Jonathan Haidt: Religion, evolution, and the ecstasy of self-transcendence

Tłumaczenie: Marcin Mituniewicz Korekta: Anna Władyka

I have a question for you:

Mam do was pytanie:

Are you religious?

Czy jesteście religijni?

Please raise your hand right now

Niech podniosą rękę ci,

if you think of yourself as a religious person.

którzy uważają się za religijnych.

Let's see, I'd say about three or four percent.

Powiedziałbym, że jakieś trzy, cztery procent.

I had no idea there were so many believers at a TED Conference.

Nie przypuszczałem, że na konferencji TED będzie tylu wierzących.

(Laughter)

(śmiech)

Okay, here's another question:

Kolejne pytanie:

Do you think of yourself as spiritual

Czy uważacie się za uduchowionych,

in any way, shape or form? Raise your hand.

w jakimkolwiek znaczeniu?

Okay, that's the majority.

Mamy większość.

My Talk today

Moje wystąpienie

is about the main reason, or one of the main reasons,

dotyczy jednego z głównych powodów,

why most people consider themselves

dla którego większość ludzi uważa się

to be spiritual in some way, shape or form.

w jakiejś mierze za uduchowionych.

My Talk today is about self-transcendence.

Opowiem dziś o autotranscendencji.

It's just a basic fact about being human

Podstawową zasadą człowieczeństwa

that sometimes the self seems to just melt away.

jest to, że czasem jaźń się rozmywa.

And when that happens,

Gdy tak się dzieje,

the feeling is ecstatic

odczuwamy ekstazę, sięgamy po metafory

and we reach for metaphors of up and down

odnoszące się do pojęć "góra" i "dół",

to explain these feelings.

aby wytłumaczyć sobie te uczucia.

We talk about being uplifted

Mówimy o uniesieniu,

or elevated.

czy o uwzniośleniu.

Now it's really hard to think about anything abstract like this

Trudno wyobrazić sobie coś tak abstrakcyjnego

without a good concrete metaphor.

bez użycia dobrej przenośni.

So here's the metaphor I'm offering today.

Oto moja propozycja.

Think about the mind as being like a house with many rooms,

Wyobraźcie sobie umysł jako dom z wieloma pokojami,

most of which we're very familiar with.

z których większość dobrze znamy.

But sometimes it's as though a doorway appears

Czasem jednak niespodziewanie

from out of nowhere

pojawia się przejście,

and it opens onto a staircase.

za którym znajdują się schody.

We climb the staircase

Wchodzimy po schodach

and experience a state of altered consciousness.

i doświadczamy stanu zmienionej świadomości.

In 1902,

W roku 1902

the great American psychologist William James

wielki amerykański psycholog William James

wrote about the many varieties of religious experience.

pisał o różnych odmianach doświadczenia religijnego.

He collected all kinds of case studies.

Zebrał szereg studiów przypadku.

He quoted the words of all kinds of people

Cytował słowa rozmaitych ludzi,

who'd had a variety of these experiences.

którzy doświadczali tych przeżyć.

One of the most exciting to me

Jednym z najbardziej ekscytujących

is this young man, Stephen Bradley,

jest przypadek Stephena Bradleya,

had an encounter, he thought, with Jesus in 1820.

który twierdził, że w roku 1820 spotkał Jezusa.

And here's what Bradley said about it.

Oto co powiedział o tym Bradley.

(Music)

(muzyka)

(Video) Stephen Bradley: I thought I saw the savior in human shape

Wydawało mi się przez sekundę, że w pokoju

for about one second in the room,

widzę zbawiciela w ludzkiej postaci,

with arms extended,

z rozpostartymi ramionami,

appearing to say to me, "Come."

mówiącego do mnie "Chodź".

The next day I rejoiced with trembling.

Następnego dnia drżałem z uradowania.

My happiness was so great that I said I wanted to die.

Moje szczęście było tak wielkie, że chciałem umrzeć.

This world had no place in my affections.

Nie miałem już miłości dla doczesnego świata.

Previous to this time,

Przed tym, co się stało

I was very selfish and self-righteous.

byłem samolubny i zadufany w sobie.

But now I desired the welfare of all mankind

Teraz zapragnąłem szczęścia dla wszystkich ludzi

and could, with a feeling heart,

i mogłem z miłością w sercu

forgive my worst enemies.

przebaczyć moim najgorszym wrogom.

JH: So note

Zauważcie, jak licha osobowość Bradleya umiera,

how Bradley's petty, moralistic self

Zauważcie, jak licha osobowość Bradleya umiera,

just dies on the way up the staircase.

gdy ten wspina się po schodach.

And on this higher level

Bycie na wyższym poziomie

he becomes loving and forgiving.

napełnia go miłością i przebaczeniem.

The world's many religions have found so many ways

Wiele religii świata znalazło tak wiele sposobów,

to help people climb the staircase.

by pomóc ludziom pokonać te schody.

Some shut down the self using meditation.

W niektórych jaźń wyłącza się dzięki medytacji.

Others use psychedelic drugs.

Inni używają psychodelików.

This is from a 16th century Aztec scroll

Oto XVI-wieczny aztecki zwój, przedstawiający

showing a man about to eat a psilocybin mushroom

człowieka jedzącego grzyby z psylocybiną,

and at the same moment get yanked up the staircase by a god.

którego w tym samym czasie bóg zaciąga ku schodom.

Others use dancing, spinning and circling

Inne sposoby na osiągnięcie transcendencji

to promote self-transcendence.

to taniec, wirowanie, zataczanie kręgów.

But you don't need a religion to get you through the staircase.

Nie potrzebujemy jednak religii, aby wejść na schody.

Lots of people find self-transcendence in nature.

Wielu znajduje autotranscendencję na łonie natury.

Others overcome their self at raves.

Inni osiągają ją na imprezach rave.

But here's the weirdest place of all:

Jednak najdziwniejszą sytuacją, w której możemy jej doświadczyć, jest wojna.

war.

Jednak najdziwniejszą sytuacją, w której możemy jej doświadczyć, jest wojna.

So many books about war say the same thing,

Wiele książek mówi o niej to samo:

that nothing brings people together

nic tak nie zbliża ludzi do siebie

like war.

jak wojna

And that bringing them together opens up the possibility

To zbliżenie otwiera możliwość przeżycia

of extraordinary self-transcendent experiences.

niezwykłej autotranscendencji.

I'm going to play for you an excerpt

Zaprezentuję wam fragment

from this book by Glenn Gray.

książki Glenna Graya.

Gray was a soldier in the American army in World War II.

Walczył on w armii amerykańskiej podczas II wojny światowej.

And after the war he interviewed a lot of other soldiers

Po wojnie przeprowadził wywiady z wieloma żołnierzami

and wrote about the experience of men in battle.

i opisał ich przeżycia z pola walki.

Here's a key passage

Oto kluczowy fragment,

where he basically describes the staircase.

w którym opisuje doświadczenie schodów.

(Video) Glenn Gray: Many veterans will admit

Wielu weteranów może potwierdzić,

that the experience of communal effort in battle

że wspólne przeżycia z pola bitwy

has been the high point of their lives.

były punktem zwrotnym w ich życiu.

"I" passes insensibly into a "we,"

"Ja" bezwolnie zamienia się w "my",

"my" becomes "our"

"nasze" zastępuje "moje",

and individual faith

a osobiste przekonania

loses its central importance.

tracą na znaczeniu.

I believe that it is nothing less

Myślę, że w takich momentach

than the assurance of immortality

przekonanie o własnej nieśmiertelności

that makes self-sacrifice at these moments

czyni względnie łatwym poświęcenie samego siebie.

so relatively easy.

czyni względnie łatwym poświęcenie samego siebie.

I may fall, but I do not die,

Mogę upaść, ale nie umrę,

for that which is real in me goes forward

bo to, co jest prawdziwe we mnie

and lives on in the comrades

będzie trwać w moich towarzyszach,

for whom I gave up my life.

za których oddałem życie.

JH: So what all of these cases have in common

Wspólnym mianownikiem dla opisanych przypadków

is that the self seems to thin out, or melt away,

jest to, że jaźń rozrzedza się i rozmywa,

and it feels good, it feels really good,

a uczucie to jest tak dobre,

in a way totally unlike anything we feel in our normal lives.

jak nic, czego możemy doświadczyć na co dzień.

It feels somehow uplifting.

Jest to uczucie uwznioślenia.

This idea that we move up was central in the writing

Koncepcja wznoszenia się była kluczowym elementem prac

of the great French sociologist Emile Durkheim.

francuskiego socjologa Emile'a Durkheima.

Durkheim even called us Homo duplex,

Określił on ludzi mianem homo duplex,

or two-level man.

człowiek dwoisty, dwupoziomowy.

The lower level he called the level of the profane.

Niższy poziom to sfera profanum.

Now profane is the opposite of sacred.

Profanum znajduje się w opozycji do sacrum.

It just means ordinary or common.

Oznacza coś zwykłego, pospolitego.

And in our ordinary lives we exist as individuals.

W zwykłym życiu jesteśmy indywidualistami.

We want to satisfy our individual desires.

Chcemy zaspokoić nasze indywidualne pragnienia.

We pursue our individual goals.

Realizujemy indywidualne cele.

But sometimes something happens

Jednak czasem zdarza się coś,

that triggers a phase change.

co wywołuje zmianę.

Individuals unite

Jednostki łączą się

into a team, a movement or a nation,

w zespół, ruch, czy naród,

which is far more than the sum of its parts.

które są czymś więcej, niż sumą ich części.

Durkheim called this level the level of the sacred

Durkheim nazwał ten poziom sferą sacrum,

because he believed that the function of religion

bo uważał, że funkcją religii

was to unite people into a group,

jest scalanie ludzi w grupy,

into a moral community.

w moralnie spójne społeczności.

Durkheim believed that anything that unites us

Durkheim uważał, że wszystko co nas jednoczy,

takes on an air of sacredness.

leży w sferze sacrum.

And once people circle around

Jeśli ludzie skupiają się

some sacred object or value,

na wartościach z tej sfery,

they'll then work as a team and fight to defend it.

będą wspólnie działać, by ich bronić.

Durkheim wrote

Durkheim pisał

about a set of intense collective emotions

o silnych zbiorowych emocjach,

that accomplish this miracle of E pluribus unum,

urzeczywistniających maksymę "E pluribus unum",

of making a group out of individuals.

oznaczającej "z wielości jedność".

Think of the collective joy in Britain

Pomyślmy o zbiorowej radości w Wielkiej Brytanii

on the day World War II ended.

w dniu zakończenia II wojny światowej

Think of the collective anger in Tahrir Square,

lub o społecznym gniewie na Placu Tahrir,

which brought down a dictator.

który pomógł obalić dyktatora.

And think of the collective grief

Przypomnimy sobie jednoczący ludzi w Stanach Zjednoczonych żal,

in the United States

Przypomnimy sobie jednoczący ludzi w Stanach Zjednoczonych żal,

that we all felt, that brought us all together,

jaki czuliśmy po 11 września.

after 9/11.

jaki czuliśmy po 11 września.

So let me summarize where we are.

Podsumujmy to, co zostało dotychczas powiedziane.

I'm saying that the capacity for self-transcendence

Twierdzę, że możliwość autotranscendencji

is just a basic part of being human.

to podstawowy wyznacznik człowieczeństwa.

I'm offering the metaphor

Zaproponowałem metaforę

of a staircase in the mind.

schodów w umyśle.

I'm saying we are Homo duplex

Mówiłem, że bycie homo duplex

and this staircase takes us up from the profane level

i schody prowadzą nas ze sfery profanum

to the level of the sacred.

na poziom sacrum.

When we climb that staircase,

Kiedy wchodzimy po schodach,

self-interest fades away,

własny interes traci na znaczeniu,

we become just much less self-interested,

a my mniej skupiamy się na sobie,

and we feel as though we are better, nobler

czujemy się lepsi, szlachetniejsi,

and somehow uplifted.

w pewien sposób uwzniośleni.

So here's the million-dollar question

Oto pytanie za milion dolarów,

for social scientists like me:

które zadają sobie socjolodzy tacy jak ja:

Is the staircase

Czy schody to następstwo ewolucji?

a feature of our evolutionary design?

Czy schody to następstwo ewolucji?

Is it a product of natural selection,

Czy jest to wytwór doboru naturalnego,

like our hands?

jak nasze dłonie?

Or is it a bug, a mistake in the system --

A może jest to błąd w systemie,

this religious stuff is just something

a religijność to coś, co pojawia się,

that happens when the wires cross in the brain --

kiedy połączenia sensoryczne się przetną,

Jill has a stroke and she has this religious experience,

czy też przy udarze mózgu.

it's just a mistake?

Czy jest to po prostu błąd?

Well many scientists who study religion take this view.

Wielu naukowców badających religię wyznaje taki pogląd.

The New Atheists, for example,

Dla przykładu Nowi Ateiści twierdzą,

argue that religion is a set of memes,

że religia jest zbiorem pasożytniczych memów,

sort of parasitic memes,

że religia jest zbiorem pasożytniczych memów,

that get inside our minds

które opanowują nasze umysły

and make us do all kinds of crazy religious stuff,

i zmuszają do szalonych i destrukcyjnych działań,

self-destructive stuff, like suicide bombing.

jak u zamachowców-samobójców.

And after all,

Tak w ogóle,

how could it ever be good for us

czy samozatracenie może być dla nas dobre?

to lose ourselves?

czy samozatracenie może być dla nas dobre?

How could it ever be adaptive

Jak cechą przystosowawczą

for any organism

jakiegokolwiek ogranizmu

to overcome self-interest?

może stać się niedbanie o własne korzyści?

Well let me show you.

Pokażę wam jak.

In "The Descent of Man,"

W dziele "O pochodzeniu człowieka"

Charles Darwin wrote a great deal

Karol Darwin pisał dużo

about the evolution of morality --

o ewolucji moralności:

where did it come from, why do we have it.

skąd się wzięła, dlaczego ją mamy.

Darwin noted that many of our virtues

Darwin zauważył, że z wielu cnót

are of very little use to ourselves,

mamy niewielki osobisty pożytek,

but they're of great use to our groups.

ale są one bardzo ważne dla grup.

He wrote about the scenario

Nakreślił scenariusz,

in which two tribes of early humans

w którym dwa plemiona wczesnych ludzi

would have come in contact and competition.

wchodzą w kontakt i rywalizują.

He said, "If the one tribe included

Napisał, "Jeśli w jednym z plemion

a great number of courageous, sympathetic

jest wielu odważnych, współczujących

and faithful members

i oddanych członków,

who are always ready to aid and defend each other,

zawsze gotowych pomagać sobie i ochraniać się,

this tribe would succeed better

wtedy to plemię poradzi sobie lepiej

and conquer the other."

i pokona przeciwnika".

He went on to say that "Selfish and contentious people

Dalej pisał, że "Samolubni i kłótliwi

will not cohere,

nie będą zgodni,

and without coherence

a bez zgodności

nothing can be effected."

nic się nie osiągnie".

In other words,

Innymi słowy,

Charles Darwin believed

Karol Darwin wierzył

in group selection.

w dobór grupowy.

Now this idea has been very controversial for the last 40 years,

Teoria ta przez ostatnie 40 lat budziła kontrowersje,

but it's about to make a major comeback this year,

ale w tym roku szykuje się jej wielki powrót,

especially after E.O. Wilson's book comes out in April,

głównie za sprawą książki E.O. Wilsona,

making a very strong case

która ma ukazać się w kwietniu.

that we, and several other species,

Stawia on mocną tezę, że ludzie i inne gatunki są produktami doboru grupowego.

are products of group selection.

Stawia on mocną tezę, że ludzie i inne gatunki są produktami doboru grupowego.

But really the way to think about this

Jednak tak naprawdę należałoby

is as multilevel selection.

uznać to za selekcję na wielu poziomach.

So look at it this way:

Spójrzmy na to w ten sposób.

You've got competition going on within groups and across groups.

Rywalizacja odbywa się w ramach grup i pomiędzy nimi.

So here's a group of guys on a college crew team.

Widzimy tu reprezentującą college osadę wioślarzy.

Within this team

W ramach tego zespołu

there's competition.

ma miejsce rywalizacja.

There are guys competing with each other.

Jego członkowie współzawodniczą.

The slowest rowers, the weakest rowers, are going to get cut from the team.

Najwolniejsi i najsłabsi wypadną z zespołu.

And only a few of these guys are going to go on in the sport.

Tylko kilku z nich zaistnieje w sporcie.

Maybe one of them will make it to the Olympics.

Być może jeden z nich pojedzie na olimpiadę.

So within the team,

Wewnątrz osady

their interests are actually pitted against each other.

interesy jej członków są sprzeczne.

And sometimes it would be advantageous

Czasem dla jednego z nich

for one of these guys

korzystne byłoby

to try to sabotage the other guys.

sabotowanie starań kolegów.

Maybe he'll badmouth his chief rival

Może pójść do trenera i obmówić głównego rywala.

to the coach.

Może pójść do trenera i obmówić głównego rywala.

But while that competition is going on

Jednak kiedy rywalizacja ma miejsce

within the boat,

w ramach zespołu

this competition is going on across boats.

przekłada się na rywalizację z innymi osadami.

And once you put these guys in a boat competing with another boat,

Gdy dochodzi do rywalizacji z innymi załogami,

now they've got no choice but to cooperate

znajdujący się na jednej łodzi

because they're all in the same boat.

nie mają wyjścia i muszą współpracować.

They can only win

Wygrają tylko,

if they all pull together as a team.

jeśli będą działać zespołowo.

I mean, these things sound trite,

Brzmi to banalnie,

but they are deep evolutionary truths.

ale tkwi głęboko w teorii ewolucji.

The main argument against group selection

Głównym argumentem przeciwko doborowi grupowemu była zawsze opinia,

has always been

Głównym argumentem przeciwko doborowi grupowemu była zawsze opinia,

that, well sure, it would be nice to have a group of cooperators,

że, owszem, miło gdy mamy grupę kooperantów,

but as soon as you have a group of cooperators,

ale gdy tylko tacy się pojawią,

they're just going to get taken over by free-riders,

zostają szybko zdominowani przez wolnych strzelców,

individuals that are going to exploit the hard work of the others.

jednostki, które wykorzystują ciężką pracę innych.

Let me illustrate this for you.

Zilistruję wam to.

Suppose we've got a group of little organisms --

Przypuśćmy, że mamy grupę małych organizmów -

they can be bacteria, they can be hamsters; it doesn't matter what --

mogą być to bakterie, chomiki, to nie istotne.

and let's suppose that this little group here, they evolved to be cooperative.

Grupa ta ewoluowała w kierunku współpracy.

Well that's great. They graze, they defend each other,

Wspaniale. Razem się żywią i ochraniają,

they work together, they generate wealth.

razem pracują, powiększają zasoby.

And as you'll see in this simulation,

Jak zobaczycie w symulacji,

as they interact they gain points, as it were, they grow,

gdy wchodzą w interakcje, zyskują, rosną,

and when they've doubled in size, you'll see them split,

a kiedy podwoją liczebność, dzielą się.

and that's how they reproduce and the population grows.

Reprodukują się, a populacja wzrasta.

But suppose then that one of them mutates.

Ale przypuśćmy, że gen jednego z nich mutuje i osobnik ten

There's a mutation in the gene

Ale przypuśćmy, że gen jednego z nich mutuje i osobnik ten

and one of them mutates to follow a selfish strategy.

obiera samolubną strategię.

It takes advantage of the others.

Wykorzystuje innych.

And so when a green interacts with a blue,

Kiedy zielony wchodzi w interakcję z niebieskim,

you'll see the green gets larger and the blue gets smaller.

zielony powiększa się, a niebieski maleje.

So here's how things play out.

Tak to właśnie działa.

We start with just one green,

Zaczynamy z jednym zielonym,

and as it interacts

który za sprawą interakcji

it gains wealth or points or food.

zyskuje zasoby, punkty, pożywienie.

And in short order, the cooperators are done for.

W skrócie, kooperanci zostają wyeliminowani.

The free-riders have taken over.

Wolni strzelcy przejmują władzę.

If a group cannot solve the free-rider problem

Jeśli grupa nie umie rozwiązać tego problemu,

then it cannot reap the benefits of cooperation

nie skorzysta z dobrodziejstw współpracy,

and group selection cannot get started.

nie rozpocznie się dobór grupowy.

But there are solutions to the free-rider problem.

Istnieją jednak rozwiązania tego problemu.

It's not that hard a problem.

Nie są one znów tak trudne.

In fact, nature has solved it many, many times.

Tak naprawdę natura wpadła na nie wiele razy.

And nature's favorite solution

Jej ulubionym wyjściem

is to put everyone in the same boat.

jest umieszczenie wszystkich w jednej łodzi.

For example,

Przykładowo, dlaczego mitochondria w każdej komórce

why is it that the mitochondria in every cell

Przykładowo, dlaczego mitochondria w każdej komórce

has its own DNA,

mają swoje własne DNA,

totally separate from the DNA in the nucleus?

zupełnie odmienne od tego z jądra komórkowego?

It's because they used to be

Dlatego, że mitochondria były

separate free-living bacteria

osobno żyjącymi bakteriami,

and they came together

które połączyły się

and became a superorganism.

i stworzyły superorganizm.

Somehow or other -- maybe one swallowed another; we'll never know exactly why --

Być może jedna z nich połknęła drugą, nie wiemy dokładnie,

but once they got a membrane around them,

ale gdy wytworzyły wokół siebie błonę,

they were all in the same membrane,

która otaczała je obydwie,

now all the wealth-created division of labor,

podział pracy generujący zasoby

all the greatness created by cooperation,

i korzyści wynikające z kooperacji,

stays locked inside the membrane

pozostawały w obrębie membrany,

and we've got a superorganism.

co wytworzyło superorganizm.

And now let's rerun the simulation

Powtórzmy symulację.

putting one of these superorganisms

Jeden z tych superorganizmów

into a population of free-riders, of defectors, of cheaters

umieśćmy wśród wolnych strzelców, dezerterów i oszustów,

and look what happens.

zobaczymy co się stanie.

A superorganism can basically take what it wants.

Superorganizm bierze, co chce.

It's so big and powerful and efficient

Jest na tyle potężny i skuteczny,

that it can take resources

że przejmuje zasoby

from the greens, from the defectors, the cheaters.

od zielonych, dezerterów i oszustów.

And pretty soon the whole population

Dość szybko całą populację

is actually composed of these new superorganisms.

opanowują te nowe superorganizmy.

What I've shown you here

Pokazałem wam coś,

is sometimes called a major transition

co świadczy o poważnej zmianie

in evolutionary history.

w odbiorze historii ewolucji.

Darwin's laws don't change,

Prawa Darwina się nie zmieniły,

but now there's a new kind of player on the field

ale na scenę wkroczył nowy aktor

and things begin to look very different.

i pewne rzeczy wyglądają inaczej.

Now this transition was not a one-time freak of nature

Ta zmiana to nie jednorazowy wybryk natury

that just happened with some bacteria.

z udziałem jakiejś bakterii.

It happened again

Zdarzyło się to ponownie,

about 120 or a 140 million years ago

jakieś 120-140 milionów lat temu,

when some solitary wasps

gdy pojedyncze osy

began creating little simple, primitive

zaczęły tworzyć prymitywne ule.

nests, or hives.

zaczęły tworzyć prymitywne ule.

Once several wasps were all together in the same hive,

Kiedy kilka z nich znalazło się w jednym gnieździe,

they had no choice but to cooperate,

współpraca była jedynym wyjściem,

because pretty soon they were locked into competition

bo wkrótce czekała je rywalizacja

with other hives.

z innymi ulami.

And the most cohesive hives won,

Najbardziej spójne wygrały,

just as Darwin said.

zgodnie z teorią Darwina.

These early wasps

Te wczesne osy

gave rise to the bees and the ants

były przodkami pszczół i mrówek,

that have covered the world

które opanowały cały świat

and changed the biosphere.

i przekształciły biosferę.

And it happened again,

Jeszcze bardziej spektakularna zmiana nastąpiła

even more spectacularly,

Jeszcze bardziej spektakularna zmiana nastąpiła

in the last half-million years

w ciągu ostatnich pół miliona lat,

when our own ancestors

kiedy nasi przodkowie

became cultural creatures,

stworzyli kulturę.

they came together around a hearth or a campfire,

Zbierali się razem przy ognisku, dzielili się pracą,

they divided labor,

Zbierali się razem przy ognisku, dzielili się pracą,

they began painting their bodies, they spoke their own dialects,

malowali ciała, rozmawiali we własnych dialektach,

and eventually they worshiped their own gods.

wreszcie zaczęli czcić swoich bogów.

Once they were all in the same tribe,

Kiedy już stworzyli wspólnotę plemienną,

they could keep the benefits of cooperation locked inside.

mogli czerpać korzyści ze współpracy wewnątrz niej.

And they unlocked the most powerful force

Uruchomili przez to najpotężniejszą siłę,

ever known on this planet,

jaka istnieje na tej planecie:

which is human cooperation --

kooperację, czyli

a force for construction

siłę zdolną do tworzenia,

and destruction.

ale także do niszczenia.

Of course, human groups are nowhere near as cohesive

Oczywiście grupy ludzkie nie są tak spójne

as beehives.

jak pszczoły w ulu.

Human groups may look like hives for brief moments,

Mogą momentami przypominać ule,

but they tend to then break apart.

ale nie są tak stabilne.

We're not locked into cooperation the way bees and ants are.

Nie umiemy współpracować jak pszczoły i mrówki.

In fact, often,

Jak działo się to podczas Arabskiej Wiosny,

as we've seen happen in a lot of the Arab Spring revolts,

Jak działo się to podczas Arabskiej Wiosny,

often those divisions are along religious lines.

przyczyną takich podziałów często jest religia.

Nonetheless, when people do come together

Mimo to, kiedy ludzie są razem

and put themselves all into the same movement,

i wspólnie działają,

they can move mountains.

mogą poruszyć góry.

Look at the people in these photos I've been showing you.

Spójrzcie na ludzi na prezentowanych zdjęciach.

Do you think they're there

Czy uważacie,

pursuing their self-interest?

że dbają o własne korzyści?

Or are they pursuing communal interest,

Czy może troszczą się o wspólny interes,

which requires them to lose themselves

co wymaga wyjścia poza własne "ja"

and become simply a part of a whole?

i stania się częścią całości?

Okay, so that was my Talk

To było moje wystąpienie

delivered in the standard TED way.

w standardowym stylu TED.

And now I'm going to give the whole Talk over again

Opowiem o tym wszystkim raz jeszcze

in three minutes

w ciągu trzech minut,

in a more full-spectrum sort of way.

streszczając najważniejsze wątki.

(Music)

(muzyka)

(Video) Jonathan Haidt: We humans have many varieties

Ludzie doświadczają wielu odmian

of religious experience,

uczuć religijnych,

as William James explained.

jak wyjaśnił William James.

One of the most common is climbing the secret staircase

Jednym z najczęstszych jest wspinaczka po schodach

and losing ourselves.

i utrata poczucia własnego "ja".

The staircase takes us

Schody prowadzą nas

from the experience of life as profane or ordinary

z poziomu zwykłego życia w sferze profanum

upwards to the experience of life as sacred,

do góry, do wymiaru sacrum,

or deeply interconnected.

gdzie sfery te w pełni się łączą.

We are Homo duplex,

'Jesteśmy homo duplex,

as Durkheim explained.

jak mówił Durkheim.

And we are Homo duplex

Człowiek dwoisty jest wytworem wielopoziomowej selekcji,

because we evolved by multilevel selection,

Człowiek dwoisty jest wytworem wielopoziomowej selekcji,

as Darwin explained.

jak tłumaczył Darwin.

I can't be certain if the staircase is an adaptation

Nie można mieć pewności, czy schody to adaptacja, czy błąd.

rather than a bug,

Nie można mieć pewności, czy schody to adaptacja, czy błąd.

but if it is an adaptation,

Jeśli to adaptacja,

then the implications are profound.

to jej implikacje są doniosłe.

If it is an adaptation,

Jeśli to adaptacja, to znaczy że religijność jest wytworem ewolucji.

then we evolved to be religious.

Jeśli to adaptacja, to znaczy że religijność jest wytworem ewolucji.

I don't mean that we evolved

Nie chodzi o to, że ewoluowaliśmy,

to join gigantic organized religions.

by tworzyć potężne systemy wierzeń.

Those things came along too recently.

Dzieje się tak od dość niedawna.

I mean that we evolved

Ewoluowaliśmy, by dostrzegać świętości wokół nas,

to see sacredness all around us

Ewoluowaliśmy, by dostrzegać świętości wokół nas,

and to join with others into teams

żeby zespolić się z innymi

and circle around sacred objects,

i poruszać wśród świętych obiektów,

people and ideas.

ludzi oraz idei.

This is why politics is so tribal.

Polityka ma charakter plemienny.

Politics is partly profane, it's partly about self-interest,

Polityka po części dotyczy profanum, własnego interesu,

but politics is also about sacredness.

ale odnosi się również do świętości.

It's about joining with others

Polega na łączeniu się z innymi

to pursue moral ideas.

i walki o moralne ideały.

It's about the eternal struggle between good and evil,

Chodzi w niej o odwieczną walkę między dobrem i złem,

and we all believe we're on the good team.

wszyscy wierzymy, że gramy we właściwym zespole.

And most importantly,

Co najważniejsze,

if the staircase is real,

jeśli schody są prawdziwe,

it explains the persistent undercurrent

wyjaśnia to podskórne uczucie

of dissatisfaction in modern life.

braku satysfakcji w naszym życiu.

Because human beings are, to some extent,

Dzieje się tak, bo ludzie są do pewnego stopnia

hivish creatures like bees.

podobni do pszczół w ulu.

We're bees. We busted out of the hive during the Enlightenment.

Wylecieliśmy z ula w czasach oświecenia.

We broke down the old institutions

Obaliliśmy stare instytucje,

and brought liberty to the oppressed.

daliśmy wolność uciskanym.

We unleashed Earth-changing creativity

Nasza kreatywność zmieniła Ziemię,

and generated vast wealth and comfort.

stworzyliśmy wielkie bogactwa i wygody.

Nowadays we fly around

Dziś latamy niczym pszczoły, ciesząc się wolnością.

like individual bees exulting in our freedom.

Dziś latamy niczym pszczoły, ciesząc się wolnością.

But sometimes we wonder:

Jednak czasem zastanawiamy się:

Is this all there is?

Czy to wystarczy?

What should I do with my life?

Co mam zrobić z moim życiem?

What's missing?

Co tu nie gra?

What's missing is that we are Homo duplex,

Nie gra, to że jesteśmy homo duplex,

but modern, secular society was built

a nowoczesny świat i społeczeństwo

to satisfy our lower, profane selves.

zaspokaja niższe potrzeby naszego "ja".

It's really comfortable down here on the lower level.

Życie według tych potrzeb jest komfortowe.

Come, have a seat in my home entertainment center.

Przyjdź i zobacz moje kino domowe.

One great challenge of modern life

Jednym z wyzwań współczesności

is to find the staircase amid all the clutter

jest odnalezienie schodów pośród chaosu

and then to do something good and noble

oraz uczynienie czegoś szlachetnego,

once you climb to the top.

kiedy dotrzemy na ich szczyt.

I see this desire in my students at the University of Virginia.

Takie pragnienie dostrzegam wśród moich studentów.

They all want to find a cause or calling

Chcą znaleźć swoje powołanie,

that they can throw themselves into.

coś czemu się poświęcą.

They're all searching for their staircase.

Wszyscy z nich szukają schodów.

And that gives me hope

Daje mi to nadzieję,

because people are not purely selfish.

bo ludzie się są z gruntu samolubni.

Most people long to overcome pettiness

Większość próbuje się stać

and become part of something larger.

częścią czegoś ważniejszego.

And this explains the extraordinary resonance

Wyjaśnia to niezwykłą siłę

of this simple metaphor

prostej metafory,

conjured up nearly 400 years ago.

która powstała prawie 400 lat temu.

"No man is an island

"Żaden człowiek nie jest

entire of itself.

samotną wyspą.

Every man is a piece of the continent,

Każdy człowiek to kawałek kontynentu,

a part of the main."

cząstka całości".

JH: Thank you.

Dziękuję.

(Applause)

(brawa)