Jonathan Haidt: Religion, evolution, and the ecstasy of self-transcendence

Translator: ALEKSANDAR MITEVSKI Reviewer: Dejan Spaseski

I have a question for you:

Имам едно прашање за вас:

Are you religious?

Дали сте религиозни?

Please raise your hand right now

Ве молам кренете ја раката сега

if you think of yourself as a religious person.

доколку себеси се сметате за религиозна личност.

Let's see, I'd say about three or four percent.

Да видиме, јас би рекол околу три или четири проценти.

I had no idea there were so many believers at a TED Conference.

Не знаев дека имало толку верници на една TED Конференција.

(Laughter)

(Смеа)

Okay, here's another question:

Во ред, еве уште едно прашање:

Do you think of yourself as spiritual

Дали се сметате себе си за духовни

in any way, shape or form? Raise your hand.

на било кој начин или форма? Кренете рака.

Okay, that's the majority.

Во ред, тоа се мнозинството.

My Talk today

Мојот говор денеска

is about the main reason, or one of the main reasons,

се однесува на главната причина, или една од главните причини,

why most people consider themselves

зошто повеќето луѓе себе си се сметаат

to be spiritual in some way, shape or form.

за духовни на некаков начин.

My Talk today is about self-transcendence.

Мојот денешен говор се однесува на себе-трансценденцијата.

It's just a basic fact about being human

Да се биде човек значи дека е сосем

that sometimes the self seems to just melt away.

нормално понекогаш егото да се стопи.

And when that happens,

А кога тоа ќе се случи,

the feeling is ecstatic

тогаш чувството е како екстаза

and we reach for metaphors of up and down

и тогаш почнуваме да користиме метафори

to explain these feelings.

за да ги опишеме овие чувства.

We talk about being uplifted

Кажуваме дека сме

or elevated.

биле возвишени.

Now it's really hard to think about anything abstract like this

Навистина е тешко да размислуваме за една ваква апстрактна појава

without a good concrete metaphor.

без притоа да имаме конкретна метафора.

So here's the metaphor I'm offering today.

Еве ја метафората што ви ја нудам денес.

Think about the mind as being like a house with many rooms,

Мислете за умот како куќа со многу соби, притоа

most of which we're very familiar with.

повеќето од нив ни се познати.

But sometimes it's as though a doorway appears

Но, понекогаш како од никаде се појавува

from out of nowhere

врата, која

and it opens onto a staircase.

се отвара кон некакви скалила.

We climb the staircase

Се качуваме по скалите

and experience a state of altered consciousness.

и доживуваме состојба на поинаква свест.

In 1902,

Во 1902 година,

the great American psychologist William James

големиот американски психолог Вилијам Џејмс

wrote about the many varieties of religious experience.

пишувал за многуте видови на религиозни доживувања.

He collected all kinds of case studies.

Собирал и проучувал секаков вид на лични примери.

He quoted the words of all kinds of people

Ги цитирал зборовите на секакви луѓе

who'd had a variety of these experiences.

кои имале мноштво вакви доживувања.

One of the most exciting to me

Еден од највозбудливите според мене

is this young man, Stephen Bradley,

е овој млад човек, Стивен Бредли,

had an encounter, he thought, with Jesus in 1820.

имал средба во 1820 година, а мислел дека била со Исус.

And here's what Bradley said about it.

Еве што кажал Бредли за ова.

(Music)

(Музика)

(Video) Stephen Bradley: I thought I saw the savior in human shape

(Видео) Стивен Бредли: Мислам дека го видов спасителот во човечка форма

for about one second in the room,

околу една секунда беше во собата,

with arms extended,

со рацете испружени,

appearing to say to me, "Come."

ми се причини дека ми вели, "Дојди."

The next day I rejoiced with trembling.

Следниот ден треперев од среќа.

My happiness was so great that I said I wanted to die.

Мојата среќа беше толку голема што сакав да умрам.

This world had no place in my affections.

Повеќе не сакав да бидам на овој свет.

Previous to this time,

Пред да се случи ова,

I was very selfish and self-righteous.

бев многу себичен и сакав сè да биде по мое.

But now I desired the welfare of all mankind

Но, сега му посакував сè најдобро на целото човештво

and could, with a feeling heart,

и можев, со цело срце,

forgive my worst enemies.

да им простам на најголемите непријатели.

JH: So note

ЏХ: Забележете

how Bradley's petty, moralistic self

како Бредлиевото мало, моралистичко его

just dies on the way up the staircase.

едноставно умира додека се качува по скалилата.

And on this higher level

На ова повисоко ниво

he becomes loving and forgiving.

тој станува полн со љубов и прошка.

The world's many religions have found so many ways

Многуте светски религии пронашле многу начини со цел

to help people climb the staircase.

да им помогнат на луѓето да се искачат по скалилата.

Some shut down the self using meditation.

Некои го исклучуваат егото преку медитација.

Others use psychedelic drugs.

Други користат психоделични дроги.

This is from a 16th century Aztec scroll

Ова е Ацтечки папирус од 16 век

showing a man about to eat a psilocybin mushroom

кој прикажува човек како јаде псилоцибин печурка

and at the same moment get yanked up the staircase by a god.

и во истиот момент е повлечен од страна на господ нагоре по скалилата.

Others use dancing, spinning and circling

Други користат играње, вртење и кружење

to promote self-transcendence.

за да постигнат себе-трансенденција.

But you don't need a religion to get you through the staircase.

Меѓутоа не ви треба религијата за да ве искачи по скалите.

Lots of people find self-transcendence in nature.

Многу луѓе наоѓаат себе-трансценденција во природата.

Others overcome their self at raves.

Други пак забораваат за себе на забави.

But here's the weirdest place of all:

Но, ова е најчудното место од сите:

war.

војна.

So many books about war say the same thing,

Толку многу книги за војни го велат истото,

that nothing brings people together

дека ништо не ги обединува луѓето толку

like war.

како војната.

And that bringing them together opens up the possibility

Притоа, преку самото обединување се отвора можноста

of extraordinary self-transcendent experiences.

за невообичаени себе-трансцендетни доживувања.

I'm going to play for you an excerpt

Ќе ви пуштам еден извадок од

from this book by Glenn Gray.

оваа книга напишана од Глен Греј.

Gray was a soldier in the American army in World War II.

Греј бил војник во Американската армија во Втората Светска војна.

And after the war he interviewed a lot of other soldiers

После војната тој интервјуирал многу други војници

and wrote about the experience of men in battle.

и пишувал за доживувањата на овие луѓе за време на војната.

Here's a key passage

Ова е клучниот пасус

where he basically describes the staircase.

каде што тој ги опишува скалите.

(Video) Glenn Gray: Many veterans will admit

(Видео) Глен Греј: Многу ветерани ќе признаат

that the experience of communal effort in battle

дека доживувањето на колективен напор за време на битка

has been the high point of their lives.

е главната точка од нивните животи.

"I" passes insensibly into a "we,"

"Јас" неприметно преминува во "ние,"

"my" becomes "our"

"моето" станува "наше",

and individual faith

додека пак индивидуалната вера

loses its central importance.

го губи своето централно значење.

I believe that it is nothing less

Верувам дека ништо друго освен

than the assurance of immortality

увереноста во бесмртноста прави

that makes self-sacrifice at these moments

да себе-жртвувањето во овие моменти

so relatively easy.

биде релативно лесно.

I may fall, but I do not die,

Може да паднам, меѓутоа не умирам,

for that which is real in me goes forward

бидејќи тоа што е вистинското во мене продолжува

and lives on in the comrades

да живее во моите другари

for whom I gave up my life.

за кои се откажав од сопствениот живот.

JH: So what all of these cases have in common

ЏХ: Она што им е заедничко на сите овие случаи

is that the self seems to thin out, or melt away,

е дека егото се чини како да исчезнува,

and it feels good, it feels really good,

а тоа го чувствуваме како нешто добро и убаво,

in a way totally unlike anything we feel in our normal lives.

чувството е многу поразлично од сè друго во нашите нормални животи.

It feels somehow uplifting.

Чувството е некако возвишувачко.

This idea that we move up was central in the writing

Оваа идеја дека се движиме нагоре била централна во пишувањето

of the great French sociologist Emile Durkheim.

на големиот Француски социолог Емил Диркхајм

Durkheim even called us Homo duplex,

Диркхајм дури нè нарекувал Homo duplex,

or two-level man.

или човек на две нивоа.

The lower level he called the level of the profane.

Пониското ниво го нарекувал ниво на световното.

Now profane is the opposite of sacred.

Световното е спротивно од светото.

It just means ordinary or common.

Тоа означува она што е обично или секојдневно.

And in our ordinary lives we exist as individuals.

Во нашите секојдневни животи ние постоиме како индивидуи.

We want to satisfy our individual desires.

Сакаме да ги задоволиме нашите индивидуални желби.

We pursue our individual goals.

Трагаме по индивидуалните цели.

But sometimes something happens

Но, некогаш се случува нешто

that triggers a phase change.

кое со себе повлекува фазна промена.

Individuals unite

Единките се обединуваат

into a team, a movement or a nation,

во тим, во движење или во нација,

which is far more than the sum of its parts.

која што е многу повеќе отколку збирот на нејзините делови.

Durkheim called this level the level of the sacred

Диркем го нарекувал ова ниво, ниво на светото

because he believed that the function of religion

бидејќи верувал дека функцијата на религијата

was to unite people into a group,

е да ги обедини луѓето во групи,

into a moral community.

во морални заедници.

Durkheim believed that anything that unites us

Диркхајм верувал дека сè што нè обединува

takes on an air of sacredness.

добива призвук на светост.

And once people circle around

Откако луѓето ќе се обединат околу

some sacred object or value,

некој свет предмет или вредност,

they'll then work as a team and fight to defend it.

тогаш тие ќе работат како тим и ќе се борат за да го одбранат.

Durkheim wrote

Диркхајм пишувал

about a set of intense collective emotions

за неколку интензивни и колективни емоции

that accomplish this miracle of E pluribus unum,

кои го постигнуваат ова чудо наречено E pluribus unum,

of making a group out of individuals.

т.е. создавање на група од поединци.

Think of the collective joy in Britain

Помислете на колективната радост во Британија

on the day World War II ended.

на денот кога Втората Светска војна заврши.

Think of the collective anger in Tahrir Square,

Помислете на колективниот гнев на Тахрир Плоштадот,

which brought down a dictator.

кога беше соборен диктатор.

And think of the collective grief

И помислете на колективната тага

in the United States

во Соединетите Држави

that we all felt, that brought us all together,

која сите ја почувствувавме, која нè обедини,

after 9/11.

после 11 септември.

So let me summarize where we are.

Да сумирам што кажавме до сега.

I'm saying that the capacity for self-transcendence

Велам дека капацитетот за себе-трансценденција

is just a basic part of being human.

е основна човечка карактеристика.

I'm offering the metaphor

Ја нудам метафората

of a staircase in the mind.

наречена скалила во умот.

I'm saying we are Homo duplex

Велам дека ние сме Homo duplex

and this staircase takes us up from the profane level

и овие скалила нè водат од световното ниво нагоре

to the level of the sacred.

кон нивото на светото.

When we climb that staircase,

Кога се качуваме по тие скалила,

self-interest fades away,

интересот за себеси исчезнува,

we become just much less self-interested,

стануваме едноставно помалку заинтересирани за себе,

and we feel as though we are better, nobler

и чувствуваме дека сме подобри, поблагородни

and somehow uplifted.

и некако возвишени.

So here's the million-dollar question

Еве го прашањето за милион долари

for social scientists like me:

наменето за социјалните научници како мене:

Is the staircase

Дали скалилата

a feature of our evolutionary design?

се карактеристика на нашиот еволуциски дизајн?

Is it a product of natural selection,

Дали тие се продукт на природната селекција,

like our hands?

како нашите раце?

Or is it a bug, a mistake in the system --

Или пак станува збор за грешка во системот,

this religious stuff is just something

оваа религиозна работа е само нешто

that happens when the wires cross in the brain --

што се случува кога жиците во мозокот ќе се вкрстат,

Jill has a stroke and she has this religious experience,

Џил имала инфаркт и како резултат на тоа имала религиозно искуство,

it's just a mistake?

дали се работи за грешка?

Well many scientists who study religion take this view.

Многу научници кои ја проучуваат религијата го застапуваат ова гледиште.

The New Atheists, for example,

Новите Атеисти, на пример,

argue that religion is a set of memes,

велат дека религијата е збир на мемеа,

sort of parasitic memes,

вид на паразитски мемеа,

that get inside our minds

кои влегуваат во нашите умови

and make us do all kinds of crazy religious stuff,

и нè принудуваат да правиме разни луди религиозни работи,

self-destructive stuff, like suicide bombing.

себе-уништувачки работи, како бомбашки самоубиства.

And after all,

После сè,

how could it ever be good for us

како може да биде добро за нас

to lose ourselves?

да заборавиме за самите себе?

How could it ever be adaptive

Како може да биде адаптибилно

for any organism

за било кој организам

to overcome self-interest?

да ги надмине своите интереси?

Well let me show you.

Дозволете ми да ви покажам.

In "The Descent of Man,"

Во "Потеклото на Човекот,"

Charles Darwin wrote a great deal

Чарлс Дарвин напишал многу

about the evolution of morality --

за еволуцијата на моралот,

where did it come from, why do we have it.

од каде доаѓа, зошто го имаме.

Darwin noted that many of our virtues

Дарвин забележал дека многу од нашите доблести

are of very little use to ourselves,

имаат мала корист за самите нас,

but they're of great use to our groups.

но тие се од голема полза за нашите групи.

He wrote about the scenario

Тој пишувал за сценариото во

in which two tribes of early humans

кое две племиња на примитивни луѓе

would have come in contact and competition.

доаѓаат во контакт и натпревар.

He said, "If the one tribe included

Тој рекол, "Ако едното племе вклучува

a great number of courageous, sympathetic

голем број на храбри, љубезни

and faithful members

и верни членови

who are always ready to aid and defend each other,

кои секогаш се спремни да си помагаат и да се бранат едни со други

this tribe would succeed better

тогаш поголема е веројатноста дека

and conquer the other."

ќе успеат и ќе ги освојат другите."

He went on to say that "Selfish and contentious people

Тој рекол дека "Себичните и непријатните луѓе

will not cohere,

нема да се обединат,

and without coherence

а без обединетост

nothing can be effected."

ништо не може да се постигне."

In other words,

Со други зборови,

Charles Darwin believed

Чарлс Дарвин верувал

in group selection.

во групна селекција.

Now this idea has been very controversial for the last 40 years,

Оваа идеја беше многу контроверзна во последните 40 години,

but it's about to make a major comeback this year,

но сепак ќе се врати на голема сцена оваа година,

especially after E.O. Wilson's book comes out in April,

особено после излегувањето на книгата на Вилсон во Април,

making a very strong case

која дава многу силни аргументи

that we, and several other species,

дека ние, и неколку други видови,

are products of group selection.

сме продукт на групна селекција.

But really the way to think about this

За ова треба да размислуваме како

is as multilevel selection.

за селекција на повеќе нивоа.

So look at it this way:

Размислувајте на овој начин:

You've got competition going on within groups and across groups.

Имате натпревар кој се одвива внатре и помеѓу групите.

So here's a group of guys on a college crew team.

Еве една група на момци кои се екипаж на еден тим од колеџ.

Within this team

Внатре во овој тим

there's competition.

постои конкуренција.

There are guys competing with each other.

Момците се натпреваруваат едни со други.

The slowest rowers, the weakest rowers, are going to get cut from the team.

Најспорите веслачи, најслабите веслачи, ќе бидат исфрлени од тимот.

And only a few of these guys are going to go on in the sport.

Само неколкумина од овие момци ќе успеат во спортот.

Maybe one of them will make it to the Olympics.

Можеби еден од нив ќе стигне до Олимпијада.

So within the team,

Значи внатре во тимот,

their interests are actually pitted against each other.

всушност нивните интереси се спротивставени еден против друг.

And sometimes it would be advantageous

Понекогаш за еден од овие момци ќе претставува

for one of these guys

предност доколку се обиде

to try to sabotage the other guys.

да ги саботира другите момци.

Maybe he'll badmouth his chief rival

Можеби ќе го оговара својот главен

to the coach.

ривал кај тренерот.

But while that competition is going on

Додека тој натпревар се одвива внатре

within the boat,

во чамецот,

this competition is going on across boats.

ова натпреварување се одвива помеѓу чамците.

And once you put these guys in a boat competing with another boat,

Откако ќе ги ставите овие момци во чамец кој се натпреварува со друг чамец,

now they've got no choice but to cooperate

тие повеќе немаат друг избор освен да соработуваат

because they're all in the same boat.

бидејќи сите се во истиот чамец.

They can only win

Можат да победат само

if they all pull together as a team.

доколку вложат напор како тим.

I mean, these things sound trite,

Мислам, овие работи звучат банално,

but they are deep evolutionary truths.

меѓутоа тие се длабоки еволуциски вистини.

The main argument against group selection

Главниот аргумент против групната селекција

has always been

отсекогаш била

that, well sure, it would be nice to have a group of cooperators,

дека, секако, ќе биде убаво да имате група на соработници,

but as soon as you have a group of cooperators,

но откако ќе имате група на соработници,

they're just going to get taken over by free-riders,

тие ќе бидат надминати од паразитите,

individuals that are going to exploit the hard work of the others.

поединците кои ќе ја искористат напорната работа на другите.

Let me illustrate this for you.

Да ви го илустрирам ова.

Suppose we've got a group of little organisms --

Да претпоставиме дека имаме група на мали организми,

they can be bacteria, they can be hamsters; it doesn't matter what --

можат да бидат бактерии, хрчаци; не е важно што,

and let's suppose that this little group here, they evolved to be cooperative.

и да претпоставиме дека оваа мала група еволуирала да бидат кооперативни.

Well that's great. They graze, they defend each other,

Тоа е супер. Се хранат, се бранат заедно,

they work together, they generate wealth.

работат заедно, создаваат богатство.

And as you'll see in this simulation,

Како што ќе видите во оваа симулација,

as they interact they gain points, as it were, they grow,

како што доаѓаат во контакт тие добиваат поени т.е. растат,

and when they've doubled in size, you'll see them split,

и кога ќе ја дуплираат својата големина, ќе видите дека се делат,

and that's how they reproduce and the population grows.

и на тој начин се размножуваат и популацијата расте.

But suppose then that one of them mutates.

Но, претпоставете дека еден од нив мутира.

There's a mutation in the gene

Има мутација во генот

and one of them mutates to follow a selfish strategy.

и еден од нив мутира и притоа станува себичен.

It takes advantage of the others.

Ги искористува другите.

And so when a green interacts with a blue,

И кога зеленото доаѓа во допир со синото,

you'll see the green gets larger and the blue gets smaller.

ќе видите како зеленото се зголемува, а синото се смалува.

So here's how things play out.

Еве како се одвиваат работите.

We start with just one green,

Почнуваме само со едно зелено,

and as it interacts

и како што доаѓа во допир

it gains wealth or points or food.

добива богатство или поени или храна.

And in short order, the cooperators are done for.

И за кратко време, соработувачите се истребени.

The free-riders have taken over.

Паразитите доаѓаат во прв план.

If a group cannot solve the free-rider problem

Доколку групата не може да го реши паразитскиот проблем

then it cannot reap the benefits of cooperation

тогаш нема да може да ги користи поволностите од соработката

and group selection cannot get started.

и групната селекција нема да може да започне.

But there are solutions to the free-rider problem.

Но, има решенија за проблемот со паразитот.

It's not that hard a problem.

Ова не е толку тежок проблем.

In fact, nature has solved it many, many times.

Всушност, природата го има решено многу, многу пати.

And nature's favorite solution

Омиленото решение на природата

is to put everyone in the same boat.

е да ги стави сите во истиот чамец.

For example,

На пример,

why is it that the mitochondria in every cell

зошто митохондријата во секоја клетка

has its own DNA,

има сопствена ДНК,

totally separate from the DNA in the nucleus?

целосно одвоена од ДНК-та во нуклеусот?

It's because they used to be

Тоа е така бидејќи порано тие биле

separate free-living bacteria

одвоени и слободни живи бактерии

and they came together

потоа се споиле една со друга

and became a superorganism.

и формирале еден суперорганизам.

Somehow or other -- maybe one swallowed another; we'll never know exactly why --

На еден или друг начин - можеби едната ја проголтала другата; никогаш нема да дознаеме зошто,

but once they got a membrane around them,

но, откако добиле мембрана околу нив,

they were all in the same membrane,

тие заедно биле во иста мембрана,

now all the wealth-created division of labor,

настанала поделба на трудот, на сето богатство,

all the greatness created by cooperation,

на сите поволности добиени од соработката,

stays locked inside the membrane

остануваат затворени во мембраната

and we've got a superorganism.

и така добиваме суперорганизам.

And now let's rerun the simulation

Ајде да ја пуштиме симулацијата повторно

putting one of these superorganisms

ставајќи го еден од овие суперорганизми

into a population of free-riders, of defectors, of cheaters

во популација на паразити, на манипулатори, на измамници

and look what happens.

и да видиме што се случува.

A superorganism can basically take what it wants.

Суперорганизмот може во основа да добие што ќе посака.

It's so big and powerful and efficient

Толку е голем, моќен и ефикасен

that it can take resources

што може да извлече ресурси

from the greens, from the defectors, the cheaters.

од зелените, од манипулаторите, измамниците.

And pretty soon the whole population

Набргу целата популација всушност

is actually composed of these new superorganisms.

е составена од овие нови суперорганизми.

What I've shown you here

Она што ви прикажав овде

is sometimes called a major transition

понекогаш се нарекува најголемата транзиција

in evolutionary history.

во еволуциската историја.

Darwin's laws don't change,

Дарвиновите закони не се менуваат,

but now there's a new kind of player on the field

но, сега имаме нов вид играч на теренот и притоа

and things begin to look very different.

нештата почнуваат да стануваат поинакви.

Now this transition was not a one-time freak of nature

Оваа транзиција не била еднократен восклик на природата

that just happened with some bacteria.

кој се случил само со некои бактерии.

It happened again

Се случил повторно

about 120 or a 140 million years ago

од пред околу 120 или 140 милиони години.

when some solitary wasps

кога некои осамени оси

began creating little simple, primitive

почнале да создаваат едноставни, примитивни

nests, or hives.

гнезда, или осила.

Once several wasps were all together in the same hive,

Откако неколку оси ќе се најделе заедно во исто осило,

they had no choice but to cooperate,

тие немале избор освен да соработуваат,

because pretty soon they were locked into competition

бидејќи веднаш влегувале во натпревар со другите

with other hives.

осила.

And the most cohesive hives won,

Најкохезивните осила победувале,

just as Darwin said.

исто како што кажал Дарвин.

These early wasps

Овие примитивни оси

gave rise to the bees and the ants

се претците на пчелите и мравките

that have covered the world

кои го населиле светот

and changed the biosphere.

и ја промениле биосферата.

And it happened again,

Ова се случило повторно,

even more spectacularly,

дури и поспектакуларно,

in the last half-million years

во последните половина милион години

when our own ancestors

кога нашите предци

became cultural creatures,

станале културални суштества,

they came together around a hearth or a campfire,

се собрале околу огништето т.е. логорскиот оган,

they divided labor,

го поделиле трудот,

they began painting their bodies, they spoke their own dialects,

почнале да си ги сликаат телата, зборувале на засебни дијалекти,

and eventually they worshiped their own gods.

и конечно ги обожавале сопствените богови.

Once they were all in the same tribe,

Откако сите ќе се најделе во исто племе,

they could keep the benefits of cooperation locked inside.

можеле да ги чуваат предностите од соработката во групата.

And they unlocked the most powerful force

Така ја создале најмоќната сила

ever known on this planet,

што некогаш била присутна на оваа планета,

which is human cooperation --

а тоа е човечката соработка,

a force for construction

сила за создавање

and destruction.

и уништување.

Of course, human groups are nowhere near as cohesive

Се разбира, човечките групи се далеку од кохезивни како

as beehives.

оние на пчелите.

Human groups may look like hives for brief moments,

Човечките групи можеби изгледаат како пчели за кратки моменти,

but they tend to then break apart.

но тие имаат тенденција брзо да се растураат.

We're not locked into cooperation the way bees and ants are.

Ние немаме онаква соработка каква што имаат пчелите и мравките.

In fact, often,

Всушност, честопати,

as we've seen happen in a lot of the Arab Spring revolts,

како што видовме во многуте востанија од Арапската Пролет,

often those divisions are along religious lines.

честопати тие поделби се по религиозни линии.

Nonetheless, when people do come together

Сепак, кога луѓето ќе се здружат и кога

and put themselves all into the same movement,

ќе се посветат сите на едно исто движење,

they can move mountains.

тогаш тие можат да поместат планини.

Look at the people in these photos I've been showing you.

Погледнете ги луѓето на овие фотографии што ви ги покажав.

Do you think they're there

Дали мислите дека се таму за

pursuing their self-interest?

да задоволат некој личен интерес?

Or are they pursuing communal interest,

Или пак трагаат по заеднички интерес,

which requires them to lose themselves

кое што пак бара да заборават за себе

and become simply a part of a whole?

и едноставно да станат дел од целината?

Okay, so that was my Talk

Во ред, тоа беше мојот Говор

delivered in the standard TED way.

изведен на стандарден TED-овски начин.

And now I'm going to give the whole Talk over again

Сега ќе го претставам истиот Говор уште еднаш

in three minutes

во три минути

in a more full-spectrum sort of way.

на еден посликовит начин.

(Music)

(Музика)

(Video) Jonathan Haidt: We humans have many varieties

(Видео) Џонатан Хајт: Ние луѓето имаме многу видови

of religious experience,

на религиозни доживувања,

as William James explained.

како што објаснил Вилијам Џејмс.

One of the most common is climbing the secret staircase

Еден од најчестите е качување по тајните скалила

and losing ourselves.

и заборавање за себе.

The staircase takes us

Скалилата нè носат од

from the experience of life as profane or ordinary

доживувањето на животот како световен или обичен

upwards to the experience of life as sacred,

нагоре кон доживување на животот како светост,

or deeply interconnected.

или како длабоко поврзан.

We are Homo duplex,

Ние сме Homo duplex,

as Durkheim explained.

како што кажал Диркхајм.

And we are Homo duplex

Ние сме Homo Duplex

because we evolved by multilevel selection,

бидејќи сме еволуирале преку селекција на повеќе нивоа,

as Darwin explained.

како што кажал Дарвин.

I can't be certain if the staircase is an adaptation

Не сум сигурен дека скалилата се адаптација

rather than a bug,

а, не системска грешка,

but if it is an adaptation,

но доколку се адаптација,

then the implications are profound.

тогаш импликациите се длабоки.

If it is an adaptation,

Ако се адаптација,

then we evolved to be religious.

тогаш сме еволуирале за да бидеме религиозни.

I don't mean that we evolved

Не мислам дека сме еволуирале

to join gigantic organized religions.

за да влегуваме во огромни организирани религии.

Those things came along too recently.

Тие работи се настанати од неодмана.

I mean that we evolved

Туку, поентата ми е дека сме еволуирале

to see sacredness all around us

да гледаме светост секаде околу нас

and to join with others into teams

и да се здружуваме со другите во тимови

and circle around sacred objects,

околу одредени свети предмети,

people and ideas.

луѓе и идеи.

This is why politics is so tribal.

Поради ова политиката е толку многу племенска.

Politics is partly profane, it's partly about self-interest,

Политиката е делумно световна, делумно се однесува на сопствен-интерес,

but politics is also about sacredness.

но исто така се однесува на светоста.

It's about joining with others

Станува збор за здружување со другите

to pursue moral ideas.

како би се постигнале морални идеи.

It's about the eternal struggle between good and evil,

Се работи за вечната борба помеѓу доброто и злото,

and we all believe we're on the good team.

и ние сите веруваме дека сме во добриот тим.

And most importantly,

И најважно,

if the staircase is real,

доколку скалилата се вистински,

it explains the persistent undercurrent

тие го објаснуваат постојаното и занемарено

of dissatisfaction in modern life.

незадоволство од модерниот живот.

Because human beings are, to some extent,

Бидејќи човечките битија се, до одреден степен,

hivish creatures like bees.

колективни суштества како пчелите.

We're bees. We busted out of the hive during the Enlightenment.

Ние сме пчели. Излеговме од осилото за време на Просветлувањето.

We broke down the old institutions

Ги растуривме старите институции

and brought liberty to the oppressed.

и им донесовме слобода на обесправените.

We unleashed Earth-changing creativity

Ослободивме огромна креативност

and generated vast wealth and comfort.

и создадовме огромно богатство и удобност.

Nowadays we fly around

Денеска летаме наоколу

like individual bees exulting in our freedom.

како индивидуални пчели насладувајќи и се на слободата.

But sometimes we wonder:

Но, понекогаш се прашуваме:

Is this all there is?

Дали ова е сè што постои?

What should I do with my life?

Што треба да правам со мојот живот?

What's missing?

Што недостасува?

What's missing is that we are Homo duplex,

Она што недостасува е дека ние сме Homo duplex,

but modern, secular society was built

но, модерното, секуларно општество е изградено

to satisfy our lower, profane selves.

за да ги задоволи нашите пониски потреби.

It's really comfortable down here on the lower level.

Навистина е удобно овде долу на пониското ниво.

Come, have a seat in my home entertainment center.

Дојди, седни во мојот домашен центар за забава.

One great challenge of modern life

Еден голем предизвик во модерниот живот

is to find the staircase amid all the clutter

е да се пронајде скалилото во целиот овој хаос

and then to do something good and noble

и потоа да се направи нешто добро и благородно

once you climb to the top.

откако ќе се искачиш на врвот.

I see this desire in my students at the University of Virginia.

Ја гледам оваа желба кај моите студенти на Универзитетот во Вирџинија.

They all want to find a cause or calling

Сите тие сакаат да пронајдат кауза или мисија

that they can throw themselves into.

на која целосно ќе се посветат.

They're all searching for their staircase.

Сите тие го бараат своето скалило.

And that gives me hope

А, тоа ми дава надеж

because people are not purely selfish.

бидејќи луѓето не се само себични.

Most people long to overcome pettiness

Повеќето луѓе копнеат да ја надминат ништожноста

and become part of something larger.

и да станат дел од нешто поголемо.

And this explains the extraordinary resonance

Ова ја објаснува неверојатната соодветност

of this simple metaphor

на оваа едноставна метафора

conjured up nearly 400 years ago.

создадена приближно пред 400 години.

"No man is an island

"Ниту еден човек е остров

entire of itself.

сам за себе.

Every man is a piece of the continent,

Секој човек е дел од континентот,

a part of the main."

дел од копното."

JH: Thank you.

ЏХ: Ви благодарам.

(Applause)

(Аплауз)