Svante Pääbo: DNA clues to our inner neanderthal

Tłumaczenie: Agata Leśnicka Korekta: Monika Sulima

What I want to talk to you about

Chcę wam powiedzieć o tym,

is what we can learn from studying the genomes

czego możemy się nauczyć z badania genomów

of living people

żyjących osób

and extinct humans.

i wymarłych ludzi.

But before doing that,

Ale przedtem

I just briefly want to remind you about what you already know:

chcę wam pokrótce przypomnieć o tym, co już wiecie:

that our genomes, our genetic material,

że nasze genomy, nasz materiał genetyczny

are stored in almost all cells in our bodies in chromosomes

są przechowywane w prawie wszystkich komórkach naszego ciała w chromosomach

in the form of DNA,

w formie DNA,

which is this famous double-helical molecule.

która jest tą sławną cząsteczką w postaci podwójnej helisy.

And the genetic information

I informacja genetyczna

is contained in the form of a sequence

jest zawarta w formie sekwencji

of four bases

czterech zasad

abbreviated with the letters A, T, C and G.

oznaczonych skrótami A,T,C i D.

And the information is there twice --

I informacja powtarza się tam dwukrotnie -

one on each strand --

po jednej na każdej nici -

which is important,

co jest ważne,

because when new cells are formed, these strands come apart,

ponieważ kiedy tworzą się nowe komórki, te nici się rozchodzą,

new strands are synthesized with the old ones as templates

nowe nici są syntetyzowane podczas gdy stare służą jako matryce

in an almost perfect process.

w prawie idealnym procesie.

But nothing, of course, in nature

Ale oczywiście nic w naturze

is totally perfect,

nie jest całkiem idealne,

so sometimes an error is made

więc czasem pojawia się błąd

and a wrong letter is built in.

i wbudowana zostaje niewłaściwa litera.

And we can then see the result

I wówczas możemy zobaczyć efekt

of such mutations

takich mutacji,

when we compare DNA sequences

kiedy porównujemy sekwencje DNA

among us here in the room, for example.

na przykład między sobą tutaj w tym pomieszczeniu.

If we compare my genome to the genome of you,

Jeśli porównamy mój genom z waszym,

approximately every 1,200, 1,300 letters

co około 1200, 1300 liter

will differ between us.

będzie między nami jakaś różnica.

And these mutations accumulate

I te mutacje kumulują się

approximately as a function of time.

w przybliżeniu jako funkcja czasu.

So if we add in a chimpanzee here, we will see more differences.

Więc jeśli dodamy tutaj szympansa, zobaczymy więcej różnic.

Approximately one letter in a hundred

Około jedna litera na sto

will differ from a chimpanzee.

będzie się różniła od szympansa.

And if you're then interested in the history

I jeśli wówczas jesteście zainteresowani historią

of a piece of DNA, or the whole genome,

fragmentu DNA, lub całego genomu,

you can reconstruct the history of the DNA

możecie odtworzyć historię DNA

with those differences you observe.

dzięki tym różnicom, które obserwujecie.

And generally we depict our ideas about this history

I generalnie obrazujemy nasze pomysły dotyczące tej historii

in the form of trees like this.

w formie drzewek takich jak to.

In this case, it's very simple.

W tym przypadku jest ono bardzo proste.

The two human DNA sequences

Dwie sekwencje ludzkiego DNA

go back to a common ancestor quite recently.

wracają do wspólnego przodka całkiem niedawno.

Farther back is there one shared with chimpanzees.

Dalej wstecz jest sekwencja wspólna z szympansem.

And because these mutations

I ponieważ te mutacje

happen approximately as a function of time,

zdarzają się w przybliżeniu jako funkcja czasu,

you can transform these differences

można przekształcić te różnice

to estimates of time,

by oszacować czas,

where the two humans, typically,

kiedy dwoje ludzi

will share a common ancestor about half a million years ago,

będzie miało wspólnego przodka około pół miliona lat temu,

and with the chimpanzees,

a z szympansem

it will be in the order of five million years ago.

będzie to pięć milionów lat.

So what has now happened in the last few years

Więc to, co się stało w ciągu ostatnich kilku lat

is that there are account technologies around

to to, że pojawiły się technologie liczenia,

that allow you to see many, many pieces of DNA very quickly.

które pozwalają obejrzeć wiele, wiele fragmentów DNA bardzo szybko.

So we can now, in a matter of hours,

Więc możemy teraz w kilka godzin

determine a whole human genome.

określić cały ludzki genom.

Each of us, of course, contains two human genomes --

Każdy z nas, oczywiście, zawiera dwa ludzkie genomy -

one from our mothers and one from our fathers.

jeden od matki i jeden od ojca.

And they are around three billion such letters long.

I są one długości około trzech miliardów takich liter.

And we will find that the two genomes in me,

I odkryjemy, że te dwa genomy we mnie,

or one genome of mine we want to use,

lub jeden mój genom,

will have about three million differences

będzie miał około trzech milionów różnic

in the order of that.

w porządku tych liter.

And what you can then also begin to do

A potem możecie także zacząć

is to say, "How are these genetic differences

określać jak te różnice genetyczne są

distributed across the world?"

rozdystrybuowane po świecie.

And if you do that,

I jeśli to zrobicie,

you find a certain amount of genetic variation in Africa.

odkryjecie pewną ilość wariacji genetycznej w Afryce.

And if you look outside Africa,

A jeśli poszukacie poza Afryką,

you actually find less genetic variation.

w rzeczywistości znajdziecie mniej różnorodności genetycznej.

This is surprising, of course,

To jest oczywiście zaskakujące,

because in the order of six to eight times fewer people

bo w Afryce żyje sześć do ośmiu razy

live in Africa than outside Africa.

mniej ludzi niż poza nią.

Yet the people inside Africa

Mimo to ludzie w Afryce

have more genetic variation.

mają większą różnorodność genetyczną.

Moreover, almost all these genetic variants

Ponadto, prawie wszystkie te warianty genetyczne,

we see outside Africa

które widzimy poza Afryką

have closely related DNA sequences

mają blisko spokrewnione sekwencje DNA

that you find inside Africa.

spotykane w Afryce.

But if you look in Africa,

Ale jeśli poszukacie w Afryce,

there is a component of the genetic variation

jest składnik wariancji genetycznej,

that has no close relatives outside.

który nie ma bliskich krewnych poza nią.

So a model to explain this

Wyjaśniającym to modelem

is that a part of the African variation, but not all of it,

jest to, że część afrykańskiej odmiany, ale nie jej całość,

[has] gone out and colonized the rest of the world.

wydostała się na zewnątrz i skolonizowała resztę świata.

And together with the methods to date these genetic differences,

I wspólnie ze współczesnymi metodami, te różnice genetyczne

this has led to the insight

doprowadziły do zrozumienia,

that modern humans --

że współcześni ludzie -

humans that are essentially indistinguishable from you and me --

ludzie nie do odróżnienia od ciebie lub mnie -

evolved in Africa, quite recently,

ewoluowali w Afryce całkiem niedawno

between 100 and 200,000 years ago.

między 100 a 200 000 lat temu.

And later, between 100 and 50,000 years ago or so,

A później, około 100 do 50 000 lat temu,

went out of Africa

opuścili Afrykę

to colonize the rest of the world.

by skolonizować resztę świata.

So what I often like to say

Więc często lubię powtarzać,

is that, from a genomic perspective,

że z perspektywy genomicznej,

we are all Africans.

wszyscy pochodzimy z Afryki.

We either live inside Africa today,

Albo żyjemy właśnie w Afryce,

or in quite recent exile.

albo całkiem niedawno z niej wyemigrowaliśmy.

Another consequence

Inną konsekwencją

of this recent origin of modern humans

tego niedawnego początku współczesnych ludzi

is that genetic variants

jest to, że genetyczne warianty

are generally distributed widely in the world,

są generalnie szeroko rozpowszechnione na świecie,

in many places,

w wielu miejscach,

and they tend to vary as gradients,

i różnią się one gradientowo,

from a bird's-eye perspective at least.

przynajmniej z perspektywy lotu ptaka.

And since there are many genetic variants,

A ponieważ jest wiele wariantów genetycznych

and they have different such gradients,

i mają one różne takie gradienty,

this means that if we determine a DNA sequence --

oznacza to, że jeśli określimy sekwencję DNA -

a genome from one individual --

genom jednej osoby -

we can quite accurately estimate

możemy z dużą dokładnością oszacować

where that person comes from,

skąd pochodzi ta osoba,

provided that its parents or grandparents

o ile jej rodzice lub dziadkowie

haven't moved around too much.

nie przemieszczali się zbyt wiele.

But does this then mean,

Ale czy to wówczas oznacza,

as many people tend to think,

jak sądzi wielu ludzi,

that there are huge genetic differences between groups of people --

że są duże różnice genetyczne między grupami ludzi -

on different continents, for example?

na przykład na różnych kontynentach?

Well we can begin to ask those questions also.

Możemy także zacząć zadawać to pytanie.

There is, for example, a project that's underway

Trwa na przykład projekt mający na celu

to sequence a thousand individuals --

zsekwencjonowanie tysiąca osób -

their genomes -- from different parts of the world.

ich genomów - z różnych części świata.

They've sequenced 185 Africans

Zsekwencjonowano 185 ludzi z Afryki,

from two populations in Africa.

z dwóch populacji w Afryce.

[They've] sequenced approximately equally [as] many people

Zsekwencjonowano prawie tyle samo ludzi

in Europe and in China.

w Europie i Chinach.

And we can begin to say how much variance do we find,

I możemy zacząć określać ile wariancji znajdujemy,

how many letters that vary

jak wiele liter różni się

in at least one of those individual sequences.

w co najmniej jednej z tych indywidualnych sekwencji.

And it's a lot: 38 million variable positions.

A jest tego dużo: 38 milionów zmiennych pozycji.

But we can then ask: Are there any absolute differences

Ale możemy zapytać: Czy są jakieś absolutne różnice

between Africans and non-Africans?

między ludźmi z Afryki i spoza niej?

Perhaps the biggest difference

Byłaby to być może największa różnica,

most of us would imagine existed.

jaką większość z nas sobie wyobraża.

And with absolute difference --

A przez różnicę absolutną

and I mean a difference

rozumiem różnicę,

where people inside Africa at a certain position,

gdzie ludzie w Afryce mają w pewnym miejscu -

where all individuals -- 100 percent -- have one letter,

100% z nich - ma jedną literę,

and everybody outside Africa has another letter.

a wszyscy poza Afryką mają inną literę.

And the answer to that, among those millions of differences,

A odpowiedź jest taka, że wśród tych milionów różnic

is that there is not a single such position.

nie ma ani jednej takiej pozycji.

This may be surprising.

To może być zaskakujące.

Maybe a single individual is misclassified or so.

Może pojedyncza osoba została źle zaklasyfikowana.

So we can relax the criterion a bit

Więc możemy nieco rozluźnić kryterium

and say: How many positions do we find

i powiedzieć: Jak wiele pozycji znajdziemy,

where 95 percent of people in Africa have

gdzie 95% ludzi w Afryce ma

one variant,

jeden wariant,

95 percent another variant,

95% inny wariant.

and the number of that is 12.

I liczba takich miejsc to 12.

So this is very surprising.

Więc to jest bardzo zaskakujące.

It means that when we look at people

To oznacza, że kiedy patrzymy na ludzi

and see a person from Africa

i widzimy osobę z Afryki

and a person from Europe or Asia,

i osobę z Europy lub Azji

we cannot, for a single position in the genome with 100 percent accuracy,

nie możemy, dla jednej pozycji w genomie ze 100% pewnością,

predict what the person would carry.

przewidzieć co ta osoba będzie nosić.

And only for 12 positions

A tylko dla 12 pozycji

can we hope to be 95 percent right.

możemy mieć nadzieję mieć rację w 95%.

This may be surprising,

To może być zaskakujące,

because we can, of course, look at these people

ponieważ, oczywiście, patrząc na tych ludzi

and quite easily say where they or their ancestors came from.

dość łatwo możemy powiedzieć skąd pochodzą ich przodkowie.

So what this means now

Więc co to teraz oznacza,

is that those traits we then look at

to fakt, że te cechy, na które patrzymy

and so readily see --

i tak łatwo dostrzegamy -

facial features, skin color, hair structure --

rysy twarzy, kolor skóry, struktura włosa -

are not determined by single genes with big effects,

nie są determinowane przez pojedyncze geny,

but are determined by many different genetic variants

ale przez wiele wariantów genetycznych,

that seem to vary in frequency

które różnią się częstością występowania

between different parts of the world.

w różnych częściach świata.

There is another thing with those traits

Jeszcze jedna rzecz dotycząca tych cech,

that we so easily observe in each other

które tak łatwo u siebie obserwujemy,

that I think is worthwhile to consider,

którą uważam za wartą rozważenia.

and that is that, in a very literal sense,

Chodzi o to, że w bardzo dosłownym sensie,

they're really on the surface of our bodies.

one naprawdę znajdują się na powierzchni naszego ciała.

They are what we just said --

Są tym, co właśnie wymieniłem -

facial features, hair structure, skin color.

rysy twarzy, struktura włosa, kolor skóry.

There are also a number of features

Jest także wiele cech,

that vary between continents like that

które różnią się między kontynentami,

that have to do with how we metabolize food that we ingest,

które mają związek z tym, jak metabolizujemy jedzenie,

or that have to do

lub są związane z tym,

with how our immune systems deal with microbes

jak nasz układ odpornościowy radzi sobie z mikrobami,

that try to invade our bodies.

które chcą wniknąć do naszego ciała.

But so those are all parts of our bodies

Ale wszystko to są części naszego ciała,

where we very directly interact with our environment,

które bezpośrednio mają styczność ze środowiskiem.

in a direct confrontation, if you like.

Jest to bezpośrednia konfrontacja.

It's easy to imagine

Łatwo sobie wyobrazić

how particularly those parts of our bodies

jak szczególnie te części naszego ciała

were quickly influenced by selection from the environment

szybko uległy wpływowi selekcji otoczenia

and shifted frequencies of genes

i zmieniły częstotliwości występowania genów,

that are involved in them.

które je determinują.

But if we look on other parts of our bodies

Ale jeśli spojrzymy na inne części naszego ciała,

where we don't directly interact with the environment --

gdzie nie wchodzimy z bezpośrednią interakcję z otoczeniem -

our kidneys, our livers, our hearts --

nerki, wątroby, serca -

there is no way to say,

nie można powiedzieć,

by just looking at these organs,

patrząc tylko na te organy,

where in the world they would come from.

z którego miejsca na świecie pochodzą.

So there's another interesting thing

Więc jest jeszcze jedna ciekawa sprawa,

that comes from this realization

która z tego wynika.

that humans have a recent common origin in Africa,

Ludzie mają niedawny wspólny początek w Afryce

and that is that when those humans emerged

i że kiedy pojawili się ci ludzie,

around 100,000 years ago or so,

około 100 00 lat temu,

they were not alone on the planet.

nie byli sami na planecie.

There were other forms of humans around,

Były tam też inne formy ludzi.

most famously perhaps, Neanderthals --

Najbardziej znani są prawdopodobnie neandertalczycy.

these robust forms of humans,

Te krzepkie formy ludzi

compared to the left here

widoczne po lewej,

with a modern human skeleton on the right --

w porównaniu ze szkieletem współczesnego człowieka po prawej,

that existed in Western Asia and Europe

które istniały w Azji Zachodniej i Europie

since several hundreds of thousands of years.

od kilku setek lub tysięcy lat.

So an interesting question is,

Więc interesującą kwestią jest,

what happened when we met?

co się stało kiedy się spotkaliśmy?

What happened to the Neanderthals?

Co się stało z neandertalczykami?

And to begin to answer such questions,

I by zacząć odpowiadać na takie pytania,

my research group -- since over 25 years now --

moja grupa badawcza - od przeszło 25 lat-

works on methods to extract DNA

pracuje nad metodami ekstrakcji DNA

from remains of Neanderthals

z pozostałości neandertalczyków

and extinct animals

i wymarłych zwierząt,

that are tens of thousands of years old.

które mają dziesiątki tysięcy lat.

So this involves a lot of technical issues

To wiąże się z wieloma kwestiami technicznymi,

in how you extract the DNA,

takimi jak wydobyć DNA,

how you convert it to a form you can sequence.

jak je przekształcić w formę, którą można sekwencjonować.

You have to work very carefully

Trzeba pracować bardzo ostrożnie,

to avoid contamination of experiments

by uniknąć zanieczyszczenia próbek

with DNA from yourself.

własnym DNA.

And this then, in conjunction with these methods

A potem to, w połączeniu z tymi metodami,

that allow very many DNA molecules to be sequenced very rapidly,

które pozwalają bardzo szybko sekwencjonować bardzo wiele cząsteczek DNA,

allowed us last year

pozwoliło nam w zeszłym roku

to present the first version of the Neanderthal genome,

pokazać pierwszą wersję genomu neandertalczyka.

so that any one of you

Więc teraz każdy z was

can now look on the Internet, on the Neanderthal genome,

może sprawdzić w Internecie genom neandertalczyka,

or at least on the 55 percent of it

a przynajmniej jego 55%,

that we've been able to reconstruct so far.

które byliśmy w stanie do tej pory odtworzyć.

And you can begin to compare it to the genomes

I możecie zacząć porównywać go do genomów

of people who live today.

współczesnych ludzi.

And one question

I pytaniem,

that you may then want to ask

które moglibyście chcieć zadać,

is, what happened when we met?

jest co się stało, gdy się spotkaliśmy?

Did we mix or not?

Krzyżowaliśmy się czy nie?

And the way to ask that question

I sposobem zadania tego pytania

is to look at the Neanderthal that comes from Southern Europe

jest przyjrzenie się neandertalczykom z Europy Południowej

and compare it to genomes

i porównanie ich do genomów

of people who live today.

współczesnych ludzi.

So we then look

A potem patrzymy

to do this with pairs of individuals,

na pary osób

starting with two Africans,

zaczynając od dwóch osób z Afryki,

looking at the two African genomes,

patrząc na dwa afrykańskie genomy,

finding places where they differ from each other,

szukając miejsc, gdzie różnią się one od siebie

and in each case ask: What is a Neanderthal like?

i w każdym wypadku pytając: Jaki jest neandertalczyk?

Does it match one African or the other African?

Czy pasuje on do jednej osoby z Afryki czy do drugiej?

We would expect there to be no difference,

Oczekiwalibyśmy, że nie będzie różnicy,

because Neanderthals were never in Africa.

ponieważ neandertalczycy nigdy nie byli w Afryce.

They should be equal, have no reason to be closer

Powinni być tacy sami, nie ma powodów by byli bliżej

to one African than another African.

jednej osoby z Afryki lub drugiej.

And that's indeed the case.

I tak jest w rzeczywistości.

Statistically speaking, there is no difference

Statystycznie rzecz ujmując, nie ma różnic

in how often the Neanderthal matches one African or the other.

w częstotliwości z jaką neandertalczycy pasują do jednego człowieka z Afryki lub drugiego.

But this is different

Ale jest inaczej,

if we now look at the European individual and an African.

jeśli spojrzymy na osobę z Europy i Afryki.

Then, significantly more often,

Wówczas, istotnie częściej,

does a Neanderthal match the European

neandertalczyk pasuje do europejczyka

rather than the African.

niż afrykańczyka.

The same is true if we look at a Chinese individual

To samo sprawdza się, kiedy patrzymy na Chińczyka

versus an African,

w porównaniu z osobą z Afryki.

the Neanderthal will match the Chinese individual more often.

Neandertalczyk będzie częściej pasował do Chińczyka.

This may also be surprising

To także może być zaskakujące,

because the Neanderthals were never in China.

ponieważ neandertalczyków nigdy nie było w Chinach.

So the model we've proposed to explain this

Więc zaproponowaliśmy model, który to wyjaśnia:

is that when modern humans came out of Africa

kiedy współcześni ludzie opuścili Afrykę,

sometime after 100,000 years ago,

jakieś przeszło 100 000 lat temu,

they met Neanderthals.

spotkali neandertalczyków.

Presumably, they did so first in the Middle East,

Prawdopodobnie stało się to po raz pierwszy na Bliskim Wschodzie,

where there were Neanderthals living.

gdzie żyli neandertalczycy.

If they then mixed with each other there,

Jeśli krzyżowali się tam,

then those modern humans

wówczas współcześni ludzie,

that became the ancestors

którzy stali się przodkami

of everyone outside Africa

wszystkich poza Afryką,

carried with them this Neanderthal component in their genome

zanieśli tą neandertalską część genomu

to the rest of the world.

reszcie świata.

So that today, the people living outside Africa

Więc dziś ludzie żyjący poza Afryką

have about two and a half percent of their DNA

mają około 2,5% DNA

from Neanderthals.

od neandertalczyków.

So having now a Neanderthal genome

Więc mając teraz w ręku

on hand as a reference point

neandertalski genom jako punkt odniesienia

and having the technologies

i dysponując technologiami

to look at ancient remains

obejrzenia antycznych szczątków

and extract the DNA,

i ekstrakcji DNA,

we can begin to apply them elsewhere in the world.

możemy zacząć ich używać gdzie indziej na świecie.

And the first place we've done that is in Southern Siberia

Pierwszym miejscem, w którym tego dokonaliśmy była Południowa Syberia

in the Altai Mountains

w górach Ałtaj

at a place called Denisova,

w miejscu o nazwie Denisova.

a cave site in this mountain here,

W jaskini w tej górze,

where archeologists in 2008

w 2008 roku archeologowie

found a tiny little piece of bone --

znaleźli mały kawałek kości.

this is a copy of it --

To jego kopia.

that they realized came from the last phalanx

Zdali sobie sprawę, że pochodzi on z ostatniego paliczka

of a little finger of a pinky of a human.

małego palca człowieka.

And it was well enough preserved

I był on dostatecznie dobrze zachowany

so we could determine the DNA from this individual,

by określić DNA tego człowieka,

even to a greater extent

właściwie nawet do większego stopnia

than for the Neanderthals actually,

niż u neandertalczyków

and start relating it to the Neanderthal genome

i zaczęliśmy go odnosić do neandertalskiego genomu

and to people today.

i dzisiejszych ludzi.

And we found that this individual

I wykryliśmy, że ten człowiek

shared a common origin for his DNA sequences

ma wspólne pochodzenie swoich sekwencji DNA

with Neanderthals around 640,000 years ago.

z neandertalczykami sprzed około 640 000 lat.

And further back, 800,000 years ago

A dalej wstecz, 800 000 lat temu

is there a common origin

jest wspólny początek

with present day humans.

z obecnymi ludźmi.

So this individual comes from a population

Więc ta osoba pochodzi z populacji,

that shares an origin with Neanderthals,

która ma wspólne pochodzenie z neandertalczykami,

but far back and then have a long independent history.

ale sięga ono dalej wstecz, a od tego momentu ma długą niezależną historię.

We call this group of humans,

Nazywamy tą grupę ludzi,

that we then described for the first time

którą wówczas opisaliśmy po raz pierwszy,

from this tiny, tiny little piece of bone,

od tego malutkiego kawałka kości,

the Denisovans,

denisovianami,

after this place where they were first described.

od nazwy miejsca gdzie po raz pierwszy ich opisano.

So we can then ask for Denisovans

Możemy zadać takie samo pytanie

the same things as for the Neanderthals:

dotyczące denisovian jak i neandertalczyków:

Did they mix with ancestors of present day people?

Czy krzyżowali się oni z przodkami obecnych ludzi?

If we ask that question,

Jeśli zadamy takie pytanie

and compare the Denisovan genome

i porównamy genom denisovian

to people around the world,

z ludźmi na świecie,

we surprisingly find

zaskakująco nie znajdziemy

no evidence of Denisovan DNA

żadnego DNA denisovian

in any people living even close to Siberia today.

w ludziach żyjących teraz w okolicy Syberii.

But we do find it in Papua New Guinea

Ale odnajdujemy je w Papui Nowej Gwinei

and in other islands in Melanesia and the Pacific.

i innych wyspach Melanezji i na Pacyfiku.

So this presumably means

Więc to prawdopodobnie znaczy,

that these Denisovans had been more widespread in the past,

że ci denisovianie występowali w przeszłości na znacznie większym obszarze,

since we don't think that the ancestors of Melanesians

bo nie myślimy, że przodkowie melanezyjczyków

were ever in Siberia.

kiedykolwiek byli na Syberii.

So from studying

Więc z badania

these genomes of extinct humans,

tych genomów wymarłych ludzi,

we're beginning to arrive at a picture of what the world looked like

zaczynamy sobie wyobrażać jak wyglądał świat,

when modern humans started coming out of Africa.

kiedy współcześni ludzie zaczęli opuszczać Afrykę.

In the West, there were Neanderthals;

Na zachodzie byli neandertalczycy,

in the East, there were Denisovans --

na wschodzie denisovianie -

maybe other forms of humans too

może także inne formy ludzi,

that we've not yet described.

którzy jeszcze nie zostali opisani.

We don't know quite where the borders between these people were,

Nie wiemy dokładnie gdzie przebiegały granice między tymi ludźmi,

but we know that in Southern Siberia,

ale wiemy, że na Syberii Południowej

there were both Neanderthals and Denisovans

byli zarówno neandertalczycy jak i denisovianie,

at least at some time in the past.

przynajmniej przez jakiś czas w przeszłości.

Then modern humans emerged somewhere in Africa,

Potem współcześni ludzie pojawili się gdzieś w Afryce,

came out of Africa, presumably in the Middle East.

wyszli z Afryki, prawdopodobnie na Bliski Wschód.

They meet Neanderthals, mix with them,

Spotkali neandertalczyków, krzyżowali się z nimi,

continue to spread over the world,

dalej rozprzestrzeniali się po świecie,

and somewhere in Southeast Asia,

a gdzieś w Azji południowo-wschodniej

they meet Denisovans and mix with them

spotkali denisovian i krzyżowali się z nimi

and continue on out into the Pacific.

i dalej rozprzestrzeniali się na Pacyfik.

And then these earlier forms of humans disappear,

A potem te wcześniejsze formy ludzi zanikły,

but they live on a little bit today

ale trochę żyją dziś,

in some of us --

w niektórych z nas -

in that people outside of Africa have two and a half percent of their DNA

w tych ludziach poza Afryką, którzy mają 2,5% DNA

from Neanderthals,

nenandertalczyków.

and people in Melanesia

A ludzie w Melanezji

actually have an additional five percent approximately

mają w rzeczywistości dodatkowe około 5%

from the Denisovans.

od denisovian.

Does this then mean that there is after all

Czy to znaczy, że istnieje

some absolute difference

jakaś absolutna różnica

between people outside Africa and inside Africa

między ludźmi poza Afryką i w Afryce

in that people outside Africa

polegająca na tym, że ludzie poza Afryką

have this old component in their genome

mają ten stary składnik genomu

from these extinct forms of humans,

od tych wymarłych form ludzi,

whereas Africans do not?

podczas gdy w Afryce nie?

Well I don't think that is the case.

Cóż, nie sądzę by było to prawdą.

Presumably, modern humans

Prawdopodobnie współcześni ludzie

emerged somewhere in Africa.

pojawili się gdzieś w Afryce.

They spread across Africa also, of course,

Rozprzestrzenili się także oczywiście po Afryce,

and there were older, earlier forms of humans there.

a tam były starsze, wcześniejsze formy ludzi.

And since we mixed elsewhere,

I ponieważ krzyżowaliśmy się gdzie indziej,

I'm pretty sure that one day,

jestem całkiem pewien, że

when we will perhaps have a genome

gdy może będziemy mieli genom

of also these earlier forms in Africa,

także tych wcześniejszych form w Afryce,

we will find that they have also mixed

odkryjemy, że także się oni krzyżowali

with early modern humans in Africa.

z wczesnymi współczesnymi ludźmi w Afryce.

So to sum up,

Podsumowując,

what have we learned from studying genomes

czego dowiedzieliśmy się ze studiowania genomów

of present day humans

współczesnych

and extinct humans?

i wymarłych ludzi?

We learn perhaps many things,

Dowiedzieliśmy się chyba wielu rzeczy,

but one thing that I find sort of important to mention

ale jedna, którą uważam za ważną

is that I think the lesson is that we have always mixed.

jest taka, że zawsze się krzyżowaliśmy.

We mixed with these earlier forms of humans,

Krzyżowaliśmy się z tymi wcześniejszymi formami ludzi,

wherever we met them,

gdziekolwiek ich nie spotkaliśmy

and we mixed with each other ever since.

i krzyżowaliśmy się zawsze ze sobą.

Thank you for your attention.

Dziękuję za uwagę.

(Applause)

(Oklaski)