Shlomo Benartzi: Saving for tomorrow, tomorrow

Translator: Dejan Spaseski Reviewer: ALEKSANDAR MITEVSKI

I'm going to talk today about saving more,

Денес ќе зборувам како да заштедите повеќе,

but not today, tomorrow.

но не денес, туку утре.

I'm going to talk about Save More Tomorrow.

Ќе зборувам за Заштедете Повеќе Утре.

It's a program that Richard Thaler

Тоа е програма која Ричард Телер

from the University of Chicago and I

од Универзитетот на Чикаго и јас

devised maybe 15 years ago.

ја развивме пред 15 години.

The program, in a sense,

Програмата, всушност,

is an example of behavioral finance

е пример за однесување кон финансии

on steroids --

на стероиди,

how we could really use behavioral finance.

како би можеле да го искористиме однесувањето кон финансиите.

Now you might ask, what is behavioral finance?

Сега се прашувате: Што е однесување кон финансиите?

So let's think about how we manage our money.

Ајде да размислиме за тоа како раководиме со нашите пари.

Let's start with mortgages.

Да започнеме со хипотеките.

It's kind of a recent topic,

Тоа е прилично актуелна тема,

at least in the U.S.

барем во САД.

A lot of people buy

Многумина ги купуваат

the biggest house they can afford,

најголемите куќи кои може да си ги дозволат,

and actually slightly bigger than that.

или малку поголеми од тоа.

And then they foreclose.

А потоа ги препродаваат.

And then they blame the banks

И потоа ги обвинуваат банките

for being the bad guys who gave them the mortgages.

дека се лошите момци кои им ја издале хипотеката.

Let's also think about

Да размислиме за

how we manage risks --

тоа како раководиме со ризиците,

for example, investing in the stock market.

на пример, при инвестирање во берза на акции.

Two years ago, three years ago, about four years ago,

Пред две, пред три години, пред околу четири години,

markets did well.

берзите добро се движеа..

We were risk takers, of course.

Ние, нели тогаш ризикувавме.

Then market stocks seize

Потоа акциите на берза започнаа да паѓаат

and we're like, "Wow.

и си велевме: "Леле.

These losses, they feel, emotionally,

Овие загуби, ги прифаќаме емотивно,

they feel very different

тие се многу поразлични

from what we actually thought about it

од она што реално го очекувавме

when markets were going up."

кога берзите одеа нагоре".

So we're probably not doing a great job

Значи не постапуваме баш најдобро

when it comes to risk taking.

кога се работи за преземање на ризик.

How many of you have iPhones?

Колкумина од вас имаат iPhone?

Anyone? Wonderful.

Било кој? Одлично.

I would bet many more of you

Би се кладел дека повеќето од вас

insure your iPhone --

сте го осигурале вашиот iPhone,

you're implicitly buying insurance by having an extended warranty.

дополнително плаќате за осигурување преку продолжена гаранција.

What if you lose your iPhone?

Што доколку го изгубите вашиот iPhone?

What if you do this?

Што доколку ви се случи тоа?

How many of you have kids?

Колкумина од вас имаат деца?

Anyone?

Некој?

Keep your hands up

Држете ги рацете горе

if you have sufficient life insurance.

доколку имате целосно животно осигурување.

I see a lot of hands coming down.

Гледам многу од рацете се спуштија.

I would predict,

Би предвидел,

if you're a representative sample,

доколку сте репрезентативен примерок,

that many more of you

дека повеќето од вас

insure your iPhones than your lives,

го осигурале својот iPhone а помалку својот живот,

even when you have kids.

дури и доколку имате деца.

We're not doing that well when it comes to insurance.

Не постапуваме баш најмудро кога се работи за осигурување.

The average American household

Просечното американско домаќинство

spends 1,000 dollars a year

троши илјада долари годишно

on lotteries.

на лотарии.

And I know it sounds crazy.

И знам дека звучи лудо.

How many of you spend a thousand dollars a year on lotteries?

Колкумина од вас трошат илјадници долари годишно на лотарии?

No one.

Ниту еден.

So that tells us that the people not in this room

Тоа ни кажува дека луѓето кои не се во оваа сала

are spending more than a thousand

трошат повеќе од илјада долари

to get the average to a thousand.

за да се постигне просекот од илјада.

Low-income people

Луѓето со ниски приходи

spend a lot more than a thousand on lotteries.

трошат повеќе од илјада долари на лотарии.

So where does it take us?

Каде нè води сето тоа?

We're not doing a great job managing money.

Не раководиме најдобро со нашите пари.

Behavioral finance is really a combination

Однесувањето кон финансиите претставува комбинација

of psychology and economics,

од психологија и економика,

trying to understand

која се обидува да ги разбере

the money mistakes people make.

грешките кои луѓето ги прават со парите.

And I can keep standing here

Јас и понатаму ќе стојам овде

for the 12 minutes and 53 seconds that I have left

и во преостанатите 12 минути и 53 секунди

and make fun of all sorts of ways

ќе правам шеги на различни начини

we manage money,

како ги менаџираме парите,

and at the end you're going to ask, "How can we help people?"

и на крајот ќе прашате: "Како можеме да им помогнеме на луѓето?"

And that's what I really want to focus on today.

Тоа е она на што сакам да се фокусирам денес.

How do we take an understanding

Како ги разбираме

of the money mistakes people make,

грешките кои луѓето ги прават со парите,

and then turning the behavioral challenges

и потоа да го насочиме нашето однесување

into behavioral solutions?

кон решение?

And what I'm going to talk about today

Она за што ќе зборувам денес

is Save More Tomorrow.

е Заштедете Повеќе Утре.

I want to address the issue

Сакам да го потенцирам проблемот

of savings.

со штедење.

We have on the screen

На екранот имаме

a representative sample

репрезентативен примерок

of 100 Americans.

на 100 Американци.

And we're going to look at their saving behavior.

И ќе го разгледаме нивното однесување кон штедењето.

First thing to notice is,

Првата работа која треба да се забележи е,

half of them

дека половината од нив

do not even have access

дури и немаат избрано

to a 401(k) plan.

своја 401(к) пензиска шема.

They cannot make savings easy.

Тие не можат туку така да заштедат.

They cannot have money go away from their paycheck

Не можат да си дозволат дел од парите од платата

into a 401(k) plan

да одат за 401(к) пензија

before they see it,

пред да ги видат,

before they can touch it.

пред да ги допрат парите.

What about the remaining half of the people?

Што е со преостанатата половина од луѓето?

Some of them elect not to save.

Дел од нив избираат да не штедат.

They're just too lazy.

Тие едноставно се мрзливи.

They never get around to logging into a complicated website

Тие никогаш не одвоиле време да се регистрираат на сложениот веб сајт

and doing 17 clicks to join the 401(k) plan.

и да направат 17 кликови за да се приклучат на 401(к) пензиска шема.

And then they have to decide how they're going to invest

И потоа треба да одлучат како ќе инвестираат

in their 52 choices,

од вкупно 52 различни начини,

and they never heard about what is a money market fund.

а никогаш претходно не слушнале за фонд за акции.

And they get overwhelmed and the just don't join.

Тие се вознемируваат и едноставно се откажуваат.

How many people end up saving to a 401(k) plan?

Колкумина од луѓето имаат 401(к) пензиска шема?

One third of Americans.

Една третина од Американците.

Two thirds are not saving now.

Две третини воопшто не штедат денес.

Are they saving enough?

Дали тие заштедуваат доволно?

Take out those

Да ги тргнеме оние

who say they save too little.

кои велат дека заштедуваат премалку.

One out of 10

Еден од вкупно десет

are saving enough.

заштедува доволно.

Nine out of 10

Девет од вкупно десет

either cannot save through their 401(k) plan,

или не можат да штедат преку 401(к) пензиска шема,

decide not to save -- or don't decide --

одлучуваат да не штедат - или не одлучуваат,

or save too little.

или заштедуваат премалку.

We think we have a problem

Мислиме дека имаме проблем

of people saving too much.

со луѓе кои штедат премногу.

Let's look at that.

Да го погледнеме ова.

We have one person --

Имаме едно лице,

well, actually we're going to slice him in half

всушност ќе го пресечеме на половина

because it's less than one percent.

бидејќи е помал од еден процент.

Roughly half a percent of Americans

Грубо, половина процент од Американците

feel that they save too much.

мислат дека заштедуваат премногу.

What are we going to do about it?

Што ќе правиме со ова?

That's what I really want to focus on.

На тоа сакам да се фокусирам.

We have to understand

Потребно е да разбереме

why people are not saving,

зошто луѓето не штедат,

and then we can hopefully flip

и само потоа ќе можеме да ги трансформираме

the behavioral challenges

предизвиците во однесувањето

into behavioral solutions,

во решенија,

and then see how powerful it might be.

а потоа да видиме колку тоа може да биде моќно.

So let me divert for a second

Ќе одвојам неколку секунди

as we're going to identify the problems,

за да ги идентификувам проблемите,

the challenges, the behavioral challenges,

предизвиците во однесувањето,

that prevent people from saving.

кои ги спречуваат луѓето да штедат.

I'm going to divert and talk about bananas and chocolate.

Ќе дадам еден пример во кој ќе зборувам за банани и чоколадо.

Suppose we had another wonderful TED event next week.

Да претпоставиме дека имаме уште еден TED настан идната седмица.

And during the break

И за време на паузата

there would be a snack

ќе има мала закуска

and you could choose bananas or chocolate.

и би можеле да изберете помеѓу банани и чоколадо.

How many of you think you would like to have bananas

Колкумина од вас мислат дека би избрале банана

during this hypothetical TED event next week?

за време на замислениот TED настан идната седмица?

Who would go for bananas?

Кој би избрал банани?

Wonderful.

Одлично.

I predict scientifically

Можам научно да предвидам

74 percent of you will go for bananas.

дека 74% од Вас ќе изберат банани.

Well that's at least what one wonderful study predicted.

Тоа една одлична студија го има предвидено.

And then count down the days

А потоа бројте ги деновите

and see what people ended up eating.

и погледнете луѓето што ќе изберат за јадење.

The same people that imagined themselves

Истите луѓе кои изјавиле дека

eating the bananas

ќе јадат банани

ended up eating chocolates

завршуваат јадејќи чоколади

a week later.

една седмица подоцна.

Self-control

Самоконтролата

is not a problem in the future.

не е проблем за во иднина.

It's only a problem now

Таа е проблем во моментот

when the chocolate is next to us.

кога чоколадото е веднаш до нас.

What does it have to do with time and savings,

Каква врска има времето и штедењето,

this issue of immediate gratification?

со неспособноста да се одложи задоволството?

Or as some economists call it, present bias.

Или како што некои економисти го нарекуваат, тековна тенденција.

We think about saving. We know we should be saving.

Размислуваме за штедење. Знаеме дека би требало да штедиме.

We know we'll do it next year, but today let us go and spend.

Знаеме дека ќе штедиме идната година, но денес дајте да трошиме.

Christmas is coming,

Кога се наближува Божик,

we might as well buy a lot of gifts for everyone we know.

би можеле да купиме подароци за сите блиски.

So this issue of present bias

Така проблемот со тековна тенденција

causes us to think about saving,

нè тера да размислуваме за штедење,

but end up spending.

но завршуваме трошејќи.

Let me now talk

Да ви кажам

about another behavioral obstacle to saving

за една друга пречка што го оневозможува штедењето

having to do with inertia.

која е поврзана со инертноста.

But again, a little diversion

Но повторно, мало застранување

to the topic of organ donation.

на тема донирање органи.

Wonderful study comparing different countries.

Извонредна студија која споредува две земји.

We're going to look at two similar countries,

Ќе разгледаме две слични земји,

Germany and Austria.

Германија и Австрија.

And in Germany,

Во Германија,

if you would like to donate your organs --

доколку сакате да донирате органи,

God forbid something really bad

не дај боже, доколку нешто многу лошо

happens to you --

ви се случи,

when you get your driving license or an I.D.,

откако ќе земете возачка дозвола или лична карта,

you check the box saying,

вие го пополнувате полето кое вели:

"I would like to donate my organs."

"Би сакал да ги донирам моите органи".

Not many people like checking boxes.

Многумина не сакаат пополнување полиња.

It takes effort. You need to think.

Потребен е труд. Треба да мислите.

Twelve percent do.

Дванаесет проценти размислуваат.

Austria, a neighboring country,

Австрија, соседна земја,

slightly similar, slightly different.

помалку слична, помалку различна.

What's the difference?

Во што е разликата?

Well, you still have choice.

Па, сè уште имате избор.

You will decide

Вие ќе одлучите

whether you want to donate your organs or not.

дали сакате да ги донирате органите или не.

But when you get your driving license,

Но кога ќе ја земете возачката дозвола,

you check the box

го пополнувате полето

if you do not want to donate your organ.

доколку не сакате да ги донирате вашите органи.

Nobody checks boxes.

Никој не го пополнува полето.

That's kind of too much effort.

Тоа е прилично голем напор.

One percent check the box. The rest do nothing.

Еден процент го пополнуваат полето. Преостанатите не прават ништо.

Doing nothing is very common.

Правење ништо е многу чест случај.

Not many people check boxes.

Многу малку луѓе пополнуваат полиња.

What are the implications

Какво е влијанието на оваа мала разлика

to saving lives

врз спасувањето на животи

and having organs available?

и постоењето на расположиви органи?

In Germany, 12 percent check the box.

Во Германија, 12 проценти го пополнуваат полето.

Twelve percent are organ donors.

Дванаесет проценти донираат органи.

Huge shortage of organs,

Голем недостаток од органи,

God forbid, if you need one.

не дај боже, доколку ви затреба некој.

In Austria, again, nobody checks the box.

Во Австрија, повторно, никој не го пополнува полето.

Therefore, 99 percent of people

Затоа, 99% од луѓето

are organ donors.

се донори на органи.

Inertia, lack of action.

Инертност, недостиг од акција.

What is the default setting

Која е основната поставка

if people do nothing,

доколку луѓето не прават ништо,

if they keep procrastinating, if they don't check the boxes?

доколку тие и понатаму избегнуваат и не пополнуваат полиња?

Very powerful.

Многу моќна.

We're going to talk

Ќе зборуваме

about what happens if people are overwhelmed and scared

за тоа што се случува кога луѓето се вознемирени и заплашени

to make their 401(k) choices.

за да изберат своја 401(к) пензиска шема.

Are we going to make them automatically join the plan,

Дали ќе им овозможиме автоматски да се приклучат на шемата,

or are they going to be left out?

или ќе ги оставиме надвор од неа?

In too many 401(k) plans,

Во голем број од 401(к) пензиските шеми,

if people do nothing,

доколку луѓето не преземат ништо,

it means they're not saving for retirement,

тоа значи дека тие нема да штедат за пензија,

if they don't check the box.

доколку не го пополнат полето.

And checking the box takes effort.

А пополнувањето на полето бара труд.

So we've chatted about a couple of behavioral challenges.

Спомнавме неколку предизвици во однесувањето.

One more before we flip the challenges into solutions,

Уште една работа пред предизвиците да ги претвориме во решенија,

having to do with monkeys and apples.

која е поврзана со мајмуни и јаболка.

No, no, no, this is a real study

Не, не, ова е вистинска студија

and it's got a lot to do with behavioral economics.

и таа кажува многу за економиката на однесување.

One group of monkeys gets an apple, they're pretty happy.

Една група на мајмуни добива едно јаболко. Тие се прилично задоволни.

The other group gets two apples, one is taken away.

Другата група добива две јаболка, а едното им се одзема.

They still have an apple left.

Тие сè уште имаат едно јаболко.

They're really mad.

Тие побеснуваат.

Why have you taken our apple?

Зошто ни ги одзедовте нашето јаболко?

This is the notion of loss aversion.

Ова е страв од загуба.

We hate losing stuff,

Ние мразиме да губиме работи,

even if it doesn't mean a lot of risk.

дури и кога тоа не значи голем ризик.

You would hate to go to the ATM,

Не би сакале да отидете до банкоматот,

take out 100 dollars

да извадите 100 долари

and notice that you lost one of those $20 bills.

и да забележите дека ви недостасува една банкнота од 20 долари.

It's very painful,

Многу боли,

even though it doesn't mean anything.

иако истото скоро ништо не ви значи.

Those 20 dollars might have been a quick lunch.

Овие 20 долари би можеле да бидат еден краток ручек.

So this notion of loss aversion

Стравувањето од загуба

kicks in when it comes to savings too,

исто така се јавува кога се работи и за штедењето,

because people, mentally

бидејќи многумина, ментално

and emotionally and intuitively

и емотивно и интуитивно

frame savings as a loss

го сфаќаат штедењето како загуба

because I have to cut my spending.

бидејќи треба да кратат од трошењето.

So we talked about

Ги спомнавме

all sorts of behavioral challenges

сите видови на предизвици во однесувањето

having to do with savings eventually.

кои се поврзани со штедењето.

Whether you think about immediate gratification,

Без оглед дали размислувате за итно задоволување,

and the chocolates versus bananas,

и за чоколадите наспроти бананите,

it's just painful to save now.

едноставно преболно е да штедите сега.

It's a lot more fun

Многу позабавно е

to spend now.

да трошите денес.

We talked about inertia and organ donations

Зборувавме за инертноста и донирањето органи

and checking the box.

и пополнувањето на полето.

If people have to check a lot of boxes

Доколку луѓето мораат да пополнуваат многу полиња

to join a 401(k) plan,

за да се приклучат на 401(к) пензиска шема,

they're going to keep procrastinating

тие ќе продолжат да го избегнуваат

and not join.

и нема да се приклучат.

And last, we talked about loss aversion,

И на крајот зборувавме за стравот од загуба,

and the monkeys and the apples.

и за мајмуните и јаболката.

If people frame mentally

Сè додека луѓето ментално го сфаќаат

saving for retirement as a loss,

штедењето за пензија како загуба,

they're not going to be saving for retirement.

тие нема да започнат да штедат за пензија.

So we've got these challenges,

Затоа ги имаме овие предизвици,

and what Richard Thaler and I

и она што Ричард Телер и мене

were always fascinated by --

отсекогаш нè фасцинирало,

take behavioral finance,

да се промени однесувањето кон финансиите,

make it behavioral finance on steroids

однесувањето да се постави на стероиди

or behavioral finance 2.0

или однесување кон финансиите верзија 2.0

or behavioral finance in action --

или да се примени однесувањето кон финансиите,

flip the challenges into solutions.

да се претворат предизвиците во решенија.

And we came up with an embarrassingly simple solution

И дојдовме до засрамувачки едноставно решение

called Save More, not today, Tomorrow.

наречено Заштедете Повеќе, не денес, Утре.

How is it going to solve the challenges

Како тоа ќе ги реши предизвиците

we chatted about?

за кои зборувавме?

If you think about the problem

Доколку се сетите на проблемот

of bananas versus chocolates,

со бананите наспроти чоколадите,

we think we're going to eat bananas next week.

мислиме дека ќе јадеме банани идната седмица.

We think we're going to save more next year.

Мислиме дека ќе заштедиме повеќе идната година.

Save More Tomorrow

Заштедете Повеќе Утре

invites employees

им нуди на вработените

to save more maybe next year --

да заштедат повеќе идната година,

sometime in the future

некогаш во иднина

when we can imagine ourselves

кога самите себе можеме да се замислиме

eating bananas,

како јадеме банани,

volunteering more in the community,

волонтираме во општеството,

exercising more and doing all the right things on the planet.

вежбаме повеќе и ги правиме сите добри работи на планетава.

Now we also talked about checking the box

Исто така зборувавме за пополнување на полиња

and the difficulty of taking action.

и за тоа колку е тешко да превземеш акција.

Save More Tomorrow

Заштедете Повеќе Утре

makes it easy.

ова го олеснува.

It's an autopilot.

Тоа е автопилот.

Once you tell me you would like to save more in the future,

Штом ќе ми речете дека би сакале да заштедите повеќе во иднина,

let's say every January

да речеме секој Јануари

you're going to be saving more automatically

вие ќе започнете да штедите автоматски

and it's going to go away from your paycheck to the 401(k) plan

и дел од вашата плата ќе оди во 401(к) пензиската шема

before you see it, before you touch it,

пред да го видите, пред да го допрете,

before you get the issue

пред да го добиете чувството

of immediate gratification.

за брзо задоволување.

But what are we going to do about the monkeys

Но што ќе правиме со мајмуните

and loss aversion?

и стравот од загуба?

Next January comes

Доаѓа следниот Јануари

and people might feel that if they save more,

и луѓето мислат дека колку повеќе штедат,

they have to spend less, and that's painful.

толку помалку имаат за трошење, а тоа е болно.

Well, maybe it shouldn't be just January.

Можеби тоа не би требало да биде Јануари.

Maybe we should make people save more

Можеби би требало луѓето да ги натераме да заштедат повеќе

when they make more money.

кога ќе заработуваат повеќе пари.

That way, when they make more money, when they get a pay raise,

На тој начин, кога заработуваат повеќе, кога имаат поголеми примања,

they don't have to cut their spending.

тие не треба да скратат од трошењето.

They take a little bit

Земаат по малку

of the increase in the paycheck home

од зголемувањето на платата

and spend more --

и трошат повеќе,

take a little bit of the increase

земаат мал дел од зголемувањето

and put it in a 401(k) plan.

и го внесуваат во 401(к) пензиската шема.

So that is the program,

Таква е програмата,

embarrassingly simple,

засрамувачки едноставна,

but as we're going to see,

но како што ќе видиме,

extremely powerful.

неверојатно моќна.

We first implemented it,

Првпат ја воведовме,

Richard Thaler and I,

Ричард Телер и јас,

back in 1998.

уште во 1998 година.

Mid-sized company in the Midwest,

Средно голема компанија во западниот дел,

blue collar employees

најобични работници во фабрика,

struggling to pay their bills

кои мака мачат со плаќање на сметките

repeatedly told us

постојано повторуваа дека

they cannot save more right away.

не можат да заштедат повеќе.

Saving more today is not an option.

Заштедувањето повеќе денес не е решение.

We invited them to save

Им понудивме да штедат

three percentage points more

три проценти повеќе

every time they get a pay raise.

секој пат кога ќе добијат покачување.

And here are the results.

И еве ги резултатите.

We're seeing here a three and a half-year period,

Овде гледаме три и пол годишен период,

four pay raises,

четири покачувања на плата,

people who were struggling to save,

луѓе кои едвај одвојувале за заштеда,

were saving three percent of their paycheck,

кои заштедувале три проценти од својата плата,

three and a half years later

три и пол години подоцна

saving almost four times as much,

заштедуваат скоро четири пати повеќе,

almost 14 percent.

скоро 14 проценти.

And there's shoes and bicycles

Гледаме и чевли и велосипеди

and things on this chart

и други работи на оваа слика

because I don't want to just throw numbers

бидејќи не сакам туку така да нафрлам бројки

in a vacuum.

во вакуум простор.

I want, really, to think about the fact

Сакам да верувам во фактот

that saving four times more

дека заштедувањето четири пати повеќе

is a huge difference

е огромна разлика

in terms of the lifestyle

од аспект на животниот стил

that people will be able to afford.

кој луѓето ќе можат да си го дозволат.

It's real.

Реално е.

It's not just numbers on a piece of paper.

Не се само бројки на парче хартија.

Whereas with saving three percent,

Каде што со заштедувањето три проценти

people might have to add nice sneakers

луѓето можеле да си купат убави патики

so they can walk,

за да можат да пешачат,

because they won't be able to afford anything else,

бидејќи не можат да си дозволат било што друго,

when they save 14 percent

кога заштедуваат 14 проценти,

they might be able to maybe have nice dress shoes

тие би можеле да си дозволат убави чевли

to walk to the car to drive.

за да отидат и да се повозат со возилото.

This is a real difference.

Ова е значителна разлика.

By now, about 60 percent of the large companies

Досега, околу 60 проценти од големите компании

actually have programs like this in place.

всушност имаат применето вакви програми.

It's been part of the Pension Protection Act.

Тоа е дел од Актот за Пензионерска Заштита.

And needless to say that Thaler and I

И непотребно е да спомнам дека Телер и јас

have been blessed to be part of this program

имавме среќа да бидеме дел од оваа програма

and make a difference.

и да направиме нешто различно.

Let me wrap

Дозволете ми да завршам

with two key messages.

со две клучни пораки.

One is behavioral finance

Едната е дека однесувањето кон финансиите

is extremely powerful.

е екстремно моќно.

This is just one example.

Ова е само еден пример.

Message two

Втората порака

is there's still a lot to do.

е дека има уште многу да се направи.

This is really the tip of the iceberg.

Ова е само врвот на сантата мраз.

If you think about people and mortgages

Доколку размислувте за луѓето и хипотеките

and buying houses and then not being able to pay for it,

и купувањето куќи и потоа неможноста да ги исплаќаат,

we need to think about that.

потребно е сите да размислиме за ова.

If you're thinking about people taking too much risk

Доколку размислувате за луѓето кои преземаат преголем ризик,

and not understanding how much risk they're taking

а не разбирате колкав ризик преземаат

or taking too little risk,

или преземаат премал ризик,

we need to think about that.

потребно е сите да размислиме за тоа.

If you think about people spending a thousand dollars a year

Доколку размислувате за луѓето кои трошат илјадници долари годишно

on lottery tickets,

на лотарија,

we need to think about that.

потребно е сите да размислиме за тоа.

The average actually,

Просекот всушност,

the record is in Singapore.

рекордот е во Сингапур.

The average household

Едно просечно домаќинство

spends $4,000 a year on lottery tickets.

троши 4.000 долари годишно на лотарија.

We've got a lot to do,

Имаме многу што да направиме,

a lot to solve,

многу да решаваме,

also in the retirement area

исто и во областа на пензионирањето

when it comes to what people do with their money

кога станува збор за тоа што луѓето прават со парите

after retirement.

по пензионирањето.

One last question:

Едно последно прашање:

How many of you feel comfortable

Колкумина од вас се сигурни

that as you're planning for retirement

дека пред да решите да се пензионирате

you have a really solid plan

имате навистина издржан план

when you're going to retire,

план кој кога ќе се пензионирате,

when you're going to claim Social Security benefits,

кога ќе ги прифатите бенефитите од Социјалното Осигурување,

what lifestyle to expect,

ќе ви го овозможи посакуваниот живот,

how much to spend every month

посакуваната месечна потрошувачка

so you're not going to run out of money?

а без притоа да се грижите дека ќе останете без пари ?

How many of you feel you have a solid plan for the future

Колкумина од вас веруваат дека имаат издржан план за во иднина,

when it comes to post-retirement decisions.

план за после-пензионирањето.

One, two, three, four.

Еден, два, три, четири.

Less than three percent

Помалку од три проценти

of a very sophisticated audience.

од многу софистицирана публика.

Behavioral finance has a long way.

Однесувањето кон финансиите има долго патешествие.

There's a lot of opportunities

Постојат многу можности

to make it powerful again and again and again.

за да го направите моќно повторно и повторно и повторно.

Thank you.

Ви благодарам.

(Applause)

(Аплауз)