Jay Walker: A library of human imagination

Translator: sann tint Reviewer: Myo Aung

These rocks have been hitting our earth for about three billion years,

ဒီကျောက်တုံးတွေဟာ ကမ္ဘာကြီးကိုတိုက်နေကြတာ နှစ်သန်းသုံးထောင် ကြာနေပြီဆိုတော့

and are responsible for much of what’s gone on on our planet.

ကျွန်တော်တို့ ကမ္ဘာမှာဖြစ်ပျက်တာ အများ အပြားအတွက် တာဝန်ရှိတယ်။

This is an example of a real meteorite,

ဒါက တကယ့် ဥက္ကာခဲ နမူနာဖြစ်ပြီး

and you can see all the melting of the iron

ဥက္ကာခဲတစ်လုံး ကမ္ဘာမြေအား တိုက်စဉ်

from the speed and the heat when a meteorite hits the earth,

အြမန်နှုန်းနဲ့ အပူကြောင့် သံရဲ့ အရည်ပျော်တာ အားလုံးနဲ့ ကျန်ရှိတာ၊

and just how much of it survives and melts.

အရည်ပျော်တာ ဘယ်လောက်ဆိုတာ တွေ့နိုင်ပါတယ်။

From a meteorite from space,

အာကာသက ဥက္ကာခဲတစ်လုံးကနေ

we’re over here with an original Sputnik.

ဒီမှာ ကျွန်တော်တို့ဟာ မူလ Sputnik နဲ့ပါ။

This is one of the seven surviving Sputniks that was not launched into space.

အာကာသထဲ လွှတ်တင်ခဲ့တဲ့ Sputnik ၇ စင်းထဲက ကျန်ရစ်တဲ့ ၁ စင်းပါ။

This is not a copy.

ပုံတူ မဟုတ်ပါဘူး။

The space age began 50 years ago in October,

ဒီအာကာသ ခေတ်က လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ် ၅၀ အောက်တိုဘာက စခဲ့ပြီး

and that’s exactly what Sputnik looked like.

Sputnik ရဲ့ တကယ့် မြင်ရပုံပါ။

And it wouldn’t be fun to talk about the space age

Apollo 11 မှာ လဆီယူသွားပြီး အြပန်မှာ သယ်လာတဲ့

without seeing a flag that was carried

အလံအကြောင်း မပြောဘဲ အာကာသ ခေတ်အကြောင်း

to the moon and back, on Apollo 11.

ပြောတာ ပြည့်စုံမှာ မဟုတ်ပါဘူး။

The astronauts each got to carry

အာကာသယာဉ်မှူးတိုင်း ကိုယ်ပိုင်

about ten silk flags in their personal kits.

သေတ္တာလေးထဲမှာ ပိုးသားအလံ ဆယ်ခုလောက်သယ်သွားရတယ်။

They would bring them back and mount them.

ဒါတွေကို ပြန်ယူလာပြီး တပ်ကြတယ်။

So this has actually been carried to the moon

ဒီတော့ ဒါက လဆီ တကယ် သယ်သွားပြီး

and back.

ပြန်ယူလာခဲ့တာပါ။

So that’s for fun.

ပျော်စေဖို့ အတွက်ပါ။

The dawn of books is, of course, important.

တကယ်တော့ စာအုပ်တွေရဲ့ အရုဏ်ဦးက အရေးပါတယ်။

And it wouldn’t be interesting to talk about the dawn of books

Guttenberg Bible တစ်စောင် မရှိပဲနဲ့

without having a copy of a Guttenberg Bible.

စာအုပ်တွေရဲ့အရုဏ်ဦးကို ပြောတာ စိတ်ဝင်စားဖို့ ကောင်းမှာမဟုတ်ဘူး။

You can see how portable and handy it was to have your own Guttenberg

၁၄၅၅ မှာ ကိုယ်ပိုင် Gutenberg ရှိခဲ့ရင်

in 1455.

ဘယ်လိုနေမှန်း ခင်ဗျားတို့ မြင်နိုင်ပါတယ်။

But what’s interesting about the Guttenberg Bible, and the dawn of this technology,

ဒါပေမဲ့ Guttenberg Bible နဲ့ပတ်သက်ပြီး စိတ်ဝင်စားစရာက နည်းပညာရဲ့ အရုဏ်ဦးပါ၊

is not the book.

စာအုပ်မဟုတ်ပါဘူး။

You see, the book was not driven by reading.

သိတဲ့အတိုင်း ဖတ်ရှုမှုအားကြောင့် စာအုပ် ပေါ်လာခဲ့တာ မဟုတ်ဘူးလေ။

In 1455, nobody could read.

၁၄၅၅ မှာ ဘယ်သူမှ စာမဖတ်တတ်ဘူး။

So why did the printing press succeed?

ဒါဆို ဘာလို့ ပုံနှိပ်စက် အောင်မြင်ခဲ့တာလဲ။

This is an original page of a Guttenberg Bible.

ဒါက Guttenberg Bible ရဲ့ မူရင်းစာရွက်ပါ။

So you’re looking here at one of the first printed books

ဒီတော့ အခုမြင်ရတာက လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ် ၅၅၀ က လူ့ သမိုင်းမှာ

using movable type in the history of man,

ရွေ့လျား ပုံနှိပ်စက်ကို သုံးထားတဲ့ ပထမဆုံး

550 years ago.

ပုံနှိပ်စာအုပ်တွေထဲက တစ်အုပ်ပါ။

We are living at the age here at the end of the book,

အီလက်ထရွန်နစ် စက္ကူက နေရာယူလာမှာ သေချာတဲ့

where electronic paper will undoubtedly replace it.

စာအုပ် နိဂုံးချုပ်မယ့် ခေတ်မှာ နေနေကြရတယ်။

But why is this so interesting? Here’s the quick story.

ဒါပေမဲ့ ဘာလို့ စိတ်ဝင်စားဖို့ ကောင်း တာလဲ။ ဒီမှာ ဇာတ်လမ်းတိုပါ။

It turns out that in the 1450s,

ဖြစ်သွားတာက ၁၄၅၀ နှစ်တွေမှာ

the Catholic Church needed money,

ကက်သလစ် ဘုရားကျောင်းက ငွေလိုတယ်၊

and so they

ဒါနဲ့ ဒီအလိုလိုက်ခြင်းများလို့ခေါ်တဲ့

actually hand-wrote these things called indulgences,

ခွင့်လွှတ်ခြင်းတွေကို တကယ်ပဲ

which were forgiveness’s on pieces of paper.

စာရွက်တွေပေါ်မှာ လက်နဲ့ရေးခဲ့တယ်။

They traveled all around Europe

ဥရောပတစ်ခွင် ခရီးထွက်ပြီး

and sold by the hundreds or by the thousands.

ရာချီ သို့မဟုတ် ထောင်ချီရောင်းခဲ့တယ်။

They got you out of purgatory faster.

ငရဲဘုံကနေ ပိုမြန်မြန် လွတ်စေပါတယ်။

And when the printing press was invented

ပုံနှိပ်စက်ထွင်လိုက်တော့ တွေ့ရတာက

what they found was they could print indulgences,

အလိုလိုက်ခြင်းတွေကို ပုံနှိပ်နိုင်ခဲ့တယ်၊

which was the equivalent of printing money.

ဒါက ပိုက်ဆံရိုက်နှိပ်တာနဲ့ တူပါတယ်။

And so all of Western Europe started buying printing presses in 1455 --

ဒါနဲ့ ၁၄၅၅ မှာ အနောက်ဥရောပ အားလုံးမှာ ပုံနှိပ်စက်တွေ စဝယ်ကြတယ်။

to print out thousands,

ထောင်ချီပြီး၊ နောက် သိန်းချီပြီး

and then hundreds of thousands,

ပုံနှိပ်ထုတ်ဖို့ပါ၊

and then ultimately millions

နောက်ဆုံး အလယ်ငရဲဘုံကနေ ထုတ်ကာ

of single, small pieces of paper

ကောင်းကင်ဘုံကို ရောက်စေတဲ့ စာရွက်အသေးလေး

that got you out of middle hell and into heaven.

တစ်ရွက်တည်းကိုပဲ သန်းချီပြီးတော့ပေါ့။

That is why the printing press succeeded,

ဒါကြောင့် ပုံနှိပ်စက်တွေ အောင်မြင်ခဲ့ပြီး

and that is why Martin Luther

ဒါကြောင့်ပဲ Martin Luther ဟာ

nailed his 90 theses to the door:

သူ့ရဲ့ စာတမ်း ၉၀ ကို တံခါးမှာ ချိတ်ခဲ့တာပါ။

because he was complaining that the Catholic Church had gone amok

အကြောင်းက ကက်သလစ် ဘုရားကျောင်းဟာ

in printing out indulgences and selling them

အနောက်ဥရောပ အားလုံးက ရွာတိုင်း၊ မြို့တိုင်းမှာ

in every town and village and city in all of Western Europe.

အလိုလိုက်ခြင်းတွေကို ရိုက်ထုတ်ပြီးရောင်းကာ ရူးသွားပြီလို့ သူမကျေမနပ်ပြောနေလို့ပါ။

So the printing press, ladies and gentlemen,

ဒီတော့ ပရိတ်သတ်ရေ၊ ပုံနှိပ်စက်ဆိုတာက

was driven entirely by the printing of forgivenesses

ခွင့်လွှတ်ခြင်းတွေ ရိုက်ထုတ်ခြင်းနဲ့ လုံးဝမောင်းနှင်တာဖြစ်ပြီး

and had nothing to do with reading.

စာဖတ်တာနဲ့ ဘာမှမဆိုင်ပါဘူး။

More tomorrow. I also have pictures coming of the library

မနက်ဖြန် ရှိသေးတယ်​။ ပုံတွေ မေးသူတွေအတွက်

for those of you that have asked for pictures.

စာကြည့်တိုက်ကလာတဲ့ ပုံတွေရှိသေးတယ်။

We’re going to have some tomorrow.

တစ်ချို့ကို မနက်ဖြန်မှာ လုပ်မှာပါ။

(Applause)

(လက်ခုပ်သံများ)

Instead of showing an object from the stage

ဝတ္ထုတစ်ခုကို စင်ကနေ ပြတာအစား

I’m going to do something special for the first time.

ပထမဆုံးအနေနဲ့ ထူးခြားတာ တစ်ခုခု လုပ်မှာပါ။

We are going to show, actually, what the library looks like, OK?

ကျွန်တော်တို့ ပြမှာက စာကြည့်တိုက်ဆိုတာ ဘာနဲ့တူလဲဆိုတာပါ။ အိုကေ။

So, I am married to the most wonderful woman in the world.

ဒါနဲ့ ကျွန်တော်ဟာ ကမ္ဘာမှာ အံ့သြစရာအကောင်းဆုံး အမျိုးသမီးကို

You’re going to find out why in a minute,

လက်ထပ်ထားတယ်။ ဘာကြောင့်ဆိုတာ ခဏနေ သိရမယ်။

because when I went to see Eileen,

အကြောင်းက Eileen ဆီသွားခဲ့လို့ပါ။

this is what I said I wanted to build.

ဒါကို ကျွန်တော် ဆောက်ချင်တယ်လို့ပြောတာပါ။

This is the Library of Human Imagination.

ဒါက လူသား စိတ်ကူး စာကြည့်တိုက်ပါ။

The room itself is three stories tall.

အခန်းကိုယ်၌က သုံးထပ်မြင့်ပါတယ်။

In the glass panels are 5,000 years of human imagination

မှန်ပြင်တွေထဲမှာ ကွန်ပြူတာနဲ့ ထိန်းထားတဲ့ နှစ် ၅၀၀၀

that are computer controlled.

လူသား စိတ်ကူးတွေပါ။

The room is a theatre. It changes colors.

အခန်းက ပြဇာတ်ရုံပါ၊ အရောင်တွေပြောင်းပါတယ်။

And all throughout the library are different objects, different spaces.

စာကြည့်တိုက်တစ်ခုလုံးဟာ ဝတ္ထု အမျိုးမျိုး၊ နေရာလွတ် အမျိုးမျိုးပါ။

It’s designed like an Escher print.

Escher ပုံတစ်ပုံလို ဒီဇိုင်းဆင်ထားပါတယ်။

Here is some of the lower level of the library,

ဒီမှာ စာကြည့်တိုက် အောက်လွာရဲ့ တစ်ချို့ပါ၊

where the exhibits constantly change.

ပြခန်းပစ္စည်းတွေက အမြဲ ပြောင်းပါတယ်။

You can walk through. You can touch.

ဖြတ်လျှာက်လို့ ရပါတယ်၊ ထိလို့ရပါတယ်။

You can see exactly how many of these types of items would fit in a room.

တစ်ခန်းမှာ ပစ္စည်း ဘယ်နှစ်မျိုးဆန့်တာ တိတိကျကျ မြင်နိုင်ပါတယ်။

There’s my very own Saturn V.

ဒီမှာ ကျွန်တော့ကိုယ်ပိုင် Saturn V ရှိတယ်။

Everybody should have one, OK? (Laughter)

လူတိုင်း တစ်ခု ရှိသင့်တယ်နော်။ (ရယ်သံများ)

So you can see here in the lower level of the library

ဒီမှာ တွေ့ရတာက စာကြည့်တိုက် အောက်လွှာထဲက

the books and the objects.

စာအုပ်တွေနဲ့ အရာဝတ္ထုတွေပါ။

In the glass panels all along is sort of the history of imagination.

မှန်ကွက်တစ်လျှောက်လုံးမှာ စိတ်ကူးရဲ့ သမိုင်းဆိုတာလိုပေါ့။

There is a glass bridge that you walk across

ဟင်းလင်းပြင်မှာ ဆိုင်းထားတဲ့

that’s suspended in space.

သင်ဖြတ်သွားတဲ့ ဖန်တံတားတစ်ခုရှိတယ်။

So it’s a leap of imagination.

စိတ်ကူး ခုန်မှုပါ။

How do we create?

ကျွန်တော်တို့ ဘယ်လို ဖန်တီးလဲ။

Part of the question that I have answered is,

ကျွန်တော် ဖြေထားတဲ့ မေးခွန်းရဲ့ အပိုင်းက

is we create by surrounding ourselves with stimuli:

ကျွန်တော်တို့ကိုယ်ကို စေ့ဆော်မှုတွေနဲ့ ဝန်းရံကာဖန်တီးပါတယ်၊

with human achievement, with history,

လူသား အောင်မြင်မှုနဲ့၊ သမိုင်းနဲ့

with the things that drive us and make us human --

ကျွန်တော်တို့ကို မောင်းနှင်ပြီး လူသားဖြစ်စေတဲ့ အရာတွေနဲ့ပါ။

the passionate discovery, the bones of dinosaurs long gone,

ထက်သန်တဲ့ ရှာဖွေမှု၊ မရှိတော့ပြီဖြစ်တဲ့ ဒိုင်နိုဆော အရိုးတွေ၊

the maps of space that we’ve experienced,

တွေ့ကြုံဖူးတဲ့ အာကာသ မြေပုံတွေ၊

and ultimately the hallways that stimulate our mind and our imagination.

အဆုံးမတော့ ကျွန်တော်တို့ရဲ့ စိတ်နဲ့ စိတ်ကူးနဲ့ဆင်တဲ့ စကြံတွေနဲ့ပါ။

So hopefully tomorrow I’ll show

မနက်ဖြန် နောက်ထပ် ပစ္စည်း တစ်ခု၊ နှစ်ခု

one or two more objects from the stage,

စင်ပေါ်က ပြပါမယ်။

but for today I just wanted to say thank you

ဒီနေ့တော့ ကျေးဇူးပါလို့ပဲ ပြောချင်ပါတယ်။

for all the people that came and talked to us about it.

ဒီအကြောင်း လူတွေ လာပြီး ပြောပြလို့ပါ။

And Eileen and I are thrilled to open our home

Eileen နဲ့ ကျွန်တော် အိမ်ကိုဖွင့်ပြီး

and share it with the TED community.

TED လူထုနဲ့ မျှဝေဖို့ စိတ်လှုပ်ရှားပါတယ်။

(Applause)

(လက်ခုပ်သံများ)

TED is all about patterns in the clouds.

TED တိမ်တွေထဲက အဆင်တွေ အားလုံး အကြောင်းပါ။

It’s all about connections.

ဆက်သွယ်မှုတွေ အကြောင်းပါ။

It’s all about seeing things

အရင်က လူတိုင်းမြင်ဖူးတဲ့

that everybody else has seen before

အရာတွေကို ကြည့်မြင်ခြင်းပါ။

but thinking about them in ways that nobody has thought of them before.

ဒါပေမဲ့ ဒါတွေကို အရင်က ဘယ်သူမှ မတွေးဖူးတဲ့ နည်းတွေနဲ့ တွေးခြင်းပါ။

And that’s really what discovery and imagination is all about.

ဒါက တကယ့် ရှာဖွေမှုနဲ့ စိတ်ကူး အားလုံးပါ။

For example, we can look

ဥပမာ ဒီမှာ DNA ကို မော်လီကျူး ပုံစံမှာ

at a DNA molecule model here.

ကြည့်နိုင်ပါတယ်။

None of us really have ever seen one,

ကျွန်တော်တို့ အရင်က မမြင်ဖူးပါဘူ။

but we know it exists because we’ve been taught

ဒါတည်ရှိတာ သိတာက မော်လီကျူးကို

to understand this molecule.

နားလည်ဖို့ သင်ထားလို့ပါ။

But we can also look at an Enigma machine

ဒါပေမဲ့ ဒုတိယ ကမ္ဘာစစ်က နာဇီတွေဆီက Enigma စက်ကိုလည်း

from the Nazis in World War II

ကြည့်နိုင်ပါတယ်။

that was a coding and decoding machine.

ဒါက ကုဒ်ရေး၊ ကုဒ်ဖော်စက်ပါ။

Now, you might say, what does this have to do with this?

ကဲ ခင်ဗျားတို့ ပြောလောက်တာက ဒါက ဘာလုပ်ဖို့လဲပေါ့။

Well, this is the code for life,

ကောင်းပြီ၊ ဒါဟာ အသက်အတွက် ကုဒ်ပါ။

and this is a code for death.

ဒါက မရဏအတွက် ကုဒ်ပါ။

These two molecules

ဒီမော်လီကျူး နှစ်ခုဟာ

code and decode.

ကုဒ်ရေးပြီး ကုတ်ဖော်ပါတယ်။

And yet, looking at them, you would see a machine and a molecule.

ရှိသေးတာက ဒါတွေကို ကြည့်တော့ စက် တစ်လုံးနဲ့ မော်လီကျူးတစ်ခု မြင်လိမ့်မယ်။

But once you’ve seen them in a new way,

ဒါပေမဲ့ နည်းသစ်တစ်ခုနဲ့ မြင်ပြီဆိုတာနဲ့

you realize that both of these things really are connected.

ဒီအရာနှစ်ခုစလုံး ဆက်စပ်မှုရှိတာ သဘောပေါက်ပါတယ်။

And they’re connected primarily because of this here.

၎င်းတိုဟာ အဓိကအားဖြင့် ဒါကြောင့် ဒီမှာ ဆက်စပ်တာပါ။

You see, this is a human brain model, OK?

ဒါက လူသား ဦးနှောက် ပုံစံပါ။ အိုကေ။

And it’s rare, because we never really get to see a brain.

ရှားတာက ဦးနှောက်ကို တစ်ခါမှ မမြင်ရလို့ပါ။

We get to see a skull. But there it is.

ဦးခေါင်းခွံ မြင်ရတယ်။ ဒါပေမဲ့ ဟောဟိုမှာ။

All of imagination -- everything that we think,

စိတ်ကူးအားလုံးဟာ ကျွန်တော်တို့ တွေးတာ၊

we feel, we sense -- comes through the human brain.

ခံစားတာ၊ အာရုံခံသမျှဟာ လူ့ဦးနှောက်ကို ဖြတ်လာတာပါ။

And once we create new patterns in this brain,

ဒီဦးနှောက်မှာ အဆင်သစ်တစ်ခု ဖန်တီးပြီးတာနဲ့

once we shape the brain in a new way,

ဦးနှောက်ကို နည်းသစ်တစ်ခုနဲ့ ပုံသွင်းတာနဲ့

it never returns to its original shape.

၎င်းရဲ့ မူလပုံကို ဘယ်တော့မှ ပြန်မသွားပါဘူး။

And I’ll give you a quick example.

နမူနာတစ်ခု အြမန်ပေးပါ့မယ်။

We think about the Internet;

အင်တာနက်အကြောင်း တွေးကြတယ်။

we think about information that goes across the Internet.

အင်တာနက်ကို ဖြတ်သွားတဲ့ သတင်းကို တွေးတယ်။

And we never think about the hidden connection.

ပုန်းနေတဲ့ ဆက်သွယ်မှုကို တစ်ခါမှ မတွေးဘူး။

But I brought along here a lump of coal --

ဒါပေမဲ့ ဒီကို ကျောက်မီးသွေး တစ်တုံး ယူလာပါတယ်။

right here, one lump of coal.

ဟောဒီမှာ ကျောက်မီးသွေး တစ်တုံးပါ။

And what does a lump of coal have to do with the Internet?

ကျောက်မီးသွေးတုံးက အင်တာနက်နဲ့ ဘာဆိုင်လဲ။

You see, it takes the energy in one lump of coal

ကွန်ရက်ကိုဖြတ်ပြီး သတင်း တစ် မက်ဂါဗိုက် ရွေ့ဖို့

to move one megabyte of information across the net.

ကျောက်မီးသွေးထဲက စွမ်းအင်လိုတယ်။

So every time you download a file,

ဒီတော့ ဖိုင်တစ်ခု ကူးယူတိုင်း

each megabyte is a lump of coal.

တစ်မက်ဂါဗိုက်ဟာ ကျောက်မီးသွေးတစ်တုံးပါ။

What that means is, a 200-megabyte file

ဆိုလိုတာက ၂၀၀ မက်ဂါဗိုက် ဖိုင်ဟာ

looks like this, ladies and gentlemen. OK?

ဒီလိုမျိုးပေါ့ ပရိတ်ကြီးရေ၊ အိုကေ။

So the next time you download a gigabyte,

ဒီတော့ နောက် တစ်(သို့) နှစ် gigabyte

or two gigabytes, it’s not for free, OK?

ကူးယူတာ အခမဲ့ မဟုတ်ပါဘူးနော်။

The connection is the energy it takes to run the web ,

ဆက်သွယ်မှုဟာ ဝက်ဘ်ကို လည်ပတ်ဖို့လိုတဲ့ စွမ်းအင်ဖြစ်ပြီး

and to make everything we think possible, possible.

ကျွန်တော်တို့ တွေးတာတိုင်းကို ဖြစ်ပေါ်စေပါတယ်။

Thanks, Chris.

ကျေးဇူးပါ Chris ။

(Applause)

(လက်ခုပ်သံများ)