Jonathan Haidt: Religion, evolution, and the ecstasy of self-transcendence

Translator: Levan Lashauri Reviewer: Mate Kobalia

I have a question for you:

კითხვა მაქვს თქვენთან

Are you religious?

ხართ რელიგიური?

Please raise your hand right now

აწიეთ ხელი თუ შეიძლება

if you think of yourself as a religious person.

თუ თავს რელიგიურად მიიჩნევთ.

Let's see, I'd say about three or four percent.

ვნახოთ, სადღაც 3 ან 4 პროცენტი.

I had no idea there were so many believers at a TED Conference.

არ მეგონა ასე ბევრი მორწუნე თუ ესწრებოდა TED-ის კონფერენციას.

(Laughter)

(სიცილი)

Okay, here's another question:

კარგი, შემდეგი კითხვა:

Do you think of yourself as spiritual

თვლით თუ არა თავს რამე გაგებით,

in any way, shape or form? Raise your hand.

ან ფორმით სულიერად? აწიეთ ხელი.

Okay, that's the majority.

კარგი, უმრავლესობა.

My Talk today

ჩემი დღევანდელი საუბარი

is about the main reason, or one of the main reasons,

ეხება მთავარ, ან ერთ-ერთ მთავარ მიზეზს იმისა,

why most people consider themselves

თუ რატომ მიიჩნევს უმეტესობა თავს

to be spiritual in some way, shape or form.

რამე გაგებით, ან ფორმით სულიერად.

My Talk today is about self-transcendence.

ჩემი დღევანდელი საუბარი თვითტრანსცენდენტულობაზეა.

It's just a basic fact about being human

ცნობილი ფაქტია, რომ ადამიანები

that sometimes the self seems to just melt away.

ზოგჯერ თითქოს საკუთარ "მე"-ს ვკარგავთ

And when that happens,

და როცა ეს ხდება,

the feeling is ecstatic

აღფროვანებას ვგრძნობთ

and we reach for metaphors of up and down

და ამ გრძნობების აღსაწერად

to explain these feelings.

მეტაფორებს ვიშველიებთ.

We talk about being uplifted

ჩვენ ვყვებით, რომ ამ დროს ავმაღლდით,

or elevated.

ან აღვზევდით.

Now it's really hard to think about anything abstract like this

რთულია ასეთ აბსტრაქტულ რამეზე მსჯელობა

without a good concrete metaphor.

კონკრეტული კარგი მეტაფორის გარეშე.

So here's the metaphor I'm offering today.

ამიტომ ასეთ მეტაფორას გთავაზობთ.

Think about the mind as being like a house with many rooms,

წარმოიდგინეთ რომ გონება სახლია ბევრი ოთახით,

most of which we're very familiar with.

რომელთაგან უმრავლესობა ჩვენთვის ძალიან ნაცნობია.

But sometimes it's as though a doorway appears

მაგრამ ზოგჯერ თითქოს არსაიდან კარი ჩნდება

from out of nowhere

მაგრამ ზოგჯერ თითქოს არსაიდან კარი ჩნდება

and it opens onto a staircase.

და მის მიღმა კიბეა.

We climb the staircase

ჩვენ ავდივართ კიბეზე

and experience a state of altered consciousness.

და ცნობიერების ცვლილებას ვგრძნობთ.

In 1902,

1902 წელს

the great American psychologist William James

დიდმა ამერიკელმა ფსიქოლოგმა უილიამ ჯეიმსმა

wrote about the many varieties of religious experience.

რელიგიური განცდების ბევრ სხვადასხვაობაზე დაწერა.

He collected all kinds of case studies.

მან შეაგროვა ყველა კვლევა.

He quoted the words of all kinds of people

დააციტირა ყველა იმ ტიპის ადამიანის სიტყვები,

who'd had a variety of these experiences.

ვინც მსგავსი რამეები გამოსცადა.

One of the most exciting to me

ჩემთვის ერთ-ერთი ყველაზე საინტერესო

is this young man, Stephen Bradley,

ეს ახალგაზრდა კაცი, სტივენ ბრედლია,

had an encounter, he thought, with Jesus in 1820.

რომელსაც ეგონა რომ იესო ნახა 1820 წელს.

And here's what Bradley said about it.

აი, რა თქვა ბრედლიმ ამაზე.

(Music)

(მუსიკა)

(Video) Stephen Bradley: I thought I saw the savior in human shape

(ვიდეო) სტივენ ბრედლი: მეგონა მხსნელი ვნახე ადამიანის ფორმით

for about one second in the room,

ოთახში სადღაც 1 წამით.

with arms extended,

ის ხელგაშლილი იყო

appearing to say to me, "Come."

და თითქოს მეუბნებოდა: "მოდი".

The next day I rejoiced with trembling.

შემდეგ დღეს სიხარულისგან ვკანკალებდი

My happiness was so great that I said I wanted to die.

უდიდესი ბედნიერებისგან, ვთქვი რომ სიკვდილი მინდოდა.

This world had no place in my affections.

ეს სამყარო არ იყო ჩემთვის ამაღელვებელი.

Previous to this time,

ამ დრომდე,

I was very selfish and self-righteous.

მე ძალიან ეგოისტი და თვითკმაყოფილი ვიყავი.

But now I desired the welfare of all mankind

მაგრამ ახლა მთელი კაცობრიობისთვის კეთილდღეობა მსურდა

and could, with a feeling heart,

და შემეძლო მთელი გულით მიმეტევებინა

forgive my worst enemies.

ჩემი ყველაზე უარესი მტრებისთვის.

JH: So note

ჯ.ჰ.: დააკვირდით, როგორ კვდება

how Bradley's petty, moralistic self

ბრედლის უმნიშვნელო, მორალისტური "მე"

just dies on the way up the staircase.

კიბეზე ასვლისას

And on this higher level

და ამ ზედა დონეზე

he becomes loving and forgiving.

ის მოსიყვარულე და მიმტევებელი ხდება.

The world's many religions have found so many ways

მსოფლიოს ბევრი რელიგია

to help people climb the staircase.

სხვადასხვა გზით დაეხმარა ხალხს კიბეზე ასვლაში.

Some shut down the self using meditation.

ზოგი მედიტაციაში ჩაიკეტა,

Others use psychedelic drugs.

სხვებმა ფსიქოდელური წამლები გამოიყენეს

This is from a 16th century Aztec scroll

ეს მე-16 საუკუნის აცტეკების გრაგნილია.

showing a man about to eat a psilocybin mushroom

აქ ჩანს კაცი, რომელიც პსილოციბინიანი სოკოს შეჭმას აპირებს

and at the same moment get yanked up the staircase by a god.

და ამავე დროს ის კიბეზე აჰყავს ღმერთს.

Others use dancing, spinning and circling

ზოგი ცეკვას, ტრიალს და წრეზე მოძრაობას მიმართავს

to promote self-transcendence.

თვითტრანსცენდეტულობის მისაღწევად.

But you don't need a religion to get you through the staircase.

მაგრამ თქვენ არ გჭირდებათ რელიგია კიბეზე ასასვლელად.

Lots of people find self-transcendence in nature.

ბევრი ადამიანი თვითტრანსცენდეტულობას ბუნებაში პოულობს.

Others overcome their self at raves.

სხვები საკუთარ "მე"-ს რეივებზე ძლევენ.

But here's the weirdest place of all:

მაგრამ აი, ყველაზე უცნაური ადგილი:

war.

ომი.

So many books about war say the same thing,

ბევრი წიგნი ომზე ერთსა და იგივეს ამბობს,

that nothing brings people together

რომ არაფერი არ აერთიანებს ადამიანებს ისე,

like war.

როგორც ომი.

And that bringing them together opens up the possibility

მათი ეს ერთობა თვითტრანსცენდენტულობის განცდის

of extraordinary self-transcendent experiences.

საოცარ საშუალებას იძლევა.

I'm going to play for you an excerpt

გლენ გრეის ამ წიგნიდან

from this book by Glenn Gray.

ამონარიდს მოგასმენინებთ.

Gray was a soldier in the American army in World War II.

გრეი მეორე მსოფლიო ომის დროს ამერიკის არმიის ჯარისკაცი იყო.

And after the war he interviewed a lot of other soldiers

ომის შემდეგ, მან ბევრი სხვა ჯარისკაცის

and wrote about the experience of men in battle.

და ბრძოლაში მყოფი ადამიანის გამოცდილებაზე დაწერა.

Here's a key passage

აი, საკვანძო ნაწილი,

where he basically describes the staircase.

სადაც ის ფაქტიურად კიბეს აღწერს.

(Video) Glenn Gray: Many veterans will admit

(ვიდეო) გლენ გრეი: ბევრი ვეტერანი აღიარებს,

that the experience of communal effort in battle

რომ ბრძოლაში საერთო ძალისხმევის განცდა,

has been the high point of their lives.

მათი ცხოვრების მწვერვალი იყო.

"I" passes insensibly into a "we,"

"მე" შეუმჩნევლად გადადის "ჩვენ"-ში

"my" becomes "our"

"ჩემი" ხდება "ჩვენი"

and individual faith

და პირადი რწმენა

loses its central importance.

საკუთარ მთავარ მნიშვნელოვნებას კარგავს.

I believe that it is nothing less

მე ვთვლი, რომ სულ ცოტა

than the assurance of immortality

უკვდავობის რწმენა არის ის,

that makes self-sacrifice at these moments

რაც ამ წუთებში თავგანწირვას

so relatively easy.

შედარებით იოლს ხდის.

I may fall, but I do not die,

მე შეიძლება წავიქცე, მაგრამ არ მოვკვდები,

for that which is real in me goes forward

რადგან ის რაც ჩემში ცხოვრობს გრძელდება.

and lives on in the comrades

და ჩემს მეგობრებში აგრძელებს ცხოვრებას.

for whom I gave up my life.

მათში, ვისთვისაც მე სიცოცხლე გავწირე.

JH: So what all of these cases have in common

ჯ.ჰ.: ყველა ამ შემთხვევას ის საერთო აქვს,

is that the self seems to thin out, or melt away,

რომ "მე" თითქოს მცირდება და ქრება

and it feels good, it feels really good,

და ეს კარგი შეგრძნებაა, ისეთი კარგი შეგრძნება,

in a way totally unlike anything we feel in our normal lives.

როგორსაც ვერასდროს ვგრძნობთ ჩვენ ყოველდღიურ ცხოვრებაში.

It feels somehow uplifting.

ის თითქოს აგამაღლებს.

This idea that we move up was central in the writing

ზემოთ ასვლის ეს აზრი,

of the great French sociologist Emile Durkheim.

მთავარია დიდი ფრანგი სოციოლოგის ემილ დურკჰეიმის ნაწერებში.

Durkheim even called us Homo duplex,

დურკჰეიმმა ჰომო დუპლექსიც კი გვიწოდა,

or two-level man.

ან ორ-დონიანი კაცი.

The lower level he called the level of the profane.

ქვედა დონეს მან მიწიერი დონე უწოდა.

Now profane is the opposite of sacred.

მიწიერი სასულიეროს საპირისპიროა.

It just means ordinary or common.

ის ჩვეულებრივს ნიშნავს.

And in our ordinary lives we exist as individuals.

ჩვენ ჩვეულებრივ ცხოვრებაში ვარსებობთ როგორც ინდივიდები.

We want to satisfy our individual desires.

ჩვენ საკუთარი ინდივიდუალური სურვილების დაკმაყოფილება გვსურს.

We pursue our individual goals.

ჩვენ ინდივიდუალური მიზნებისკენ მივიწევთ.

But sometimes something happens

მაგრამ ზოგჯერ რაღაც ხდება,

that triggers a phase change.

რაც ცვლილებას იწვევს.

Individuals unite

ინდივიდები ერთიანდებიან გუნდში,

into a team, a movement or a nation,

მოძრაობაში, ან ერში.

which is far more than the sum of its parts.

რაც უფრო მეტია ვიდრე მისი ნაწილების ნაკრები.

Durkheim called this level the level of the sacred

დურკჰეიმმა ამ დონეს სულიერების დონე შეარქვა,

because he believed that the function of religion

რადგან ის თვლიდა, რომ რელიგიის ფუნქცია

was to unite people into a group,

ადამიანების ჯგუფებად გაერთოანება იყო,

into a moral community.

მორალურ საზოგადოებებად.

Durkheim believed that anything that unites us

დურკჰეიმი თვლიდა რომ ნებისმიერი რამ, რაც გვაერთიანებს

takes on an air of sacredness.

სულიერების ნაპერწკალს შეიცავს

And once people circle around

და როცა ადამიანები რამე სულიერის,

some sacred object or value,

ან ფასეულის გარშემო ერთიანდებიან,

they'll then work as a team and fight to defend it.

ისინი ერთ გუნდად მუშაობენ და იბრძვიან მის დასაცავად.

Durkheim wrote

დურკჰეიმმა ისეთ მძლავრ,

about a set of intense collective emotions

კოლექტიურ ემოციებზე დაწერა,

that accomplish this miracle of E pluribus unum,

რომლებიც ამ სასწაულს ახდენენ: "ბევრისგან ერთი",

of making a group out of individuals.

რაც ჯგუფის შექმნაა ინდივიდებისგან.

Think of the collective joy in Britain

წარმოიდგინეთ ის საყოველთაო სიხარული ბრიტანეთში

on the day World War II ended.

მეორე მსოფლიო ომის დასრულების დღეს.

Think of the collective anger in Tahrir Square,

წარმოიდგინეთ ის საყოველთაო წყრომა ტაჰრირის მოედანზე,

which brought down a dictator.

რომელმაც დიქტატორი დაამხო.

And think of the collective grief

წარმოიდგინეთ ის საყოველთაო მწუხარება აშშ-ში,

in the United States

რომელიც ყველამ ვიგრძენით

that we all felt, that brought us all together,

და რომელმაც ყველა გაგვაერთიანა

after 9/11.

9/11-ის შემდეგ.

So let me summarize where we are.

მოდით შევაჯამოთ სად ვართ.

I'm saying that the capacity for self-transcendence

მე ვამბობ, რომ თვითტრანსცენდენტულობის უნარი

is just a basic part of being human.

ადამიანად ყოფნის ძირითადი ნაწილია.

I'm offering the metaphor

მე გთავაზობთ გონებრივი კიბის მეტაფორას.

of a staircase in the mind.

მე გთავაზობთ გონებრივი კიბის მეტაფორას.

I'm saying we are Homo duplex

ვამბობ, რომ ჰომო დუპლექსები ვართ

and this staircase takes us up from the profane level

და ამ კიბეს მიწიერი დონიდან

to the level of the sacred.

სასულიეროზე ავყავართ.

When we climb that staircase,

როცა ამ კიბეზე ავდივართ

self-interest fades away,

პირადი ინტერესები ქრება,

we become just much less self-interested,

ჩვენ ბევრად ნაკლებად ეგოცენტრულები ვხდებით

and we feel as though we are better, nobler

და ვგრძნობთ რომ ვართ უკეთესები, უფრო კეთილშობილები

and somehow uplifted.

და რაღაცნაირად ამაღლებულნი.

So here's the million-dollar question

აი, უმნიშვნელოვანესი კითხვა

for social scientists like me:

ჩემნაირი სოციალური მეცნიერებისთვის:

Is the staircase

არის ეს კიბე

a feature of our evolutionary design?

ჩვენი ევოლუციის ნაწილი?

Is it a product of natural selection,

არის ის ბუნებრივი გადარჩევის შედეგი,

like our hands?

როგორც ჩვენი ხელები,

Or is it a bug, a mistake in the system --

თუ ეს დეფექტია, სისტემის შეცდომა?

this religious stuff is just something

ეს რელიგიური ამბები მხოლოდ მაშინ ხდება,

that happens when the wires cross in the brain --

როცა ტვინში მოკლე ჩართვაა?

ჯილს ინსულტი დაემართა და რელიგიური განცდა ჰქონდა.

Jill has a stroke and she has this religious experience,

it's just a mistake?

ეს მხოლოდ შეცდომაა.

Well many scientists who study religion take this view.

ბევრი მეცნიერი, ვინც რელიგიას შეისწავლის ამ აზრზეა.

The New Atheists, for example,

მაგალითად, "ახალი ათეისტები"

argue that religion is a set of memes,

ამტკიცებენ, რომ რელიგია რაღაც პარაზიტული

sort of parasitic memes,

მემების (კულტურული წეს-ჩვეულება) ნაკრებია,

that get inside our minds

რომელიც ჩვენს ტვინში აღწევს

and make us do all kinds of crazy religious stuff,

და ყველანაირ რელიგიურ სიგიჟეს გვაკეთებინებს,

self-destructive stuff, like suicide bombing.

როგორც თვითგანადგურება და თავის აფეთქებაა.

And after all,

ბოლო-ბოლო,

how could it ever be good for us

როგორ შეიძლება საკუთარი "მე"-ს დაკარგვა

to lose ourselves?

როდისმე კარგი იყოს?

How could it ever be adaptive

როგორ შეიძლება რომელიმე ორგანიზმისთვის

for any organism

ადაპტაციური თვისება

to overcome self-interest?

პირადი ინტერესის უგულებელყოფა იყოს?

Well let me show you.

ნება მომეცით გაჩვენოთ.

In "The Descent of Man,"

"ადამიანის წარმოშობაში"

Charles Darwin wrote a great deal

ჩარლზ დარვინმა მორალის ევოლუციაზე

about the evolution of morality --

ბლომად დაწერა.

where did it come from, why do we have it.

საიდან გაჩნდა და რატომ გვაქვს ის.

Darwin noted that many of our virtues

დარვინმა აღნიშნა, რომ ბევრ ჩვენს ღირსებას

are of very little use to ourselves,

ნაკლები სარგებელი აქვს საკუთარი თავისთვის,

but they're of great use to our groups.

მაგრამ სასარგებლოა ჩვენი ჯგუფებისთვის.

He wrote about the scenario

მან სცენარი შემოგვთავაზა,

in which two tribes of early humans

სადაც პირველყოფილი ადამიანების ორ ტომს შორის

would have come in contact and competition.

შეხვედრა და შეჯიბრი გაიმართა.

He said, "If the one tribe included

მან თქვა: "თუ ერთ-ერთ ტომში

a great number of courageous, sympathetic

დიდი რაოდენობით მამაცი, გულისხმიერი

and faithful members

და თავდადებული წევრები აღმოჩნდებიან,

who are always ready to aid and defend each other,

რომლებიც მუდამ მზად არიან ერთმანეთის დასახმარებლად და დასაცავად,

this tribe would succeed better

ეს ტომი აჯობებს

and conquer the other."

და დაიპყრობს მეორეს"

He went on to say that "Selfish and contentious people

ის აგრძელებს: "ეგოისტი და ანტაგონისტი ადამიანები

will not cohere,

ვერ შეთანხმდებიან

and without coherence

და შეთანხმებული მოქმედების გარეშე კი,

nothing can be effected."

ვერაფერს შეცვლით"

In other words,

სხვა სიტყვებით,

Charles Darwin believed

ჩარლზ დარვინს სჯეროდა

in group selection.

ჯგუფური გადარჩევის.

Now this idea has been very controversial for the last 40 years,

ეს აზრი საკამათო იყო ბოლო 40 წლის მანძილზე,

but it's about to make a major comeback this year,

მაგრამ წელს საგრძნობი გარღვევა ელის,

especially after E.O. Wilson's book comes out in April,

განსაკუთრებით მას შემდეგ რაც ე.ო. უილსონის წიგნი გამოვა აპრილში,

making a very strong case

რომელშიც ძლიერი არგუმენტია იმის შესახებ,

that we, and several other species,

რომ ჩვენ და ზოგიერთი სხვა სახეობა

are products of group selection.

ჯგუფური გადარჩევის შედეგი ვართ.

But really the way to think about this

თუმცა, სინამდვილეში

is as multilevel selection.

ეს მრავალდონიან გადარჩევად უნდა აღქვივათ.

So look at it this way:

შემდეგნაირად შეხედეთ:

You've got competition going on within groups and across groups.

შეჯიბრი ხდება ჯგუფებს შიგნითაც და ჯგუფებს შორისაც.

So here's a group of guys on a college crew team.

აი, ბიჭების ჯგუფი კოლეჯის გუნდიდან.

Within this team

ამ გუნდის შიგნით შეჯიბრია.

there's competition.

ამ გუნდის შიგნით შეჯიბრია.

There are guys competing with each other.

ეს ბიჭები ერთმანეთს ეჯიბრებიან.

The slowest rowers, the weakest rowers, are going to get cut from the team.

ყველაზე ნელი და სუსტი მენიჩბეები გავარდებიან გუნდიდან

And only a few of these guys are going to go on in the sport.

და მხოლოდ რამდენიმე მათაგნი გაჰყვება ამ სპორტს

Maybe one of them will make it to the Olympics.

შეიძლება ერთ-ერთმა ოლიმპიადას მიაღწიოს.

So within the team,

ანუ, გუნდში მათი ინტერესები

their interests are actually pitted against each other.

ერთმანეთის საწინააღმდეგოა.

And sometimes it would be advantageous

და ზოგჯერ ერთისთვის

for one of these guys

შეიძლება სასარგებლოც იყოს

to try to sabotage the other guys.

სხვებისთვის ხელის შეშლა.

Maybe he'll badmouth his chief rival

შეიძლება მან მთავარ კონკურენტზე

to the coach.

ცუდი თქვას მწვრნელთან.

But while that competition is going on

თუმცა, ნავის შიგნით არსებული

within the boat,

შეჯიბრის პარალელურად,

this competition is going on across boats.

ნავებს შორისაც შეჯიბრია

And once you put these guys in a boat competing with another boat,

და როცა ეს ბიჭები სხვა ნავთან შეჯიბრისთვის ერთ ნავში ჩასხდებიან,

now they've got no choice but to cooperate

მათ ერთმანეთთან თანამშრომლობის გარდა ალტერნატივა აღარ აქვთ,

because they're all in the same boat.

რადგან ისინი ყველა ერთ ნავში არიან.

They can only win

ისინი მხოლოდ მაშინ გაიმარჯვებენ,

if they all pull together as a team.

თუ როგორც გუნდი ისე იმოქმედებენ.

I mean, these things sound trite,

ეს ბანალურად ჟღერს,

but they are deep evolutionary truths.

მაგრამ ეს ღრმა ევოლუციური ჭეშმარიტებაა.

The main argument against group selection

ჯგუფური სელექციის საწინააღმდეგო

has always been

მთავარი არგუმენტი ყოველთვის იყო,

that, well sure, it would be nice to have a group of cooperators,

რომ თანამშრომლობა კარგია,

but as soon as you have a group of cooperators,

მაგრამ როგორც კი თანამშრომლების ჯგუფი გაჩნდება,

they're just going to get taken over by free-riders,

გაჩნდებიან ასევე მუქთახორებიც,

individuals that are going to exploit the hard work of the others.

ინდივიდები, რომლებიც სხვისი მძიმე შრომის ხარჯზე იქნებიან.

Let me illustrate this for you.

ნება მომეცით გაჩვენოთ ეს ყველაფერი.

Suppose we've got a group of little organisms --

დავუშვათ გვაქვს პატარა ორგანიზმების ჯგუფი.

they can be bacteria, they can be hamsters; it doesn't matter what --

ეს შეიძლება იყოს ბაქტერია, ან ზაზუნა. არ აქვს მნიშვნელობა.

and let's suppose that this little group here, they evolved to be cooperative.

დავუშვათ ეს პატარა ჯგუფი ევოლუციურად მოთანამშრომლედ განვითარდა.

Well that's great. They graze, they defend each other,

მშვენიერია. ისინი იკვებებიან, იცავენ ერთმანეთს,

they work together, they generate wealth.

ერთად მუშაობენ, მდიდრდებიან.

And as you'll see in this simulation,

როგორც ამ სიმულაციაში ნახავთ,

as they interact they gain points, as it were, they grow,

ურთიერთქმედებისას ისინი ქულებს მოიპოვებენ, ანუ იზრდებიან

and when they've doubled in size, you'll see them split,

და როცა მათი ზომა გაორმაგდება - იყოფიან.

and that's how they reproduce and the population grows.

ისინი ასე მრვალდებიან და მათი რაოდენობაც იზრდება.

But suppose then that one of them mutates.

ახლა, დავუშვათ ერთი მათგანი მუტაციას განიცდის.

There's a mutation in the gene

გენში მუტაციაა

and one of them mutates to follow a selfish strategy.

და ერთის მუტაცია ეგოისტურ ქმედებებში ვლინდება.

It takes advantage of the others.

ის ბოროტად სარგებლობს სხვებით

And so when a green interacts with a blue,

და როცა მწვანე ლურჯთან ურთიერთქმედებს,

you'll see the green gets larger and the blue gets smaller.

თქვენ ნახავთ, რომ მწვანე იზრდება, ლურჯი მცირდება.

So here's how things play out.

მაშ, აი როგორ ხდება ეს ყველაფერი.

We start with just one green,

ჩვენ ვიწყებთ მხოლოდ ერთი მწვანე ორგანიზმით

and as it interacts

და ურთიერთქმედების შედეგად

it gains wealth or points or food.

ის მოიპოვებს სიმდიდრეს, ქულებს, ან საჭმელს

And in short order, the cooperators are done for.

და მოკლე დროში, მოთანამშრომლე ჯგუფი ნადგურდება.

The free-riders have taken over.

ყველაფერს მუქთახორები ეუფლებიან.

If a group cannot solve the free-rider problem

თუ ჯგუფი მათ პრობლემას ვერ გადაწყვეტს,

then it cannot reap the benefits of cooperation

ის თანამშრომლობით სარგებელს ვერ მიიღებს

and group selection cannot get started.

და ჯგუფური გადარჩევაც ვერ მოხდება.

But there are solutions to the free-rider problem.

მაგრამ არსებობს მუქთახორების პრობლემის გადაჭრა

It's not that hard a problem.

ეს არც ისე რთული პრობლემაა.

In fact, nature has solved it many, many times.

პრინციპში, ბუნებამ ის ბევრჯერ გადაწყვიტა.

And nature's favorite solution

ბუნების საყვარელი გადაწყვეტა

is to put everyone in the same boat.

ყველას ერთ ნავში ჩასმაა.

For example,

მაგალითად, რატომ არის

why is it that the mitochondria in every cell

რომ მიტოქონდრიას ყველა უჯრედში

has its own DNA,

საკუთარი დნმ აქვს?

totally separate from the DNA in the nucleus?

ბირთვის დნმ-სგან სრულიად განცალკევებული.

It's because they used to be

ეს იმიტომ რომ ერთ დროს

separate free-living bacteria

ეს ცალკე მყოფი მუქთახორა ბაქტერია იყო

and they came together

და ისინი სუპერორგანიზმად გაერთიანდნენ.

and became a superorganism.

და ისინი სუპერორგანიზმად გაერთიანდნენ.

Somehow or other -- maybe one swallowed another; we'll never know exactly why --

ასე თუ ისე, შეიძლება ერთმა მეორე გადაყლაპა ზუსტად ვერ გავიგებთ,

but once they got a membrane around them,

მაგრამ როგორც კი მათ გარშემო მემბრანა გაჩნდა,

they were all in the same membrane,

ანუ როცა ყველა ერთ მემბრანაში აღმოჩნდა,

now all the wealth-created division of labor,

ახლა მთელი სიმდიდრე... სამუშაოს განაწილებით,

all the greatness created by cooperation,

მთელი თანამშრომლობით შექმნილი დიდება,

stays locked inside the membrane

ამ ერთ მემბრანაშია ჩაკეტილი

and we've got a superorganism.

და გვაქვს სუპერორგანიზმი.

And now let's rerun the simulation

მოდით კვლავ გავუშვათ სიმულაცია

putting one of these superorganisms

და მუქთახორების, განდგომილი, ყალთაბანდების სიმრავლეში

into a population of free-riders, of defectors, of cheaters

ერთ-ერთი ეს სუპერორგანიზმი ჩავსვათ

and look what happens.

და შეხედეთ რა მოხდება.

A superorganism can basically take what it wants.

სუპერორგანიზმს შეუძლია მიიღოს რაც სჭირდება.

It's so big and powerful and efficient

ის ისეთი დიდი, ძლიერია და ეფექტურია,

that it can take resources

რომ შეუძლია მწვანეებისგან, განდგომილებისგან და მუქთახორებისგან

from the greens, from the defectors, the cheaters.

რესურსების აღება

And pretty soon the whole population

და საკმაოდ მალე მთელი სიმრავლე

is actually composed of these new superorganisms.

ამ ახალი სუპერორგანიზმებისგან შედგება.

What I've shown you here

იმას რაც აქ გაჩვენეთ

is sometimes called a major transition

ზოგჯერ მთავარ გადასვლას უწოდებენ

in evolutionary history.

ევოლუციურ ისტორიაში.

Darwin's laws don't change,

დარვინის კანონები არ იცვლება,

but now there's a new kind of player on the field

მაგრამ ახლა მინდორზე ახალი ტიპის მოთამაშეა

and things begin to look very different.

და რაღაცეები სხვანაირად გამოიყურება.

Now this transition was not a one-time freak of nature

ეს გადასვლა არ იყო ბუნების ერთჯერადი გამოხტომა,

that just happened with some bacteria.

რომელიც მხოლოდ რომელიღაც ბაქტერიაზე მოხდა.

It happened again

ეს კიდევ მოხდა,

about 120 or a 140 million years ago

დაახლოებით 120 ან 140 მილიონი წლის წინ,

when some solitary wasps

როცა გარკვეულმა განცალკევებულმა ბზიკებმა

began creating little simple, primitive

დაიწყეს მარტივი, პრიმიტიული

nests, or hives.

ბუდეების და სკების შექმნა.

Once several wasps were all together in the same hive,

როცა კი რამდენიმე ბზიკი ერთ სკაში მოხვდა,

they had no choice but to cooperate,

მათ თანამშრომლობის გარდა არჩევანი აღარ ჰქონდათ,

because pretty soon they were locked into competition

რადგან მალევე ისინი სხვა სკებთან

with other hives.

შეჯიბრში ჩაებნენ.

And the most cohesive hives won,

და ყველაზე შეთანხმებულებმა სკებმა გაიმარჯვეს.

just as Darwin said.

ზუსტად ისე როგორც დარვინი ამბობდა.

These early wasps

ეს ადრეული ბზიკები,

gave rise to the bees and the ants

იყვნენ იმ ფუტკრების და ჭიანჭველების წინაპრები,

that have covered the world

რომლებმაც გაავსეს მსოფლიო

and changed the biosphere.

და შეცვალეს ბიოსფერო.

And it happened again,

ეს კიდევ ერთხელ მოხდა

even more spectacularly,

კიდევ უფრო შთამბეჭდავად,

in the last half-million years

ბოლო ნახევარი მილიონი წლის წინ.

when our own ancestors

როცა ჩვენი წინაპრები,

became cultural creatures,

კულტურული არსებები გახდნენ.

they came together around a hearth or a campfire,

ისინი შეიკრიბნენ კერის, ან კოცონის ირგვლივ

they divided labor,

დაინაწილეს სამუშაო.

they began painting their bodies, they spoke their own dialects,

დაიწყეს საკუთარი სხეულების მოხატვა, საკუთარ დიალექტზე საუბარი.

and eventually they worshiped their own gods.

და საბოლოოდ საკუთარი ღმერთების თაყვანისცემა.

Once they were all in the same tribe,

როგორც კი ერთ ტომში მოხვდნენ,

they could keep the benefits of cooperation locked inside.

შეძლეს თანამშრომლობის სარგებელი შიგნით მოექციათ.

And they unlocked the most powerful force

მათ აღმოაჩინეს ყველაზე ძლევამოსილი რამ

ever known on this planet,

ამ პლანეტაზე:

which is human cooperation --

ადამიანთა თანამშრომლობა.

a force for construction

შენებისა და ნგრევის ძალა.

and destruction.

შენებისა და ნგრევის ძალა.

Of course, human groups are nowhere near as cohesive

რა თქმა უნდა ადამიანთა ჯგუფები ახლოსაც არ არიან

as beehives.

სკაში ფუტკრებისნაირ შეთანხმებულ მუშაობასთან.

Human groups may look like hives for brief moments,

ადამიანთა ჯგუფები რაღაც მომენტებში მათ ემსგავსებიან,

but they tend to then break apart.

მაგრამ შემდეგ როგორც წესი იშლებიან.

We're not locked into cooperation the way bees and ants are.

ჩვენ არ ვართ ისეთ მჭიდრო თანამშრომლობაში როგორც ფუტკრები და ჭიანჭველები.

In fact, often,

პრინციპში, ხშირად

as we've seen happen in a lot of the Arab Spring revolts,

როგორც არაბული გაზაფხულის ბევრ რევოლუციაში ვნახეთ,

often those divisions are along religious lines.

ხშირად დაყოფა რელიგიური ნიშნითაა.

Nonetheless, when people do come together

მიუხედავად ამისა, როცა ხალხი ერთიანდება

and put themselves all into the same movement,

და საკუთარ ძალისხმევას ერთ მოძრაობას ახმარს,

they can move mountains.

მას მთების შეძვრა შეუძლია.

Look at the people in these photos I've been showing you.

შეხედეთ ამ ხალხს, რომელიც ფოტოებზე გაჩვენეთ.

Do you think they're there

ფიქრობთ ისინი იქ

pursuing their self-interest?

პირადი ინტერესისთვის არიან,

Or are they pursuing communal interest,

თუ საერთო ინტერესისთვის,

which requires them to lose themselves

რაც მათგან საკუთარი "მე"-ს დაკარგვას მოითხოვს

and become simply a part of a whole?

იმისთვის რომ ერთი მთლიანის ნაწილი გახდნენ?

Okay, so that was my Talk

კარგი, ეს იყო ჩემი საუბარი

delivered in the standard TED way.

სტანდარტულ TED-ის ფორმატში.

And now I'm going to give the whole Talk over again

ახლა იგივე საუბარს

in three minutes

3 წუთის განმავლობაში

in a more full-spectrum sort of way.

უფრო სრული სპექტრის სტილში შემოგთავაზებთ.

(Music)

(მუსიკა)

(Video) Jonathan Haidt: We humans have many varieties

(ვიდეო) ჯონათან ჰეიდტი: ჩვენ ადამიანები

of religious experience,

როგორც უილიამ ჯეიმსი ხსნის,

as William James explained.

ბევრნაირად გამოვცდით რელიგიას.

One of the most common is climbing the secret staircase

ერთ-ერთი ჩვეული საიდუმლო კიბეზე ასვლა,

and losing ourselves.

და საკუთარი "მე"-ს დაკარგვაა.

The staircase takes us

კიბეს სიცოცხლის მიწიერი განცდიდან,

from the experience of life as profane or ordinary

ზემოთ სასულიერო,

upwards to the experience of life as sacred,

ან ღრმად ურთიერთგადაჯაჭვულ

or deeply interconnected.

სიცოცხლეში ავყავართ.

We are Homo duplex,

როგორც დურკჰეიმმა ახსნა,

as Durkheim explained.

ჩვენ ჰომო დუპლექსები ვართ.

And we are Homo duplex

ჰომო დუპლექსი ვართ,

because we evolved by multilevel selection,

რადგან როგორც დარვინმა ახსნა

as Darwin explained.

ევოლუცია მრავალდონიანი გადარჩევით განვიცადეთ.

I can't be certain if the staircase is an adaptation

დარწმუნებული არ ვარ კიბე ადაპტაციური თვისებაა

rather than a bug,

თუ დეფექტი,

but if it is an adaptation,

მაგრამ თუ ის ადაპტაციურია,

then the implications are profound.

მაშინ მას ღრმად მიმავალი შედეგები აქვს.

If it is an adaptation,

თუ ის ადაპტაციურია,

then we evolved to be religious.

მაშინ ჩვენ განვვითარდით, რომ ვიყოთ რელიგიურები.

I don't mean that we evolved

იმას არ ვგულისხმობ,

რომ გიგანტურ ორგანიზებულ რელიგიებში გასაერთიანებლად განვვითარდით.

to join gigantic organized religions.

Those things came along too recently.

ასეთი რამეები ზედმეტად ახალია.

I mean that we evolved

ვგულისხმობ, რომ განვვითარდით

to see sacredness all around us

ჩვენს გარშემო სულიერების დასანახად

and to join with others into teams

და სხვებთან ერთად გუნდებში გასაერთიანებლად,

and circle around sacred objects,

რომ შევიკრიბოთ სულიერი საგნების,

people and ideas.

ადამიანების და იდეების გარშემო.

This is why politics is so tribal.

ამიტომ არის პოლიტიკა ასეთი ტომობრივი.

Politics is partly profane, it's partly about self-interest,

პოლიტიკა ნაწილობრივ მიწიერია, ნაწილობრივ პირადი ინტერესია,

but politics is also about sacredness.

მაგრამ ის ასევე სულიერებასაც შეიცავს.

It's about joining with others

ის სხვებთან გაერთიანებას გულისხმობს,

to pursue moral ideas.

მორალური იდეების განხორციელებისთვის.

It's about the eternal struggle between good and evil,

ის მუდმივ ბრძოლაზეა ბოროტსა და კეთილს შორის

and we all believe we're on the good team.

და ჩვენ ყველას გვჯერა, რომ კეთილ გუნდში ვართ.

And most importantly,

და რაც ყველაზე მთავარია,

if the staircase is real,

თუ კიბის იდეა რეალურია,

it explains the persistent undercurrent

ის ხსნის თანამედროვე ცხოვრებით

of dissatisfaction in modern life.

მუდმივ დაუკმაყოფილებლობის შეგრძნებას.

Because human beings are, to some extent,

რადგან ადამიანები რაღაც დონეზე

hivish creatures like bees.

ფუტკრებივით არსებები არიან.

We're bees. We busted out of the hive during the Enlightenment.

ჩვენ ფუტკრები ვართ და სკებიდან განმანათლებლობის პერიოდში

We broke down the old institutions

ჩვენ დავამსხვრიეთ ძველი ინსტიტუციები

and brought liberty to the oppressed.

და მოვუტანეთ თავისუფლება ჩაგრულებს.

We unleashed Earth-changing creativity

ჩვენ შევძელით დედამიწის შეცვლა ჩვენი შემოქმედებით

and generated vast wealth and comfort.

და შევქმენით დიდი სიმდიდრე და კომფორტი.

Nowadays we fly around

დღეს-დღეობით ჩვენ დავფრინავთ

like individual bees exulting in our freedom.

როგორც ინდივიდი ფუტკრები.

But sometimes we wonder:

მაგრამ ზოგჯერ ვუფიქრდებით:

Is this all there is?

სულ ეს არის?

What should I do with my life?

რა უნდა ვუყო ჩემს ცხოვრებას?

What's missing?

რა მაკლია?

What's missing is that we are Homo duplex,

გვაკლია ის, რომ ჩვენ ჰომო დუპლექსები ვართ,

but modern, secular society was built

მაგრამ თანამედროვე სეკულარული საზოგადოება

to satisfy our lower, profane selves.

ჩვენი ქვედა, მიწიერი სურვილების დასაკმაყოფილებლადაა.

It's really comfortable down here on the lower level.

აქ, ქვედა დონეზე მართლაც კომფორტულია.

Come, have a seat in my home entertainment center.

მოდით დაჯეგით ჩემი სახლის გასართობ ცენტრში.

One great challenge of modern life

თანამედროვე ცხოვრების ერთი დიდი გამოწვევა

is to find the staircase amid all the clutter

ამ აურზაურში კიბის პოვნაა

and then to do something good and noble

და როცა ზემოთ ახვალთ,

once you climb to the top.

რაღაც კარგის და კეთილშობილურის გაკეთება.

I see this desire in my students at the University of Virginia.

მე ამის სურვილს ჩემ სტუნდენტებში ვხედავ ვირჯინიის უნივერსიტეტში.

They all want to find a cause or calling

მათ ყველას მიზნის და მოწოდების პოვნა სურთ,

that they can throw themselves into.

რომელსაც თავს მიუძღვნიან.

They're all searching for their staircase.

მათგან ყველა კიბეს ეძებს

And that gives me hope

და ეს იმედს მაძლევს,

because people are not purely selfish.

რადგან ადამიანები არ არიან მხოლოდ ეგოისტები.

Most people long to overcome pettiness

უმეტესობას საკუთარი უმნიშვნელობის დაძლევა

and become part of something larger.

და რაღაც უფრო დიდის ნაწილად ყოფნა სურს.

And this explains the extraordinary resonance

და ეს ხსნის იმ დიდ რეზონანსს,

of this simple metaphor

რაც ამ მარტივმა მეტაფორამ გამოიწვია.

conjured up nearly 400 years ago.

რომელიც თითქმის 400 წლის წინ გაჩნდა:

"No man is an island

"ადამიანი კუნძული როდია,

entire of itself.

ცალკე გარიყული.

Every man is a piece of the continent,

ყოველი ადამიანი მიწისა

a part of the main."

და წყლის ნაწილია."

JH: Thank you.

ჯ.ჰ.: მადლობა.

(Applause)

(აპლოდისმენტები)