Svante Pääbo: DNA clues to our inner neanderthal

Vertaald door: Rik Delaet Nagekeken door: Christel Foncke

What I want to talk to you about

Ik wil met jullie praten

is what we can learn from studying the genomes

over wat we kunnen leren van het bestuderen

of living people

van de genomen van levende

and extinct humans.

en uitgestorven mensen.

But before doing that,

Maar eerst

I just briefly want to remind you about what you already know:

wil ik even in herinnering brengen wat je al weet:

that our genomes, our genetic material,

dat onze genomen, ons erfelijk materiaal in ons lichaam,

are stored in almost all cells in our bodies in chromosomes

in bijna alle cellen in de chromosomen

in the form of DNA,

in de vorm van DNA zijn opgeslagen.

which is this famous double-helical molecule.

Dit is de beroemde dubbele-helixmolecuul.

And the genetic information

De genetische informatie

is contained in the form of a sequence

is opgeslagen in de vorm van een reeks

of four bases

van vier basen

abbreviated with the letters A, T, C and G.

afgekort voorgesteld met de letters A, T, C en D.

And the information is there twice --

De informatie is er dubbel aanwezig -

one on each strand --

een reeks op elke streng -

which is important,

wat belangrijk is, want als er nieuwe cellen

because when new cells are formed, these strands come apart,

worden gevormd, gaan deze strengen uit elkaar,

new strands are synthesized with the old ones as templates

nieuwe strengen worden gesynthetiseerd met de oude als sjablonen

in an almost perfect process.

in een bijna perfect proces.

But nothing, of course, in nature

Maar niets in de natuur

is totally perfect,

is natuurlijk helemaal perfect,

so sometimes an error is made

dus wordt er soms een fout gemaakt

and a wrong letter is built in.

en een verkeerde letter ingebouwd.

And we can then see the result

We kunnen dan het resultaat

of such mutations

van deze mutaties zien

when we compare DNA sequences

wanneer we DNA-sequenties,

among us here in the room, for example.

bij ons hier bijvoorbeeld, vergelijken.

If we compare my genome to the genome of you,

Als we mijn genoom vergelijken met jullie genoom

approximately every 1,200, 1,300 letters

dan zal er ongeveer om de 1200, 1300 letters

will differ between us.

een verschil tussen ons opduiken.

And these mutations accumulate

Deze mutaties zullen zich bijna evenredig

approximately as a function of time.

in de loop van de tijd ophopen.

So if we add in a chimpanzee here, we will see more differences.

Vergeleken met een chimpansee zullen we meer verschillen zien.

Approximately one letter in a hundred

Ongeveer een letter per honderd

will differ from a chimpanzee.

zal verschillen van een chimpansee.

And if you're then interested in the history

Als je dan geïnteresseerd bent in de geschiedenis

of a piece of DNA, or the whole genome,

van een stukje DNA, of het hele genoom,

you can reconstruct the history of the DNA

kan je de geschiedenis van het DNA

with those differences you observe.

uit deze waargenomen verschillen reconstrueren.

And generally we depict our ideas about this history

Meestal beelden we onze ideeën over deze geschiedenis af

in the form of trees like this.

in de vorm van bomen zoals deze hier.

In this case, it's very simple.

In dit geval is het heel simpel.

The two human DNA sequences

De twee menselijke DNA-sequenties

go back to a common ancestor quite recently.

gaan terug naar een vrij recente gemeenschappelijke voorouder.

Farther back is there one shared with chimpanzees.

Verder terug is er een gemeenschappelijke met de chimpansees.

And because these mutations

Omdat deze mutaties

happen approximately as a function of time,

zich min of meer gelijkmatig in de tijd voordoen,

you can transform these differences

kan je deze verschillen

to estimates of time,

herleiden naar schattingen van de tijdsduur.

where the two humans, typically,

Zo kunnen twee mensen

will share a common ancestor about half a million years ago,

een gemeenschappelijke voorouder van ongeveer een half miljoen jaar geleden delen.

and with the chimpanzees,

Met chimpansees

it will be in the order of five million years ago.

zal dat in de orde van vijf miljoen jaar geleden zijn.

So what has now happened in the last few years

In de laatste paar jaar zijn er

is that there are account technologies around

technologieën ontwikkeld

that allow you to see many, many pieces of DNA very quickly.

waarmee vele, vele stukjes DNA erg snel kunnen worden bekeken.

So we can now, in a matter of hours,

In enkele uren tijd

determine a whole human genome.

kan een heel menselijk genoom worden bepaald.

Each of us, of course, contains two human genomes --

Ieder van ons heeft natuurlijk twee menselijke genomen -

one from our mothers and one from our fathers.

een van onze moeders en een van onze vaders.

And they are around three billion such letters long.

Ze zijn ongeveer drie miljard van dergelijke letters lang.

And we will find that the two genomes in me,

We zullen zien dat de twee genomen in mij

or one genome of mine we want to use,

of een genoom van mij dat we willen gebruiken,

will have about three million differences

ongeveer drie miljoen verschillen

in the order of that.

of iets van die orde zal bevatten.

And what you can then also begin to do

Ook wordt het mogelijk

is to say, "How are these genetic differences

om te zeggen hoe deze genetische verschillen

distributed across the world?"

verspreid zijn over de hele wereld.

And if you do that,

Zo vind je

you find a certain amount of genetic variation in Africa.

een zekere mate van genetische variatie in Afrika.

And if you look outside Africa,

Buiten Afrika

you actually find less genetic variation.

vind je minder genetische variatie.

This is surprising, of course,

Dit is natuurlijk verrassend

because in the order of six to eight times fewer people

omdat er zes tot acht keer minder mensen

live in Africa than outside Africa.

in Afrika dan buiten Afrika leven.

Yet the people inside Africa

Maar de mensen in Afrika

have more genetic variation.

vertonen meer genetische variatie.

Moreover, almost all these genetic variants

Bovendien hebben bijna al deze genetische varianten

we see outside Africa

die we buiten Afrika zien

have closely related DNA sequences

nauw verwante DNA-sequenties

that you find inside Africa.

met die in Afrika.

But if you look in Africa,

Maar als je in Afrika kijkt,

there is a component of the genetic variation

is er een onderdeel van de genetische variatie

that has no close relatives outside.

dat geen naaste verwanten erbuiten heeft.

So a model to explain this

Het model om dit uit te leggen

is that a part of the African variation, but not all of it,

is dat een deel van de Afrikaanse variatie, maar niet alles,

[has] gone out and colonized the rest of the world.

is vertrokken en de rest van de wereld heeft gekoloniseerd.

And together with the methods to date these genetic differences,

Samen met de methoden om deze genetische verschillen te dateren,

this has led to the insight

heeft dit geleid tot het inzicht

that modern humans --

dat de moderne mens -

humans that are essentially indistinguishable from you and me --

mensen die in wezen niet te onderscheiden zijn van jou en mij -

evolved in Africa, quite recently,

vrij recent in Afrika evolueerde,

between 100 and 200,000 years ago.

tussen de 100.000 en 200.000 jaar geleden.

And later, between 100 and 50,000 years ago or so,

Later, tussen 100.000 en 50.000 jaar geleden of zo,

went out of Africa

gingen ze weg uit Afrika om

to colonize the rest of the world.

de rest van de wereld te koloniseren.

So what I often like to say

Ik zeg vaak

is that, from a genomic perspective,

dat wij, vanuit genomisch perspectief,

we are all Africans.

allemaal Afrikanen zijn.

We either live inside Africa today,

We leven vandaag de dag ofwel in Afrika

or in quite recent exile.

of in vrij recente ballingschap.

Another consequence

Een ander gevolg

of this recent origin of modern humans

van deze recente oorsprong van de moderne mens

is that genetic variants

is dat de genetische varianten

are generally distributed widely in the world,

over het algemeen

in many places,

wijd verspreid zijn in de wereld.

and they tend to vary as gradients,

Ze hebben de neiging te variëren als gradiënten,

from a bird's-eye perspective at least.

vanuit vogelperspectief tenminste.

And since there are many genetic variants,

Aangezien er vele genetische varianten bestaan

and they have different such gradients,

en ze verschillende dergelijke gradiënten vertonen,

this means that if we determine a DNA sequence --

betekent dit dat als we een DNA-sequentie bepalen -

a genome from one individual --

een genoom van een individu -

we can quite accurately estimate

we vrij nauwkeurig kunnen inschatten

where that person comes from,

waar die persoon vandaan komt,

provided that its parents or grandparents

op voorwaarde dat de ouders of grootouders

haven't moved around too much.

niet te veel hebben rondgereisd.

But does this then mean,

Maar betekent dit dan,

as many people tend to think,

zoals veel mensen de neiging hebben om te denken,

that there are huge genetic differences between groups of people --

dat er enorme genetische verschillen bestaan tussen groepen mensen -

on different continents, for example?

op de verschillende continenten, bijvoorbeeld?

Well we can begin to ask those questions also.

Nu kunnen we deze vragen ook beginnen te stellen.

There is, for example, a project that's underway

Er is bijvoorbeeld een project gestart

to sequence a thousand individuals --

om de sequentie op te stellen van een duizendtal individuen -

their genomes -- from different parts of the world.

hun genoom - uit verschillende delen van de wereld.

They've sequenced 185 Africans

Ze hebben dat gedaan voor 185 Afrikanen

from two populations in Africa.

van twee populaties in Afrika.

[They've] sequenced approximately equally [as] many people

En voor ongeveer evenveel mensen

in Europe and in China.

in Europa en in China.

And we can begin to say how much variance do we find,

We kunnen beginnen te zeggen hoeveel variantie we vinden,

how many letters that vary

hoeveel letters die variëren

in at least one of those individual sequences.

in ten minste een van die afzonderlijke sequenties.

And it's a lot: 38 million variable positions.

Het zijn er veel: 38 miljoen variabele posities.

But we can then ask: Are there any absolute differences

Maar we kunnen vragen: zijn er absolute verschillen

between Africans and non-Africans?

tussen Afrikanen en niet-Afrikanen?

Perhaps the biggest difference

Misschien was dat wel het grootste verschil

most of us would imagine existed.

waaraan de meesten van ons zouden denken.

And with absolute difference --

En met absoluut verschil -

and I mean a difference

en ik bedoel een verschil

where people inside Africa at a certain position,

waar de mensen in Afrika op een bepaalde positie,

where all individuals -- 100 percent -- have one letter,

waar alle individuen - 100 procent - een letter hebben,

and everybody outside Africa has another letter.

en iedereen buiten Afrika een andere letter zou hebben.

And the answer to that, among those millions of differences,

Het antwoord daarop is dat op die miljoenen van verschillen

is that there is not a single such position.

er niet één enkele dergelijke positie is.

This may be surprising.

Dit kan verrassend zijn.

Maybe a single individual is misclassified or so.

Misschien werd een enkel individu of zo onjuist geclassificeerd.

So we can relax the criterion a bit

Misschien kunnen we het criterium een beetje

and say: How many positions do we find

minder streng maken en zeggen: hoeveel functies vinden we

where 95 percent of people in Africa have

waarop 95 procent van de mensen in Afrika

one variant,

één variant hebben,

95 percent another variant,

en 95 procent een andere variant,

and the number of that is 12.

en het aantal is 12.

So this is very surprising.

Dit is dus zeer verrassend.

It means that when we look at people

Het betekent dat wanneer we kijken naar mensen

and see a person from Africa

en je ziet een persoon uit Afrika

and a person from Europe or Asia,

en een persoon uit Europa of Azië,

we cannot, for a single position in the genome with 100 percent accuracy,

we voor één enkele positie in het genoom met 100 procent nauwkeurigheid,

predict what the person would carry.

niet kunnen voorspellen welk gen de persoon zou hebben.

And only for 12 positions

En alleen voor 12 posities

can we hope to be 95 percent right.

kunnen we hopen dat we voor 95 procent goed zouden zitten.

This may be surprising,

Dit kan verrassend zijn,

because we can, of course, look at these people

omdat we door te kijken naar deze mensen

and quite easily say where they or their ancestors came from.

heel gemakkelijk kunnen zeggen waar zij of hun voorouders vandaan kwamen.

So what this means now

Dit betekent nu

is that those traits we then look at

dat die eigenschappen waar we naar kijken

and so readily see --

en zo gemakkelijk herkennen -

facial features, skin color, hair structure --

gelaatstrekken, huidskleur, haarstructuur -

are not determined by single genes with big effects,

niet bepaald worden door enkele genen met grote effecten,

but are determined by many different genetic variants

maar bepaald worden door veel verschillende genetische varianten

that seem to vary in frequency

die lijken te variëren in frequentie

between different parts of the world.

tussen de verschillende delen in de wereld.

There is another thing with those traits

Er is nog iets met deze eigenschappen

that we so easily observe in each other

die we zo gemakkelijk observeren bij elkaar

that I think is worthwhile to consider,

waarvan ik denk dat het de moeite waard is om te overwegen.

and that is that, in a very literal sense,

Dat is dat, in een zeer letterlijke zin,

they're really on the surface of our bodies.

ze echt aan de oppervlakte van ons lichaam zitten.

They are what we just said --

Ze zijn wat we net hebben gezegd -

facial features, hair structure, skin color.

gelaatstrekken, haarstructuur, huidskleur.

There are also a number of features

Er zijn ook een aantal kenmerken

that vary between continents like that

die variëren tussen de continenten, zoals

that have to do with how we metabolize food that we ingest,

die te maken hebben met hoe we voedsel verteren,

or that have to do

of die te maken hebben

with how our immune systems deal with microbes

met hoe ons immuunsysteem omgaat met microben

that try to invade our bodies.

die proberen om ons lichaam binnen te vallen.

But so those are all parts of our bodies

Maar dat zijn allemaal delen van ons lichaam

where we very directly interact with our environment,

waar we heel direct contact maken met onze omgeving,

in a direct confrontation, if you like.

in een directe confrontatie, als je wil.

It's easy to imagine

Het is gemakkelijk je voor te stellen

how particularly those parts of our bodies

hoe vooral die delen van ons lichaam

were quickly influenced by selection from the environment

snel werden beïnvloed door selectie uit de omgeving

and shifted frequencies of genes

en de frequenties van genen veranderden

that are involved in them.

die erbij betrokken waren.

But if we look on other parts of our bodies

Maar als we kijken naar andere delen van ons lichaam

where we don't directly interact with the environment --

zonder directe interactie met de omgeving -

our kidneys, our livers, our hearts --

onze nieren, onze lever, ons hart -

there is no way to say,

dan is er geen manier om te zeggen,

by just looking at these organs,

door alleen te kijken naar deze organen,

where in the world they would come from.

waar ter wereld ze vandaan zouden komen.

So there's another interesting thing

Er is nog een interessant iets

that comes from this realization

af te leiden uit dit besef

that humans have a recent common origin in Africa,

dat de mens een recente gemeenschappelijke oorsprong heeft in Afrika

and that is that when those humans emerged

en dat is dat toen deze mensen

around 100,000 years ago or so,

ongeveer 100.000 jaar geleden of zo op het toneel verschenen,

they were not alone on the planet.

zij niet de enigen op de planeet waren.

There were other forms of humans around,

Er kwamen andere vormen van mensen voor,

most famously perhaps, Neanderthals --

de meest bekende misschien de Neanderthalers -

these robust forms of humans,

deze robuuste vormen van mensen.

compared to the left here

Vergelijk het skelet links hier

with a modern human skeleton on the right --

met een modern menselijk skelet rechts.

that existed in Western Asia and Europe

Ze bestonden in West-Azië en Europa

since several hundreds of thousands of years.

al enkele honderdduizenden jaren.

So an interesting question is,

Een interessante vraag is:

what happened when we met?

wat gebeurde er toen we elkaar ontmoetten?

What happened to the Neanderthals?

Wat gebeurde er met de Neanderthalers?

And to begin to answer such questions,

Om dergelijke vragen te beantwoorden

my research group -- since over 25 years now --

werkt mijn onderzoeksgroep - sinds meer dan 25 jaar -

works on methods to extract DNA

aan methoden om DNA te extraheren

from remains of Neanderthals

van resten van Neanderthalers

and extinct animals

en uitgestorven dieren

that are tens of thousands of years old.

die tienduizenden jaren oud zijn.

So this involves a lot of technical issues

Dit impliceert veel technische problemen,

in how you extract the DNA,

over hoe je het DNA extraheert en

how you convert it to a form you can sequence.

hoe je het converteert naar een vorm waarvan je de sequentie kan opstellen.

You have to work very carefully

Je moet heel zorgvuldig te werk gaan

to avoid contamination of experiments

om te voorkomen dat je de experimenten

with DNA from yourself.

met DNA van jezelf verontreinigt.

And this then, in conjunction with these methods

Dit, in combinatie met deze methoden

that allow very many DNA molecules to be sequenced very rapidly,

die het mogelijk maken dat van heel veel DNA-moleculen zeer snel de sequentie wordt opgesteld,

allowed us last year

liet ons vorig jaar toe

to present the first version of the Neanderthal genome,

de eerste versie van het Neanderthalergenoom voor te stellen.

so that any one of you

Jullie kunnen nu op het internet

can now look on the Internet, on the Neanderthal genome,

het Neanderthalergenoom terugvinden.

or at least on the 55 percent of it

Of in ieder geval de 55 procent ervan

that we've been able to reconstruct so far.

die we tot nog toe konden reconstrueren.

And you can begin to compare it to the genomes

We kunnen het nu vergelijken met de genomen

of people who live today.

van de mensen van vandaag.

And one question

Je kan nu

that you may then want to ask

vragen:

is, what happened when we met?

wat gebeurde er toen we elkaar ontmoetten?

Did we mix or not?

Zijn we al dan niet met elkaar vermengd geraakt?

And the way to ask that question

Daarom kijken we

is to look at the Neanderthal that comes from Southern Europe

naar de Neanderthaler uit Zuid-Europa

and compare it to genomes

en vergelijken zijn genoom met de genomen

of people who live today.

van de mensen die er vandaag de dag wonen.

So we then look

We beginnen

to do this with pairs of individuals,

met paren van individuen,

starting with two Africans,

te beginnen met twee Afrikanen.

looking at the two African genomes,

We kijken naar twee Afrikaanse genomen,

finding places where they differ from each other,

zoeken plaatsen waar ze van elkaar verschillen

and in each case ask: What is a Neanderthal like?

en vragen in elk geval: hoe ziet dat van een Neanderthaler er uit?

Does it match one African or the other African?

Komt het overeen met dat van een van de Afrikanen?

We would expect there to be no difference,

We verwachten geen verschil

because Neanderthals were never in Africa.

omdat de Neanderthalers nooit in Afrika zijn geweest.

They should be equal, have no reason to be closer

Ze moeten gelijk zijn want er is geen reden om dichter

to one African than another African.

bij de ene dan bij de andere Afrikaan te liggen.

And that's indeed the case.

Dat is inderdaad het geval.

Statistically speaking, there is no difference

Statistisch gezien is er geen verschil

in how often the Neanderthal matches one African or the other.

in hoe vaak de Neanderthaler overeenkomt met de ene of de andere Afrikaan.

But this is different

Maar het is anders

if we now look at the European individual and an African.

als we kijken naar de Europeaan en een Afrikaan.

Then, significantly more often,

Dan komt

does a Neanderthal match the European

een Neanderthaler significant vaker overeen met de Europeaan

rather than the African.

dan met de Afrikaan.

The same is true if we look at a Chinese individual

Hetzelfde geldt als we kijken naar een Chinees

versus an African,

en een Afrikaan.

the Neanderthal will match the Chinese individual more often.

De Neanderthaler zal vaker overeenkomen met de Chinees.

This may also be surprising

Dit kan ook verrassend zijn

because the Neanderthals were never in China.

omdat de Neanderthalers nooit in China waren.

So the model we've proposed to explain this

Het model dat we hebben voorgesteld om dit uit te leggen

is that when modern humans came out of Africa

is dat wanneer de moderne mens uit Afrika kwam

sometime after 100,000 years ago,

ongeveer 100.000 jaar geleden,

they met Neanderthals.

ze Neanderthalers tegenkwamen.

Presumably, they did so first in the Middle East,

Vermoedelijk eerst in het Midden-Oosten

where there were Neanderthals living.

waar Neanderthalers woonden.

If they then mixed with each other there,

Nadat ze zich dan met elkaar vermengden,

then those modern humans

namen die moderne mensen,

that became the ancestors

de voorouders

of everyone outside Africa

van iedereen buiten Afrika,

carried with them this Neanderthal component in their genome

deze Neanderthalercomponent met zich mee in hun genoom

to the rest of the world.

naar de rest van de wereld.

So that today, the people living outside Africa

Zodat vandaag de dag de mensen buiten Afrika

have about two and a half percent of their DNA

ongeveer twee en een half procent van hun DNA

from Neanderthals.

van de Neanderthalers hebben.

So having now a Neanderthal genome

Nu hebben we een Neanderthalergenoom

on hand as a reference point

als referentiepunt

and having the technologies

en de technologieën

to look at ancient remains

om oude restanten te onderzoeken

and extract the DNA,

en het DNA te extraheren.

we can begin to apply them elsewhere in the world.

We kunnen nu beginnen om deze kennis elders in de wereld toe te passen.

And the first place we've done that is in Southern Siberia

Voor het eerst hebben we dat gedaan in Zuid-Siberië

in the Altai Mountains

in het Altai gebergte

at a place called Denisova,

op een plaats Denisova genaamd.

a cave site in this mountain here,

In een grotsite op deze berg hier,

where archeologists in 2008

vonden archeologen in 2008

found a tiny little piece of bone --

een heel klein stukje bot -

this is a copy of it --

dit is er een kopie van -

that they realized came from the last phalanx

uit het laatste kootje

of a little finger of a pinky of a human.

van een pink van een mens.

And it was well enough preserved

Het was goed genoeg bewaard gebleven

so we could determine the DNA from this individual,

om het DNA van deze persoon te bepalen.

even to a greater extent

Eigenlijk zelfs beter

than for the Neanderthals actually,

dan voor de Neanderthalers.

and start relating it to the Neanderthal genome

We begonnen dit DNA te vergelijken met het Neanderthalergenoom

and to people today.

en met dat van de huidige mens.

And we found that this individual

We vonden dat de DNA-sequenties van deze persoon

shared a common origin for his DNA sequences

een gemeenschappelijke oorsprong

with Neanderthals around 640,000 years ago.

hadden met die van de Neanderthalers van rond 640.000 jaar geleden.

And further back, 800,000 years ago

Verder terug, zo’n 800.000 jaar geleden,

is there a common origin

is er een gemeenschappelijke oorsprong

with present day humans.

met de huidige mensen.

So this individual comes from a population

Deze persoon is dus afkomstig van een populatie

that shares an origin with Neanderthals,

van dezelfde oorsprong als de Neanderthalers,

but far back and then have a long independent history.

maar ver terug en na een lange onafhankelijke geschiedenis.

We call this group of humans,

We noemen deze groep van mensen

that we then described for the first time

die we dan voor het eerst beschreven

from this tiny, tiny little piece of bone,

aan de hand van dit kleine, piepkleine stukje bot,

the Denisovans,

de Denisovans,

after this place where they were first described.

naar de plaats waar ze voor het eerst werden beschreven.

So we can then ask for Denisovans

We kunnen dan dezelfde vragen stellen over de Denisovans

the same things as for the Neanderthals:

als over de Neanderthalers:

Did they mix with ancestors of present day people?

hebben ze zich vermengd met de voorouders van de huidige mensen?

If we ask that question,

Als we die vraag stellen,

and compare the Denisovan genome

en het Denisovangenoom vergelijken

to people around the world,

met mensen van over de hele wereld,

we surprisingly find

vinden we verrassend genoeg

no evidence of Denisovan DNA

geen bewijs van Denisovan-DNA

in any people living even close to Siberia today.

bij alle mensen vandaag in de buurt van Siberië.

But we do find it in Papua New Guinea

Maar we vinden het terug in Papoea-Nieuw-Guinea

and in other islands in Melanesia and the Pacific.

en in andere eilanden in Melanesië en de Pacific.

So this presumably means

Dit betekent waarschijnlijk

that these Denisovans had been more widespread in the past,

dat deze Denisovans meer verspreid waren in het verleden,

since we don't think that the ancestors of Melanesians

omdat we niet denken dat de voorouders van Melanesiërs

were ever in Siberia.

ooit in Siberië waren.

So from studying

Door het bestuderen van

these genomes of extinct humans,

het genoom van uitgestorven mensen,

we're beginning to arrive at a picture of what the world looked like

beginnen we te komen tot een beeld van hoe de wereld eruit zag

when modern humans started coming out of Africa.

toen de moderne mens uit Afrika kwam.

In the West, there were Neanderthals;

In het Westen waren er Neanderthalers,

in the East, there were Denisovans --

in het Oosten Denisovans -

maybe other forms of humans too

misschien ook nog andere vormen van mensen

that we've not yet described.

die we nog niet hebben beschreven.

We don't know quite where the borders between these people were,

We weten niet precies waar de grenzen tussen deze mensen lagen,

but we know that in Southern Siberia,

maar we weten dat in Zuid-Siberië

there were both Neanderthals and Denisovans

er ooit in het verleden

at least at some time in the past.

zowel Neanderthalers als Denisovans waren.

Then modern humans emerged somewhere in Africa,

Dan ontstond ergens in Afrika de moderne mens.

came out of Africa, presumably in the Middle East.

Hij verliet Afrika, vermoedelijk naar het Midden-Oosten.

They meet Neanderthals, mix with them,

Ze ontmoeten de Neanderthalers, vermengden zich met hen

continue to spread over the world,

en verspreidden zich verder over de hele wereld.

and somewhere in Southeast Asia,

Ergens in Zuidoost-Azië

they meet Denisovans and mix with them

ontmoetten ze de Denisovans en vermengden zich met hen

and continue on out into the Pacific.

en reisden verder naar de Stille Oceaan.

And then these earlier forms of humans disappear,

Deze vroegere vormen van de mens verdwenen

but they live on a little bit today

maar ze leven vandaag een klein beetje verder

in some of us --

in sommigen van ons -

in that people outside of Africa have two and a half percent of their DNA

doordat mensen buiten Afrika twee en een half procent

from Neanderthals,

van hun DNA van de Neanderthalers hebben

and people in Melanesia

en mensen in Melanesië

actually have an additional five percent approximately

ongeveer een extra vijf procent

from the Denisovans.

van de Denisovans.

Does this then mean that there is after all

Betekent dat dan dat er

some absolute difference

een aantal absolute verschillen zijn

between people outside Africa and inside Africa

tussen de mensen buiten Afrika en binnen Afrika

in that people outside Africa

doordat mensen buiten Afrika

have this old component in their genome

deze oude component van deze uitgestorven vormen

from these extinct forms of humans,

van de mens in hun genoom hebben,

whereas Africans do not?

terwijl dat niet zo is voor de Afrikanen?

Well I don't think that is the case.

Nou, ik denk niet dat dat het geval is.

Presumably, modern humans

Vermoedelijk ontstond de moderne mens

emerged somewhere in Africa.

ergens in Afrika.

They spread across Africa also, of course,

Ze verspreidden zich natuurlijk ook over Afrika

and there were older, earlier forms of humans there.

en er waren daar ook nog oudere, eerdere vormen van mensen.

And since we mixed elsewhere,

Omdat we elders vermengd zijn,

I'm pretty sure that one day,

ben ik er vrij zeker van dat op een dag,

when we will perhaps have a genome

wanneer we misschien ook een genoom

of also these earlier forms in Africa,

van deze eerdere vormen in Afrika zullen hebben gevonden,

we will find that they have also mixed

we zullen zien dat ze ook vermengd waren

with early modern humans in Africa.

met vroege moderne mensen in Afrika.

So to sum up,

Dus kort samengevat:

what have we learned from studying genomes

wat hebben we geleerd van het bestuderen van het genoom

of present day humans

van de huidige mensen

and extinct humans?

en de uitgestorven mensen?

We learn perhaps many things,

We leerden misschien wel veel dingen,

but one thing that I find sort of important to mention

maar een ding dat ik belangrijk vind om te vermelden, is

is that I think the lesson is that we have always mixed.

de les dat we ons altijd hebben vermengd.

We mixed with these earlier forms of humans,

We hebben ons vermengd met deze eerdere vormen van mensen,

wherever we met them,

waar we ze ook ontmoetten,

and we mixed with each other ever since.

en we vermengden ons sinds die tijd altijd met elkaar.

Thank you for your attention.

Dank voor jullie aandacht.

(Applause)

(Applaus)