Embracing otherness, embracing myself | Thandiwe Newton

Tłumaczenie: Sławomir Apel Korekta: Agata Leśnicka

Embracing otherness.

Ogarnąć odmienność.

When I first heard this theme,

Gdy pierwszy raz usłyszałam

I thought, well, embracing otherness

to pojęcie, pomyślałam, cóż,

is embracing myself.

to ogarnąć siebie.

And the journey to that place

A podróż do tego miejsca

of understanding and acceptance

zrozumienia i akceptacji

has been an interesting one for me,

była dla mnie ciekawa.

and it's given me an insight

Pozwoliła mi wejrzeć

into the whole notion of self,

w całe to pojęcie,

which I think is worth sharing with you today.

którym warto się z wami dzisiaj podzielić.

We each have a self,

Każdy z nas ma własne 'ja',

but I don't think that we're born with one.

ale nie sądzę, byśmy się z jednym rodzili.

You know how newborn babies

Wiecie jak nowonarodzone dzieci

believe they're part of everything;

wierzą, że są częścią wszystkiego,

they're not separate?

że nie są odrębne.

Well that fundamental sense of oneness

To podstawowe poczucie harmonii

is lost on us very quickly.

tracimy bardzo szybko.

It's like that initial stage is over --

To jak wstępny etap, który się kończy -

oneness: infancy,

harmonia: niemowlęctwo,

unformed, primitive.

nieukształtowane, prymitywne.

It's no longer valid or real.

Nie jest ani ważne, ani realne.

What is real is separateness,

Realna jest tylko odrębność.

and at some point in early babyhood,

I na jakimś etapie niemowlęctwa,

the idea of self

rodzi się pojęcie

starts to form.

własnego 'ja'.

Our little portion of oneness is given a name,

Naszej odrobinie harmonii nadajemy nazwę,

is told all kinds of things about itself,

mówimy o niej różne rzeczy.

and these details,

I te szczegóły,

opinions and ideas

opinie i pomysły

become facts,

stają się faktami,

which go towards building ourselves,

które kształtują nas samych,

our identity.

naszą tożsamość.

And that self becomes the vehicle

I to własne 'ja' staje się narzędziem

for navigating our social world.

nawigacji naszego życia społecznego.

But the self is a projection

Ale własne 'ja' to wizja

based on other people's projections.

oparta o wizje innych ludzi.

Is it who we really are?

Czy naprawdę tym jesteśmy?

Or who we really want to be, or should be?

Lub kim w istocie chcemy lub winniśmy być?

So this whole interaction

To wzajemne oddziaływanie

with self and identity

między 'ja' a tożsamością

was a very difficult one for me growing up.

było dla mnie nader trudne gdy dorastałam.

The self that I attempted to take out into the world

Własne 'ja', które próbowałam pokazać światu

was rejected over and over again.

było wielokroć odrzucane.

And my panic

A moja obawa,

at not having a self that fit,

że nie mam takiego 'ja', które pasuje,

and the confusion that came

i mętlik, który nadszedł

from my self being rejected,

ze strony odrzuconego 'ja',

created anxiety, shame

przyniósł lęk, wstyd

and hopelessness,

i rozpacz,

which kind of defined me for a long time.

które na dłużej mnie określiły.

But in retrospect,

Ale z perspektywy,

the destruction of my self was so repetitive

niszczenie własnego 'ja' było tak cykliczne,

that I started to see a pattern.

że zauważyłam pewną zależność.

The self changed,

'Ja' się zmieniło,

got affected, broken, destroyed,

zostało zniszczone i rozbite,

but another one would evolve --

ale inne ewoluowało -

sometimes stronger,

czasem silniejsze,

sometimes hateful,

czasem znienawidzone,

sometimes not wanting to be there at all.

a czasem w ogóle bez woli istnienia.

The self was not constant.

To 'ja' nie było stałe.

And how many times

Ileż to razy

would my self have to die

moje 'ja' musiało skonać

before I realized

zanim pojęłam, że

that it was never alive in the first place?

tak naprawdę nigdy nie istniało?

I grew up on the coast of England

Dorastałam na południu Anglii

in the '70s.

w latach 70.

My dad is white from Cornwall,

Mój biały ojciec pochodził z Cornwall,

and my mom is black from Zimbabwe.

a moja czarna matka z Zimbabwe.

Even the idea of us as a family

Nawet postrzeganie nas jako rodziny

was challenging to most people.

dla wielu ludzi było wyzwaniem.

But nature had its wicked way,

Lecz natura ma ironiczne sposoby,

and brown babies were born.

i rodziły się czarne dzieci.

But from about the age of five,

Ale od około 5. roku życia,

I was aware that I didn't fit.

świadoma byłam, że nie pasuję.

I was the black atheist kid

Byłam czarnym, ateistycznym dzieckiem w na wskroś

in the all-white Catholic school run by nuns.

białej, katolickiej szkole kierowanej przez zakonnice.

I was an anomaly,

Odstawałam od normy.

and my self was rooting around for definition

A moje 'ja' szukało zdefiniowania

and trying to plug in.

próbując się dopasować.

Because the self likes to fit,

Bo 'ja' chce się dopasować,

to see itself replicated,

chce się replikować,

to belong.

by przynależeć.

That confirms its existence

To potwierdza jego istnienie

and its importance.

i jego doniosłość.

And it is important.

I jest to ważne,

It has an extremely important function.

bo ma szalenie istotną rolę.

Without it, we literally can't interface with others.

Bez niej, dosłownie nie potrafimy wzajemnie istnieć.

We can't hatch plans

Nie umiemy snuć planów

and climb that stairway of popularity,

ani wchodzić na górę powodzenia,

of success.

czy sukcesu.

But my skin color wasn't right.

Ale kolor mojej skóry nie był właściwy.

My hair wasn't right.

Moich włosów też nie.

My history wasn't right.

Moja przeszłość też nie.

My self became defined

Moje 'ja' zostało zdefiniowane

by otherness,

przez odmienność,

which meant that, in that social world,

co oznaczało, że w życiu towarzyskim,

I didn't really exist.

tak naprawdę nie istniałam.

And I was "other" before being anything else --

Byłam odmieńcem, zanim byłam kimkolwiek innym -

even before being a girl.

nawet zanim byłam dziewczynką.

I was a noticeable nobody.

Byłam zauważalnym nikim.

Another world was opening up

A w tym samym momencie

around this time:

otwierał się inny świat:

performance and dancing.

przedstawień i tańca.

That nagging dread of self-hood

Ten ciągły strach przed byciem sobą

didn't exist when I was dancing.

nie istniał gdy tańczyłam.

I'd literally lose myself.

Dosłownie się zatracałam.

And I was a really good dancer.

I byłam świetną tancerką.

I would put

Wkładałam cały swój

all my emotional expression

emocjonalny przekaz

into my dancing.

w taniec.

I could be in the movement

Mogłam poruszać się tak,

in a way that I wasn't able to be

jak nie zdołałabym istnieć

in my real life, in myself.

w prawdziwym życiu, w sobie.

And at 16,

A mając 16 lat

I stumbled across another opportunity,

natknęłam się na kolejną szansę,

and I earned my first acting role in a film.

i zdobyłam swoją pierwszą, filmową rolę.

I can hardly find the words

Ledwie znajduję słowa, by

to describe the peace I felt

opisać jaki poczułam spokój

when I was acting.

gdy występowałam.

My dysfunctional self

Moje dysfunkcyjne 'ja'

could actually plug in

rzeczywiście dostrajało się

to another self, not my own,

do innego, cudzego 'ja'.

and it felt so good.

To takie miłe uczucie.

It was the first time that I existed

Po raz pierwszy żyłam wewnątrz

inside a fully-functioning self --

w pełni działającego 'ja' -

one that I controlled,

które kontrolowałam,

that I steered,

którym kierowałam,

that I gave life to.

któremu dałam życie.

But the shooting day would end,

Ale kończył się dzień zdjęciowy

and I'd return

i musiałam wrócić

to my gnarly, awkward self.

do swego niezdarnego 'ja'.

By 19,

W wieku 19 lat

I was a fully-fledged movie actor,

byłam już stuprocentową aktorką,

but still searching for definition.

lecz nadal szukałam określenia.

I applied to read anthropology

Zaczęłam studiować antropologię

at university.

na uniwersytecie.

Dr. Phyllis Lee gave me my interview,

Podczas rozmowy wstępnej Dr Phyllis Lee

and she asked me, "How would you define race?"

spytała mnie: "Jak zdefiniowałabyś rasę?"

Well, I thought I had the answer to that one,

Pomyślałam, że mam na to gotową ripostę.

and I said, "Skin color."

Odparłam: "Kolor skóry."

"So biology, genetics?" she said.

Na to ona: "Więc biologia, genetyka?"

"Because, Thandie, that's not accurate.

"Cóż Thandie, to niezbyt ścisła odpowiedź.

Because there's actually more genetic difference

Bo w istocie jest więcej genetycznych różnic

between a black Kenyan

pomiędzy czarnym Kenijczykiem

and a black Ugandan

a czarnym Ugandyjczykiem,

than there is between a black Kenyan

niż pomiędzy czarnym Kenijczykiem,

and, say, a white Norwegian.

a, powiedzmy, białym Norwegiem.

Because we all stem from Africa.

Bo, wszyscy wywodzimy się z Afryki.

So in Africa,

Zatem w Afryce,

there's been more time

było więcej czasu, by

to create genetic diversity."

wytworzyła się genetyczna różnorodność."

In other words,

Innymi słowy,

race has no basis

rasa nie ma podstaw

in biological or scientific fact.

w biologicznym czy naukowym sensie.

On the one hand, result.

Z jednej strony, rozstrzygnięcie.

Right?

Racja?

On the other hand, my definition of self

Z drugiej jednak, moja definicja własnego 'ja'

just lost a huge chunk of its credibility.

utraciła kawał swojej wiarygodności.

But what was credible,

Ale to, co było wiarygodne,

what is biological and scientific fact,

co jest faktem bilogicznym i naukowym,

is that we all stem from Africa --

to fakt, iż pochodzimy z Afryki-

in fact, from a woman called Mitochondrial Eve

a ściślej, od kobiety zwanej Mitochondrialną Ewą

who lived 160,000 years ago.

żyjącej 160 tysięcy lat temu.

And race is an illegitimate concept

A rasa to pojęcie niewłaściwe,

which our selves have created

które nasze 'ja' wytwarza

based on fear and ignorance.

w oparciu o strach i ignorancję.

Strangely, these revelations

Dziwne, bo te odkrycia nie uleczyły

didn't cure my low self-esteem,

mojego niskiego poczucia wartości,

that feeling of otherness.

tego uczucia odmienności.

My desire to disappear

Moja potrzeba zniknięcia

was still very powerful.

była nadal bardzo silna.

I had a degree from Cambridge;

Uzyskałam dyplom z Cambridge,

I had a thriving career,

moja kariera rozkwitała,

but my self was a car crash,

ale moje 'ja' było katastrofą.

and I wound up with bulimia

Przypłaciłam to bulimią

and on a therapist's couch.

i kozetką u terapeuty.

And of course I did.

I naturalnie nadal

I still believed

wierzyłam, że

my self was all I was.

moje 'ja', to wszystko czym jestem.

I still valued self-worth

Nadal ceniłam własną wartość

above all other worth,

ponad wszystkie inne.

and what was there to suggest otherwise?

A cóż w zamian możnaby zaproponować?

We've created entire value systems

Stworzyliśmy całe systemy wartości

and a physical reality

oraz fizyczną rzeczywistość,

to support the worth of self.

by potwierdzić własną wartość.

Look at the industry for self-image

Spójrzcie na branżę kreowania wizerunku

and the jobs it creates,

i posady jakie stwarza,

the revenue it turns over.

dochody jakie generuje.

We'd be right in assuming

Mielibyśmy rację, zakładając,

that the self is an actual living thing.

że własne 'ja' to żywa materia.

But it's not. It's a projection

Ale tak nie jest. To wizja, którą

which our clever brains create

tworzą nasze sprytne umysły,

in order to cheat ourselves

by nas odzierać

from the reality of death.

z nieuniknionej śmierci.

But there is something

Ale jest coś jeszcze,

that can give the self

co może własnemu 'ja' dać

ultimate and infinite connection --

ostateczną i bezgraniczną więź -

and that thing is oneness,

i jest nią harmonia,

our essence.

nasza kwintesencja.

The self's struggle

Walka własnego 'ja'

for authenticity and definition

o autentyczność i określenie

will never end

nigdy się nie kończy

unless it's connected to its creator --

chyba, że połaczy się ze swoim twórcą -

to you and to me.

z tobą i ze mną.

And that can happen with awareness --

A to stanie się wraz ze świadomością -

awareness of the reality of oneness

świadomością rzeczywistej harmonii

and the projection of self-hood.

i wizji bycia sobą.

For a start, we can think about

Na początek, pomyślmy o

all the times when we do lose ourselves.

chwilach, gdy zatracamy się.

It happens when I dance,

Tak się dzieje, gdy tańczę

when I'm acting.

i kiedy występuję.

I'm earthed in my essence,

Zakorzeniam się w swojej kwintesencji,

and my self is suspended.

a własne 'ja' jest zawieszone.

In those moments,

W takich chwilach

I'm connected to everything --

mam więź ze wszystkim -

the ground, the air,

ziemią, powietrzem, dźwiękami,

the sounds, the energy from the audience.

energią emanującą z widowni.

All my senses are alert and alive

Wszystkie moje zmysły czują i żyją

in much the same way as an infant might feel --

w podobny sposób w jaki może czuć je niemowlę -

that feeling of oneness.

to uczucie harmonii.

And when I'm acting a role,

I kiedy odgrywam rolę,

I inhabit another self,

wcielam się w kolejne 'ja'

and I give it life for awhile,

i ożywiam je na jakiś czas.

because when the self is suspended

Bo, gdy własne 'ja' jest zawieszone,

so is divisiveness

tak samo jest z rozdarciem

and judgment.

i osądem.

And I've played everything

Zagrałam wszystko

from a vengeful ghost in the time of slavery

od mściwego ducha w czasach niewolnictwa

to Secretary of State in 2004.

po sekretarz stanu w 2004.

And no matter how other

I nieważne jak różne

these selves might be,

były te osobowości,

they're all related in me.

wszystkie jednoczą się we mnie.

And I honestly believe

I szczerze wierzę, że

the key to my success as an actor

kluczem do mojego aktorskiego sukcesu

and my progress as a person

i mojego rozwoju jako człowieka

has been the very lack of self

był brak własnego 'ja'

that used to make me feel

dzięki któremu czułam się

so anxious and insecure.

tak niespokojnie i niepewnie.

I always wondered

Zawsze się zastanawiałam

why I could feel others' pain so deeply,

czemu tak mocno potrafiłam czuć czyjś ból,

why I could recognize

czemu mogłam rozpoznać

the somebody in the nobody.

kogoś w nikim ważnym.

It's because I didn't have a self to get in the way.

Bo nie miałam owego 'ja', które by mi przeszkodziło.

I thought I lacked substance,

Myślałam, że brak mi kwintesencji,

and the fact that I could feel others'

a fakt, że odczuwałam ją u innych

meant that I had nothing of myself to feel.

oznaczał, że w sobie nie czułam siebie samej.

The thing that was a source of shame

Źródło poczucia wstydu

was actually a source of enlightenment.

stało się źródłem oświecenia.

And when I realized

I gdy zdałam sobie sprawę

and really understood

i naprawdę pojęłam, że

that my self is a projection and that it has a function,

własne 'ja' jest wizją i ma rolę,

a funny thing happened.

zdarzyło się coś zabawnego.

I stopped giving it so much authority.

Przestałam mu nadawać taką wagę.

I give it its due.

Poświęciłam należną daninę.

I take it to therapy.

Poddałam je terapii.

I've become very familiar

Zaznajomiłam się bardzo

with its dysfunctional behavior.

z jego dysfunkcyjną naturą.

But I'm not ashamed of my self.

Ale nie wstydzę się własnego 'ja'.

In fact, I respect my self

W rzeczywistości, szanuję je

and its function.

i jego rolę.

And over time and with practice,

Z czasem i z nabraniem wprawy,

I've tried to live

spróbowałam żyć

more and more from my essence.

czerpiąc więcej ze swojej kwintesecji.

And if you can do that,

I jeśli zdołacie tak zrobić,

incredible things happen.

staną się rzeczy niebywałe.

I was in Congo in February,

W lutym byłam w Kongo,

dancing and celebrating

tańcząc i świętując

with women who've survived

z kobietami, które przeżyły

the destruction of their selves

zniszczenie swoich własnych 'ja'

in literally unthinkable ways --

na niewyobrażalne sposoby -

destroyed because other brutalized, psychopathic selves

zniszczone, bo inne brutalne i psychopatyczne 'ja'

all over that beautiful land

w całej tej pięknej krainie

are fueling our selves' addiction

napędzają nasze uzależnienia

to iPods, Pads, and bling,

od iPodów, Padów, świecidełek,

which further disconnect ourselves

które jeszcze bardziej odrywają nas

from ever feeling their pain,

od wszelkiego odczuwania ich bólu,

their suffering,

ich cierpienia,

their death.

ich śmierci.

Because, hey,

Bo uwaga,

if we're all living in ourselves

jeśli wszyscy żyjemy sami w sobie,

and mistaking it for life,

mylnie biorąc to za życie,

then we're devaluing

wówczas je dewaluujemy

and desensitizing life.

i pozbawiamy wrażliwości.

And in that disconnected state,

I w tym oderwanym stanie,

yeah, we can build factory farms with no windows,

owszem, możemy budować fabryki bez okien,

destroy marine life

niszczyć życie morskie

and use rape as a weapon of war.

i stosować gwałt jako broń na wojnie.

So here's a note to self:

Oto wiadomość dla własnego 'ja':

The cracks have started to show

już ukazują się rysy

in our constructed world,

w naszym wytworzonym świecie,

and oceans will continue

a oceany nadal będą

to surge through the cracks,

wdzierać się w te rysy,

and oil and blood,

dodatkowo rzekami

rivers of it.

ropy i krwi.

Crucially, we haven't been figuring out

Co najważniejsze, nie zrozumieliśmy

how to live in oneness

jak żyć w harmonii

with the Earth and every other living thing.

z Ziemią i każdym żywym stworzeniem.

We've just been insanely trying to figure out

Szaleńczo próbujemy wydedukować

how to live with each other -- billions of each other.

jak współistnieć z innymi - miliardami innych.

Only we're not living with each other;

Tylko, że nie współżyjemy ze sobą,

our crazy selves are living with each other

nasze szalone 'ja' żyją wzajemnie ze sobą

and perpetuating an epidemic

i utrwalają epidemię

of disconnection.

wyobcowania.

Let's live with each other

Żyjmy wzajemnie ze sobą,

and take it a breath at a time.

i czasem odetchnijmy.

If we can get under that heavy self,

Jeśli opanujemy to ciężkostrawne 'ja',

light a torch of awareness,

to zapalimy pochodnię świadomości,

and find our essence,

i odszukamy naszą kwintesencję,

our connection to the infinite

naszą więź z nieskończonością

and every other living thing.

i każdym żywym stworzeniem.

We knew it from the day we were born.

Wiedzieliśmy to od chwili narodzin.

Let's not be freaked out

Nie bójmy się

by our bountiful nothingness.

naszej przebogatej nicości.

It's more a reality

Jest to bardziej rzeczywiste

than the ones our selves have created.

niż te 'ja', które sami wytworzyliśmy.

Imagine what kind of existence we can have

Wyobraźcie sobie jaki żywot możemy prowadzić

if we honor inevitable death of self,

jeśli dopuścimy nieuniknioną śmierć własnego 'ja',

appreciate the privilege of life

docenimy przywilej istnienia

and marvel at what comes next.

i zadziwimy się tym, co nadejdzie.

Simple awareness is where it begins.

Prosta świadomość to punkt wyjścia.

Thank you for listening.

Dziękuję za uwagę.

(Applause)

(Oklaski)