Allan Adams: The discovery that could rewrite physics

Translator: sann tint Reviewer: Myo Aung

If you look deep into the night sky,

အကယ်၍များ မဟူရာ ညကောင်းကင်ကို စူးစူးစိုက်စိုက်ကြည့်လိုက်ရင်၊

you see stars,

သင်ဟာ ကြယ်တွေကို တွေ့မြင်ရပါတယ်။

and if you look further, you see more stars,

ဒီထက်ပိုပြီး ဝေးဝေးကြည့်လိုက်မယ်ဆိုရင်တော့ ၊ပိုပြီးများပြားတဲ့ ကြယ်တွေကိုတွေ့တာပေါ့။

and further, galaxies, and further, more galaxies.

နောက်ထပ်ဝေးဝေးဆိုရင်၊ ကြယ်စင်တွေ၊ နောက်ဝေးဝေးဆိုရင်၊ ပိုပြီးမျာပြားတဲ့ ကြယ်စုတွေကိုတွေ့ရမှာပေါ့။

But if you keep looking further and further,

ဒါပေမယ့် ဝေးသထက်ဝေး၊ ဝေးပြီး ဆက်ကြည့်နေဦးမယ်ဆိုရင်တော့

eventually you see nothing for a long while,

နောက်ဆုံးမှာ အတော်ကြာကြာ အချိန်ထိ ဘာမှတွေ့ရတော့မှာမဟုတ်ဘူး။

and then finally you see a faint, fading afterglow,

ဒီနောက်မှာတော့ နောက်ဆုံးအနေနဲ့ ခပ်ဖျော့ဖျော့ အလင်းမှိန်မှိန်လေးတစ်စကို တွေ့ရတာပေါ့။

and it's the afterglow of the Big Bang.

ဒါဟာဆိုရင် မဟာပေါက်ကွဲမှုကြီးရဲ့ လက်ကျန်အလင်းတန်းပဲပေါ့။

Now, the Big Bang was an era in the early universe

ကဲ၊ မဟာပေါက်ကွဲမှုကြီးဆိုတာက စကြာဝဠာရဲ့ အစောပိုင်း ကာလတုန်းက

when everything we see in the night sky

ကျွန်တော်တို့တွေ မဟူရာ ညကောင်းကင်မှာ မြင်ရတဲ့ မယုံနိူင်လောက်အောင်ကို သေးငယ်ကျုံ့ဝင်နေခဲ့လို့

was condensed into an incredibly small,

မယုံနိူင်လောက်အောင်ကို ပူလောင်၊

incredibly hot, incredibly roiling mass,

မယုံနိူင်လောက်အောင်ကို လုံးချောနေတဲ့ အစိုင်အခဲတစ်ခု၊ နောက်ပြီးတော့

and from it sprung everything we see.

ကျွန်တော်တို့ တွေမြင်နေရတာက အဲဒီကနေပြီး ပြန့်ကျဲထွက်လာတာတွေပေါ့။

Now, we've mapped that afterglow

ကဲအခုတော့ အဲဒီအလင်းဖျော့ဖျော့လေးကို ကျွန်တော်တို့

with great precision,

အင်မတန်ကို တိကျမှုနဲ့ မြေပုံထုတ်လိုက်ပါပြီ။

and when I say we, I mean people who aren't me.

ကျွန်တော်က "ကျွန်တော်တို့"လို့ပြောလိုက်ပေမဲ့ ဆိုလိုတာက ကျွန်တော်မဟုတ်တဲ့ သူတွေကိုပါ။

We've mapped the afterglow

ကျွန်တော်တို့ ဒီအလင်းဖျော့ဖျော့လေးကို

with spectacular precision,

အံ့မခန်းဖွယ်ရာ တိကျမှုနဲ့ မြေပုံထုတ်လိုက်ပြီး၊

and one of the shocks about it

အံ့သြတုန်လှုပ်ဖွယ်ရာတွေထဲက တစ်ခုကတော့ ။

is that it's almost completely uniform.

ဒါဟာ လုံးဝနီးပါးကို တစ်ပုံစံတည်း ရှိနေခြင်းပါပဲ

Fourteen billion light years that way

ဟုဖက်ကို အလင်းနှစ် ဆယ်လေး ဘီလီယံ

and 14 billion light years that way,

ဒီဖက်ကို အလင်းနှစ် ဆယ်လေး ဘီလီယံ လိုကြည့်လိုက်ရင်၊

it's the same temperature.

အပူချိန်က အတူတူပါပဲ။

Now it's been 14 billion years

မဟာပေါက်ကွဲမှုကြီး ဖြစ်ကတည်းက ဆိုတော့

since that Big Bang,

နှစ်ပေါင်း (၁၄) ဘီလီယံ ရှိပြီဆိုတော့

and so it's got faint and cold.

အခုတော့ အရောင်မှိန်ပြီး၊ အေးစက်လာတာပေါ့။

It's now 2.7 degrees.

အခုဆို အပူချိန်က ၂.၇ ဒီဂရီပါ။

But it's not exactly 2.7 degrees.

ဒါပေမယ့် ၂.၇ ဒီဂရီ အတိအကျတော့ မဟုတ်ဘူး။

It's only 2.7 degrees to about

၂.၇ ဒီဂရီဝန်းကျင်မှာ

10 parts in a million.

တစ်သန်းရဲ့ (၁၀)ပိုင်းလောက် ကစားနေတာပါ။

Over here, it's a little hotter,

ဟောဒီမှာတော့ မဆိုစလောက်ကလေး ပိုပူပြီးတော့

and over there, it's a little cooler,

ဟောဟိုမှာတော့ မဆိုစလောက်ကလေး ပိုပြီးအေးပါတယ်။

and that's incredibly important to everyone in this room,

ဒါက ဒီအခန်းထဲမှာရှိတဲ့ လူတိုင်းအတွက် အလွန့့်အလွန်ကို အရေးကြီးပါတယ်။

because where it was a little hotter,

ဘာဖြစ်လို့လဲဆိုတော့ နည်းနည်းလေး ပိုပူတဲ့ နေရာမှာ

there was a little more stuff,

အရာတွေ နည်းနည်းလေး ပိုပြီး ပြည့်ကျပ်နေခဲ့ပြီး၊

and where there was a little more stuff,

နည်းနည်းလေး ပိုပြီး ပြည့်ကျပ်တဲ့ နေရာမှာ

we have galaxies and clusters of galaxies

ကြယ်စုတွေ၊ ကြယ်စု အစုအဖွဲ့တွေ၊ မဟာအစုအဝေးတွေနဲ့

and superclusters

စကြာဝဠာအတွင်းမှာ ခင်ဗျားတို့ မြင်တွေ့ရတဲ့

and all the structure you see in the cosmos.

တည်ဆေက်ပုံတွေ အကုန်လုံး ရှိနေတာကိုး။

And those small, little, inhomogeneities,

နောက်ပြီးတော့ ဒီသေးသေး မှုန်မှုန် ထွေလာသောင်းပြောင်းကလေးတွေ၊

20 parts in a million,

တစ်သန်းမှာ အပုံ (၂၀)ဟာ

those were formed by quantum mechanical wiggles

စကြာဝဋ္ဌာရဲ့ အစောပိုင်းကာလက ကွမ်တမ် စက်မှုပိုင်းဆိုင်ရာ ခါယမ်းမှုတွေကြောင့်

in that early universe that were stretched

စကြာဝဋ္ဌာတစ်ခုလုံး အရွယ်အစားအထိ

across the size of the entire cosmos.

တစ်နံတစ်လျားထိ ဖြန့်ကားသွားခဲ့ ပါတယ်။

That is spectacular,

ဒါဟာ အံ့မခန်းစရာပဲပေါ့။

and that's not what they found on Monday;

နောက်ပြီးတော့ တနင်္လာနေ့တုန်းက သူတို့ တွေ့ရှိခဲ့တာ ဒါမဟုတ်ပါဘူး။

what they found on Monday is cooler.

တနင်္လာနေ့တုန်းက သူတို့ တွေ့ရှိခဲ့တာ ပိုပြီး လန်းတာပေါ့။

So here's what they found on Monday:

ကဲ ဒီမှာ တနင်္လာနေ့တုန်းက သူတို့ တွေ့ရှိခဲ့တဲ့ ဥစ္စာ။

Imagine you take a bell,

သင့်အနေနဲ့ ခေါင်းလောင်းတစ်လုံးကို ယူပြီး၊

and you whack the bell with a hammer.

တူနဲ့ ခပ်ပြင်းပြင်းလေး ရိုက်ထည့်လိုက်တယ်လို့ စိတ်ကူးကြည့်လိုက်ပါ။

What happens? It rings.

ဘာဖြစ်လာမလဲ။ အသံမြည်တာပေါ့။

But if you wait, that ringing fades

ဒါပေမယ့် အကယ်၍ သင်ဟာ စောင့်ကြည့်နေရင်တော့

and fades and fades

အဲဒီ ခေါင်းလောင်းမြည်သံဟာ

until you don't notice it anymore.

သင်မကြားရတော့တဲ့အထိကို တိုး၊ တိုးသွားတော့တာပေါ့။

Now, that early universe was incredibly dense,

ကဲ စကြာဝဠာ အဦးအစက မယုံနိူင်လောက်အောင်ကိုပဲ သိပ်သည်းခဲ့တာပေါ့။

like a metal, way denser,

သတ္တုထည် တစ်ခုလိုပေါ့၊ ပိုပြီးသိပ်သည်းတဲ့ အနေအထားပါ။

and if you hit it, it would ring,

ထုနှက်လိုက်ရင်၊ အသံမြည်မှာပေါ့။

but the thing ringing would be

ဒါပေမယ့် မြည်သံက

the structure of space-time itself,

ဟင်းလင်းပြင်နဲ့ အချိန်ဆက်စပ်မှုသဘော သက်သက်ဖြစ်ပြီးတော့

and the hammer would be quantum mechanics.

တူကတော့ ကွမ်တမ် မက္ကင်းနစ် လှုပ်ရှားမှုပေါ့။

What they found on Monday

တနင်္လာနေ့တုန်းက သူတို့ တွေ့ရှိခဲ့တာဟာ

was evidence of the ringing

စကြာဝဠာ အဦးအစက ဟင်းလင်းပြင်နဲ့

of the space-time of the early universe,

အချိန်ဆက်စပ်မှုသဘောရဲ့ သက်သေခံအထောက်အထား မြည်သံပါ။

what we call gravitational waves

ကျွန်တော်တို့တွေကတော့ မူလအရင်းခံ ခေတ်က

from the fundamental era,

ကမ္ဘာမြေဆွဲအားဆိုင်ရာ လှိုင်းတွေလို့ ခေါ်ကြပါတယ်။

and here's how they found it.

သူတို့တွေ့ရှိပုံကို ပြောချင်ပါသေးတယ်။

Those waves have long since faded.

ဒီလှိုင်းတွေဟာဆိုရင် မှေးမှိန်သွားခဲ့တာကြာလှပေါ့။

If you go for a walk,

သင်လမ်းလျှောက် ထွက်ရင်တော့

you don't wiggle.

သင်ဟာ ခါယမ်းမနေပါဘူး။

Those gravitational waves in the structure of space

အာကာသထဲမှာရှိတဲ့ ဒီလှိုင်းတွေကို တကယ်လက်တွေ့တွင်

are totally invisible for all practical purposes.

လိုအပ်ချက်တွေအားလုံး အတွက်တော့ လုံးဝက ိုမမြင်ရဘူးဖြစ်နေတယ်။

But early on, when the universe was making

ဒါပေမယ့် အစပိုင်းတုန်းက စကြာဝဋ္ဌာက

that last afterglow,

နောက်ဆုံး အလင်းတန်းဖျော့ဖျော့ ကိုဖြတ်သန်းနေစဉ်ကတော့

the gravitational waves

ကမ္ဘာမြေဆွဲအားဆိုင်ရာ လှိုင်းတွေက

put little twists in the structure

ကျွန်တော်တို့မြင်နေရတဲ့ အလင်းတန်းတွေရဲ့

of the light that we see.

တည်ဆောက်မှုထဲမှာ အလိပ်အခွေလေးတွေ ထသွားစေခဲ့ပါတယ်။

So by looking at the night sky deeper and deeper --

ဒါကြောင့် မဟူရာ ညကောင်းကင်ကို နက်သထက်နက်နဲအောင် စိုက်ကြည့်ခြင်းအားဖြင့်

in fact, these guys spent three years on the South Pole

တကယ်တမ်းမှာ ဒီပုဂ္ဂိုလ်တွေဟာ တောင်ဝင်ရိုးစွန်းမှာ သုံးနှစ်ကြာအောင်ကိုပဲ

အအေးစက်ဆုံး၊ အကြည်လင်ဆုံး၊ သန့်ရှင်းနိူင်သမျှ အသန့်ရှင်းဆုံး လေထုကို ဖြတ်သန်းကာ

looking straight up through the coldest, clearest,

စူးစူးစိုက် ကြည့်နေခဲ့ကြပြီး၊

cleanest air they possibly could find

ညရဲ့ကောင်းကင်ထဲမှာ နက်နက်ရှိုင်းရှိုင်းကြည့်ရင်းနဲ့

looking deep into the night sky and studying

ဒီအလင်းတန်းကို လေ့လာနေခဲ့ကြတယ်၊

that glow and looking for the faint twists

ကမ္ဘာမြေဆွဲအားဆိုင်ရာ လှိုင်းတွေ၊ စကြဝဠာ အဦးအစရဲ့

which are the symbol, the signal,

မြည်သံ စတာတွေရဲ့သင်္ကေတ၊ နိမိတ် တွေဖြစ်တဲ့

of gravitational waves,

မှိန်ဖျော့ဖျာ့ အလိမ်အတွန့်တွေကို ရှာဖွေနေခဲ့ ကြတာပေါ့။

the ringing of the early universe.

ဒီလိုနဲ့ တနင်္လာနေ့မှာတော့ သူတို့ ဒါကိုတွေ့ ပြီလို့

And on Monday, they announced

ကြေညာလိုက်တော့တာပေါ့။

that they had found it.

ဒါနဲ့ အံ့သြစရာကောင်းပေမဲ့ ကျွန်တော့ အတွက်

And the thing that's so spectacular about that to me

ခမ်းနားကြီးကျယ်တဲ့ အရာကတော့ မြည်သံချည်း သက်သက်တော့ မဟုတ်ပါဘူး။

is not just the ringing, though that is awesome.

လုံးဝကို တအံ့တသြ ဖြစ်စေတာကတော့

The thing that's totally amazing,

ဒီစင်မြင့် ပေါ် ကျွန်တော်ရောက်နေရတဲ့ အကြောင်းအရင်းက၊ စကြာဝဠာ အစပိုင်းနဲ့ပတ်သက်ပြီး

the reason I'm on this stage, is because

ကျွန်တော်တို့ကို တစ်စုံတစ်ရာ နက်နက်နဲနဲ ပြောပြတဲ့ အရာကိုပါ။

what that tells us is something deep about the early universe.

ဒါက ကျွန်တော်တို့ကိုပြောပြတာက ကျွန်တော်တို့ နဲ့ ကျွန်တော်တို့ပတ်ဝန်းကျင်မှာ

It tells us that we

မြင်တွေ့ရတဲ့ အရာရာတိုင်းဟာ

and everything we see around us

အရင်းခံအားဖြင့် လေဖူဖောင်းကြီး တစ်လုံးပဲဖြစ်ပါတယ်ဆိုတာပါ။

are basically one large bubble --

နောက်ပြီး ဒါက ဖောင်းပွခြင်း အယူအဆပါပဲ။

and this is the idea of inflation—

ပူဖောင်းကြီးတစ်လုံးကို အခြားတစ်စုံတစ်ခုက ဝန်းရံထားတာပါ။

one large bubble surrounded by something else.

ဒါက ဖောင်းပွခြင်းအတွက် ပြည့်စုံခိုင်လုံတဲ့ အထောက်အထားတော့ မဟုတ်ဘူးပေါ့။

This isn't conclusive evidence for inflation,

ဒါပေမယ့် ဖောင်းပွခြင်း မဟုတ်တဲ့ ဘယ်ရှင်းပြချက်ဟာမဆို

but anything that isn't inflation that explains this

ဒီလိုပဲ တစ်ထပ်တည်း ဖြစ်ရမှာပါ။

will look the same.

လောလောဆယ်မှာတော့ ဒါက

This is a theory, an idea,

သီအိုရီတစ်ခု၊ ယူဆချက်တစ်ခု ဖြစ်နေပါပြီ။

that has been around for a while,

ကျွန်တော်တို့ ဒါကို တွေမြင်ရလိမ့် မယ်လို့ တစ်ခါမှ မတွေးခဲ့မိပါဘူး။

and we never thought we we'd really see it.

ခိုင်မာတဲ့သက်သေ အထောက်အထားကို ဘယ်တော့မှာမှ တွေ့ရမှာမဟုတ်ဘူးလို့

For good reasons, we thought we'd never see

ထင်စရာ အကြောင်းရင်းတွေ ရှိခဲ့ပေမဲ့၊ ဒါက ခိုင်မာတဲ့ အထောက်အထားပဲပေါ့။

killer evidence, and this is killer evidence.

ဒါပေမယ့် တကယ်ကိုပဲ ရူးမိုက်တဲ့ အယူအဆကတော့ ကျွန်တေ်တို့ရဲ့ လေဖူပေါင်းက

But the really crazy idea

ဒိထက်ကို အမျာကြီးပိုကြီးတဲ့ လေဖူဖောင်းကြီးထဲမှာ တည်ရှိနေတာပါ၊

is that our bubble is just one bubble

စကြာဝဋ္ဌာကြီးရဲ့ လိမ့် နေတဲ့အိုးကြီတစ်လုံးပေါ့။

in a much larger, roiling pot of universal stuff.

ကျွန်တေ်တို့ ဒီအရာကို အပြင်ဘက်ကနေပြီး ဘယ်တော့မှ တွေ့ မြင် မရနိုင်ပါ။

We're never going to see the stuff outside,

ဒါပေမယ့် တောင်ဝန်ရိုးစွန်းကိုသွား၊ သုံးနှစ်လောက် အချိန်ကုန်ခံပြီး

but by going to the South Pole and spending three years

မဟူရာ ညကောင်းကင်ရဲ့တည်ဆောက်ပုံတွေကို အသေးစိပ် လေ့လာ ခြင်းဖြင့်သာ

looking at the detailed structure of the night sky,

ကျွန်တော်တို့ဟာ ဒီလိုမျိုး စကြာဝဠာကြီးမျိုးပုံ ပေါက်ကောင်းပေါက်နေတဲ့

we can figure out

အရာဝတ္တုကြီးထဲမှာပါ ဆိုတာကို ကျွန်တေ်တို့ ပုံဖော်လို့ ရနိူင်ပါလိမ့် မယ်။

that we're probably in a universe that looks kind of like that.

ဒါကမှ ကျွန်တော့ကို အံ့သြစေတာပါ။

And that amazes me.

ကျေးဇူတင်ပါတယ်။

Thanks a lot.

(လက်ခုပ်သံများ)

(Applause)