtu poshtë dhe shëndeti, si ta them?

And this is my family.

Dhe kjo është familja ime.

This is Sweden, 1830, when my great-great-grandma was born.

Kjo është Suedia, 1830, kur u lind stër-stër-gjyshja ime.

Sweden was like Sierra Leone today.

Suedia ishte si Sierra Leone sot.

And this is when great-grandma was born, 1863.

Dhe kjo është kur u lind stër-gjyshja, më 1863.

And Sweden was like Mozambique.

Suedia ishte si Mozambiku.

And this is when my grandma was born, 1891.

Dhe kjo është kur u lind gjyshja ime, më 1891.

She took care of me as a child,

Ajo kujdesej për mua kur isha i vogël,

so I'm not talking about statistic now --

kështuqë tash nuk po flas për statistika --

now it's oral history in my family.

tash është në historinë e familjes sime.

That's when I believe statistics,

Kjo është kur filloj t'u besoj statistikave,

when it's grandma-verified statistics.

kur jane statistika të vërtetuara nga gjyshja.

(Laughter)

(Qeshje)

I think it's the best way of verifying historical statistics.

Mendoj se është mënyra më e mirë e vërtetimit të statistikave historike.

Sweden was like Ghana.

Suedia ishte si Gana.

It's interesting to see the enormous diversity

Është interesante të shohësh diverzitetin e madh

within sub-Saharan Africa.

brenda Afrikës nën-Sahara.

I told you last year, I'll tell you again,

Ju kam thënë vitin e kaluar, dhe do t'ju them sërish,

my mother was born in Egypt, and I -- who am I?

nëna ime u lind në Egjipt, ndërsa unë -- kush jam unë?

I'm the Mexican in the family.

Unë jam meksikani në familje.

And my daughter, she was born in Chile,

Ndërsa vajza ime, u lind në Kil,

and the grand-daughter was born in Singapore,

mbesa u lind në Singapor,

now the healthiest country on this Earth.

sot vendi më i shëndoshë në tërë rruzullin.

It bypassed Sweden about two to three years ago,

e tejkaloi Suedinë para dy-tre vjetësh,

with better child survival.

me mbijetesë më të lartë të foshnjave.

But they're very small, you know?

Por janë shumë të vegjël, apo jo.

They're so close to the hospital we can never

Ata janë aq afër spitalit sa që ne nuk mund

beat them out in these forests.

t'i mundim nëpër këto pyje.

(Laughter)

(Qeshje)

But homage to Singapore.

Por respekt për Singaporin.

Singapore is the best one.

Singapori janë më të mirët sot.

Now this looks also like a very good story.

Tash edhe kjo duket si një tregim i mirë.

But it's not really that easy, that it's all a good story.

Por nuk është edhe aq lehtë, se e tërë kjo është tregim i mirë.

Because I have to show you one of the other facilities.

Sepse më duhet t'ju tregoj një tjetër mundësi.

We can also make the color here represent the variable --

Mund ta bëjmë ngjyrën këtu që ta paraqesë variablën --

and what am I choosing here?

dhe çka do të zgjedh këtu?

Carbon-dioxide emission, metric ton per capita.

Emitimin e dioksid-karbonit, tona metrik për kokë banori.

This is 1962, and United States was emitting 16 tons per person.

Kjo është 1962, dhe Shtetet e Bashkuara po emitonin 16 tona për kokë.

And China was emitting 0.6,

Ndërsa Kina po emitonte 0.6,

and India was emitting 0.32 tons per capita.

India po emitonte 0.32 tona per capita.

And what happens when we moved on?

Dhe çka ndodh kur shkojmë më tutje?

Well, you see the nice story of getting richer

Eh, e shihni që tregimi i këndshëm i pasurimit

and getting healthier --

dhe rritjes së shëndetit --

everyone did it at the cost of emission of carbon dioxide.

të gjithë e bënë këtë në kurriz të emitimit të dioksid-karbonit.

There is no one who has done it so far.

Nuk ka asnjë që nuk e ka bërë deri tash.

And we don't have all the updated data

Dhe nuk i kemi të gjitha shënimet e freskëta

any longer, because this is really hot data today.

sepse sot kjo është temë e nxehtë.

And there we are, 2001.

Dhe ja ku jemi më 2001.

And in the discussion I attended with global leaders, you know,

Dhe në diskutimin ku mora pjesë me liderët globalë, e dini,

many say now the problem is that the emerging economies,

shumë prej tyre sot thonë, se problemi janë ekonomitë gufuese,

they are getting out too much carbon dioxide.

ato po nxjerrin tepër shumë dioksid-karboni.

The Minister of the Environment of India said,

Ministri i Mjedisit i Indisë pat thënë,

"Well, you were the one who caused the problem."

"Paj, ju jeni ata që e keni shkaktuar problemin.

The OECD countries -- the high-income countries --

Vendet e OZhBE (OECD) -- vendet me të ardhura të larta --

they were the ones who caused the climate change.

ato e kishin shkaktuar ndryshimin e klimës.

"But we forgive you, because you didn't know it.

Por ne jua falim, sepse nuk e keni ditur.

But from now on, we count per capita.

Por që tash, do të numrojmë për kokë banori.

From now on we count per capita.

Prej tash numrojmë për kokë banori.

And everyone is responsible for the per capita emission."

Dhe secili është përgjegjës për emitimin për kokë banori."

This really shows you, we have not seen good economic

Kjo vërtet ju tregon se nuk kemi parë zhvillim të mirë ekonomik

and health progress anywhere in the world

dhe përparim shëndetësor kudoqoftë në botë

without destroying the climate.

pa e shkatërruar klimën.

And this is really what has to be changed.

Dhe kjo është ajo që duhet të ndryshojë.

I've been criticized for showing you a too positive image of the world,

Më kanë kritikuar se kam paraqitur imazh shumë pozitiv të botës,

but I don't think it's like this.

por nuk mendoj se është i tillë.

The world is quite a messy place.

Bota është një vend shumë i ngatërruar.

This we can call Dollar Street.

Këtë mund ta quajmë Rruga e Dollarit.

Everyone lives on this street here.

Të gjithë jetojnë në këtë rrugë këtu.

What they earn here -- what number they live on --

Atë që e fitojnë këtu -- te cili numër jetojnë --

is how much they earn per day.

është sa fitojnë në ditë.

This family earns about one dollar per day.

Kjo familje fiton një dollar në ditë.

We drive up the street here,

Vazhdojmë kësaj rruge këndej,

we find a family here which earns about two to three dollars a day.

gjejmë një familje që fiton rreth dy deri tre dollarë në ditë.

And we drive away here -- we find the first garden in the street,

Dhe vazhdojme këndej -- e gjejmë oborrin e parë në rrugë,

and they earn 10 to 50 dollars a day.

dhe këta fitojnë 10 deri 50 dollarë në ditë.

And how do they live?

Si jetojnë këta?

If we look at the bed here, we can see

Nëse shikojmë shtratin këtu, mund të shohim

that they sleep on a rug on the floor.

se flejnë në batanie në dysheme.

This is what poverty line is --

Kjo është linja e varfërisë --

80 percent of the family income is just to cover the energy needs,

80 përqind e të ardhurave shkon për të mbuluar nevojat energjetike të familjes,

the food for the day.

bukën e përditshme.

This is two to five dollars. You have a bed.

Këtu është 2 deri 5 dollarë, këtu kemi shtrat.

And here it's a much nicer bedroom, you can see.

Dhe këtu kemi dhomë të fjetjes shumë më të bukur.

I lectured on this for Ikea, and they wanted to see

Kam mbajtë lekcion për këtë për Ikea'n, ata donin të shihnin

the sofa immediately here.

kauçin menjëherë këtu.

(Laughter)

(Qeshje)

And this is the sofa, how it will emerge from there.

Dhe këtu është kauçi, si do të dalë nga këtu.

And the interesting thing, when you go around here in the photo panorama,

Dhe gjëja interesante, nëse sillemi këtu në foton panoramë,

you see the family still sitting on the floor there.

e shihni familjen akoma duke u ulur në dysheme,

Although there is a sofa,

megjithëse kemi kauç.

if you watch in the kitchen, you can see that

Nëse i lëshojmë një sy kuzhinës, mund të shihni

the great difference for women does not come between one to 10 dollars.

që ndryshimi i madh për gratë nuk vjen në mes të 1 dhe 10 dollarë.

It comes beyond here, when you really can get

Vjen këtu përtej, kur vërtetë mund të keni

good working conditions in the family.

kushte të mira pune në familje.

And if you really want to see the difference,

Dhe nëse vërtetë doni të shihni dallimin,

you look at the toilet over here.

shikoni te banjoja këndej.

This can change. This can change.

Kjo mund të ndryshojë, kjo mund të ndryshojë.

These are all pictures and images from Africa,

Të gjitha këto janë pamje nga Afrika,

and it can become much better.

dhe mund të bëhet shumë më mirë.

We can get out of poverty.

Mund të dalim nga varfëria.

My own research has not been in IT or anything like this.

Hulumtimi im nuk ishte në TI apo diçka të ngjashme.

I spent 20 years in interviews with African farmers

Kam kaluar 20 vjet me intervistim të farmerëve afrikanë

who were on the verge of famine.

që ishin në zgripth të urisë.

And this is the result of the farmers-needs research.

Dhe kjo ishte rezultati i hulumtimit të nevojave të farmerëve.

The nice thing here is that you can't see

E bukura këtu është se nuk mund të shihni

who are the researchers in this picture.

kush janë hulumtuesit në këtë tablo.

That's when research functions in poor societies --

Kjo është kur hulumtimi funksionon për shoqëri --

you must really live with the people.

duhet të jetoni bashkë me njerëzit.

When you're in poverty, everything is about survival.

Kur jeni në varfëri, gjithçka sillet rreth mbijetesës.

It's about having food.

Merremi me sigurimin e ushqimit.

And these two young farmers, they are girls now --

Nërsa këto dy farmere të reja, janë vajza tash --

because the parents are dead from HIV and AIDS --

sepse prindërit kanë vdekur nga HIV AIDS --

they discuss with a trained agronomist.

diskutojnë me një agronom të shkolluar.

This is one of the best agronomists in Malawi, Junatambe Kumbira,

Ky është një nga agronomët më të mirë në Malawi, Junatambe Kumbira,

and he's discussing what sort of cassava they will plant --

dhe ai diskuton çfarë lloji të maniokës do të mbjellin --

the best converter of sunshine to food that man has found.

shndërruesi më i fortë i dritës së diellit në ushqim që e ka zbuluar njeriu

And they are very, very eagerly interested to get advice,

Dhe ata janë shumë të etshëm të marrin një këshillë,

and that's to survive in poverty.

për të mbijetuar varfërinë.

That's one context.

Ky është një kontekst.

Getting out of poverty.

Të dalësh nga varfëria.

The women told us one thing. "Get us technology.

Gratë na thanë një gjë. "Na sillni teknologji.

We hate this mortar, to stand hours and hours.

E urrejmë këtë kazmë, qëndrimin orë mbas ore.

Get us a mill so that we can mill our flour,

Na sillni një mulli, që të mund ta bluajmë miellin tonë,

then we will be able to pay for the rest ourselves."

atëherë do të mund të paguajmë të gjitha të tjerat vetë."

Technology will bring you out of poverty,

Teknologjia mund t'ju nxjerr nga varfëria

but there's a need for a market to get away from poverty.

por lypset një treg për të dalë nga varfëria.

And this woman is very happy now, bringing her products to the market.

Dhe kjo grua tash është e lumtur, që mund t'i sjell prodhimet e veta në treg.

But she's very thankful for the public investment in schooling

Por është shumë mirënjohëse për investimet publike në edukim

so she can count, and won't be cheated when she reaches the market.

në mënyrë që të llogaris se nuk do të mashtrohet kur të dalë në treg.

She wants her kid to be healthy, so she can go to the market

Ajo do që fëmija i saj të jetë i shëndoshë, që të mund të dalë në treg

and doesn't have to stay home.

dhe të mos ngujohet në shtëpi.

And she wants the infrastructure -- it is nice with a paved road.

Dhe ajo e do infrastrukturën -- është më mirë me rrugë të shtruar

It's also good with credit.

Ka të mira edhe nga kreditë.

Micro-credits gave her the bicycle, you know.

Mikrokreditë ia kanë mundësuar biçikletën,

And information will tell her when to go to market with which product.

Dhe informacioni i thotë kur të dalë me cilin prodhim në treg

You can do this.

Kjo mund të bëhet.

I find my experience from 20 years of Africa is that

Kjo është përvoja ime 20 vjeçare në Afrikë

the seemingly impossible is possible.

ajo që në dukje është e pamundur, është e mundur.

Africa has not done bad.

Afrika nuk ka kaluar keq.

In 50 years they've gone from a pre-Medieval situation

Për 50 vjet kanë kapërcyer nga situata paramesjetare

to a very decent 100-year-ago Europe,

në një Europë të para 100 vjetëve,

with a functioning nation and state.

me një shtet e komb funksional.

I would say that sub-Saharan Africa has done best in the world

Do të thosha se Afrika nën Sahara ka përparuar më së miri në botë

during the last 50 years.

gjatë 50 viteve të fundit.

Because we don't consider where they came from.

Sepse nuk e marrim parasysh prej nga kanë ardhur.

It's this stupid concept of developing countries

Është koncepti i dobët i vendeve në zhvillim

that puts us, Argentina and Mozambique together 50 years ago,

që na bashkon Argjentinën dhe Mozambikun 50 vjet më parë,

and says that Mozambique did worse.

dhe na thotë se Mozambiku kaloi keq.

We have to know a little more about the world.

Duhet të dijmë pak më shumë për botën.

I have a neighbor who knows 200 types of wine.

Kam një fqinj që i njeh 200 lloje të verërave.

He knows everything.

Ai i di të gjitha.

He knows the name of the grape, the temperature and everything.

I di emrat e llojeve të rrushit, temperaturën dhe gjithçka tjetër.

I only know two types of wine -- red and white.

Unë i njoh vetëm dy lloje të verës -- të kuqe dhe të bardhë.

(Laughter)

(Qeshje)

But my neighbor only knows two types of countries --

Por komshiu im i njeh vetëm dy lloje të vendeve --

industrialized and developing.

të industrializuara dhe në zhvillim

And I know 200, I know about the small data.

Ndërsa unë i njoh 200, unë di të dhëna të vogla.

But you can do that.

Por edhe ju mund ta bëni këtë.

(Applause)

(Duartrokitje)

But I have to get serious. And how do you get serious?

Por duhet të bëhem më serioz. Por si të bëhesh serioz?

You make a PowerPoint, you know?

E bën një PowerPoint?

(Laughter)

(Qeshje)

Homage to the Office package, no?

Homazh pakos Office apo jo?

What is this, what is this, what am I telling?

Ç'është kjo, ç'është kjo që po ju tregoj?

I'm telling you that there are many dimensions of development.

Po ju tregoj se ka shumë dimenzione të zhvillimit.

Everyone wants your pet thing.

Secili e do të preferuarin e vet.

If you are in the corporate sector, you love micro-credit.

Nëse jeni në sektorin e biznesit, i doni mikro-kreditë.

If you are fighting in a non-governmental organization,

Nëse po luftoni në sektorin joqeveritar,

you love equity between gender.

e doni barazinë mes gjinive.

Or if you are a teacher, you'll love UNESCO, and so on.

Nëse jeni mësues, e doni UNESCO'n e kështu me rradhë.

On the global level, we have to have more than our own thing.

Në nivel global, na duhet pak më shumë se e jona.

We need everything.

Na duhet gjithçka.

All these things are important for development,

Të gjitha këto janë të rëndësishme për zhvillimin,

especially when you just get out of poverty

sidomos nëse sapo jeni duke dalë nga varfëria

and you should go towards welfare.

dhe ia keni mësyer mirëqenies.

Now, what we need to think about

Tash, ajo që duhet ta kemi parasysh

is, what is a goal for development,

është, cili është qëllimi i zhvillimit,

and what are the means for development?

dhe cilat janë mjetet për t'u zhvilluar?

Let me first grade what are the most important means.

Më lejoni që fillimisht të vlerësoj mjetet më të rëndësishme.

Economic growth to me, as a public-health professor,

Rritja ekonomike për mua si profesor i shëndetit publik,

is the most important thing for development

është më e rëndësishmja për zhvillim,

because it explains 80 percent of survival.

sepse shpjegon 80% të mbijetesës.

Governance. To have a government which functions --

Qeverisja. Të kesh qeveri funksionale --

that's what brought California out of the misery of 1850.

kjo është ajo që nxori Kaliforninë nga mjerimi në vitin 1850.

It was the government that made law function finally.

Ishte qeveria ajo që bëri ligjin të funksionojë në fund të fundit.

Education, human resources are important.

Edukimi, burimet njerëzore janë të rëndësishme.

Health is also important, but not that much as a mean.

Shëndetësia është gjithashtu e rëndësishme, por jo aq si mjet.

Environment is important.

Ambienti është i rëndësishëm.

Human rights is also important, but it just gets one cross.

Të drejta e njeriut janë të rëndësishme, por marrin vetëm një kryq.

Now what about goals? Where are we going toward?

Tash si është puna me qëllimet? Kah po shkojmë?

We are not interested in money.

Nuk jemi të interesuar për para.

Money is not a goal.

Paratë nuk janë cak.

It's the best mean, but I give it zero as a goal.

Është mjeti më i mirë, por si cak ia jap një zero.

Governance, well it's fun to vote in a little thing,

Qeverisja, është gallatë të votosh në një vend të vogël,

but it's not a goal.

por nuk është cak.

And going to school, that's not a goal, it's a mean.

Dhe të shkosh në shkollë, është cak, por nuk është mjet.

Health I give two points. I mean it's nice to be healthy

Shëndetësisë ia jap dy pikë. Mendoj se është mirë të jesh i shëndoshë

-- at my age especially -- you can stand here, you're healthy.

-- sidomos në moshën time -- mund të qëndrosh këtu se ke shëndet.

And that's good, it gets two plusses.

Pra është mirë, merr dy plusa.

Environment is very, very crucial.

Ambienti është kyç me të vërtetë.

There's nothing for the grandkid if you don't save up.

Nuk mbetet gjë për nipin nëse nuk e ruan.

But where are the important goals?

Por ku janë caqet e rëndësishme?

Of course, it's human rights.

Natyrisht, janë të drejtat e njeriut.

Human rights is the goal,

Të drejtat e njeriut janë cak,

but it's not that strong of a mean for achieving development.

por nuk janë mjet aq i fortë për të arritur zhvillimin.

And culture. Culture is the most important thing, I would say,

E kultura. Kultura është gjëja më kryesore, do të thosha,

because that's what brings joy to life.

sepse ajo sjell kënaqësi në jetë.

That's the value of living.

Ajo është vlera e jetës.

So the seemingly impossible is possible.

Kështu ajo që në dukje është e pamundur, bëhet e mundur.

Even African countries can achieve this.

Madje edhe vendet Afrikane mund ta mbërrijnë këtë.

And I've shown you the shot where the seemingly impossible is possible.

Dhe ju kam treguar se në dukje e pamundura është e mundur.

And remember, please remember my main message,

Dhe mbani në mend, ju lutem mbani në mend porosinë time kryesore,

which is this: the seemingly impossible is possible.

që është: ajo që duket e pamundur është e mundur.

We can have a good world.

Mund ta kemi një botë të mirë.

I showed you the shots, I proved it in the PowerPoint,

Ju kam treguar pikat, e kam vërtetuar me PowerPoint,

and I think I will convince you also by culture.

dhe mendoj se do t'ju bind edhe simbas kulturës.

(Laughter)

(Qeshje)

(Applause)

(Duartrokitje)

Bring me my sword!

Ma sillni shpatën!

Sword swallowing is from ancient India.

Kapërdirja e shpatës vjen nga India e lashtë.

It's a cultural expression that for thousands of years

Është shprehje kulturore që ka frymëzuar për mijëra vjet

has inspired human beings to think beyond the obvious.

qeniet njerëzore të mendojnë për atë që është matanë të dukshmes

(Laughter)

(Qeshje)

And I will now prove to you that the seemingly impossible is possible

Dhe do ta vërtetoj për ju se e pamundura në dukje është e mundur.

by taking this piece of steel -- solid steel --

duke marrë këtë copë çeliku -- çelik i rrahur --

this is the army bayonet from the Swedish Army, 1850,

është bajoneta e armatës suedeze e vitit 1850,

in the last year we had war.

në vitin e fundit kishim luftë.

And it's all solid steel -- you can hear here.

Është çelik i rrahur -- mund ta dëgjoni.

And I'm going to take this blade of steel,

Dhe do ta marr këtë teh çeliku,

and push it down through my body of blood and flesh,

dhe ta fus në trupin tim nga mishi dhe gjaku,

and prove to you that the seemingly impossible is possible.

dhe ta dëshmoj për ju se në dukje e pamundura është e mundur.

Can I request a moment of absolute silence?

A mund të kërkoj një moment qetësie absolute?

(Applause)

(Duartrokitje)