Different ways of knowing | Daniel Tammet

Tłumaczenie: Marcin Rutkowski Korekta: Marek Kasiak

I'm a savant,

Jestem sawantem,

or more precisely,

a raczej bardziej

a high-functioning

wysokofunkcjonującym

autistic savant.

autystycznym sawantem.

It's a rare condition.

To rzadki przypadek.

And rarer still when accompanied,

I jeszcze rzadszy, gdy towarzyszy mu,

as in my case,

jak w moim przypadku

by self-awareness

samoświadomość,

and a mastery of language.

oraz umiejętności lingwistyczne.

Very often when I meet someone

Bardzo często spotykam kogoś

and they learn this about me,

kto zna moje możliwości

there's a certain kind of awkwardness.

wyczuwalna jest pewna niezręczność

I can see it in their eyes.

Widzę to w ich oczach.

They want to ask me something.

Chcą mnie o coś zapytać.

And in the end, quite often,

Bardzo często

the urge is stronger than they are

ulegają tej pokusie

and they blurt it out:

i wyrzucają to z siebie:

"If I give you my date of birth,

"Jeśli podam ci datę moich urodzin

can you tell me what day of the week I was born on?"

możesz mi powiedzieć jaki był wtedy dzień tygodnia?"

(Laughter)

(Śmiech)

Or they mention cube roots

Albo pytają o pierwiastki sześcienne

or ask me to recite a long number or long text.

albo chcą, żebym recytował długą liczbę albo długi tekst.

I hope you'll forgive me

Mam nadzieję, że wybaczycie mi

if I don't perform

że nie zrobię dziś

a kind of one-man savant show for you today.

takiego przedstawienia

I'm going to talk instead

Powiem za to

about something

o czymś

far more interesting

bardziej interesującym

than dates of birth or cube roots --

niż daty urodzin czy pierwiastki sześcienne --

a little deeper

nieco głębszym

and a lot closer, to my mind, than work.

i znacznie bliższym memu umysłowi niż praca.

I want to talk to you briefly

Powiem wam pokrótce

about perception.

o percepcji.

When he was writing the plays and the short stories

Pisząc sztuki i opowiadania,

that would make his name,

które uczynią go sławnym

Anton Chekhov kept a notebook

Anton Czechow prowadził notes

in which he noted down

w którym zapisywał

his observations

obserwacje

of the world around him --

świata który go otaczał

little details

małe szczegóły

that other people seem to miss.

których inni ludzie nie dostrzegali.

Every time I read Chekhov

Za każdym razem kiedy czytałem Czechowa

and his unique vision of human life,

i jego unikalnej wizji życia ludzkiego

I'm reminded of why I too

przypominam sobie

became a writer.

dlaczego zostałem pisarzem.

In my books,

W moich książkach

I explore the nature of perception

zgłębiam naturę percepcji

and how different kinds of perceiving

i jak różne rodzaje postrzegania

create different kinds of knowing

tworzą różne rodzaje wiedzy

and understanding.

i rozumienia.

Here are three questions

Tutaj są 3 pytania

drawn from my work.

wyciągnięte z mojej pracy.

Rather than try to figure them out,

Zamiast głowić się nad ich rozwiązaniem

I'm going to ask you to consider for a moment

chcę byście przez moment pomyśleli o

the intuitions

intuicji

and the gut instincts

i instynktach

that are going through your head and your heart

które przelatują przez wasze głowy i serca

as you look at them.

kiedy na nie patrzycie.

For example, the calculation:

Na przykład, obliczenia

can you feel where on the number line

Czujesz gdzie w ciągu cyfr

the solution is likely to fall?

prawdopodobnie znajduje się rozwiązanie?

Or look at the foreign word and the sounds:

Albo popatrz na obce słówko i dźwięk

can you get a sense of the range of meanings

Czujesz jakie znaczenie

that it's pointing you towards?

kierują ku Tobie?

And in terms of the line of poetry,

A jeśli chodzi o poezje

why does the poet use the word hare

dlaczego poeta użył słowa zając

rather than rabbit?

zamiast królik?

I'm asking you to do this

Pytam Was oto

because I believe our personal perceptions, you see,

ponieważ uważam iż nasza percepcja

are at the heart

jest głownym czynnikiem

of how we acquire knowledge.

tego jak nabywamy naszą wiedzę

Aesthetic judgments,

Poczucie estetyki

rather than abstract reasoning,

bardziej niż sucha teoria

guide and shape the process

przyczyniła się bardziej

by which we all come to know

do tego w jaki sposób wiemy

what we know.

to co wiemy

I'm an extreme example of this.

Jestem na to idealnym przykładem

My worlds of words and numbers

Mój świat słów i liczb

blur with color, emotion

zaciera się z kolorami, emocjami

and personality.

i osobowością

As Juan said,

Jak powiedział Juan,

it's the condition that scientists call synesthesia,

jest to zjawisko nazywane synastezją

an unusual cross-talk

niezwykła walka

between the senses.

pomiędzy zmysłami

Here are the numbers one to 12

Tutaj są liczby od 1 do 12

as I see them --

tak jak ja je widze

every number with its own shape and character.

każda cyfra ma swój kształt i charakter

One is a flash of white light.

Jedynka to błysk jasnego światła

Six is a tiny and very sad black hole.

Szóstka malutka,smutna czarna dziura

The sketches are in black and white here,

na szkicach są czarno białe

but in my mind they have colors.

lecz w moim umyśle są kolorowe

Three is green.

Trójka jest zielona

Four is blue.

Czwórka niebieska

Five is yellow.

Piątka żółta

I paint as well.

Sam nieco maluję

And here is one of my paintings.

To jest jeden z moich obrazów

It's a multiplication of two prime numbers.

To iloczyn dwóch liczb pierwszych

Three-dimensional shapes

w trójwymiarze

and the space they create in the middle

luka którą tworzą pośrodku

creates a new shape,

tworzy nowy kształt

the answer to the sum.

jest to kształt wyniku

What about bigger numbers?

A co z większymi liczbami?

Well you can't get much bigger than Pi,

Cóż, nie ma większej niż Pi

the mathematical constant.

stała matematyczna

It's an infinite number --

Jest to liczba nieskończona

literally goes on forever.

dosłownie ciągnie się w nieskończoność

In this painting that I made

Na obrazie przedstawiłem

of the first 20 decimals of Pi,

Liczbę Pi z 20 miejscami po przecinku

I take the colors

Zebrałem kolory

and the emotions and the textures

emocje, tekstury

and I pull them all together

I złączyłem je w jeden

into a kind of rolling numerical landscape.

matematyczny krajobraz

But it's not only numbers that I see in colors.

Nie tylko liczby widzę w barwach

Words too, for me,

Również słowa

have colors and emotions

posiadają kolory emocję

and textures.

oraz tekstury

And this is an opening phrase

Linijka z

from the novel "Lolita."

noweli "Lolita"

And Nabokov was himself synesthetic.

Nabokow również był synestykiem

And you can see here

Tutaj widzicie

how my perception of the sound L

w jaki sposób postrzegam dźwięk litery L

helps the alliteration

dzięki temu od razu

to jump right out.

widać aliterację

Another example:

Kolejny przykład

a little bit more mathematical.

tym razem bardziej matematyczny

And I wonder if some of you will notice

Zastanawiam się czy zauważycie

the construction of the sentence

konstrukcje zdania

from "The Great Gatsby."

z "Wielkiego Gatsby"

There is a procession of syllables --

Widzimy tutaj układ sylab

wheat, one;

wheat, jedna

prairies, two;

prairies, dwie

lost Swede towns, three --

lost Swede towns, trzy

one, two, three.

jedna, dwie, trzy

And this effect is very pleasant on the mind,

Taki zabieg pomaga naszemu umysłowi

and it helps the sentence

oraz pomaga zdaniu

to feel right.

dobrze się wpasować

Let's go back to the questions

Wróćmy do pytania

I posed you a moment ago.

Które zadałem Wam niedawno

64 multiplied by 75.

64 razy 75

If some of you play chess,

Jeśli ktoś z Was gra w szachy,

you'll know that 64

ten wie, że 64

is a square number,

to liczba kwadratowa

and that's why chessboards,

dlatego szachownica

eight by eight,

osiem na osiem

have 64 squares.

ma 64 pola

So that gives us a form

To pozwala nam

that we can picture, that we can perceive.

zobrazować sobie tą liczbę

What about 75?

Co z liczbą 75?

Well if 100,

Jeśli pomyślimy o 100

if we think of 100 as being like a square,

jako kwadracie

75 would look like this.

75 wyglądało by tak:

So what we need to do now

Więc teraz musimy

is put those two pictures

połączyć te dwa obrazki

together in our mind --

w jedno

something like this.

mniej więcej tak

64 becomes 6,400.

64 staje się 6 400

And in the right-hand corner,

W prawym dolnym rogu,

you don't have to calculate anything.

nie musicie niczego liczyć

Four across, four up and down --

cztery na cztery

it's 16.

to 16

So what the sum is actually asking you to do

Tak naprawdę co musicie policzyć to:

is 16,

16,

16, 16.

16 i 16

That's a lot easier

To o wiele łatwiejsze

than the way that the school taught you to do math, I'm sure.

niż to czego uczyli nas w szkole

It's 16, 16, 16, 48,

16,16,16, 48,

4,800 --

4 800 --

4,800,

4 800

the answer to the sum.

to rozwiązanie obliczenia

Easy when you know how.

Łatwe jeśli wiesz jak to zrobić

(Laughter)

(Śmiech)

The second question was an Icelandic word.

Drugie pytanie dotyczyło Islandzkiego slowa

I'm assuming there are not many people here

Zakładam że nie ma tutaj wiele osób

who speak Icelandic.

które mówią po islandzku

So let me narrow the choices down to two.

Więc ograniczmy się do dwóch opcji

Hnugginn:

Hnugginn

is it a happy word,

to pozytywne słowo

or a sad word?

czy negatywne?

What do you say?

Jak myślicie?

Okay.

Niektórzy mówią że wesołe,

Some people say it's happy.

inni że smutne

Most people, a majority of people,

Większość jednak

say sad.

uważa je za smutne

And it actually means sad.

W rzeczywistości ono dokładnie znaczy smutek

(Laughter)

(Śmiech)

Why do, statistically,

Dlaczego, statystycznie

a majority of people

większość

say that a word is sad, in this case,

uważa iż słowo smutek, jak w tym przypadku,

heavy in other cases?

jest cięższe od innych?

In my theory, language evolves in such a way

Uważam, iż język ewoluował w taki sposób

that sounds match,

że dźwięk odpowiada

correspond with, the subjective,

subiektywnym

with the personal,

personalnym

intuitive experience

intuicyjnym doświadczenią

of the listener.

słuchacza

Let's have a look at the third question.

Popatrzmy na trzecie pytanie.

It's a line from a poem by John Keats.

To linijka z poezji Johna Keatsa.

Words, like numbers,

Słowa, jak liczby,

express fundamental relationships

oddziałują wzajemnie

between objects

pomiędzy rzeczami

and events and forces

siłami i wydarzeniami

that constitute our world.

które kształtują nasz świat.

It stands to reason that we, existing in this world,

Dlatego, w świecie jakim żyjemy,

should in the course of our lives

powinniśmy intuicyjne odczuwać

absorb intuitively those relationships.

to wzajemnie odddziaływanie

And poets, like other artists,

Poeci, jak również inni artyści

play with those intuitive understandings.

igrają z tym intuicyjnym postrzeganiem

In the case of hare,

W języku angielskim słowo hare (zająć)

it's an ambiguous sound in English.

jest niejednoznaczne.

It can also mean the fibers that grow from a head.

Może oznaczać włosy rosnące na głowie

And if we think of that --

I jeśli tak je zrozumiemy

let me put the picture up --

wyobraźmy sobie-

the fibers represent vulnerability.

włos jako symbol wrażliwości

They yield to the slightest movement

Podatny na nawet najmniejszy ruch

or motion or emotion.

dotyk

So what you have is an atmosphere

W ten sposób czujemy

of vulnerability and tension.

wrażliwość oraz napięcie

The hare itself, the animal --

Zając natomiast

not a cat, not a dog, a hare --

to nie kot, ani pies, tylko zająć

why a hare?

dlaczego zająć?

Because think of the picture --

Wyobraźmy sobie,

not the word, the picture.

nie samo słowo lecz zająca

The overlong ears,

Długie uszy

the overlarge feet,

łapy

helps us to picture, to feel intuitively,

pomagają nam wyobrazić sobie,

what it means to limp

uczucie kicania

and to tremble.

drżenia

So in these few minutes,

Mam nadzieję

I hope I've been able to share

iż przez te kilka minut

a little bit of my vision of things

ukazałem Wam mój sposób

and to show you

odbierania pewnych przeczy

that words can have colors and emotions,

oraz pokazałem że słowa mają barwę oraz emocje

numbers, shapes and personalities.

cyfry, kształty oraz charakter

The world is richer,

Świat jest bogatszy

vaster

większy

than it too often seems to be.

niż może nam się to wydawać

I hope that I've given you the desire

Mam nadzieję że teraz

to learn to see the world with new eyes.

zechcecie patrzeć na świat innymi oczami

Thank you.

Dziękuję.

(Applause)

(Oklaski)