Robert Gupta: Music is medicine, music is sanity

Tłumaczenie: Bartosz Zachara Korekta: Rysia Wand

One day, Los Angeles Times columnist

Pewnego dnia felietonista Los Angeles Times,

Steve Lopez was walking along

Steve Lopez, przechadzał się

the streets of downtown Los Angeles

ulicami śródmieścia Los Angeles

when he heard beautiful music.

gdy usłyszał piękną muzykę.

And the source was a man,

Grał mężczyzna,

an African-American man,

Afroamerykanin,

charming, rugged, homeless,

czarujący, obszarpany, bezdomny,

playing a violin that only had two strings.

na skrzypcach mających tylko dwie struny.

And I'm telling a story that many of you know,

Wielu z was zna tę historię,

because Steve's columns became the basis

bo artykuł Steve’a stał się podstawą

for a book, which was turned into a movie,

książki, którą potem sfilmowano,

with Robert Downey Jr. acting as Steve Lopez,

z Robertem Downeyem Jr w roli Steva Lopeza,

and Jamie Foxx as Nathaniel Anthony Ayers,

i Jamiem Foxxem w roli Nathaniela Anthony'ego Ayersa,

the Juilliard-trained double bassist

kontrabasisty z Juillarda,

whose promising career was cut short

którego obiecującą karierę przerwała

by a tragic affliction with paranoid schizophrenia.

tragiczna przypadłość: schizofrenia paranoidalna.

Nathaniel dropped out of Juilliard, he suffered a complete breakdown,

Nathaniel opuścił szkołę, przeżył załamanie nerwowe,

and 30 years later he was living homeless

i 30 lat później błąkał się, bezdomny,

on the streets of Skid Row in downtown Los Angeles.

po ulicach Skid Row, w centrum Los Angeles.

I encourage all of you to read Steve's book or to watch the movie

Warto przeczytać książkę Steva albo obejrzeć film,

to understand not only the beautiful bond

by zrozumieć nie tylko piękną więź,

that formed between these two men,

która złączyła obu mężczyzn,

but how music helped shape that bond,

ale także, jak muzyka pomogła ją ukształtować

and ultimately was instrumental -- if you'll pardon the pun --

i jak ostatecznie przyczyniła się

in helping Nathaniel get off the streets.

do wyrwania Nathaniela z ulicy.

I met Mr. Ayers in 2008,

Spotkałem pana Ayersa w 2008 roku,

two years ago, at Walt Disney Concert Hall.

dwa lata temu, w sali koncertowej Walta Disneya.

He had just heard a performance of Beethoven's First and Fourth symphonies,

Wysłuchał właśnie pierwszej i czwartej symfonii Beethovena,

and came backstage and introduced himself.

i przyszedł za kulisy się przedstawić.

He was speaking in a very jovial and gregarious way

Gawędził jowialnie i przyjacielsko

about Yo-Yo Ma and Hillary Clinton

o Yo-Yo Ma i Hillary Clinton,

and how the Dodgers were never going to make the World Series,

i że Dodgersi nigdy nie wygrają World Series,

all because of the treacherous first violin passage work

a wszystko przez zdradliwy fragment w pierwszych skrzypcach

in the last movement of Beethoven's Fourth Symphony.

w ostatniej części IV Symfonii Beethovena.

And we got talking about music, and I got an email from Steve a few days later

Parę dni później Steve przysłał mi maila,

saying that Nathaniel was interested in a violin lesson with me.

że Nathaniel chciałby wziąć u mnie lekcję skrzypiec.

Now, I should mention that Nathaniel refuses treatment

Trzeba wspomnieć, że Nathaniel odmawia leczenia,

because when he was treated it was with shock therapy

ponieważ aplikowano mu elektrowstrząsy,

and Thorazine and handcuffs,

razem z Thorazinem i kajdankami,

and that scar has stayed with him for his entire life.

co zostawiło mu uraz na całe życie.

But as a result now, he is prone to

W efekcie cierpi

these schizophrenic episodes,

na ataki schizofrenii.

the worst of which can manifest themselves as

Najgorsze objawiają się

him exploding

gwałtownym pobudzeniem,

and then disappearing for days,

po którym znika na wiele dni,

wandering the streets of Skid Row,

błąkając się po ulicach Skid Row,

exposed to its horrors, with the torment of his own mind

gdzie groza dzielnicy potęguje udrękę

unleashed upon him.

rozpętaną przez własny umysł.

And Nathaniel was in such a state of agitation

Nathaniel był tak wzburzony

when we started our first lesson at Walt Disney Concert Hall --

podczas naszej pierwszej lekcji w sali Disneya,

he had a kind of manic glint in his eyes,

że oczy błyszczały mu jak u szaleńca;

he was lost.

był zagubiony.

And he was talking about

Mówił

invisible demons and smoke,

o niewidzialnych demonach i dymie,

and how someone was poisoning him in his sleep.

i że ktoś truje go we śnie.

And I was afraid,

Bałem się,

not for myself, but I was afraid

nie o siebie, lecz o to,

that I was going to lose him,

że mi umknie,

that he was going to sink into one of his states,

że wpadnie w jeden ze swoich stanów,

and that I would ruin his relationship with the violin

i że zniszczę jego więź ze skrzypcami,

if I started talking about scales

jeśli zacznę mówić o gamach,

and arpeggios and other exciting forms of

pasażach i innych „ekscytujących” aspektach

didactic violin pedagogy.

pedagogiki skrzypcowej.

(Laughter)

(Śmiech)

So, I just started playing.

Po prostu zacząłem grać.

And I played the first movement of the Beethoven Violin Concerto.

Zagrałem pierwszą cześć koncertu skrzypcowego Beethovena.

And as I played,

Podczas gry

I understood that there was a profound change

zauważyłem dogłębną zmianę

occurring in Nathaniel's eyes.

w oczach Nathaniela.

It was as if he was in the grip of some invisible pharmaceutical,

Był jak pod wpływem niewidzialnego lekarstwa,

a chemical reaction, for which my playing the music

chemicznej reakcji, dla której moja gra

was its catalyst.

była katalizatorem.

And Nathaniel's manic rage

Szał Nathaniela

was transformed into understanding,

przemienił się w zrozumienie,

a quiet curiosity and grace.

spokojną ciekawość i wdzięk.

And in a miracle, he lifted his own violin

Jakby cudem, podniósł skrzypce

and he started playing, by ear,

i zaczął grać ze słuchu

certain snippets of violin concertos

fragmenty koncertów skrzypcowych

which he then asked me to complete -- Mendelssohn,

Prosił, żebym je dokończył: Mendelssohna,

Tchaikovsky, Sibelius.

Czajkowskiego, Sibeliusa.

And we started talking about music, from Bach

Zaczęliśmy rozmawiać o muzyce, od Bacha

to Beethoven and Brahms,

przez Beethovena do Brahmsa,

Bruckner, all the B's,

Brucknera, wszystkich na B,

from Bartók, all the way up to Esa-Pekka Salonen.

od Bartoka aż do Esa-Pekki Salonena.

And I understood that he not only

Zrozumiałem, że łączy go z muzyką

had an encyclopedic knowledge of music,

nie tylko encyklopedyczna wiedza,

but he related to this music at a personal level.

ale też bardzo osobisty stosunek.

He spoke about it with the kind of passion

Mówił o tym z podobną pasją

and understanding that I share with my colleagues

i zrozumieniem, jak moi koledzy

in the Los Angeles Philharmonic.

z Filharmonii Los Angeles.

And through playing music and talking about music,

Poprzez grę i rozmowy o muzyce

this man had transformed

przemieniał się

from the paranoid, disturbed man

z niezrównoważonego paranoika,

that had just come from walking the streets

ulicznego włóczęgi

of downtown Los Angeles

z centrum Los Angeles,

to the charming, erudite,

w czarującego erudytę,

brilliant, Juilliard-trained musician.

genialnego muzyka kształconego w Juilliard.

Music is medicine. Music changes us.

Muzyka to lekarstwo. Muzyka nas zmienia.

And for Nathaniel, music is sanity.

Dla Nathaniela, muzyka to zdrowie psychiczne.

Because music allows him to take his thoughts

Muzyka pozwala mu zbierać myśli

and delusions and shape them

i urojenia i kształtować je

through his imagination and his creativity,

dzięki twórczej wyobraźni

into reality.

w rzeczywistość.

And that is an escape

To jego ucieczka

from his tormented state.

od udręki.

And I understood that this was the very essence of art.

Zrozumiałem, że to właśnie istota sztuki.

This was the very reason why we made music,

Właśnie stąd bierze się muzyka.

that we take something that exists within all of us

Sięgamy do wnętrza,

at our very fundamental core,

do samego rdzenia,

our emotions,

do naszych emocji,

and through our artistic lens,

i przez pryzmat sztuki,

through our creativity, we're able to shape those emotions into reality.

własny artyzm, przekształcamy je w rzeczywistość.

And the reality of that expression

Realizm tej siły wyrazu

reaches all of us

trafia do nas wszystkich,

and moves us, inspires and unites us.

porusza nas, inspiruje i jednoczy.

And for Nathaniel,

Dla Nathaniela

music brought him back into a fold of friends.

muzyka była powrotem do przyjaciół.

The redemptive power of music brought him back

Odkupiająca moc muzyki przywróciła go

into a family of musicians

rodzinie muzyków,

that understood him,

którzy go rozumieli,

that recognized his talents

poznawali jego talent

and respected him.

i darzyli szacunkiem.

And I will always make music with Nathaniel,

Zawsze będę grał z Nathanielem,

whether we're at Walt Disney Concert Hall

czy to w sali koncertowej Walta Disneya,

or on Skid Row, because he reminds me

czy w Skid Row, ponieważ on przypomina mi,

why I became a musician.

dlaczego zostałem muzykiem.

Thank you.

Dziękuje.

(Applause)

(Aplauz)

Bruno Giussani: Thank you. Thanks.

Bruno Giussani: Dziękuję.

Robert Gupta.

Robert Gupta.

(Applause)

(Oklaski)

Robert Gupta: I'm going to play something that I shamelessly stole from cellists.

Robert Gupta: Zagram coś, co bezwstydnie ukradłem wiolonczelistom.

So, please forgive me.

Proszę o wybaczenie.

(Laughter)

(Śmiech)

(Music)

(Muzyka)

(Applause)

(Oklaski)