Dan Dennett: Responding to Pastor Rick Warren

Translator: Arben Kallamata Reviewer: Artan Shabani

Sa mirë të kthehesh këtu.

It's wonderful to be back.

I love this wonderful gathering.

Më pëlqen kjo shoqëri e mrekullueshme.

And you must be wondering, "What on earth?

Ndërsa ju po vrisni mendjen, "Ç'bëhet kështu?

Have they put up the wrong slide?"

Mos kanë ngatërruar foton?"

No, no.

Jo, jo.

Look at this magnificent beast,

Shikojeni këtë kafshë të mrekullueshme dhe mendoni - kush e ka projektuar?

and ask the question: Who designed it?

Këtu jemi në TED.

Që do të thotë Teknologji, Argëtim, Projektim, ndërsa kjo është lopë qumështi.

This is TED; this is Technology, Entertainment, Design,

and there's a dairy cow.

It's a quite wonderfully designed animal.

Një kafshë e qetë, e projektuar mrekullisht.

And I was thinking, how do I introduce this?

U mendova gjatë -- si do ta paraqes?

And I thought, well, maybe that old doggerel by Joyce Kilmer,

Pastaj thashë, ndoshta me vjershën e vjetër të Xhois Kilmerit,

you know: "Poems are made by fools like me, but only God can make a tree."

e keni parasysh: "Budallenj si unë shkruajnë poemë

por vetëm zoti mund të bëjë një pemë."

"Lopën e ka projektuar zoti," do thoni ju.

And you might say, "Well, God designed the cow."

But, of course, God got a lot of help.

Megjithatë, zotit i kanë dhënë goxha ndihmë.

This is the ancestor of cattle.

Ja bagëtia paraardhëse.

This is the aurochs.

Ky është Oriksi.

And it was designed by natural selection,

I projektuar nga përzgjedhja natyrore,

the process of natural selection, over many millions of years.

procesi i përzgjedhjes natyrore për miliona e miliona vjet.

And then it became domesticated, thousands of years ago.

Dhe më vonë, para disa mijëra vjetëve, atë e shndëruan në kafshë shtëpiake.

And human beings became its stewards,

Qeniet njerëzore u bënë kujdestarët e saj,

and, without even knowing what they were doing,

e, pa e ditur ç`po bënin

they gradually redesigned it and redesigned it and redesigned it.

dalëngadalë filluan ta riprojektonin, ta riprojektonin e ta riprojektonin.

And then more recently, they really began to do reverse engineering on this beast

Deri sa më në fund, para jo shumë kohësh, filluan t'i bënin kafshës

një lloj ndërtimi sëprapthi

and figure out just what the parts were, how they worked

për të marrë vesh cilat ishin pjesët përbërëse të saj, si punonin

and how they might be optimized -- how they might be made better.

dhe si mund të përsoseshin - si mund të përmirsoheshin.

Now, why am I talking about cows?

Pse po flas për lopët, do pyesni ju.

Because I want to say that much the same thing is true of religions.

Sepse dua të theksoj se e njëjta gjë është e vërtetë edhe për fetë.

Religions are natural phenomena -- they're just as natural as cows.

Fetë janë dukuri natyrore

Janë po aq natyrore sa lopët

They have evolved over millennia.

Kanë evoluar gjatë mijëvjeçarëve.

Kanë një bazë biologjike, ashtu si edhe Oriksi.

They have a biological base, just like the aurochs.

They have become domesticated,

Janë kthyer në shtëpiake, ndërsa qeniet njerëzore

and human beings have been redesigning their religions for thousands of years.

kanë vazhduar t'i riprojektojnë fetë e tyre për mijëra vjet.

This is TED, and I want to talk about design.

Këtu jemi në TED, prandaj po flas për projektim.

Because what I've been doing for the last four years --

Sepse këto katër vjetët e fundit

really since the first time you saw me --

në fakt, që herën e fundit kur u takuam - disa nga ju më kanë parë në TED

some of you saw me at TED when I was talking about religion --

kur flisja për fenë -- pra këto katër vjetët e fundit

and in the last four years,

I've been working just about non-stop on this topic.

kam punuar pa pushim mbi këtë temë.

And you might say it's about the reverse engineering of religions.

Mund të thuhet se po punoj për ndërtimin seprapthi të feve.

Now that very idea, I think, strikes terror in many people,

Vetëm ideja e një pune të tillë disave iu ngjall tmerr,

or anger, or anxiety of one sort or another.

ose zemërim, ose ankth, në një formë apo tjetrën.

And that is the spell that I want to break.

Pikërisht këtë pengesë do desha të kapërcej.

I want to say, no, religions are an important natural phenomenon.

Dua të them, jo, fetë janë dukuri natyrore shumë e rëndësishme.

We should study them with the same intensity

Duhet t'i studiojmë me të njëjtën vëmendje

that we study all the other important natural phenomena,

me të cilën studiojme gjithë dukuritë e tjera natyrore,

like global warming, as we heard so eloquently last night from Al Gore.

si ngrohjen e tokës, që e përshkroi aq rrjedhshëm Al Gore mbrëmë.

Fetë e sotme janë projektuar shkëlqyeshëm -- shkëlqyeshëm.

Today's religions are brilliantly designed -- brilliantly designed.

They are immensely powerful social institutions

Ato janë institucione shoqërore shumë të fuqishme

and many of their features can be traced back to earlier features

ndërkohë që shumë tipare të tyre mund të gjurmohen në tipare më të hershme

that we can really make sense of by reverse engineering.

që mund të shpjegohen vetëm me anë të ndërtimit sëprapthi.

And, as with the cow, there's a mixture of evolutionary design --

Ashtu si dhe te lopa, kemi një përzjerje te projektimit evolucionar

designed by natural selection itself --

projektuar nga vetë përzgjedhja natyrore, dhe projektimit inteligjent,

and intelligent design --

more or less intelligent design --

pak a shumë projektim inteligjent - realizuar nga qeniet njerëzore

and redesigned by human beings

who are trying to redesign their religions.

që vazhdimisht përpiqen t'i riprojektojnë fetë e tyre.

You don't do book talks at TED,

Në TED nuk reklamohen libra, megjithatë jam i detyruar të ve vetëm një foto

but I'm going to have just one slide about my book,

lidhur me librin tim, sepse dua të përcjell një mesazh prej tij,

because there is one message in it

që më duket se duhet ta dëgjojë ky grup.

which I think this group really needs to hear.

And I would be very interested to get your responses to this.

Do të isha vërtet i interesuar për një reagim nga ana juaj.

It's the one policy proposal that I make in the book,

Ka lidhje me një propozim politik që parashtroj në libër

at this time, when I claim not to know enough about religion

në një kohë kur pretendoj se nuk di shumë për fenë

to know what other policy proposals to make.

sa për të qënë në gjendje të di se ç'propozime të tjera duhen bërë.

And it's one that echoes remarks that you've heard already today.

Dhe është pikërisht ai që i bën jehonë disa ideve për të cilat është folur sot.

Here's my proposal,

Ja ç'propozoj unë.

I'm going to just take a couple of minutes to explain it:

Do të më duhen nja dy minuta ta shpjegoj --

Education on world religions for all of our children --

programe mësimore mbi fetë e botës për gjithë fëmijët e shkollave tetëvjeçare,

in primary school, in high school,

të mesme, publike, private ose shtëpiake.

in public schools, in private schools and in home schooling.

So what I'm proposing is,

Pra, unë propozoj që,

just as we require reading, writing, arithmetic, American history,

ashtu si kërkojmë shkrim, lexim, aritmetikë, histori të Amerikës,

so we should have a curriculum on facts about all the religions of the world --

ashtu duhet të kemi edhe një lëndë mbi faktet

që kanë lidhje me të gjitha fetë e botës --

me historinë, doktrinën, tekstet,

about their history, about their creeds, about their texts,

their music, their symbolisms, their prohibitions, their requirements.

muzikën, simbolizmin, ndalimet, kërkesat e tyre.

And this should be presented factually, straightforwardly,

Dhe të gjitha këto i duhen paraqitur me fakte, drejtpërdrejt,

with no particular spin, to all of the children in the country.

pa asnjë lloj nënkuptimi, gjithë fëmijëve, në të gjithë vendin.

And as long as you teach them that,

Për sa kohë do t'ua japim këtë lëndë

you can teach them anything else you like.

jemi të lirë t'iu japim çdo gjë tjetër që duam.

That, I think, is maximal tolerance for religious freedom.

Ja kjo, mendoj, do të jetë tolerancë e skajshme ndaj lirisë fetare.

As long as you inform your children about other religions,

Po arrite t`iu japësh fëmijëve informacion për fetë e tjera,

then you may -- and as early as you like and whatever you like --

ateherë je i lirë -- të fillosh kur të duash dhe me çfarë të duash --

teach them whatever creed you want them to learn.

t'iu mësosh çdo lloj doktrine që dëshiron t'iu mësosh.

But also let them know about other religions.

Por duhet t'iu japësh dijeni edhe për fetë e tjera.

Now, why do I say that?

Pse e them këtë?

Because democracy depends on an informed citizenship.

Sepse demokracia mbështetet te qytetarët e mirëinformuar.

Informed consent is the very bedrock of our understanding of democracy.

Thelbi i demokracisë ashtu si e kuptojmë ne

qëndron pikërisht te mbështetja e informuar.

Misinformed consent is not worth it.

Mbështetja e keqinformuar s'ka asnjë vlerë.

It's like a coin flip; it doesn't count, really.

Eshtë si kokë a pil -- as që mund të quhet mbështetje.

Democracy depends on informed consent.

Demokracia është në vartësi të mbështetjes së informuar.

This is the way we treat people as responsible adults.

Ja kështu i trajtojmë ne njerëzit, si të rritur me përgjegjësi.

Ndërsa fëmijët nën moshën e përgjegjësisë janë rast i veçantë.

Now, children below the age of consent are a special case.

Parents -- I'm going to use a word that Pastor Rick just used --

Do të përdor një fjalë që sapo e përdori Prifti Rik --

parents are stewards of their children.

prindërit janë kujdestarë të fëmijëve.

Nuk janë pronarë të tyre.

They don't own them.

You can't own your children.

S'mund të jesh pronar i fëmijëve të tu.

You have a responsibility to the world,

Ke përgjegjësi përpara botës,

to the state, to them, to take care of them right.

shtetit, atyre vetë, që të kujdesesh si duhet për ta.

You may teach them whatever creed you think is most important,

Mund t'iu mësosh çfarëdo doktrine që të duket e rëndësishme,

but I say you have a responsibility to let them be informed

por unë them se ke përgjegjësi që t'i rritësh të mirëinformuar,

about all the other creeds in the world, too.

edhe për gjithë doktrinat e tjera të botës.

The reason I've taken this time is I've been fascinated to hear

Arsyeja përse u ndala kaq gjatë te kjo pikë, është se u mahnita kur degjova

some of the reactions to this.

se si reagonin disa ndaj kësaj ideje.

One reviewer for a Roman Catholic newspaper called it "totalitarian."

Një recense e botuar në një gazetë Katolike e quante "totalitare."

It strikes me as practically libertarian.

Kurse mua më duket shumë libertariane.

Is it totalitarian to require reading, writing and arithmetic?

A është totalitare t'u mësosh fëmijëve shkrim, lexim dhe aritmetikë?

I don't think so.

Nuk besoj.

All I'm saying is --

S'po kërkoj gjë tjetër veçse -- fakte. Vetëm fakte.

and facts, facts only; no values, just facts --

Jo vlera, vetëm fakte mbi gjithë fetë e botës.

about all the world's religions.

Another reviewer called it "hilarious."

Një recensent tjetër e quajti "qesharake".

Well, I'm really bothered by the fact

Të them të drejtën më shqetëson shumë fakti

that anybody would think that was hilarious.

që dikush mund ta konsiderojë qesharake një ide të tillë.

It seems to me to be such a plausible,

Mua më duket se është një vazhdim kaq

natural extension of the democratic principles we already have

i mundshëm dhe i natyrshëm i parimeve demokratike që kemi sot,

that I'm shocked to think anybody would find that just ridiculous.

saqë më trondit mendimi që dikujt mund t'i duket qesharake.

I know many religions

E di që shumë fe janë aq të shqetësuara për ruajtjen e pastërtisë

are so anxious about preserving the purity of their faith among their children

së besimit të tyre te fëmijët, saqë me vetëdije përpiqen

that they are intent on keeping their children ignorant of other faiths.

t'i mbajnë ata në errësirë në lidhje me besimet e tjera.

I don't think that's defensible.

S'besoj se mund të mbrohet një argument i tillë, megjithëse do të më pëlqente

But I'd really be pleased to get your answers on that --

të dëgjoja si do të përgjigjeshit ju -- çfarëdo mendimi që të keni -- më vonë.

any reactions to that -- later.

But now I'm going to move on.

Por hë për hë po vazhdoj.

Back to the cow.

Le t'i kthehemi prapë lopës.

This picture, which I pulled off the web --

Me këtë foto, që e kam marrë nga Interneti --

the fellow on the left is really an important part of this picture.

ky në të majtë është vërtet pjesë e rëndësishme e fotos.

That's the steward.

Ai është kujdestari.

Cows couldn't live without human stewards -- they're domesticated.

Lopët nuk jetojnë dot pa njerëz kujdestarë -- janë kafshë shtëpiake. .

They're a sort of ectosymbiont.

Janë një lloj ektosimbiontësh.

They depend on us for their survival.

Mbijetesa e tyre varet nga ne.

And Pastor Rick was just talking about sheep.

Ndërsa Pastori Rik sapo po fliste për delet.

I'm going to talk about sheep, too.

Do flas edhe unë për delet.

There's a lot of serendipitous convergence here.

Rastësisht, këtu gjen plot pika të përbashkëta.

How clever it was of sheep to acquire shepherds!

Sa të zgjuara janë treguar delet që kanë marrë barinj!

(Laughter)

Think of what this got them.

Shikoni sa kanë përfituar.

They could outsource all their problems:

Kanë gjetur dikë që ua bën të gjitha punët --

protection from predators, food-finding ...

i mbron nga grabitqarët, iu gjen ushqim, iu bën shërbim mjekësor.

(Laughter)

... health maintenance.

(Laughter)

The only cost in most flocks -- not even this -- a loss of free mating.

Për shumicën e fufave, i vetmi shpenzim është humbja e lirisë për t'u shumuar.

What a deal!

Marrëveshje me leverdi.

"How clever of sheep!" you might say.

"Sa të zgjuara delet!" do thoni ju.

Except, of course, it wasn't the sheep's cleverness.

Vetëm se, natyrisht, nuk ka qënë aspak zgjuarsia e deleve.

Të gjithë e dimë që delet nuk janë shkencëtare -- nuk janë edhe aq të zgjuara.

We all know sheep are not exactly rocket scientists -- they're not very smart.

Nuk ka qënë aspak zgjuarsia e deleve.

It wasn't the cleverness of the sheep at all.

They were clueless.

Ato as ia kishin idenë ç'bëhej.

Megithatë, veprimi ishte i mençur.

But it was a very clever move.

Whose clever move was it?

Veprim i mençur i kujt?

It was the clever move of natural selection itself.

Veprim i mençur i vetë përzgjedhjes natyrore.

Francis Crick, the co-discoverer of the structure of DNA

Francis Krik, bashkë-zbulues me Xhim Uatson i strukturës së DNA-së

with Jim Watson,

bënte dikur shaka me atë që ai e quante Rregulli i Dytë i Orgelit.

once joked about what he called Orgel's Second Rule.

Leslie Orgel is a molecular biologist, brilliant guy,

Lesli Orgel vazhdon të jetë biolog molekular, njeri i shkëlqyer.

and Orgel's Second Rule is:

dhe Rregulli i Dytë i Orgelit është: Evolucioni është më i zgjuar se ti.

Evolution is cleverer than you are.

Now, that is not Intelligent Design -- not from Francis Crick.

Kujdes, ky nuk është Projektim Inteligjent -- nuk është Francis Krik.

Evolution is cleverer than you are.

Evolucioni është më i zgjuar se ti.

If you understand Orgel's Second Rule, then you understand

Po arrite të kuptosh Rregullin e Dytë të Orgel-it, atëherë ke kuptuar

why the Intelligent Design movement is basically a hoax.

përse gjithë lëvizja e Projektimit Inteligjent s'është gjë tjetër vëçse mashtrim.

The designs discovered by the process of natural selection

Strukturat e projektuara nga procesi i përzgjedhjes natyrore

are brilliant, unbelievably brilliant.

janë të shkëlqyera, jashtëzakonisht të shkëlqyera.

Again and again biologists are fascinated with the brilliance of what's discovered.

Biologët vazhdojnë të mahniten dita ditës me përsosmërinë e atyre që zbulojnë.

But the process itself is without purpose,

Megjithatë, procesi në vetvete nuk ka asnjë qëllim,

without foresight, without design.

asnjë parashikim, asnjë plan.

When I was here four years ago,

Kur isha këtu para katër vjetësh,

I told the story about an ant climbing a blade of grass.

tregova historinë e milingonës që përpiqej të ngjitej mbi një fije bari.

And why the ant was doing it was because its brain had been infected

Për çfarë mundohej milingona?

Sepse ia kishte infektuar trurin nje parazit, Dicrocoelium Lanceolatum, i cili

with a lancet fluke that was needed to get into the belly of a sheep or a cow

duhej të ngjitej deri në barkun e një deleje ose lope për t'u riprodhuar.

in order to reproduce.

So it was sort of a spooky story.

Histori e frikshme.

And I think some people may have misunderstood.

Kam frikë se ndonjë edhe mund ta ketë keqkuptuar

Lancet flukes aren't smart.

Parazitët nuk janë të mençur.

I submit that the intelligence of a lancet fluke is down there,

Ua them unë, zgjuarsia e parazitëve renditet fare poshtë

somewhere between petunia and carrot.

diku midis zambakut dhe karrotës.

They're not really bright. They don't have to be.

Nuk janë dhe aq të mençur. Dhe s'kanë nevojë të jenë.

The lesson we learn from this is:

Nga gjithë kjo ne mësojmë se

you don't have to have a mind to be a beneficiary.

s'ka nevojë të kesh tru që të përfitosh.

The design is there in nature, but it's not in anybody's head.

Struktura është atje, në natyrë, por nuk është në kokën e askujt.

It doesn't have to be.

As nuk ka nevojë të jetë.

That's the way evolution works.

Kështu funksionon evolucioni.

Question: Was domestication good for sheep?

Pyetja -- a ishte zbutja për të mirën e deleve?

Ishte e shkëlqyer për gjendjen e tyre gjenetike.

It was great for their genetic fitness.

Këtu dua t'iu rikujtoj diçka të mrekullueshme

And here I want to remind you of a wonderful point

that Paul MacCready made at TED three years ago.

që theksoi Pol MakRedi në TED para tre vjetësh.

Here's what he said:

Ai tha,

Para 10000 vjetësh, kur po lindte bujqësia,

"Ten thousand years ago, at the dawn of agriculture,

human population, plus livestock and pets,

popullsia njerëzore, bashkë me bagetitë dhe kafshët shtëpiake, përbënin afërsisht

was approximately a tenth of one percent of the terrestrial vertebrate landmass."

nje të 10tën e një perqind te masës tokësore të vertebrorëve.

That was just 10,000 years ago.

Kjo jo më shumë se para 10000 vjetësh.

Që është praktikisht dje, me kohë biologjike.

Yesterday, in biological terms.

What is it today? Does anybody remember what he told us?

Po sot? A iu kujtohet ç'na tha?

98 percent.

98 përqind.

That is what we have done on this planet.

Ja ç'kemi bërë ne në këtë planet.

Now, I talked to Paul afterwards -- I wanted to check to find out

Më vonë bisedova me Polin.

Doja të verifikoja si i kishte llogaritur këto,

how he'd calculated this, and get the sources and so forth --

t'i merrja burimet e kështu me rradhë.

and he also gave me a paper that he had written on this.

Ai më dha një studim të tijin mbi këtë temë.

And there was a passage in it which he did not present here

Aty gjeta një fragment të cilin ai nuk e paraqiti këtu

dhe që mendoj se është aq i mirë saqe duhet t'ua lexoj.

and I think it is so good, I'm going to read it to you:

"Over billions of years on a unique sphere,

"Për miliarda vjet, mbi një sferë të pashoqe,

chance has painted a thin covering of life:

rastësia ka pikturuar një cipë të hollë jete:

complex, improbable, wonderful and fragile.

të ndërlikuar, të pamundur, të mrekullueshme dhe të brishtë.

Suddenly, we humans -- a recently arrived species

Krejt papritur, ne njerëzit, një specie e ardhur rishtazi

no longer subject to the checks and balances inherent in nature --

të pavarur tashmë nga rregullat e ekujlibrit në thelbin e natyrës, u rritëm

have grown in population, technology and intelligence

në numër, teknologji dhe inteligjence, deri në një pikë pushteti të tmerrshëm.

to a position of terrible power.

We now wield the paintbrush."

Tani, jemi ne ata që mbajmë furçen në dorë.

We heard about the atmosphere as a thin layer of varnish.

Dëgjuam të flitet për atmosferën si një cipë e hollë llaku.

Life itself is just a thin coat of paint on this planet.

Vetë jeta s'është gjë tjetër veçse një dorë e hollë boje mbi planet.

And we're the ones that hold the paintbrush.

Ndersa furçën në dorë e kemi ne.

Po si e bëjmë një gjë të tillë?

And how can we do that?

The key to our domination of the planet is culture.

Pika kyçe e zotërimit të planetit është kultura,

And the key to culture is religion.

ndërsa pika kyçe e kulturës është feja.

Suppose Martian scientists came to Earth.

Ta zemë se në tokë do të vinin një ditë shkencëtarë nga Marsi.

They would be puzzled by many things.

Ata do të çuditeshin me shumë gjëra.

Anybody know what this is? I'll tell you what it is.

E dini ç'është kjo?

Ua them unë ç'është.

This is a million people gathering on the banks of the Ganges in 2001,

Eshtë një milion njerëz të mbledhur në brigjet e lumit Ganxhis në 2001,

perhaps the largest single gathering of human beings ever,

ndoshta grumbulli më i madh i qenieve njerëzore,

as seen from satellite photograph.

parë nga një fotografi satelitore.

Here's a big crowd.

Ja një grumbull i madh.

Here's another crowd in Mecca.

Një grumbull tjetër në Mekë.

Marsianët do mahniteshin.

Martians would be amazed by this.

They'd want to know how it originated,

Do të kërkonin të dinin se si ka filluar, përse bëhet dhe si vazhdon të funksionojë.

what it was for and how it perpetuates itself.

S'kam ndërmend t'iu përgjigjeve të këtyre pyetjeve.

Actually, I'm going to pass over this.

Milingona ka plot shokë.

The ant isn't alone.

There's all sorts of wonderful cases of species which -- in that case --

Raste speciesh të mrekullueshme gjen sa të duash.

Ja një rast kur paraziti i hyn miut,

A parasite gets into a mouse and needs to get into the belly of a cat.

sepse i duhet të futet në barkun e maces.

And it turns the mouse into Mighty Mouse, makes it fearless,

Dhe e kthen miun në Super Mi -- e bën sypatrembur,

aq sa ky del në vend të hapur ku mund ta hajë kollaj macja.

so it runs out in the open, where it'll be eaten by a cat.

Histori e vërtetë.

True story.

In other words, we have these hijackers --

Me fjalë të tjera, kemi të bëjmë me rrëmbyes --

you've seen this slide before, from four years ago --

këtë foto e keni parë herë tjetër, para katër vjetësh --

a parasite that infects the brain and induces even suicidal behavior,

një parazit që infekton trurin

dhe i shkakton edhe sjellje vetëvrasëse në të mirë të një çështjeje

on behalf of a cause other than one's own genetic fitness.

që nuk s'ka lidhje më përmirësimin gjenetik.

A na ndodh edhe ne një gjë e tillë?

Does that ever happen to us?

Yes, it does -- quite wonderfully.

Po, na ndodh -- në mënyrë të mahnitshme.

The Arabic word "Islam" means "submission."

Fjala arabe "Islam" do të thotë nënshtrim.

It means "surrender of self-interest to the will of Allah."

Do të thotë t'ia dorëzosh interesin vetiak dëshirës së allahut.

But I'm not just talking about Islam.

Por unë s'po flas vetëm për Islamin.

I'm talking also about Christianity.

Po flas edhe për Krishtërimin.

This is a parchment music page that I found in a Paris bookstall

Ja një fletë partiture që e kam gjetur para 50 vejtësh në Paris.

50 years ago.

And on it, it says, in Latin:

Aty shkruhet në Latinisht:

"Semen est verbum Dei. Sator autem Christus."

(Latinisht)

The word of God is the seed and the sower of the seed is Christ.

"Fjala e zotit është fara, ndërsa mbjellësi i farës është Krishti."

Same idea. Well, not quite.

I njëjti ideal. Ose pothuajse i njëjti.

But in fact, Christians, too ...

Por në fakt, edhe të Krishterët i gëzohen faktit që i janë dorëzuar zotit.

glory in the fact that they have surrendered to God.

I'll give you a few quotes.

Po sjell nja dy citime.

"The heart of worship is surrender.

"Dorëzimi është zemra e besimit.

Surrendered people obey God's words, even if it doesn't make sense."

Njerëzit që dorëzohen i binden fjalës së zotit, edhe kur kjo s'ka kuptim."

Those words are by Rick Warren.

Këto fjalë i ka thënë Rik Uarren.

Those are from "The Purpose Driven Life."

Janë marrë nga "Jeta e Diktuar nga Qëllimi."

And I want to turn now, briefly, to talk about that book, which I've read.

Tani do desha t'i kthehesha shkurt e të flisja për librin, të cilin e kam lexuar.

You've all got a copy,

Do të merrni edhe ju një kopje.

and you've just heard the man.

Sapo e dëgjuat kur foli.

And what I want to do now is say a bit about this book

Ndërsa unë do të desha të flisja pak për librin nga pikpamja e projektimit,

from the design standpoint,

because I think it's actually a brilliant book.

sepse mendoj që është një libër i shkëlqyer.

Së pari, synimi.

First of all, the goal -- and you heard just now what the goal is --

Ju sapo e dëgjuat se cili është synimi.

it's to bring purpose to the lives of millions, and he has succeeded.

Synimi është që t'i bëjë të qellimshme jetët e miliona njerëzve, dhe ia ka arritur.

Is it a good goal? In itself, I'm sure we all agree, it is a wonderful goal.

A është synim i mirë?

Në vetvete, të gjithë pajtohemi, ky është një synim i mrekullueshëm.

He's absolutely right.

Ai ka plotësisht të drejtë.

There are lots of people out there who don't have purpose in their life,

Në të katër anët gjen me shumicë njerëz pa qellim në jetë.

and bringing purpose to their life is a wonderful goal.

T'i japësh jetës së tyre një qëllim është synim i mrekullueshëm.

I give him an A+ on this.

Për këtë i jap 10 me yll.

(Laughter)

Is the goal achieved?

A arrihet synimi?

Yes.

Po.

Libri ka shitur 30 milion kopje.

Thirty million copies of this book.

Al Gore, eat your heart out.

Al Gore, plas nga inati.

(Laughter)

(Të qeshura)

Just exactly what Al is trying to do, Rick is doing.

Pikërisht atë që përpiqet të arrijë Al, e ka arritur Riku.

This is a fantastic achievement.

Eshtë arritje fantastike.

Dhe mjetet - si arrin ta bëjë?

And the means -- how does he do it?

It's a brilliant redesign of traditional religious themes --

Me një ri-strukturim të shkëlqyer të temave tradicionale fetare --

updating them, quietly dropping obsolete features,

duke i sjellë në kohë, duke lënë në heshtje tipare demodè,

putting new interpretations on other features.

duke iu veshur tipareve të tjera interpretime të reja.

This is the evolution of religion that's been going on for thousands of years,

Ja, ky është evolucioni i fesë që ka mijëra vjet që zhvillohet,

ndërsa ai s'është tjetër veçse një ndër praktikuesit e shkëlqyer modernë të tij.

and he's just the latest brilliant practitioner of it.

I don't have to tell you this; you just heard the man.

As që është e nevojshme t'ua them këto.

E dëgjuat vetë kur foli.

Excellent insights into human psychology, wise advice on every page.

Penetrim i shkëlqyer në psikologjinë njerëzore, këshilla të mençura në çdo faqe.

Mbi të gjitha, na fton t'i hedhim një sy nga afër motorit, nën kofnë.

Moreover, he invites us to look under the hood.

I really appreciated that.

E vlerësoj vërtet.

For instance, he has an appendix where he explains

Për shembull, libri ka një prapashtesë ku ai shpjegon

his choice of translations of different Bible verses.

se përse ka zgjedhur përkthime të caktuara të vargjeve të ndryshme të Biblës.

The book is clear, vivid, accessible, beautifully formatted.

Libri është i qartë, i gjallë, i kapshëm, i formatuar bukur.

Just enough repetition.

Përsëritjet janë me masë.

That's really important.

Kjo ka shumë rëndësi.

Every time you read it or say it, you make another copy in your brain.

Sa herë që e lexon, ose e thua, aq herë bën nga një kopje në tru.

Every time you read it or say it, you make another copy in your brain.

Sa herë që e lexon, ose e thua, aq herë bën nga një kopje në tru.

(Laughter)

(Të qeshura)

With me, everybody --

Përsëriteni të gjithë me mua -- sa herë që i lexon, ose i thua,

(Audience and Dan Dennett) Every time you read it or say it,

you make another copy in your brain.

aq herë bën nga një kopje në tru.

Faleminderit.

Thank you.

And now we come to my problem.

Dhe tani vijmë te problemi që kam unë.

Because I'm absolutely sincere in my appreciation

Sepse jam absolutisht i sinqertë në vlerësimin

of all that I said about this book.

e gjithçkaje që kam thënë për këtë libër.

But I wish it were better.

Por do desha të ishte edhe më i mirë.

I have some problems with the book.

Kam disa probleme me këtë libër.

And it would just be insincere of me not to address those problems.

Dhe do të ishte thjesht e pasinqertë nga ana ime të mos i trajtoja ato.

I wish he could do this with a revision,

Do të kisha dashur ta bëja këtë me një redaktim,

a Mark 2 version of his book.

me një varjant Kopja 2 të librit.

"The truth will set you free."

"E vërteta do t'iu çlirojë" --

That's what it says in the Bible,

kështu shkruhet në Bibël, motiv të cilin do ta kisha bërë timin gjithë qef.

and it's something that I want to live by, too.

My problem is, some of the bits in it I don't think are true.

Problemi është se disa detaje nuk më duken të vërteta.

Now some of this is a difference of opinion.

Disa janë thjesht mospajtime mendimesh,

And that's not my main complaint, that's worth mentioning.

dhe për këto nuk kam pse ankohem.

Ja diçka që ia vlen të permendet.

Here's a passage -- it's very much what he said, anyway:

Një pasazh -- sidoqoftë, pak a shume kështu e ka shkruar,

"If there was no God we would all be accidents,

"Po të mos kishte zot, ne të gjithë do të ishim aksident,

the result of astronomical random chance in the Universe.

rezultat i një rastesie astronomike në Univers.

You could stop reading this book because life would have no purpose

Atëherë mund ta ndërprisnit leximin e këtij libri, sepse jeta

nuk do të kishte as qëllim, as kuptim, as rëndësi.

or meaning or significance.

There would be no right or wrong

S'do të kishte as mirë, as keq, dhe as shpresë tej viteve tuaj të shkurtër në Tokë."

and no hope beyond your brief years on Earth."

Now, I just do not believe that.

Pikërisht këtë nuk e besoj.

By the way, I find -- Homer Groening's film presented a beautiful alternative

Me që ra fjala, mendoj se filmi i Homer Grëning

i paraqiste një alternativë të bukur këtij pretendimi.

to that very claim.

Yes, there is meaning and a reason for right or wrong.

Po, ka kuptim dhe nje logjikë, për mirë a për keq.

We don't need a belief in God to be good or to have meaning in us.

S'ka nevojë të besojmë në zot për të qënë të mirë dhe për të gjetur kuptim te vetja.

But that, as I said, is just a difference of opinion.

Por kjo është thjesht mospërputhje mendimesh.

That's not what I'm really worried about.

Nuk është kjo ajo që më shqetëson aq shumë.

How about this: "God designed this planet's environment

Po kjo tjetra -- "Zoti e projektoi mjedisin e planetit që ne të jetonim në të."

just so we could live in it."

I'm afraid that a lot of people take that sentiment to mean

Druhem se do të ketë shumë njerëz që do ta kuptojnë sikur kjo do të thotë

that we don't have to do the sorts of things

se s'ka fare nevojë të bëjme ato që po përpiqet aq shumë Al Gore

that Al Gore is trying so hard to get us to do.

të na bindi se janë për t'u bërë.

I am not happy with that sentiment at all.

Kjo nuk më pëlqen fare.

And then I find this: "All the evidence available in the biological sciences

Pastaj edhe kjo tjetra -- "Gjithë provat e mbledhura nga shkencat biologjike

supports the core proposition that the cosmos is a specially designed whole

mbështesin mendimin thelbësor që kozmosi është projektuar në mënyrë të

with life and mankind as its fundamental goal and purpose,

veçantë duke pasur si qëllim dhe synim themelor jetën dhe njerëzimin,

a whole in which all facets of reality have their meaning

një tërësi në të cilën marrin kuptim të gjitha anët e realitetit

dhe një shpjegim i këtij fakti qendror."

and explanation in this central fact."

Ky ështe teoria e Majkëll Denton. Ai është kreacionist.

Well, that's Michael Denton. He's a creationist.

Këtu i vura gishtin kokës, "Prit një minutë."

And here, I think, "Wait a minute." I read this again.

E lexova përsëri.

I read it three or four times and I think,

E lexova tre -- katër herë dhe thashë me vete,

"Is he really endorsing Intelligent Design?

"Po ky, vërtet po mbështet projektimin inteligjent?

Is he endorsing creationism here?"

Vërtet po i del në mbrojtje kreacionizmin këtu?"

And you can't tell.

Vështirë ta thuash.

So I'm sort of thinking, "Well, I don't know,

Dhe vazhdoj të arsyetoj, "Epo, ku i dihet,

I don't know if I want to get upset with this yet."

mbase është herët per t'u mërzitur me këto."

But then I read on, and I read this: "First, Noah had never seen rain,

Mirëpo vazhdoj të lexoj dhe gjej këtë -- "E para, Noa nuk kishte parë asnjëherë shi

because prior to the Flood, God irrigated the earth from the ground up."

sepse përpara përmbytjes zoti e ujiste tokën nga poshtë."

I wish that sentence weren't in there, because I think it is false.

Sa do të desha që kjo fjali të mos ishte aty, sepse është e pavërtetë.

And I think that thinking this way about the history of the planet,

Për më tepër mendoj se kjo mënyrë arsyetimi për historinë e planetit,

after we've just been hearing about the history of the planet

pasi kemi degjuar gjithë këto gjëra për historinë

e planetit për miliona vjet,

over millions of years,

discourages people from scientific understanding.

do t'ua presë njerëzve hovin për të kuptuar në mënyrë shkencore.

Now, Rick Warren uses scientific terms

Rik Uorren i përdor terminologjinë shkencore, faktoidët shkencorë

and scientific factoids and information in a very interesting way.

dhe informacionin në mënyrë shumë interesante.

Here's one: "God deliberately shaped and formed you to serve him

Ja një shembull -- "Zoti iu ka dhënë qëllimisht formë dhe trajtë të tillë që t'i

in a way that makes your ministry unique.

shërbeni atij, në një mënyrë që e bën shërbimin tuaj të pashembullt.

He carefully mixed the DNA cocktail that created you."

Ai e ka përzjerë me kujdes koktejin e DNA-së me të cilën iu ka krijuar."

I think that's false.

Kjo më duket e pavërtetë.

Now, maybe we want to treat it as metaphorical.

Ndoshta do të donint ta trajtonit si metaforë.

Here's another one: "For instance, your brain can store 100 trillion facts.

Ja edhe një tjetër -- "Për shembull, truri juaj mund të mbajë 100 trilion fakte.

Your mind can handle 15,000 decisions a second."

Mendja juaj mund të procesojë 15000 vendime në sekondë."

Well, it would be interesting to find the interpretation

Do ishte me interes të gjeja interpretime që të më bindnin ta pranoja këtë.

where I would accept that.

Ndoshta mund të ketë rrugë të tjera për ta marrë si të vërtetë.

There might be some way of treating that as true.

"Antropologjistët kanë vënë re se besimi është shtysë universale,

"Anthropologists have noted that worship is a universal urge,

hardwired by God into the very fiber of our being --

e ndërtuar nga zoti brenda fibrave përbërëse të qenies sonë,

an inbuilt need to connect with God."

një nevojë e lindur brendapërbrenda për t'u lidhur me zotin."

Well, the sense of which I agree with him,

Këtu ka diçka me të cilin pajtohem,

except I think it has an evolutionary explanation.

vetëm se mendoj që ka një shpjegim evolucionist.

And what I find deeply troubling in this book

Ndërsa ajo ç'ka më duket tejet shqetësuese në këtë libër

is that he seems to be arguing that if you want to be moral,

është që më duket se ai përpiqet të argumentojë se që të jesh i moralshëm,

if you want to have meaning in your life,

që t'i japësh kuptim jetës,

you have to be an Intelligent Designer,

duhet patjetër të mbeshtetesh Projektimin Inteligjent - duhet të mohosh

you have to deny the theory of evolution by natural selection.

teorinë e evolucionit me anë të përzgjedhjes natyrore.

And I think, on the contrary,

Ndërsa unë mendoj se, përkundrazi, nëse duam të zgjidhim problemet e kësaj bote

that it is very important to solving the world's problems

biologjia evolucioniste duhet marre tepër seriozisht.

that we take evolutionary biology seriously.

Whose truth are we going to listen to?

Të vërtetën e kujt do të dëgjojmë atëherë?

Well, this is from "The Purpose Driven Life":

Ja diçka tjetër e shkëputur nga "Jeta e Diktuar nga Qëllimi" -

"The Bible must become the authoritative standard for my life:

'Bibla duhet të bëhet standarti diktues i jetës sime,

the compass I rely on for direction,

busulla te e cila mbështetem për drejtim, këshilla të cilës i vë veshin

the counsel I listen to for making wise decisions,

për të marrë vendime të drejta dhe kuti matës për vlerësimin e gjithçkaje."

and the benchmark I use for evaluating everything."

Ndoshta. Mirëpo çfarë del nga a gjithë kjo?

Well maybe, OK, but what's going to follow from this?

And here's one that does concern me.

Sepse vijmë te kjo tjetra që më shqetëson.

Remember I quoted him before with this line:

Mos harroni se e kam cituar edhe herë tjetër me këtë rresht --

"Surrendered people obey God's word, even if it doesn't make sense."

"Njerëzit që dorëzohen i binden fjalës së Zotit edhe kur kjo s'ka kuptim."

And that's a problem.

Këtu qëndron problemi.

(Sighs)

"Don't ever argue with the Devil.

"Mos debato kurrë me Djallin.

He's better at arguing than you are,

Ai debaton më mirë se ty, sepse ka me mijëra vjet praktikë."

having had thousands of years to practice."

Now, Rick Warren didn't invent this clever move.

Këtë lëvizje të zgjuar nuk e ka shpikur Rik Uorren.

It's an old move.

Eshtë e vjetër.

It's a very clever adaptation of religions.

Eshtë një përshtatje e vjetër e feve.

It's a wild card for disarming any reasonable criticism.

Dhe përdoret si xhol për të ç'armatosur çdo lloj kritike të arsyeshme.

"You don't like my interpretation?

"S'të pëlqeni interpretimi im?

You've got a reasonable objection to it?

Paske gjetur edhe një kundërshtim të logjikshëm?

Don't listen, don't listen!

Mos ia vërë veshin, mos e dëgjo!

That's the Devil speaking."

Sepse është Djalli që flet."

This discourages the sort of reasoning citizenship

Pikërisht kjo e dekurajon gjithë qytetarinë arsyetuese

it seems to me that we want to have.

që më duket se po përpiqemi të krijojmë.

I've got one more problem, then I'm through.

Kam edhe një problem tjetër dhe mbarova.

And I'd really like to get a response if Rick is able to do it.

Dhe vërtet do të doja një përgjigje, nëse Rik do jetë në gjendje të ma japë.

"In the Great Commission, Jesus said,

Jezui thotë të Komisioni i Madh, "Shpërndahuni te gjithë njerëzve e gjithë kombeve

'Go to all people of all nations and make them my disciples.

dhe kthejini ata në dishepujt e mij, pagëzojini në emër të Atit,

Baptize them in the name of the Father, the Son and the Holy Spirit,

Birit dhe Shpirtit të Shenjtë, mësoini të bëjnë gjithçka që iu kam thënë."

and teach them to do everything I've told you.'"

Bibla thotë se Jezui është i vetmi që mund ta shpëtojë botën.

The Bible says Jesus is the only one who can save the world.

We've seen many wonderful maps of the world in the last day or so.

Ndërsa ditët e fundit këtu .

kemi parë shumë harta të mrekullueshme të botës

Here's one, not as beautiful as the others;

Ja edhe një, jo aq e bukur sa të tjerat.

it simply shows the religions of the world.

Ajo thjesht tregon fetë e botës.

Ndërsa kjo tjetra tregon një si ndarje të feve të ndryshme sot.

Here's one that shows the sort of current breakdown of the different religions.

A ia vlen t'i futesh punës për t'i gllabëruar

Do we really want to commit ourselves

to engulfing all the other religions,

gjithë fetë e tjera, në një kohë kur edhe atyre librat e shenjtë iu thonë,

when their holy books are telling them,

"Don't listen to the other side, that's just Satan talking!"?

"Mos ia vini veshin anës tjetër, sepse është Satani që iu flet!"

It seems to me that that's a very problematic ship

Mua më duket se po t'i hipësh një anijeje të tillë

to get on for the future.

për të shkuar drejt të ardhmes, do të kesh shumë probleme.

I found this sign as I was driving to Maine recently,

Këtë tabelë e gjeta tek po udhëtoja kohët e fundit në Mein,

in front of a church: "Good without God becomes zero."

përpara një kishe -- "E mira pa Zotin është zero."

Sort of cute.

E lezetshme.

A very clever little meme.

Nje Meme e vockël dinake.

I don't believe it and I think this idea, popular as it is --

Nuk e besoj dhe mendoj se kjo ide, me gjithë popullaritetin -- jo në këtë formë

not in this guise, but in general --

por në përgjithësi -- përbën në vetvete problemin kryesor që duhet të zgjidhim.

is itself one of the main problems that we face.

If you are like me, you know many wonderful, committed, engaged

Po të jeni si unë, do të njihni shumë ateistë, agnostikë të mrekullueshëm,

atheists, agnostics, who are being very good without God.

të përkushtuar, që mbeten gjithmonë të mirë edhe pa zotin.

And you also know many religious people who hide behind their sanctity

Siç mund të njihni edhe shumë njerëz fetarë që fshihen pas shenjtërisë së tyre,

instead of doing good works.

në vend që të bëjnë vepra të mira.

So, I wish we could drop this meme.

Prandaj do të desha ta hidhja poshtë këtë Meme.

I wish this meme would go extinct.

Do të doja që kjo Meme të zhdukej nga faqja e dheut.

Thanks very much for your attention.

Iu faleminderit shumë për vëmendjen.

(Applause)

(Duartrokitje)