Dan Dennett: Responding to Pastor Rick Warren

Tłumaczenie: Michał Łada Korekta: Rysia Wand

Wspaniale być tu z powrotem.

It's wonderful to be back.

I love this wonderful gathering.

Uwielbiam to wspaniałe zgromadzenie.

And you must be wondering, "What on earth?

Pewnie się zastanawiacie, co to jest?

Have they put up the wrong slide?"

Pokazali zły slajd?

No, no.

Otóż nie.

Look at this magnificent beast,

Kto zaprojektował to wspaniałe stworzenie?

and ask the question: Who designed it?

To jest TED.

Technologia, Rozrywka (Entertainment), Projektowanie (Design), a tu krowa mleczna.

This is TED; this is Technology, Entertainment, Design,

and there's a dairy cow.

It's a quite wonderfully designed animal.

Cudownie zaprojektowane stworzenie.

And I was thinking, how do I introduce this?

Zastanawiałem się, jak wprowadzić ten temat.

And I thought, well, maybe that old doggerel by Joyce Kilmer,

Pomyślałem o starej rymowance Joyce Kilmer:

you know: "Poems are made by fools like me, but only God can make a tree."

"Wiersze tworzą tacy głupcy, jak ja,

Ale tylko Bóg może stworzyć drzewo".

Można powiedzieć: "Bóg zaprojektował krowę".

And you might say, "Well, God designed the cow."

But, of course, God got a lot of help.

Oczywiście Bóg miał sporo pomocy.

This is the ancestor of cattle.

Oto przodek bydła.

This is the aurochs.

Antylopa.

And it was designed by natural selection,

Zaprojektowana na drodze doboru naturalnego,

the process of natural selection, over many millions of years.

procesu trwającego miliony lat.

And then it became domesticated, thousands of years ago.

Później, tysiące lat temu, została udomowiona.

And human beings became its stewards,

Ludzie przejęli nad nią opiekę

and, without even knowing what they were doing,

i, nie zdając sobie z tego sprawy,

they gradually redesigned it and redesigned it and redesigned it.

wielokrotnie ją 'przeprojektowywali'.

And then more recently, they really began to do reverse engineering on this beast

Później zaczęli poddawać ją

pewnego rodzaju odwróconej inżynierii

and figure out just what the parts were, how they worked

odkrywając z jakich części się składa, jak one działają

and how they might be optimized -- how they might be made better.

i jak je można udoskonalić.

Now, why am I talking about cows?

Po co w ogóle mówię o krowach?

Because I want to say that much the same thing is true of religions.

Bo w dużym stopniu to samo dotyczy religii.

Religions are natural phenomena -- they're just as natural as cows.

Religie to fenomen naturalny.

Tak naturalny, jak krowy.

They have evolved over millennia.

Ewoluowały przez tysiąclecia.

Mają podłoże biologiczne, zupełnie jak antylopa.

They have a biological base, just like the aurochs.

They have become domesticated,

Zostały udomowione, a ludzie

and human beings have been redesigning their religions for thousands of years.

"przeprojektowują" je od tysięcy lat.

This is TED, and I want to talk about design.

To jest TED i chciałbym mówić o projektowaniu.

Because what I've been doing for the last four years --

Przez ostatnie cztery lata,

really since the first time you saw me --

odkąd zobaczyliście mnie tu po raz pierwszy,

some of you saw me at TED when I was talking about religion --

kiedy to mówiłem o religii,

and in the last four years,

I've been working just about non-stop on this topic.

bez przerwy zajmowałem się tym tematem,

And you might say it's about the reverse engineering of religions.

mianowicie odwróconą inżynierią religii.

Now that very idea, I think, strikes terror in many people,

Niektórych taki pomysł przeraża,

or anger, or anxiety of one sort or another.

złości lub niepokoi, w taki czy inny sposób.

And that is the spell that I want to break.

Chcę przełamać tę klątwę.

I want to say, no, religions are an important natural phenomenon.

Religie to ważne zjawisko naturalne.

We should study them with the same intensity

Powinniśmy się o nich uczyć tak samo intensywnie,

that we study all the other important natural phenomena,

jak o innych naturalnych zjawiskach,

like global warming, as we heard so eloquently last night from Al Gore.

np. o globalnym ociepleniu, o czym mówił wczoraj Al Gore.

Dzisiejsze religie są genialnie zaprojektowane.

Today's religions are brilliantly designed -- brilliantly designed.

They are immensely powerful social institutions

To potężne instytucje społeczne,

and many of their features can be traced back to earlier features

których wiele cech można wywieść z przeszłości

that we can really make sense of by reverse engineering.

dzięki odwróconej inżynierii.

And, as with the cow, there's a mixture of evolutionary design --

Podobnie jak u krowy, mamy tu trochę ewolucji w wyniku doboru naturalnego

designed by natural selection itself --

i trochę mniej lub bardziej inteligentnego projektu,

and intelligent design --

more or less intelligent design --

przeprowadzonego przez ludzi,

and redesigned by human beings

who are trying to redesign their religions.

próbujących "przeprojektować" swoje religie.

You don't do book talks at TED,

TED to nie miejsce na promocję książek,

but I'm going to have just one slide about my book,

ale pokażę ten slajd, bo moja książka

because there is one message in it

zawiera ważny przekaz, który powinniście usłyszeć.

which I think this group really needs to hear.

And I would be very interested to get your responses to this.

Bardzo interesuje mnie wasza reakcja.

It's the one policy proposal that I make in the book,

Przedstawiam w niej pewną propozycje polityczną.

at this time, when I claim not to know enough about religion

W tej chwili nie znam religii na tyle,

to know what other policy proposals to make.

żeby móc wysunąć inną.

And it's one that echoes remarks that you've heard already today.

Podobne uwagi już dziś słyszeliście.

Here's my proposal,

Oto moja propozycja.

I'm going to just take a couple of minutes to explain it:

Postaram się to wyjaśnić w kilka minut.

Education on world religions for all of our children --

Nauka o religiach świata w szkołach podstawowych,

in primary school, in high school,

średnich, publicznych, prywatnych i w nauczaniu domowym.

in public schools, in private schools and in home schooling.

So what I'm proposing is,

Proponuję, że skoro wymagamy nauki czytania,

just as we require reading, writing, arithmetic, American history,

pisania, matematyki czy historii,

so we should have a curriculum on facts about all the religions of the world --

powinniśmy też uczyć faktów

na temat wszystkich religii świata,

ich historii, podstaw, ich tekstów,

about their history, about their creeds, about their texts,

their music, their symbolisms, their prohibitions, their requirements.

muzyki, symbolizmu, ich zakazów i wymogów.

And this should be presented factually, straightforwardly,

Należy opierać się jedynie na prostych faktach,

with no particular spin, to all of the children in the country.

nietendencyjnie, i uczyć wszystkie dzieci.

And as long as you teach them that,

Jeśli uczycie je o tych zagadnieniach,

you can teach them anything else you like.

reszta przedmiotów jest dowolna.

That, I think, is maximal tolerance for religious freedom.

Oto maksymalna tolerancja wolności religijnej.

As long as you inform your children about other religions,

Poinformowanie o innych religiach uprawniałoby,

then you may -- and as early as you like and whatever you like --

na dowolnym etapie i w dowolnym zakresie,

teach them whatever creed you want them to learn.

do wychowywania dzieci w dowolnej wierze.

But also let them know about other religions.

Trzeba uświadomić je o innych religiach.

Now, why do I say that?

Dlaczego o tym mówię?

Because democracy depends on an informed citizenship.

Demokracja polega na świadomych obywatelach.

Informed consent is the very bedrock of our understanding of democracy.

Świadome przyzwolenie to podłoże

naszego rozumienia demokracji.

Misinformed consent is not worth it.

Nieświadome przyzwolenie nie jest jej warte.

It's like a coin flip; it doesn't count, really.

Jest jak rzut monetą, właściwie bez znaczenia.

Democracy depends on informed consent.

Demokracja bazuje na świadomym przyzwoleniu.

This is the way we treat people as responsible adults.

Traktujemy ludzi jako osoby dorosłe i odpowiedzialne.

Dzieci poniżej wieku przyzwolenia to specjalny przypadek.

Now, children below the age of consent are a special case.

Parents -- I'm going to use a word that Pastor Rick just used --

Posłużę się słowem użytym przez pastora Ricka:

parents are stewards of their children.

rodzice to opiekunowie swoich dzieci.

Nie ich właściciele.

They don't own them.

You can't own your children.

Nie masz prawa własności do swoich dzieci.

You have a responsibility to the world,

Jesteś odpowiedzialny przed światem,

to the state, to them, to take care of them right.

państwem, nimi samymi za właściwą opiekę.

You may teach them whatever creed you think is most important,

Ucz je wiary, która jest dla ciebie ważna

but I say you have a responsibility to let them be informed

ale uważam, że masz obowiązek je uświadomić

about all the other creeds in the world, too.

na temat istnienia w świecie innych zasad.

The reason I've taken this time is I've been fascinated to hear

Poświęciłem temu tyle czasu,

some of the reactions to this.

bo zafascynowały mnie reakcje na tę propozycję.

One reviewer for a Roman Catholic newspaper called it "totalitarian."

Pewien krytyk z gazety katolickiej uznał je za "totalitarne".

It strikes me as practically libertarian.

Mnie wydają się praktycznie wolnościowe.

Is it totalitarian to require reading, writing and arithmetic?

Czy nauka czytania, pisania i liczenia jest totalitarna?

I don't think so.

Nie sądzę.

All I'm saying is --

Chodzi mi o fakty, tylko fakty.

and facts, facts only; no values, just facts --

Nie wartości, tylko fakty o religiach świata.

about all the world's religions.

Another reviewer called it "hilarious."

Inny recenzent użył słowa "prześmieszna".

Well, I'm really bothered by the fact

Bardzo niepokoi mnie fakt,

that anybody would think that was hilarious.

że ktoś uznał to za żart.

It seems to me to be such a plausible,

Moim zdaniem to wiarygodne,

natural extension of the democratic principles we already have

naturalne rozwinięcie obecnych zasad demokracji

that I'm shocked to think anybody would find that just ridiculous.

i szokuje mnie, że ktoś uznaje to za niedorzeczne.

I know many religions

Wiele religii tak trzęsie się

are so anxious about preserving the purity of their faith among their children

nad czystością wiary wśród dzieci,

that they are intent on keeping their children ignorant of other faiths.

że z rozmysłem utrzymują je w niewiedzy na temat innych wierzeń.

I don't think that's defensible.

Takiej postawy nie da się chyba obronić

But I'd really be pleased to get your answers on that --

i bardzo ciekawi mnie wasza opinia.

any reactions to that -- later.

But now I'm going to move on.

Dobrze, zmiana tematu.

Back to the cow.

Wróćmy do krowy.

This picture, which I pulled off the web --

To zdjęcie ściągnąłem z sieci.

the fellow on the left is really an important part of this picture.

Facet po lewej stronie odgrywa tu ważną rolę.

That's the steward.

To jest opiekun.

Cows couldn't live without human stewards -- they're domesticated.

Krowy nie mogłyby żyć bez ludzi, są udomowione.

They're a sort of ectosymbiont.

Jest to rodzaj ektosymbiozy.

They depend on us for their survival.

Potrzebują nas, by przetrwać.

And Pastor Rick was just talking about sheep.

Pastor Rick właśnie przed chwilą mówił o owcy.

I'm going to talk about sheep, too.

Ja też powiem o owcy.

There's a lot of serendipitous convergence here.

Dużo tu niespodziewanej zbieżności.

How clever it was of sheep to acquire shepherds!

Jak to sprytnie ze strony owiec, że znalazły sobie pasterzy!

(Laughter)

Think of what this got them.

Pomyślcie, ile na tym zyskały.

They could outsource all their problems:

Miały na kogo przerzucić wszystkie swoje problemy:

protection from predators, food-finding ...

ochronę przed drapieżnikami, pożywienie, dbanie o zdrowie.

(Laughter)

... health maintenance.

(Laughter)

The only cost in most flocks -- not even this -- a loss of free mating.

Jedynym kosztem dla stada było ograniczenie wolnego współżycia.

What a deal!

Co za interes.

"How clever of sheep!" you might say.

Można powiedzieć: "Ale sprytne owce!"

Except, of course, it wasn't the sheep's cleverness.

Tyle tylko, że to nie owce wykazały się sprytem.

Wiadomo, że owce nie grzeszą inteligencją.

We all know sheep are not exactly rocket scientists -- they're not very smart.

To nie był ich pomysł.

It wasn't the cleverness of the sheep at all.

They were clueless.

Nie miały zielonego pojęcia.

Zagrywka była jednak bardzo sprytna.

But it was a very clever move.

Whose clever move was it?

Tylko czyja to była zagrywka?

It was the clever move of natural selection itself.

Zdecydowanie doboru naturalnego.

Francis Crick, the co-discoverer of the structure of DNA

Francis Crick, który z Jimem Watsonem odkrył struktury DNA,

with Jim Watson,

zażartował kiedyś z czegoś, co nazywał Drugą Zasadą Orgela.

once joked about what he called Orgel's Second Rule.

Leslie Orgel is a molecular biologist, brilliant guy,

Leslie Orgel to biolog molekularny, genialny facet,

and Orgel's Second Rule is:

a Druga Zasada Orgela mówi: "Ewolucja jest sprytniejsza od ciebie".

Evolution is cleverer than you are.

Now, that is not Intelligent Design -- not from Francis Crick.

Nie chodzi o Inteligentny Projekt, nie wg Francisa Cricka.

Evolution is cleverer than you are.

Ewolucja jest sprytniejsza od ciebie.

If you understand Orgel's Second Rule, then you understand

Jeśli to rozumiesz, to rozumiesz także dlaczego

why the Intelligent Design movement is basically a hoax.

teoria Inteligentnego Projektu to zwykła mistyfikacja.

The designs discovered by the process of natural selection

Projekty odkryte na drodze doboru naturalnego

are brilliant, unbelievably brilliant.

są niewiarygodnie genialne.

Again and again biologists are fascinated with the brilliance of what's discovered.

Biologów wciąż na nowo fascynuje geniusz odkryć.

But the process itself is without purpose,

Sam proces jednak nie ma celu,

without foresight, without design.

nie ma etapu planowania, projektowania.

When I was here four years ago,

Będąc tutaj cztery lata temu

I told the story about an ant climbing a blade of grass.

opowiedziałem o mrówce na źdźble trawy.

And why the ant was doing it was because its brain had been infected

Dlaczego mrówka się wspinała?

Bo jej mózg był zakażony motyliczką wątrobową,

with a lancet fluke that was needed to get into the belly of a sheep or a cow

która, by się rozmnożyć, musiała trafić do brzucha owcy lub krowy.

in order to reproduce.

So it was sort of a spooky story.

To była trochę upiorna historia.

And I think some people may have misunderstood.

Myślę, że niektórzy ją źle zrozumieli.

Lancet flukes aren't smart.

Motyliczki nie są inteligentne.

I submit that the intelligence of a lancet fluke is down there,

Oświadczam, że inteligencja motyliczki

somewhere between petunia and carrot.

jest gdzieś pomiędzy petunią a marchewką.

They're not really bright. They don't have to be.

Nie są zbyt błyskotliwe. Nie muszą.

The lesson we learn from this is:

Ta zależność uczy nas,

you don't have to have a mind to be a beneficiary.

że nie trzeba mieć rozumu, by korzystać z sytuacji.

The design is there in nature, but it's not in anybody's head.

Projektowanie istnieje w naturze, ale nie w czyjejś głowie.

It doesn't have to be.

Nie musi.

That's the way evolution works.

Bo tak działa ewolucja.

Question: Was domestication good for sheep?

Pytanie: czy udomowienie było dla owiec dobre?

Było świetne dla ich sprawności genetycznej.

It was great for their genetic fitness.

Chcę wam przypomnieć o wspaniałej idei

And here I want to remind you of a wonderful point

that Paul MacCready made at TED three years ago.

którą Paul MacCready przedstawił na TED 3 lata temu.

Here's what he said:

Powiedział:

10 tys. lat temu, u zarania rolnictwa,

"Ten thousand years ago, at the dawn of agriculture,

human population, plus livestock and pets,

populacja ludzka łącznie ze zwierzętami domowymi

was approximately a tenth of one percent of the terrestrial vertebrate landmass."

wynosiła około 0.1% ziemskich kręgowców.

That was just 10,000 years ago.

Tak było tylko 10 tys.lat temu.

W kategoriach biologicznych to jak wczoraj.

Yesterday, in biological terms.

What is it today? Does anybody remember what he told us?

A dziś? Czy ktoś pamięta, co powiedział MacCready?

98 percent.

98%.

That is what we have done on this planet.

Tego dokonaliśmy na tej planecie.

Now, I talked to Paul afterwards -- I wanted to check to find out

Później rozmawiałem z Paulem.

Ciekawiło mnie jak to obliczył,

how he'd calculated this, and get the sources and so forth --

jakie miał źródła itd.

and he also gave me a paper that he had written on this.

Pokazał mi artykuł, w którym o tym napisał.

And there was a passage in it which he did not present here

Zawierał akapit, którego Paul tutaj nie przedstawił,

a sądzę, że jest tak dobry, że go wam przeczytam.

and I think it is so good, I'm going to read it to you:

"Over billions of years on a unique sphere,

"Przez miliardy lat na jedynej w swoim rodzaju kuli,

chance has painted a thin covering of life:

przypadek namalował cienką warstwę życia:

complex, improbable, wonderful and fragile.

skomplikowaną, nieprawdopodobną, wspaniałą i delikatną.

Suddenly, we humans -- a recently arrived species

Nagle my, ludzie, nowo przybyły gatunek,

no longer subject to the checks and balances inherent in nature --

przestaliśmy podlegać naturalnym mechanizmom równowagi

have grown in population, technology and intelligence

zwiększyliśmy populację, technologię i inteligencję, osiągając straszną władzę.

to a position of terrible power.

We now wield the paintbrush."

Teraz to my malujemy".

We heard about the atmosphere as a thin layer of varnish.

Słyszeliśmy, że atmosfera przypomina cienką warstwę lakieru.

Life itself is just a thin coat of paint on this planet.

Życie to tylko cienka warstwa farby na tej planecie.

And we're the ones that hold the paintbrush.

I to my trzymamy pędzel.

Jak to możliwe?

And how can we do that?

The key to our domination of the planet is culture.

Kluczem naszej dominacji na ziemi jest kultura,

And the key to culture is religion.

a kluczem do kultury jest religia.

Suppose Martian scientists came to Earth.

Gdyby marsjańscy naukowcy przybyli na Ziemię,

They would be puzzled by many things.

zdumiałoby ich wiele rzeczy.

Anybody know what this is? I'll tell you what it is.

Czy ktoś wie, co to jest?

Ja wam powiem.

This is a million people gathering on the banks of the Ganges in 2001,

To milion ludzi nad Gangesem w 2001 roku,

perhaps the largest single gathering of human beings ever,

chyba największe zgromadzenie ludzi w historii,

as seen from satellite photograph.

widziane na zdjęciu satelitarnym.

Here's a big crowd.

Oto inny duży tłum.

Here's another crowd in Mecca.

I oto następny tłum, w Mekce.

Marsjanie byliby zaskoczeni.

Martians would be amazed by this.

They'd want to know how it originated,

Chcieliby wiedzieć skąd się to wzięło, po co istnieje i jak się napędza.

what it was for and how it perpetuates itself.

Pominę to.

Actually, I'm going to pass over this.

Mrówka nie jest osamotniona.

The ant isn't alone.

There's all sorts of wonderful cases of species which -- in that case --

Istnieje wiele wspaniałych przykładów.

W tym wypadku pasożyt dostaje się do myszy

A parasite gets into a mouse and needs to get into the belly of a cat.

a potrzebuje przedostać się do brzucha kota.

And it turns the mouse into Mighty Mouse, makes it fearless,

Zmienia mysz w nieustraszoną Super Mysz,

która wybiega w otwartą przestrzeń, gdzie zje ją kot.

so it runs out in the open, where it'll be eaten by a cat.

Prawdziwa historia.

True story.

In other words, we have these hijackers --

To oportunistyczni autostopowicze.

you've seen this slide before, from four years ago --

Ten slajd widzieliście już cztery lata temu:

a parasite that infects the brain and induces even suicidal behavior,

pasożyt atakujący mózg,

wywołuje nawet zachowania samobójcze,

on behalf of a cause other than one's own genetic fitness.

choć przeczą przydatności genetycznej nosiciela.

Czy my też tacy jesteśmy?

Does that ever happen to us?

Yes, it does -- quite wonderfully.

Tak, we wspaniały sposób.

The Arabic word "Islam" means "submission."

Po arabsku "Islam" oznacza "uległość".

It means "surrender of self-interest to the will of Allah."

Oznacza: "oddanie własnych potrzeb woli Allaha".

But I'm not just talking about Islam.

Ale nie mówię tylko o Islamie.

I'm talking also about Christianity.

Także o chrześcijaństwie.

This is a parchment music page that I found in a Paris bookstall

Znalazłem te nuty na paryskim straganie z książkami.

50 years ago.

And on it, it says, in Latin:

Napisano na nich po łacinie:

"Semen est verbum Dei. Sator autem Christus."

"Semen est verbum Dei. Sator autem Christus".

The word of God is the seed and the sower of the seed is Christ.

"Słowo Boże jest nasieniem, a siewcą jest Chrystus".

Same idea. Well, not quite.

Ten sam pomysł! No, nie całkiem.

But in fact, Christians, too ...

Chrześcijanie też chwalą fakt, że oddali się Bogu.

glory in the fact that they have surrendered to God.

I'll give you a few quotes.

Przytoczę kilka cytatów.

"The heart of worship is surrender.

"Sercem wyznania jest poddanie.

Surrendered people obey God's words, even if it doesn't make sense."

Ulegli ludzie usłuchają słowa Bożego, nawet jeśli nie ma sensu".

Those words are by Rick Warren.

To słowa Ricka Warrena

Those are from "The Purpose Driven Life."

z książki "The Purpose Driven Life" (Celowe życie).

And I want to turn now, briefly, to talk about that book, which I've read.

Chciałbym teraz krótko pomówić o tej książce.

You've all got a copy,

Wszyscy macie egzemplarz.

and you've just heard the man.

Dopiero co słuchaliście autora.

And what I want to do now is say a bit about this book

Teraz omówię ja z punku widzenia projektowania.

from the design standpoint,

because I think it's actually a brilliant book.

Uważam, że to genialna książka.

Po pierwsze - zamiar.

First of all, the goal -- and you heard just now what the goal is --

Przed chwilą usłyszeliście, co oznacza zamiar:

it's to bring purpose to the lives of millions, and he has succeeded.

to nadanie celu życiu milionów ludzi - jemu się udało.

Is it a good goal? In itself, I'm sure we all agree, it is a wonderful goal.

Czy to dobry zamiar?

Sam w sobie z pewnością jest wspaniały.

He's absolutely right.

On ma zdecydowanie rację.

There are lots of people out there who don't have purpose in their life,

Istnieje wielu ludzi bez celu w życiu,

and bringing purpose to their life is a wonderful goal.

a nadanie ich życiu celu to wspaniała sprawa.

I give him an A+ on this.

Ode mnie ma za to 5 z plusem.

(Laughter)

Is the goal achieved?

Czy zamiar został osiągnięty?

Yes.

Tak.

30 milionów wydrukowanych egzemplarzy.

Thirty million copies of this book.

Al Gore, eat your heart out.

Niech się wypcha Al Gore.

(Laughter)

(Śmiech)

Just exactly what Al is trying to do, Rick is doing.

Rick osiąga to, czego Al próbuje.

This is a fantastic achievement.

To fantastyczne dokonanie.

Ale w jaki sposób?

And the means -- how does he do it?

It's a brilliant redesign of traditional religious themes --

Przez genialne 'przeprojektowanie' tradycyjnych wartości religijnych,

updating them, quietly dropping obsolete features,

aktualizację, ciche odrzucanie przestarzałych cech,

putting new interpretations on other features.

i nową interpretację,

This is the evolution of religion that's been going on for thousands of years,

To jest ewolucja religii, trwająca od tysięcy lat,

której on jest obecnym zdolnym użytkownikiem.

and he's just the latest brilliant practitioner of it.

I don't have to tell you this; you just heard the man.

Przecież nie muszę wam tego mówić.

Przed chwilą go słuchaliście.

Excellent insights into human psychology, wise advice on every page.

Doskonały wgląd w psychologię człowieka, mądre porady na każdej stronie.

Co więcej, opisuje pracę od środka.

Moreover, he invites us to look under the hood.

I really appreciated that.

Na prawdę to doceniam.

For instance, he has an appendix where he explains

Na przykład w dodatku wyjaśnia

his choice of translations of different Bible verses.

swoje wybory tłumaczeń różnych wersów z Biblii.

The book is clear, vivid, accessible, beautifully formatted.

Książka jest jasna, żywa, przystępna, pięknie skonstruowana.

Just enough repetition.

Ma wystarczającą ilość powtórzeń.

That's really important.

To bardzo ważne.

Every time you read it or say it, you make another copy in your brain.

Każde powtórzenie tworzy w umyśle kolejną kopię.

Every time you read it or say it, you make another copy in your brain.

Każde powtórzenie tworzy w umyśle kolejną kopię.

(Laughter)

(Śmiech)

With me, everybody --

Teraz wszyscy razem: Każde powtórzenie

(Audience and Dan Dennett) Every time you read it or say it,

you make another copy in your brain.

tworzy w umyśle kolejną kopię.

Dziękuję.

Thank you.

And now we come to my problem.

Teraz dochodzimy do mojego problemu.

Because I'm absolutely sincere in my appreciation

Jestem absolutnie szczery mówiąc o tym,

of all that I said about this book.

co doceniam w tej książce.

But I wish it were better.

Chciałbym jednak, żeby była lepsza.

I have some problems with the book.

Mam z nią kilka problemów.

And it would just be insincere of me not to address those problems.

Byłbym nieszczery, gdybym o nich nie wspomniał.

I wish he could do this with a revision,

Gdyby tylko autor wydał korektę,

a Mark 2 version of his book.

drugą wersję książki.

"The truth will set you free."

"Prawda Cię wyzwoli" mówi Biblia

That's what it says in the Bible,

i ja też chcę żyć według tej zasady.

and it's something that I want to live by, too.

My problem is, some of the bits in it I don't think are true.

Według mnie niektóre twierdzenia są nieprawdziwe.

Now some of this is a difference of opinion.

Częściowo wynika to tylko z różnicy poglądów

And that's not my main complaint, that's worth mentioning.

i to nie jest moje główne zażalenie.

Tylko to zaznaczam.

Here's a passage -- it's very much what he said, anyway:

Oto akapit, w zasadzie zgodny z tym, co powiedział.

"If there was no God we would all be accidents,

"Gdyby Bóg nie istniał, bylibyśmy przypadkiem,

the result of astronomical random chance in the Universe.

wynikiem astronomicznej przypadkowości w skali wszechświata.

You could stop reading this book because life would have no purpose

Można by odłożyć tę książkę, bo życie nie miałoby celu,

sensu ani znaczenia.

or meaning or significance.

There would be no right or wrong

Nie istniałoby dobro i zło, ani nadzieja przekraczająca przelotne ziemskie istnienie".

and no hope beyond your brief years on Earth."

Now, I just do not believe that.

Ja w to po prostu nie wierzę.

By the way, I find -- Homer Groening's film presented a beautiful alternative

Poza tym myślę, że film Homera Groeninga

przedstawia piękną alternatywę dla tych poglądów.

to that very claim.

Yes, there is meaning and a reason for right or wrong.

Tak, znaczenie i powody dobra i zła istnieją.

We don't need a belief in God to be good or to have meaning in us.

Nie trzeba wierzyć w Boga, żeby postępować dobrze, czy żeby widzieć sens istnienia.

But that, as I said, is just a difference of opinion.

Ale to jest tylko różnica poglądów.

That's not what I'm really worried about.

Nie to mnie tak na prawdę martwi.

How about this: "God designed this planet's environment

"Bóg zaprojektował ziemskie środowisko, abyśmy mogli w nim żyć".

just so we could live in it."

I'm afraid that a lot of people take that sentiment to mean

Mam wrażenie, że dla wielu ludzi oznacza to,

that we don't have to do the sorts of things

że nie musimy robić tego, do czego Al Gore

that Al Gore is trying so hard to get us to do.

stara się nas w pocie czoła przekonać.

I am not happy with that sentiment at all.

Zupełnie mi się to nie podoba.

And then I find this: "All the evidence available in the biological sciences

"Wszystkie wyniki badań nauk biologicznych

supports the core proposition that the cosmos is a specially designed whole

popierają założenie, że kosmos jest specyficznie zaprojektowaną całością,

with life and mankind as its fundamental goal and purpose,

a życie i ludzkość są jej centralnym założeniem i celem;

a whole in which all facets of reality have their meaning

całością, w której wszystkie aspekty rzeczywistości

znajdują znaczenie i wytłumaczenie".

and explanation in this central fact."

To słowa Michaela Dentona. Jest kreacjonistą.

Well, that's Michael Denton. He's a creationist.

Chwileczkę.

And here, I think, "Wait a minute." I read this again.

Ponownie czytam.

I read it three or four times and I think,

Czytam trzy, cztery razy i myślę,

"Is he really endorsing Intelligent Design?

"Czy on na prawdę popiera teorię Inteligentnego Projektu?

Is he endorsing creationism here?"

Czy on popiera kreacjonizm?"

And you can't tell.

Trudno powiedzieć.

So I'm sort of thinking, "Well, I don't know,

Więc znów sobie myślę, "Nie wiem, czy chcę

I don't know if I want to get upset with this yet."

żeby mnie to już zdenerwowało".

But then I read on, and I read this: "First, Noah had never seen rain,

Dalej znajduję: "Noe nigdy nie widział deszczu,

because prior to the Flood, God irrigated the earth from the ground up."

bo przed powodzią Bóg nawodnił ziemię od dołu".

I wish that sentence weren't in there, because I think it is false.

Wolałbym, żeby tego zdania tam nie było, bo to fałsz.

And I think that thinking this way about the history of the planet,

Uważam, że takie myślenie o historii planety,

after we've just been hearing about the history of the planet

po tym jak już słyszeliśmy o tej historii

na przestrzeni milionów lat,

over millions of years,

discourages people from scientific understanding.

odsuwa ludzi od naukowego rozumienia.

Now, Rick Warren uses scientific terms

Rick Warren używa naukowych pojęć, faktoidów

and scientific factoids and information in a very interesting way.

i informacji w bardzo interesujący sposób.

Here's one: "God deliberately shaped and formed you to serve him

"Bóg ukształtował cię po to, byś mu służył

in a way that makes your ministry unique.

na swój wyjątkowy sposób.

He carefully mixed the DNA cocktail that created you."

Dokładnie zmieszał DNA, z którego powstałeś".

I think that's false.

Dla mnie to fałsz.

Now, maybe we want to treat it as metaphorical.

Możemy to oczywiście traktować metaforycznie.

Here's another one: "For instance, your brain can store 100 trillion facts.

"Mózg może przechowywać 100 bilionów faktów.

Your mind can handle 15,000 decisions a second."

umysł umie podejmować 15 tys. decyzji na sekundę".

Well, it would be interesting to find the interpretation

Ciekawe, czy istnieje interpretacja, wg której to do przyjęcia.

where I would accept that.

Może jakoś dałoby sie to uznać za prawdę.

There might be some way of treating that as true.

"Antropologowie stwierdzili, że religijność to powszechna potrzeba,

"Anthropologists have noted that worship is a universal urge,

hardwired by God into the very fiber of our being --

którą Bóg zaszczepił w podstawy naszego istnienia.

an inbuilt need to connect with God."

To wrodzona potrzeba łączenia się z Bogiem".

Well, the sense of which I agree with him,

W pewnym sensie się z nim zgadzam,

except I think it has an evolutionary explanation.

z tym wyjątkiem, że według mnie ma to wyjaśnienie ewolucyjne.

And what I find deeply troubling in this book

Głęboko rozstraja mnie w jego książce dowodzenie,

is that he seems to be arguing that if you want to be moral,

że jeśli chcesz być moralny,

if you want to have meaning in your life,

jeśli chcesz nadać swojemu życiu sens,

you have to be an Intelligent Designer,

to musisz wierzyć w Inteligentny Projekt; musisz odrzucić

you have to deny the theory of evolution by natural selection.

teorię ewolucji na drodze doboru naturalnego.

And I think, on the contrary,

By rozwiązać problemy dzisiejszego świata

that it is very important to solving the world's problems

musimy traktować poważnie biologię ewolucyjną.

that we take evolutionary biology seriously.

Whose truth are we going to listen to?

Czyjej prawdy będziemy słuchać?

Well, this is from "The Purpose Driven Life":

Oto fragment z "The Purpose Driven Life":

"The Bible must become the authoritative standard for my life:

"Biblia musi stać się nadrzędnym standardem w moim życiu,

the compass I rely on for direction,

kompasem, na którym polegam, mądrym doradcą, którego posłucham

the counsel I listen to for making wise decisions,

i punktem odniesienia dla wszystkiego, co mnie otacza".

and the benchmark I use for evaluating everything."

Może i racja, tylko co dalej?

Well maybe, OK, but what's going to follow from this?

And here's one that does concern me.

I oto fragment, który mnie niepokoi.

Remember I quoted him before with this line:

Pamiętajcie, już go wcześniej przytaczałem.

"Surrendered people obey God's word, even if it doesn't make sense."

"Ulegli ludzie słuchają słowa Bożego, nawet jeśli nie ma sensu".

And that's a problem.

W tym kłopot.

(Sighs)

"Don't ever argue with the Devil.

"Nigdy nie kłóć się z Diabłem.

He's better at arguing than you are,

Lepiej się kłóci niż ty, ma tysiące lat wprawy".

having had thousands of years to practice."

Now, Rick Warren didn't invent this clever move.

Rick Warren nie wynalazł jednak tej zagrywki.

It's an old move.

To stara zagrywka.

It's a very clever adaptation of religions.

To sprytna adaptacja religii.

It's a wild card for disarming any reasonable criticism.

Jak karta z rękawa wobec każdej rozsądnej krytyki.

"You don't like my interpretation?

"Nie podoba ci się moja interpretacja?

You've got a reasonable objection to it?

Masz w stosunku do niej realne kontrargumenty?

Don't listen, don't listen!

Nie słuchaj, nie słuchaj!

That's the Devil speaking."

To Diabeł przez ciebie przemawia".

This discourages the sort of reasoning citizenship

Tak zniechęcamy myślących obywateli,

it seems to me that we want to have.

a przecież takich najbardziej nam potrzeba.

I've got one more problem, then I'm through.

Mam jeszcze jedną kwestię i kończę.

And I'd really like to get a response if Rick is able to do it.

Bardzo ciekawi mnie reakcja Ricka.

"In the Great Commission, Jesus said,

Jezus powiedział: "Idźcie i nauczajcie wszystkie narody,

'Go to all people of all nations and make them my disciples.

udzielając im chrztu w imię Ojca i Syna

Baptize them in the name of the Father, the Son and the Holy Spirit,

i Ducha Świętego. Uczcie je zachowywać wszystko, co wam przykazałem".

and teach them to do everything I've told you.'"

Według Biblii tylko Jezus może zbawić świat.

The Bible says Jesus is the only one who can save the world.

We've seen many wonderful maps of the world in the last day or so.

Widzieliśmy wiele wspaniałych map świata

przez ostatni dzień.

Here's one, not as beautiful as the others;

Oto jedna, już nie tak piękna.

it simply shows the religions of the world.

Pokazuje po prostu religie świata.

Ten graf pokazuje obecny rozkład religii.

Here's one that shows the sort of current breakdown of the different religions.

Czy rzeczywiście chcemy ogarnąć wszystkie religie,

Do we really want to commit ourselves

to engulfing all the other religions,

jeśli ich święte księgi mówią im:

when their holy books are telling them,

"Don't listen to the other side, that's just Satan talking!"?

"Nie słuchaj ich, przemawia przez nich Szatan!"

It seems to me that that's a very problematic ship

To chyba zbyt skomplikowana platforma,

to get on for the future.

żeby wiązać z nią przyszłość.

I found this sign as I was driving to Maine recently,

Zobaczyłem ostatnio napis przed kościołem w Maine:

in front of a church: "Good without God becomes zero."

"Dobro bez Boga jest zerem".

Sort of cute.

Zabawne w pewnym sensie.

A very clever little meme.

Sprytny mały mem.

I don't believe it and I think this idea, popular as it is --

Ja w to nie wierzę i uważam, że takie podejście

not in this guise, but in general --

jest jednym z naszych głównych problemów.

is itself one of the main problems that we face.

If you are like me, you know many wonderful, committed, engaged

Na pewno znacie wielu wspaniałych, oddanych, zaangażowanych

atheists, agnostics, who are being very good without God.

ateistów, agnostyków, którzy są dobrzy bez Boga.

And you also know many religious people who hide behind their sanctity

Znacie też wielu wierzących, którzy chowają się za świątobliwością

instead of doing good works.

zamiast czynić dobro.

So, I wish we could drop this meme.

Chciałbym, żebyśmy pozbyli się tego memu.

I wish this meme would go extinct.

Chciałbym, żeby wyginął.

Thanks very much for your attention.

Dziękuję bardzo za uwagę.

(Applause)

(Brawa)