Laura Carstensen: Older people are happier

Translator: Liridon Shala Reviewer: Kaltrina Kusari

People are living longer and societies are getting grayer.

Njerëzit po jetojnë më gjatë

dhe shoqëritë po thinjen.

Ju e dëgjoni këtë gjatë gjithë kohës.

You hear about it all the time.

Lexoni nepër gazeta rreth kësaj.

You read about it in your newspapers.

Dëgjoni nëpër televizione.

You hear about it on your television sets.

Nganjëherë brengosem

Sometimes, I'm concerned

that we hear about it so much that we've come to accept longer lives

që dëgjojmë për të aq shumë

sa që tani i pranojmë jetrat më të gjata

with a kind of a complacency, even ease.

me një lloje vetëkënaqësie,

madje edhe me lehtësi.

Mirëpo, pa dyshim,

But make no mistake, longer lives can --

jetra më të gjata munden

and, I believe, will improve quality of life at all ages.

dhe, unë besoj se do të

përmisojnë kualitetin e jetes

të të gjitha moshave.

Për ta vendosur këtë ne perspektivë

Now to put this in perspective, let me just zoom out for a minute.

me lejoni vetem të përqëndrohem në pamjen e përgjithshme.

Më shumë vite janë shtuar

More years were added to average life expectancy in the 20th century

tek pritëshmëria e jetës mesatare

në shekullin e 20-të

sesa të gjitha vitet që janë shtuar

than all years added across all prior millennia

gjatë gjithë mijëvjeqarëve

të evolucionit të njerëzimit.

of human evolution combined.

Sa hapë e mbyll sytë,

In the blink of an eye,

ne pothuajse e dyfishuam gjatësinë e kohës

we nearly doubled the length of time that we're living.

gjatë të cilës jetojmë.

So if you ever feel like you don't have this aging thing quite pegged,

Pra, nëse ndonjëherë ndjeheni sikur nuk e kuptoni këtë punen e moshës,

mos u shqetësoni.

don't kick yourself.

It's brand new.

Është fringo i ri.

And because fertility rates fell across that very same period

Për shkak se shkalla e fertilitetit ra

gjatë periudhës së njejtë

kur pritëshmëria e jetës ishte duke u rritur,

that life expectancy was going up,

that pyramid that has always represented the distribution of age in the population,

ajo piramid

e cila gjithmonë e përqafësonte shprëndarjen e moshave në popullësi,

me shumë rini në bazë,

with many young ones at the bottom winnowed to a tiny peak of older people

dhe pak të moshuar në majë

who make it and survive to old age,

të cilët e arrijnë dhe e mbijetojnë pleqërinë,

is being reshaped into a rectangle.

është duke u riformatizuar

në një drejtëkëndësh.

Dhe tani, nëse je një llojë njeriu

And now, if you're the kind of person

i cili merr kënaqësi nga statistikat e popullsisë,

who can get chills from population statistics,

(Laughter)

these are the ones that should do it.

këto statistika do ju japin atë kënaqësi.

Because what that means

Sepse kjo do të thotë që

is that for the first time in the history of the species,

për herë të parë në historinë e specjeve,

shumica e foshnjeve të lindura

the majority of babies born in the developed world

në Botën e Zhvilluar

are having the opportunity to grow old.

kanë mundësinë

e të arriturit pleqërinë.

Si ndodhi kjo?

How did this happen?

Well, we're no genetically hardier than our ancestors were 10,000 years ago.

Epo, ne nuk jemi gjenetikisht më të mirë sesa paraardhësit tonë

ishin para 10,000 viteve.

Kjo rritje e pritëshmërisë së jetës

This increase in life expectancy is the remarkable product of culture --

është një produkt i mrekullueshum i kulturës

që bashkon

the crucible that holds science and technology

shkencën dhe teknologjinë,

and wide-scale changes in behavior that improve health and well-being.

dhe një ndryshim të madh në sjellje

që përmison shëndetin dhe mirëqenjen.

Nëpërmjet ndryshimeve kulturore,

Through cultural changes, our ancestors largely eliminated early death

të parët tanë

gati e eliminuan vdekje e parakohëshme

so that people can now live out their full lives.

kështu që njerëzit tani mund të jetojnë jetra të plota.

Now there are problems associated with aging --

Ka probleme të bashkangjitura me moshim --

diseases, poverty, loss of social status.

sëmundje, varferi, humbje të statusit social.

It's hardly time to rest on our laurels.

Nuk është koha e duhur për tu mbështetur në famën tonë dhe nderimet që kemi marrur.

Miërpo, sa më shumë që ne mësojmë rreth plakjes,

But the more we learn about aging,

aq më e qartë bëhet

the clearer it becomes that a sweeping downward course

që një kurs në rënie e sipër

është madhësisht i pabazë.

is grossly inaccurate.

Plakja sjellë disa përmisime të mrekullueshme --

Aging brings some rather remarkable improvements --

increased knowledge, expertise --

rritë diturinë, mjeshtrinë --

dhe përmison aspektet e jetës emocionale.

and emotional aspects of life improve.

Po pra,

That's right, older people are happy.

njerëzit e vjetër janë të lumtur.

They're happier than middle-aged people, and younger people, certainly.

Ata janë me të lumtur sesa njerëzit me moshë messatare,

dhe njerëzit e ri sigurisht.

(Laughter)

Studim pas studimi

Study after study is coming to the same conclusion.

vjen tek i njejti përfundim.

The CDC recently conducted a survey

Qendra për kontollim dhe parandalim të sëmundjeve bëri një anketë rishtas

where they asked respondents simply to tell them

ku pyeti përgjigjësit thjesht të ju tregojnë

whether they experienced significant psychological distress

nëse kanë përjetuar stres psikologjik

gjatë javës së kaluar.

in the previous week.

And fewer older people answered affirmatively to that question

Më pak njerëz të vjetër iu përgjigjën asaj pyetje pozitivisht

sesa njerëzit e modhës së mesme,

than middle-aged people, and younger people as well.

dhe njerëzit e ri gjithashtu.

Një anketë a fundit e Gallup

And a recent Gallup poll asked participants

i pyeti anketuesit

how much stress and worry and anger they had experienced the previous day.

se sa stres, brengosje dhe mërzitje

kishin përjetuar gjatë ditëve të fundit.

And stress, worry, anger

Dhe stresi, brengosja,mërzitja

të gjitha pakësohem me moshë.

all decrease with age.

Now social scientists call this the paradox of aging.

Tani shkencëtaret socialë e quajnë këtë paradoksi i plakjes.

I mean, after all, aging is not a piece of cake.

Pas të gjithave, plakja nuk është e thjeshtë.

Kështu që kemi bërë të gjitha llojet e pyetjeve

So we've asked all sorts of questions to see if we could undo this finding.

për ta parë nese mund të shpjegojmë këto gjetje.

We've asked whether it may be that the current generations of older people

Kemi pyetur se a mund të jetë

që gjenerata e tanishme e njerëzve të vjetër

është dhe gjithmonë ka qenë

are and always have been the greatest generations.

gjeneratat më e mirë.

That is that younger people today may not typically experience

Dua të them që, njerëzit e ri sot

mund të mos i përjetojnë këto përmisime

these improvements as they grow older.

gjersa ata plaken.

We've asked,

Ne kemi pyetur,

well, maybe older people are just trying to put a positive spin

ndoshta njerëzit e vjetër janë duke provuar të jshohin anën pozitive

on an otherwise depressing existence.

të një ekzistence depresive.

(Qeshen)

(Laughter)

Mirëpo sa më tepër që provuam të mohojmë këto gjetje,

But the more we've tried to disavow this finding,

the more evidence we find to support it.

më shumë evidence kemi gjetur

për ta përkrahur atë.

Years ago, my colleagues and I embarked on a study

Vite me parë, koleget e mij dhe unë filluam një studim

gjatë të cilit përcillëm të njejtin grup të njerzve për një periudh prej 10 viteve.

where we followed the same group of people over a 10-year period.

Në fillim, mostra kishte njerëz 18 deri në 94 vjeqarë/e.

Originally, the sample was aged 18 to 94.

And we studied whether and how their emotional experiences changed

Ne studjuam sesi përvoja e tyre emocionale ndryshonte

gjërsa ata plakeshin.

as they grew older.

Pjesëmarrësit tanë mbanin pegjera elektronikë

Our participants would carry electronic pagers

për një javë,

for a week at a time,

and we'd page them throughout the day and evenings at random times.

dhe ne iu dergonim mesazhe gjatë ditës dhe mbrëmjes, gjate kohëve të ndryshme.

Dhe çdoherë qe ne iu dërguam mesazhe

And every time we paged them,

ne do i pyesnim të ju përgjigjen disa pyetjeve --

we'd ask them to answer several questions --

Një në shkalle 1 deri ne 7, se të lumtur jani tani?

"On a one to seven scale, how happy are you right now?"

Sa të trishtuar jeni tani?

"How sad are you right now?"

"How frustrated are you right now?" --

Sa të irrituar jeni tani ? --

so that we could get a sense of the kinds of emotions and feelings they were having

në mënyrë që të kemi një sensë

të llojeve të emocioneve dhe ndjenjave që ata kishin

në jeten e tyre të përditëshme.

in their day-to-day lives.

Dhe duke përdorur këtë studim intenzivë

And using this intense study of individuals,

të individëve,

we find that it's not one particular generation

ne gjetëm se nuk është një gjenerat e veqantë

that's doing better than the others,

e cila ndihet më mirë sesa tjerat,

but the same individuals over time

mirëpo të njejtit individë gjatë kohë

come to report relatively greater positive experience.

fillojnë të raportojnë përvoja relativisht

pozitive.

Tani e shihni këtë zvoglim të dukshëm

Now you see this slight downturn at very advanced ages.

gjatë një moshe të avancuar.

Dhe ka një zvoglim i vogel.

And there is a slight downturn.

But at no point does it return to the levels we see in early adulthood.

Mirëpo në asnjë pikë nuk rikthehet

tek nivelet që ne shofim

në adoleshencën e herëshme.

Now it's really too simplistic to say that older people are "happy."

Tani është shumë e thjeshtë

të themi se njerëzit e moshuar janë me të "lumtur."

In our study, they are more positive.

Në studimin tonë, ata janë më pozitivë,

mirëpo ata gjithashtu përjetojnë emocione të përziera

But they're also more likely than younger people

më shpesh se rinija --

to experience mixed emotions --

sadness at the same time you experience happiness;

përjetojnë pikëllueshmeri në të njejtën kohë që përjetojnë lumturi;

e dini, ai loti në sy

you know, that tear in the eye when you're smiling at a friend.

kur jeni duke i qeshur një shoku.

And other research has shown that older people seem to engage with sadness

Dhe kërkimet tjera kanë treguar

që duket se njerëzit e vjetër ndihen rehat kur

përjetojnë pikëllim.

more comfortably.

They're more accepting of sadness than younger people are.

Ata e pranojnë dhimbjen më shumë se sa njerëzit e ri.

And we suspect that this may help to explain

Dhe ne dyshojmë që kjo mund të na ndihmoj të sqarojmë

why older people are better than younger people

përse njerëzit e vjetër janë me të suksesshëm se rinija kur

at solving hotly charged emotional conflicts and debates.

bëhet fjalë për zgjidhjen e problemeve emocionale dhe debateve.

Njerëzit e vjetër mund të shiqojnë padrejtësinë

Older people can view injustice with compassion,

me butësi,

dhe nuk dëshprohen.

but not despair.

And all things being equal,

Dhe të gjitha tjerat barazi,

older people direct their cognitive resources, like attention and memory,

njerëzit e vjetër drejtojnë resurset e tyre

si përqëndrimin dhe kujtesën,

to positive information more than negative.

tek informacionet pozitive me tepër se sa tak ato negative.

If we show older, middle-aged, younger people images,

Nese ju shfaqim, të moshuarve, atyre me moshë mesatare dhe njerëzve të ri disa imazhe,

sikurse kjo që po e shifni tani në ekranë,

like the ones you see on the screen,

and we later ask them to recall all the images that they can,

dhe i pyesim me vonë

të kujtojnë të gjitha ato imazhe që kishin parë,

njerëzit e vjetër, mirëpo jo njerëzit e ri,

older people, but not younger people,

remember more positive images than negative images.

kujtojnë me tepër imazhe pozitive

sesa ato negative.

We've asked older and younger people to view faces in laboratory studies,

Ne i kemi pyetur njerëzit e vjeter dhe të rinjë

që ti shiqojnë fetyrat në studime laboratorike,

disa me vetulla të rrudhta,disa të qeshur.

some frowning, some smiling.

Older people look toward the smiling faces and away from the frowning, angry faces.

Njerëzit e vjetër shiqojnë me tepër tek fetyrat e qeshura

dhe jo ato te mrroluara.

Në përditëshmëri ,

In day-to-day life, this translates into greater enjoyment and satisfaction.

kljo përkthehet në knaëqsi dhe gëzim

më të madh.

But as social scientists, we continue to ask about possible alternatives.

Mirëpo si shkencëtarë socialë, ne vazhdojmë të pyesim

për alternativa të mundëshme.

Mendojmë, ndoshta njerëzit e vjetër

We've said, well, maybe older people report more positive emotions

raportojnë më tepër emocione pozitive

because they're cognitively impaired.

sepse ata janë të paaftë mentalisht.

(Laughter)

(Qeshen)

Ne kemi thën, mund të jetë

We've said, could it be

that positive emotions are simply easier to process than negative emotions,

që emocionet pozitive janë thjesht me të leheta për tu përpunuar sesa ato negative,

dhe ata kaloni tek emocionet pozitive?

and so you switch to the positive emotions?

Ndoshta qendrat nervore në trurin tonë

Maybe our neural centers in our brain

degradohen kështu që

are degraded such that we're unable to process negative emotions anymore.

ne nuk mund të përpunojmë emocionet negative më.

But that's not the case.

Mirëpo nuk është ashtu.

The most mentally sharp older adults

Të rriturit më të mprehtë

janë ata që shfaqim emocione pozitive me së shumti.

are the ones who show this positivity effect the most.

Dhe nën kushte që me të vertet kanë rendësi,

And under conditions where it really matters,

older people do process the negative information

njerëzit e vjetër përpunojnë informacione negative

aq mirë sa ata pozitive.

just as well as the positive information.

So how can this be?

Pra si mund të jetë kjo?

Në kërkimin tonë,

Well, in our research,

ne kemi gjetur se këto ndryshime

we've found that these changes are grounded fundamentally

janë të bazuara thellësisht

në aftësinë unike të njerëzve për të monitoruar kohën --

in the uniquely human ability to monitor time --

jo vetëm orën dhe kohën kalendarike,

not just clock time and calendar time, but lifetime.

mirëpo jetën në përgjithësi.

And if there's a paradox of aging,

Dhe nëse ka një paradoks të plakjes,

it's that recognizing that we won't live forever

është që njohja e faktit që nuk do të jetojmë përgjithmonë

changes our perspective on life in positive ways.

ndryshon perspektiven tonë të jetës

në mënyrë pozitive.

Kur zona kohore është e gjata dhe e paqartë,

When time horizons are long and nebulous, as they typically are in youth,

ashut siq është zakonishtë në rini,

njerëzit janë vazhdimish duke u përgatitur,

people are constantly preparing,

trying to soak up all the information they possibly can,

duke provuar të marrin të gjitha informacionet pozitive që munden

duke rrezikuar, dhe zbuluar.

taking risks, exploring.

Ne mund të shpenzojmë kohë me njerëz që nuk i pëlqejmë

We might spend time with people we don't even like

sepse disi është interesante.

because it's somehow interesting.

We might learn something unexpected.

Ne mund të mësojme diçka të papritur.

(Laughter)

(Qeshen)

We go on blind dates.

Shkojmë në takime të verberta.

(Laughter)

(Qeshen)

E dini, në fund të fundit,

You know, after all,

if it doesn't work out, there's always tomorrow.

nëse nuk funksionon, gjithmonë është një e nesërme.

Njerëzit mbi 50 vjet

People over 50 don't go on blind dates.

nuk shkojnë në takime të verbërta.

(Laughter)

(Qeshen)

Gjërsa ne plakemi,

As we age, our time horizons grow shorter and our goals change.

horizonti ynë kohorë fillon të shkurtohet

dhe qëllimet tona ndryshojnë.

When we recognize that we don't have all the time in the world,

Kur ne e kuptojme se nuk e kemi të gjithë kohen e botës

we see our priorities most clearly.

ne i shofim prioritetet tona me më qartësi.

Ne u kushtojmë më pak vëmendje çështjeve të parëndësishme.

We take less notice of trivial matters.

Ne e shijojmë jeten.

We savor life.

Ne jemi me mirënjohës,

We're more appreciative,

me të hapur për bashkëbisedim dhe pajtim.

more open to reconciliation.

We invest in more emotionally important parts of life,

Ne invesojme me shumë në pjesë të rëndësishme të jetës

and life gets better,

dhe jeta bëhet më e mirë,

so we're happier day-to-day.

kështu që jemi më të lumtur dita ditës.

But that same shift in perspective

Mirëpo i njejti ndërrim i perspektivës

leads us to have less tolerance than ever for injustice.

na bën më pak tolerantë për

padrejtësi.

Deri në 2015,

By 2015,

do të ketë më shumë njerëz në SHBA

there will be more people in the United States

mbi moshën 60 vjeqare

over the age of 60 than under 15.

sesa nën moshën 15 vjeqare.

Çfarë do të ndodh me shoqëri

What will happen to societies that are top-heavy with older people?

që janë të mbingarkuar me njerëz të vjetër ?

Numrat nuk do të përcaktojnë

The numbers won't determine the outcome.

rezultatin.

Culture will.

Kultura do të përcaktojë atë.

If we invest in science and technology

Nëse invesojmë në shkencë dhe teknologji

and find solutions for the real problems that older people face

dhe gjejmë zgjidhje për problemet e vërteta

që njerëzit e vjetër hasin

and we capitalize on the very real strengths of older people,

dhe përqëndrohemi

në fuqitë e vërteta

të njerëzve të vjetër,

atëherë vitet e shtuara te jetës

then added years of life can dramatically improve quality of life at all ages.

mund të përmisojmë dramatikisht kualitetin

e jetës të të gjitha moshave.

Shoqëritë me miljona

Societies with millions of talented, emotionally stable citizens

të talentuar,me qytetarë emocionalisht stabilë

who are healthier and better educated than any generations before them,

të cilët janë të shëndetshëm dhe të edukuar më mirë

sesa çdo gjeneratë tjetër,

armed with knowledge about the practical matters of life

të armatosur me njohuri

rreth çështjeve praktike të jetës

and motivated to solve the big issues

dhe të motivuar

për të zgjidhur çështje të mëdha

mund të jenë shoqëri më të mira

can be better societies than we have ever known.

sasa që kemi njohur ndonjëherë.

Babai imë, i cili është 92 vjeqe,

My father, who is 92, likes to say,

ka dëshirë të thotë,

"Le të ndalojmë së foluri

"Let's stop talking only about how to save the old folks

se si ti mbrojmë të vjetrit

and start talking about how to get them to save us all."

dhe të fillojme të flasim rreth

asaj sesi te shpëtojmë të gjithë ne."

Faliminderit.

Thank you.

(Applause)

(Duartrokitje)