Jonathan Haidt: Religion, evolution, and the ecstasy of self-transcendence

Jonathan Haidt: Tôn giáo, sự tiến hóa, và niềm hân hoan trong chuyển hóa tinh thần

Translator: Tam Bui Reviewer: Nhu PHAM

I have a question for you:

Tôi có một câu hỏi cho các bạn:

Are you religious?

Bạn có theo đạo không?

Please raise your hand right now

Hãy giơ tay lên.

if you think of yourself as a religious person.

Nếu bạn nghĩ mình là một người theo đạo.

Let's see, I'd say about three or four percent.

Xem nào, tôi ước chừng khoảng 3 hay 4%.

I had no idea there were so many believers at a TED Conference.

Tôi không ngờ là có nhiều người mộ đạo như vậy tại buổi hội thảo TED cơ đấy.

(Laughter)

(Cười)

Okay, here's another question:

Được rồi, một câu hỏi nữa:

Do you think of yourself as spiritual

Bạn có nghĩ rằng mình có linh hồn

in any way, shape or form? Raise your hand.

ở bất kỳ hình dạng hay cách thức nào không? Hãy giơ tay lên nào.

Okay, that's the majority.

Được, phần đông là có.

My Talk today

Buổi nói chuyện hôm nay của tôi

is about the main reason, or one of the main reasons,

là về lý do chính, hay nói đúng hơn là một trong những lý do chính,

why most people consider themselves

mà hầu hết mọi người cho rằng

to be spiritual in some way, shape or form.

bản thân họ có tâm linh theo một hình thức nào đó.

My Talk today is about self-transcendence.

Tôi sẽ nói về sự chuyển hóa tinh thần

It's just a basic fact about being human

Đó là một sự thật cơ bản về loài người

that sometimes the self seems to just melt away.

rằng đôi lúc cái tôi dường như biến mất.

And when that happens,

Và khi điều đó xảy ra,

the feeling is ecstatic

có một cảm giác hân hoan, vui sướng tột cùng

and we reach for metaphors of up and down

và chúng ta dùng vô số các loại ẩn dụ so sánh

to explain these feelings.

để diễn ta những cảm xúc này.

We talk about being uplifted

Chúng ta nói về việc cảm thấy như được nâng đỡ

or elevated.

hay là phấn khởi vui vẻ.

Now it's really hard to think about anything abstract like this

Thực sự là khó để nghĩ về những thứ trừu tượng như thế này

without a good concrete metaphor.

mà không dùng đến một phép ẩn dụ cụ thể nào cả.

So here's the metaphor I'm offering today.

Vậy nên, đây là phép ẩn dụ mà tôi sẽ viện dẫn ngày hôm nay.

Think about the mind as being like a house with many rooms,

Hãy nghĩ về tâm trí của mình như một ngôi nhà với rất nhiều căn phòng,

most of which we're very familiar with.

và chúng ta thì khá quen thuộc với hầu hết những căn phòng đó.

But sometimes it's as though a doorway appears

Nhưng đôi khi một cánh cửa

from out of nowhere

bỗng dưng hiện ra

and it opens onto a staircase.

và nó dẫn tới một chiếc cầu thang.

We climb the staircase

Chúng ta trèo lên chiếc cầu thang này

and experience a state of altered consciousness.

và trải nghiệm một trạng thái thay đổi ý thức.

In 1902,

Vào năm 1902,

the great American psychologist William James

nhà tâm lý học vĩ đại người Mỹ, William James

wrote about the many varieties of religious experience.

đã viết về rất nhiều thể loại trải nghiệm tôn giáo.

He collected all kinds of case studies.

Ông thu thập vô số những bài học tình huống.

He quoted the words of all kinds of people

Ông trích dẫn lời nói của đủ loại người

who'd had a variety of these experiences.

những người có những kinh nghiệm rất đa dạng.

One of the most exciting to me

Một trong những câu chuyện thú vị nhất với tôi

is this young man, Stephen Bradley,

là về một chàng trai trẻ, tên là Stephen Bradely,

had an encounter, he thought, with Jesus in 1820.

người đã có một cuộc gặp gỡ, mà theo anh ta là, với chúa Jesus vào năm 1820.

And here's what Bradley said about it.

Và đây là những gì mà Bradley đã nói về trải nghiệm đó.

(Music)

(Âm nhạc)

(Video) Stephen Bradley: I thought I saw the savior in human shape

(Video) Stephen Bradley: Tôi nghĩ rằng mình đã nhìn thấy đấng cứu thế

for about one second in the room,

trong hình hài của một con người một tích tắc trong căn phòng này,

with arms extended,

với cánh tay giang rộng,

appearing to say to me, "Come."

người xuất hiện để nói với tôi rằng, "Hãy tới đây."

The next day I rejoiced with trembling.

Ngày hôm sau, tôi đã hân hoan đến mức run rẩy.

My happiness was so great that I said I wanted to die.

Niềm hạnh phúc lớn tới nỗi mà tôi đã thốt lên rằng tôi muốn chết.

This world had no place in my affections.

Thế giới chẳng có vị trí gì trong tình yêu của tôi.

Previous to this time,

Trước đó,

I was very selfish and self-righteous.

tôi vốn là người rất ích kỉ và luôn cho mình là đúng.

But now I desired the welfare of all mankind

Thế nhưng, sau đó tôi cầu nguyện cho hạnh phúc nhân loại

and could, with a feeling heart,

và với một trái tim thổn thức,

forgive my worst enemies.

tôi có thể tha thứ cho những kẻ thù đáng ghét nhất của mình,

JH: So note

JH: Chúng ta hãy để ý

how Bradley's petty, moralistic self

cái cách mà cái tôi hẹp hòi với đạo đức của riêng nó

just dies on the way up the staircase.

chết trên những bước đi lên cầu thang như thế nào.

And on this higher level

Và ở mức độ cao hơn

he becomes loving and forgiving.

anh ta trở nên yêu thương và rộng lượng.

The world's many religions have found so many ways

Những tôn giáo trên thế giới đã tìm ra được nhiều cách

to help people climb the staircase.

để khiến con người ta leo lên được chiếc cầu thang ấy.

Some shut down the self using meditation.

Một số tìm cách diệt cái tôi bằng thiền.

Others use psychedelic drugs.

Số khác sử dụng những loại thuốc gây ảo giác.

This is from a 16th century Aztec scroll

Đây là từ một cuộn giấy Aztec từ thế kỷ 16

showing a man about to eat a psilocybin mushroom

mô tả một người đàn ông chuẩn bị ăn một cây nấm chứa chất gây ảo giác

and at the same moment get yanked up the staircase by a god.

và trong chính khoảnh khắc đó, được kéo lên trên chiếc cầu thang bởi một vị thần.

Others use dancing, spinning and circling

Một số tôn giáo khác sử dụng các hình thức múa, xoay tròn, hay là đi vòng tròn

to promote self-transcendence.

để giúp đạt tới trạng thái chuyển hóa tinh thần.

But you don't need a religion to get you through the staircase.

Thế nhưng, bạn chẳng cần tới một tôn giáo nào để đưa mình tới chiếc cầu thang kia.

Lots of people find self-transcendence in nature.

Rất nhiều người tìm thấy sự chuyển hóa đó trong tự nhiên.

Others overcome their self at raves.

Số khác vượt qua cái tôi vốn đang trong cơn mê sảng.

But here's the weirdest place of all:

Nhưng đây là điểm kỳ lạ nhất trong số đó:

war.

chiến tranh.

So many books about war say the same thing,

Và có rất nhiều cuốn sách về chiến tranh nói về cùng một điều,

that nothing brings people together

rằng chẳng có gì đưa con người lại gần nhau hơn

like war.

như chiến tranh.

And that bringing them together opens up the possibility

Và việc đưa con người lại gần nhau như vậy mở ra cơ hội

of extraordinary self-transcendent experiences.

có được những trải nghiệm chuyển hóa tinh thần.

I'm going to play for you an excerpt

Tôi sẽ mở cho các bạn xem một đoạn trích

from this book by Glenn Gray.

từ cuốn sách này, của tác giả Glenn Gray.

Gray was a soldier in the American army in World War II.

Gray vốn là một binh sĩ trong quân đội Hoa Kỳ vào Thế chiến thứ II.

And after the war he interviewed a lot of other soldiers

Sau chiến tranh, anh đã phỏng vấn rất nhiều binh sĩ khác

and wrote about the experience of men in battle.

và viết về kinh nghiệm của họ trên chiến trường.

Here's a key passage

Đây là một đoạn quan trọng

where he basically describes the staircase.

mà anh mô tả cái thang kia.

(Video) Glenn Gray: Many veterans will admit

(Video) Glenn Gray: Rất nhiều cựu chiến binh sẽ thú nhận rằng

that the experience of communal effort in battle

kinh nghiệm chiến đấu cùng nhau trên chiến trường

has been the high point of their lives.

là cao điểm trong cuộc đời họ.

"I" passes insensibly into a "we,"

Cái "tôi" đã chuyển biến sang cái "ta,"

"my" becomes "our"

"của tôi" trở thành "của chúng ta"

and individual faith

và niềm tin cá nhân

loses its central importance.

mất đi tính quan trọng vốn có của nó.

I believe that it is nothing less

Tôi tin rằng không có gì

than the assurance of immortality

ngoài sự đảm bảo bất tử

that makes self-sacrifice at these moments

đã khiến cho sự hi sinh trong những thời điểm này

so relatively easy.

trở nên thật dễ dàng.

I may fall, but I do not die,

Tôi có thể ngã xuống, nhưng tôi sẽ không chết,

for that which is real in me goes forward

bởi vì cái tôi thực sự sẽ tiếp tục tiến lên

and lives on in the comrades

và tiếp tục sống trong thân xác những người đồng đội

for whom I gave up my life.

những người mà, vì họ, tôi đã hi sinh mạng sống của mình.

JH: So what all of these cases have in common

JH: Vậy điểm tương đồng của tất cả những tình huống này

is that the self seems to thin out, or melt away,

đó là cái tôi có vẻ như nhỏ lại, hay đơn giản là tan chảy,

and it feels good, it feels really good,

và cảm giác đó rất tuyệt, thực sự là rất tuyệt,

in a way totally unlike anything we feel in our normal lives.

theo một cách hoàn toàn khác với những gì ta đã từng cảm nhận trong cuộc sống hàng ngày.

It feels somehow uplifting.

Đó là một cảm giác nâng đỡ.

This idea that we move up was central in the writing

Ý tưởng cho rằng chúng ta tiến lên bậc cao là trọng tâm của những nghiên cứu

of the great French sociologist Emile Durkheim.

của nhà xã hội học người Pháp, Emile Durkheim.

Durkheim even called us Homo duplex,

Durkheim thậm chí còn gọi chúng ta là Homo duplex,

or two-level man.

hay là người với hai cấp độ.

The lower level he called the level of the profane.

Ông gọi cấp độ thấp hơn là cấp độ trần tục.

Now profane is the opposite of sacred.

Và trần tục thì đối ngược với thiêng liêng.

It just means ordinary or common.

Trần tục có nghĩa là tầm thường hay thông thường.

And in our ordinary lives we exist as individuals.

Và trong cuộc sống thường ngày, chúng ta tồn tại dưới dạng từng cá thể.

We want to satisfy our individual desires.

Chúng ta muốn thỏa mãn những ham muốn cá nhân.

We pursue our individual goals.

Chúng ta theo đuổi những mục đích riêng.

But sometimes something happens

Nhưng đôi lúc, có thứ gì đó xảy ra

that triggers a phase change.

kích thích sự thay đổi

Individuals unite

Những cá nhân hợp lại với nhau

into a team, a movement or a nation,

tạo thành một đội, một phong trào hay là một quốc gia,

which is far more than the sum of its parts.

mang tầm cỡ to lớn hơn nhiều so với từng cá thể cộng lại.

Durkheim called this level the level of the sacred

Durkheim gọi cấp độ này là cấp độ thiêng liêng

because he believed that the function of religion

vì ông cho rằng chức năng của tôn giáo

was to unite people into a group,

là nhằm hợp nhất mọi người thành một nhóm,

into a moral community.

trong một cộng đồng đạo đức.

Durkheim believed that anything that unites us

Durkheim tin rằng bất kỳ thứ gì hợp nhất chúng ta

takes on an air of sacredness.

đều có giá trị thiêng liêng.

And once people circle around

Và một khi con người được bao bọc

some sacred object or value,

bởi một mục tiêu hay một giá trị thiêng liêng nào đó,

they'll then work as a team and fight to defend it.

họ sẽ cùng nhau làm việc và đấu tranh để bảo vệ nó.

Durkheim wrote

Durkheim đã viết

about a set of intense collective emotions

về một loạt những xúc cảm mạnh mẽ mang tính tập thể

that accomplish this miracle of E pluribus unum,

giúp đạt được điều kỳ diệu có tên E pluribus unum này,

of making a group out of individuals.

từ việc tập hợp những cá thể lại thành nhóm.

Think of the collective joy in Britain

Hãy nghĩ về niềm vui chung của nước Anh

on the day World War II ended.

vào ngày Thế chiến thứ II chấm dứt.

Think of the collective anger in Tahrir Square,

Nghĩ về cơn thịnh nộ tập thể trên quảng trường Tahrir,

which brought down a dictator.

đã lật đổ một nhà độc tài.

And think of the collective grief

Nghĩ về nỗi đau chung

in the United States

ở nước Mỹ

that we all felt, that brought us all together,

mà tất cả chúng ta đều cảm thấy, điều đã đưa chúng ta lại gần nhau

after 9/11.

từ sau sự kiện 11/9

So let me summarize where we are.

Vậy thì, hãy để tôi tổng kết về hiện trạng của chúng ta.

I'm saying that the capacity for self-transcendence

Tôi đang nói rằng khả năng chuyển hóa tinh thần

is just a basic part of being human.

chỉ là một phần tất yếu của con người.

I'm offering the metaphor

Và tôi đưa ra phép ẩn dụ

of a staircase in the mind.

về một chiếc cầu thang trong tâm trí.

I'm saying we are Homo duplex

Và chúng ta là Homo duplex

and this staircase takes us up from the profane level

và chiếc thang này đưa chúng ta từ ngưỡng trần tục

to the level of the sacred.

tới ngưỡng thiêng liêng.

When we climb that staircase,

Khi chúng ta trèo lên nó,

self-interest fades away,

những mưu cầu cá nhân tan biến,

we become just much less self-interested,

ta trở nên bớt vị kỷ hơn,

and we feel as though we are better, nobler

ta cảm thấy như thể mình trở nên tốt hơn, cao quý hơn

and somehow uplifted.

và theo một cách nào đó, được nâng đỡ

So here's the million-dollar question

Và sau đây là một câu hỏi đắt giá

for social scientists like me:

cho một nhà nghiên cứu khoa học xã hội như tôi đây:

Is the staircase

Liệu chiếc thang kia

a feature of our evolutionary design?

có phải là một nhân tố trong mô thức tiến hóa của chúng ta?

Is it a product of natural selection,

Liệu nó có phải là một sản phẩm của chọn lọc tự nhiên,

like our hands?

như đôi bàn tay này?

Or is it a bug, a mistake in the system --

Hay đó là một lỗ hổng, một lỗi hệ thống -

this religious stuff is just something

và thứ tôn giáo này chỉ đơn giản là

that happens when the wires cross in the brain --

thứ gì đó diễn ra khi những dây thần kinh giao nhau -

Jill has a stroke and she has this religious experience,

Jill bị đột quị và cô đã rơi vào trải nghiệm tâm linh này,

it's just a mistake?

Liệu đó có phải chỉ là tình cờ?

Well many scientists who study religion take this view.

Có rất nhiều nhà khoa học về tôn giáo chọn lựa quan điểm này

The New Atheists, for example,

Những người vô thần mới, làm ví dụ,

argue that religion is a set of memes,

họ tranh luận rằng tôn giáo là một chuỗi những virus,

sort of parasitic memes,

một kiểu virus ký sinh,

that get inside our minds

đã chui vào đầu chúng ta

and make us do all kinds of crazy religious stuff,

và khiến ta gây ra đủ trò tâm linh điên rồ

self-destructive stuff, like suicide bombing.

những thứ tự làm hại bản thân, chẳng hạn như là đánh bom liều chết ,

And after all,

Và suy cho cùng,

how could it ever be good for us

liệu có tốt không

to lose ourselves?

nếu chúng ta đánh mất bản thân mình?

How could it ever be adaptive

Làm sao mà các sinh vật

for any organism

lại trở nên thích ứng tốt hơn

to overcome self-interest?

nếu vượt qua được sự vị kỷ?

Well let me show you.

Hãy để tôi cho các bạn xem.

In "The Descent of Man,"

Trong "Nguồn gốc loài người,"

Charles Darwin wrote a great deal

Charles Darwin đã viết rất nhiều

about the evolution of morality --

về sự tiến hóa của đạo đức -

where did it come from, why do we have it.

chúng đến từ đâu, tại sao chúng ta lại có nó.

Darwin noted that many of our virtues

Darwin viết rằng có rất nhiều đức giá trị của chúng ta

are of very little use to ourselves,

chẳng có mấy ý nghĩa,

but they're of great use to our groups.

nhưng lại rất có lợi cho tập thể.

He wrote about the scenario

Ông đã viết về một tình huống

in which two tribes of early humans

trong đó hai bộ tộc người

would have come in contact and competition.

có thể đã gặp gỡ và cạnh tranh với nhau.

He said, "If the one tribe included

Ông viết, "Nếu một bộ tộc bao gồm

a great number of courageous, sympathetic

một số đông những người dũng cảm, biết cảm thông

and faithful members

và những thành viên trung thành

who are always ready to aid and defend each other,

những người luôn sẵn sàng viện trợ và bảo vệ những người khác,

this tribe would succeed better

bộ tộc đó sẽ thành công hơn

and conquer the other."

và chế ngự được bộ tộc còn lại."

He went on to say that "Selfish and contentious people

Ông tiếp tục nói "Những người ích kỷ và hay gây gổ

will not cohere,

sẽ không thể liên kết lại,

and without coherence

mà nếu thiếu đi sự liên kết,

nothing can be effected."

không có gì có thể thành công."

In other words,

Nói cách khác,

Charles Darwin believed

Charles Darwin tin vào

in group selection.

sự chọn lọc nhóm

Now this idea has been very controversial for the last 40 years,

Thực sự là ý tưởng này đã gây ra rất nhiều tranh cãi trong suốt 40 năm qua,

but it's about to make a major comeback this year,

và nó sẽ lại dấy lên dư luận một lần nữa vào năm nay,

especially after E.O. Wilson's book comes out in April,

nhất là sau khi cuốn sách của E.O. WIlson ra mắt vào tháng 4,

making a very strong case

tranh luận rất mạnh bạo rằng

that we, and several other species,

chúng ta, và nhiều loài khác nữa,

are products of group selection.

là sản phẩm của sự chọn lọc nhóm.

But really the way to think about this

Nhưng thực sự, cách nghĩ đúng đắn về vấn đề này

is as multilevel selection.

là sự chọn lọc đa tầng lớp.

So look at it this way:

Hãy nhìn theo hướng này:

You've got competition going on within groups and across groups.

Bạn phải đối mặt với sự cạnh tranh trong nhóm cũng như giữa các nhóm.

So here's a group of guys on a college crew team.

Giả dụ đây là một nhóm chèo thuyền trong trường đại học.

Within this team

Trong nội bộ nhóm

there's competition.

có sự cạnh tranh

There are guys competing with each other.

Có những người đang cạnh tranh dữ dội với những người còn lại.

The slowest rowers, the weakest rowers, are going to get cut from the team.

Người chèo thuyền chậm nhất và yếu nhất sẽ bị loại khỏi đội.

And only a few of these guys are going to go on in the sport.

Và có rất ít trong số họ đi sâu vào được bộ môn thể thao.

Maybe one of them will make it to the Olympics.

Có lẽ một trong số họ có thể vào đến Olympics.

So within the team,

Vậy là trong nội bộ nhóm,

their interests are actually pitted against each other.

lợi ích của mỗi người xung đột với những người khác

And sometimes it would be advantageous

Và đôi khi sẽ có lợi hơn

for one of these guys

cho một trong số những chàng trai này

to try to sabotage the other guys.

nếu họ tìm cách ngầm hại những người khác.

Maybe he'll badmouth his chief rival

Có lẽ cậu ta sẽ nói xấu đối thủ chính của mình

to the coach.

với huấn luyện viên.

But while that competition is going on

Thế nhưng khi cuộc đua đang diễn ra

within the boat,

ngay trong chiếc thuyền này,

this competition is going on across boats.

sự cạnh trạnh này diễn ra giữa những chiếc thuyền.

And once you put these guys in a boat competing with another boat,

Và một khi bạn đặt những chàng trai này vào một chiếc thuyền để đua với một chiếc khác,

now they've got no choice but to cooperate

họ sẽ không có lựa chọn nào khác ngoài hợp tác

because they're all in the same boat.

bởi vì họ đang ở trên cùng một chiếc thuyền.

They can only win

Họ chỉ có thể chiến thắng

if they all pull together as a team.

nếu chèo thuyền như một đội.

I mean, these things sound trite,

Có lẽ những thứ này nghe đã nhàm tai với bạn,

but they are deep evolutionary truths.

nhưng thực ra, chúng là những bài học sâu sắc về sự tiến hóa .

The main argument against group selection

Phản biện chính của thuyết chọn lọc nhóm này

has always been

đó là

that, well sure, it would be nice to have a group of cooperators,

vâng, đúng vậy, thật tuyệt khi có một nhóm những người biết hợp tác,

but as soon as you have a group of cooperators,

nhưng ngay khi bạn có một nhóm những người hợp tác với nhau,

they're just going to get taken over by free-riders,

họ rồi sẽ bị đạp đổ bởi những kẻ lợi dụng, ăn không ngồi rồi,

individuals that are going to exploit the hard work of the others.

những cá nhân sẽ bóc lột sự chăm chỉ của những người khác.

Let me illustrate this for you.

Để tôi minh họa điều này cho bạn xem.

Suppose we've got a group of little organisms --

Giả dụ chúng ta có một nhóm những sinh vật nhỏ -

they can be bacteria, they can be hamsters; it doesn't matter what --

chúng có thể là vi khuẩn, có thể là chuột đồng; điều đó không quan trọng -

and let's suppose that this little group here, they evolved to be cooperative.

và hãy giả dụ rằng nhóm nhỏ này, dần tiến hóa trở nên có tính hợp tác.

Well that's great. They graze, they defend each other,

Chà điều đó tuyệt đấy. Chúng bảo vệ lẫn nhau,

they work together, they generate wealth.

chúng làm việc với nhau, chúng tạo ra sự thịnh vượng.

And as you'll see in this simulation,

Và bạn sẽ thấy rằng trong mô phỏng này,

as they interact they gain points, as it were, they grow,

khi chúng tiếp xúc, chúng giành điểm, và rồi thì chúng phát triển,

and when they've doubled in size, you'll see them split,

và khi chúng đã phát triển kích thước lên gấp đôi, bạn sẽ thấy chúng bị chia thành hai nhóm,

and that's how they reproduce and the population grows.

và đó là cách mà chúng tự tái tạo và gia tăng dân số.

But suppose then that one of them mutates.

Thế nhưng giả dụ một trong số chúng biến dị.

There's a mutation in the gene

Có biến dị trong gene

and one of them mutates to follow a selfish strategy.

và một trong số chúng đi theo một chiến lược ích kỷ.

It takes advantage of the others.

Nó lợi dụng những con khác.

And so when a green interacts with a blue,

Và khi một con xanh lá tiếp xúc với một con xanh dương,

you'll see the green gets larger and the blue gets smaller.

bạn sẽ thấy con xanh lá to lớn hơn, còn con xanh trở nên nhỏ đi.

So here's how things play out.

Và rồi đó là cách mà mọi thứ diễn ra.

We start with just one green,

Chúng ta chỉ cần một con xanh lá thôi,

and as it interacts

và khi chúng tiếp xúc với phần còn lại

it gains wealth or points or food.

nó dành được sức mạnh, điểm số, hay là thức ăn.

And in short order, the cooperators are done for.

Và chỉ trong một thời gian ngắn, số phận những kẻ biết hợp tác thế là chấm dứt.

The free-riders have taken over.

Những kẻ lợi dụng đã lật đổ nó.

If a group cannot solve the free-rider problem

Nếu tập thể không thể giải quyết vấn đề về những kẻ lợi dụng

then it cannot reap the benefits of cooperation

thì nó cũng không thể được hưởng lợi ích của việc hợp tác

and group selection cannot get started.

và vì vậy bản thân việc chọn lọc chẳng thế được tiến hành.

But there are solutions to the free-rider problem.

Thế nhưng, vẫn tồn tại những giải pháp cho vấn nạn này.

It's not that hard a problem.

Đó không phải là một vấn đề quá khó.

In fact, nature has solved it many, many times.

Thực tế là, tự nhiên đã giải quyết được nó vô số lần.

And nature's favorite solution

Và giải pháp yêu thích của tự nhiên

is to put everyone in the same boat.

Đó là đưa tất cả mọi người vào cùng một chiếc thuyền.

For example,

Lấy ví dụ,

why is it that the mitochondria in every cell

tại sao ADN ty thế trong mỗi tế bào

has its own DNA,

lại có một ADN riêng của nó

totally separate from the DNA in the nucleus?

tách biệt hoàn toàn với ADN trong nhân?

It's because they used to be

Đó là bởi vì trước kia từng tồn tại

separate free-living bacteria

những vi khuẩn tự do

and they came together

và chúng đã cùng với nhau

and became a superorganism.

trở thành một tổ chức siêu việt hơn.

Somehow or other -- maybe one swallowed another; we'll never know exactly why --

Bằng cách nào đó - có lẽ là một vi khuẩn nuốt con còn lại; ta không biết chính xác -

but once they got a membrane around them,

nhưng một khi chúng có màng bao quanh,

they were all in the same membrane,

tức là chúng cùng nằm trong một chiếc màng,

now all the wealth-created division of labor,

vậy là tất cả các phân công lao động,

all the greatness created by cooperation,

tất cả những sự vĩ đại được gây dựng bởi sự hợp tác,

stays locked inside the membrane

bị khóa bên trong chiếc màng đó

and we've got a superorganism.

và chúng ta có được một cơ quan siêu việt.

And now let's rerun the simulation

Giờ hãy tiếp tục với mô hình giả lập

putting one of these superorganisms

đưa một trong những cơ quan này

into a population of free-riders, of defectors, of cheaters

vào một môi trường có những kẻ lợi dụng, những kẻ ngoan trá, lừa dối

and look what happens.

và hãy xem điều gì sẽ xảy ra.

A superorganism can basically take what it wants.

Cơ quan siêu việt này có thể lấy bất kỳ thứ gì mà nó muốn.

It's so big and powerful and efficient

Nó quá lớn mạnh và hiệu quả tới nỗi

that it can take resources

có thể chiếm lấy tài nguyên

from the greens, from the defectors, the cheaters.

của những con màu xanh, những kẻ phá hoại, ăn gian.

And pretty soon the whole population

Và không sớm thì muộn,

is actually composed of these new superorganisms.

môi trường này dần chỉ còn t oàn những cơ quan siêu việt mới được hình thành.

What I've shown you here

Những gì tôi vừa cho bạn xem

is sometimes called a major transition

đôi lúc được gọi là chuyển biến trọng đại

in evolutionary history.

trong lịch sử tiến hóa.

Darwin's laws don't change,

Thuyết của Darwin không hề thay đổi,

but now there's a new kind of player on the field

nhưng giờ đây có những người chơi mới trong cuộc chơi này

and things begin to look very different.

và mọi thứ trông khác đi rất nhiều.

Now this transition was not a one-time freak of nature

Và sự biến chuyển này không phải chỉ là một diễn biến tự nhiên

that just happened with some bacteria.

chỉ xảy ra với một vài loài vi khuẩn.

It happened again

Nó đã diễn ra một lần nữa

about 120 or a 140 million years ago

vào khoảng 120 hay 140 triệu năm về trước

when some solitary wasps

khi một số con ong bắp cày đơn độc

began creating little simple, primitive

bắt đầu tạo dựng một cách đơn giản và cổ lỗ,

nests, or hives.

những tổ ong.

Once several wasps were all together in the same hive,

Một khi vài con ong đều cùng ở trong cái tổ này,

they had no choice but to cooperate,

chúng không còn lựa chọn nào khác ngoài việc hợp tác,

because pretty soon they were locked into competition

bởi vì rất nhanh thôi, chúng sẽ phải đối mặt với sự cạnh tranh

with other hives.

từ những tổ ong khác.

And the most cohesive hives won,

Và tổ nào liên kết chặt chẽ nhất sẽ giành chiến thắng,

just as Darwin said.

đúng như Darwin đã nói.

These early wasps

Những con ong bắp cày này

gave rise to the bees and the ants

phát triển thành ong và kiến

that have covered the world

ngập tràn trên thế giới

and changed the biosphere.

và thay đổi sinh quyển.

And it happened again,

Và sự biến chuyển này lại tiếp tục xảy ra,

even more spectacularly,

thậm chí còn kỳ diệu hơn,

in the last half-million years

trong nửa triệu năm trước đây,

when our own ancestors

khi chính tổ tiên của chúng ta

became cultural creatures,

trở thành những sinh vật có văn hóa,

they came together around a hearth or a campfire,

họ quây quần quanh những đống lửa,

they divided labor,

họ phân chia lao động,

they began painting their bodies, they spoke their own dialects,

họ bắt đầu tô vẽ lên người, họ nói những ngôn ngữ địa phương của riêng mình,

and eventually they worshiped their own gods.

và dần dà, họ tôn thờ những vị thần của riêng họ.

Once they were all in the same tribe,

Một khi họ ở trong cùng một tộc người,

they could keep the benefits of cooperation locked inside.

họ có thể gìn giữ được những lợi ích của sự hợp tác trong bộ tộc đó.

And they unlocked the most powerful force

Và họ đã mở ra những tiềm lực mạnh mẽ nhất

ever known on this planet,

chưa từng thấy trên hành tinh này

which is human cooperation --

đó chính là hợp tác giữa con người --

a force for construction

một sức mạnh giúp cho việc xây dựng

and destruction.

và phá hoại.

Of course, human groups are nowhere near as cohesive

Dĩ nhiên, con người không thể hợp tác chặt chẽ được

as beehives.

như những chú ong kia.

Human groups may look like hives for brief moments,

Bộ tộc người chỉ trông giống tổ ong trong một khoảng thời gian ngắn,

but they tend to then break apart.

rồi thì chúng có xu hướng đổ vỡ.

We're not locked into cooperation the way bees and ants are.

Chúng ta hiện giờ không còn bị kìm kẹp trong việc hợp tác với nhau như loài ong và kiến.

In fact, often,

Trên thực tế, thông thường,

as we've seen happen in a lot of the Arab Spring revolts,

như chúng ta đã thấy rất nhiều trong những cuộc biểu tình Mùa Xuân Ả-rập

often those divisions are along religious lines.

thông thường, sự phân chia xảy ra giữa những dòng tôn giáo.

Nonetheless, when people do come together

Mặc dù vậy, khi con người thực sự đến với nhau

and put themselves all into the same movement,

cùng sống chung trong một làn sóng,

they can move mountains.

họ có thể chuyển núi dời sông.

Look at the people in these photos I've been showing you.

Hãy nhìn những người trong những bức ảnh mà tôi đang trình chiếu cho bạn

Do you think they're there

Bạn có cho rằng họ ở đó

pursuing their self-interest?

là để theo đuổi mục đích cá nhân không?

Or are they pursuing communal interest,

Hay đang theo đuổi mục đích của tập thế,

which requires them to lose themselves

thứ mà sẽ đòi hỏi ở họ sự quên mình

and become simply a part of a whole?

và trở thành của một phần của tập thể?

Okay, so that was my Talk

Bài diễn thuyết của tôi là vậy

delivered in the standard TED way.

được trình bày theo tiêu chuẩn của "TED".

And now I'm going to give the whole Talk over again

Và giờ thì tôi sẽ trình bày cuộc nói chuyện ấy lại từ đầu

in three minutes

trong ba phút

in a more full-spectrum sort of way.

một cách bao quát hơn.

(Music)

(Âm nhạc)

(Video) Jonathan Haidt: We humans have many varieties

(Video) Jonathan Haidt: Con người chúng ta có rất nhiều dạng

of religious experience,

trải nghiệm tôn giáo,

as William James explained.

như William James đã giải thích

One of the most common is climbing the secret staircase

Một trong những cách thông thường nhất là trèo lên chiếc thang bí mật

and losing ourselves.

và quên đi bản thân mình.

The staircase takes us

Chiếc thang kia đưa chúng ta

from the experience of life as profane or ordinary

từ cuộc sống trần tục và tầm thường

upwards to the experience of life as sacred,

vươn tới những trải nghiệm thiêng liêng,

or deeply interconnected.

hay gắn bó sâu sắc với nhau.

We are Homo duplex,

Chúng ta là loài Homo duplex,

as Durkheim explained.

như Durkheim đã diễn giải.

And we are Homo duplex

Và chúng ta là Homo duplex

because we evolved by multilevel selection,

bởi vì chúng ta tiến hóa theo chọn lọc đa tầng lớp,

as Darwin explained.

như Darwin đã giải thích.

I can't be certain if the staircase is an adaptation

Tôi không thể chắc chắn rằng chiếc thang đó giúp cho việc thích nghi

rather than a bug,

hay đơn giản là một lỗi hệ thống,

but if it is an adaptation,

nhưng nếu nó hỗ trợ cho việc thích nghi,

then the implications are profound.

thì ý nghĩa của nó là vô cùng quan trọng

If it is an adaptation,

Nếu nó là sự thích nghi,

then we evolved to be religious.

thì chúng ta đã tiến hóa để trở nên tâm linh hơn.

I don't mean that we evolved

Tôi không có ý rằng chúng ta tiến hóa

to join gigantic organized religions.

để tham gia vào những dòng tôn giáo to lớn.

Those things came along too recently.

Những thứ đó mới xuất hiện gần đây thôi.

I mean that we evolved

Ý của tôi là chúng ta tiến hóa

to see sacredness all around us

để tìm thấy sự thiêng liêng ở xung quanh mình

and to join with others into teams

và để cùng những người khác tham gia vào tập thể

and circle around sacred objects,

được bao quanh bởi những mục đích,

people and ideas.

con người, và ý tưởng thiêng liêng.

This is why politics is so tribal.

Đó là lý do tại sao chính trị lại mang tính bộ tộc đến thế.

Politics is partly profane, it's partly about self-interest,

Chính trị có phần trần tục, có phần vị kỷ,

but politics is also about sacredness.

nhưng chính trị cũng có phần thiêng liêng.

It's about joining with others

Đó là việc cùng với người khác

to pursue moral ideas.

theo đuổi những tư tưởng đạo đức.

It's about the eternal struggle between good and evil,

Đó là sự đấu tranh bất tận giữa cái tốt và cái xấu,

and we all believe we're on the good team.

mà tất cả chúng ta đều cho rằng mình đang ở phe tốt.

And most importantly,

Và quan trọng nhất,

if the staircase is real,

nếu chiếc thang kia là thật,

it explains the persistent undercurrent

nó sẽ giải thích được sự bất mãn

of dissatisfaction in modern life.

dai dẳng và ngấm ngầm bên trong cuộc sống hiện tại.

Because human beings are, to some extent,

Bởi vì loài người chúng ta, ở một mức độ nào đó,

hivish creatures like bees.

cũng giống như loài ong vậy.

We're bees. We busted out of the hive during the Enlightenment.

Chúng ta là ong. Chúng ta rời khỏi tổ trong thời kỳ khải huyền vào thế kỷ 18.

We broke down the old institutions

Chúng ta lật đổ những thể chế cũ kỹ

and brought liberty to the oppressed.

và đem tự do tới cho những người bị áp bức.

We unleashed Earth-changing creativity

Chúng ta đem tới sự sáng tạo làm thay đổi Trái đất

and generated vast wealth and comfort.

và tạo dựng sự thịnh vượng và tiện nghi.

Nowadays we fly around

Ngày nay, chúng ta bay lượn xung quanh

like individual bees exulting in our freedom.

như những con ong hạnh phúc trong tự do.

But sometimes we wonder:

Nhưng đôi lúc ta tự hỏi:

Is this all there is?

Có phải đây là tất cả?

What should I do with my life?

Ta cần làm gì với cuộc đời mình?

What's missing?

Điều gì còn thiếu?

What's missing is that we are Homo duplex,

Điều còn thiếu đó là chúng ta là loài Homo duplex,

but modern, secular society was built

nhưng xã hội thực dụng hiện đại được xây dựng

to satisfy our lower, profane selves.

nhằm thỏa mãn những cái tôi thấp hơn, trần tục hơn.

It's really comfortable down here on the lower level.

Thực sự, ở cấp độ thấp hơn rất thoải mái.

Come, have a seat in my home entertainment center.

Hãy tới đây, hãy đến ngồi trong khu giải trí trong nhà của tôi.

One great challenge of modern life

Một thách thức lớn với cuộc sống hiện đại

is to find the staircase amid all the clutter

đó là tìm thấy chiếc thang lẫn giữa tất cả những thứ lộn xộn kia

and then to do something good and noble

và làm một cái gì đó tốt và cao quý

once you climb to the top.

một khi bạn trèo lên tới đỉnh.

I see this desire in my students at the University of Virginia.

Tôi nhìn thấy khao khát này trong những sinh viên của mình ở Đại học Virginia.

They all want to find a cause or calling

Họ đều muốn tìm thấy một lý do, hay một tiếng gọi

that they can throw themselves into.

mà họ có thể hoà mình vào trong đó.

They're all searching for their staircase.

Họ đều đang kiếm tìm chiếc thang của mình.

And that gives me hope

Và điều đó cho tôi hi vọng

because people are not purely selfish.

bởi vì con người không hoàn toàn ích kỷ.

Most people long to overcome pettiness

Hầu hết mọi người mong muốn vượt qua sự hèn mọn

and become part of something larger.

và trở thành một phần của cái gì to lớn hơn.

And this explains the extraordinary resonance

Và điều đó giải thích sự vang vọng kỳ diệu

of this simple metaphor

của phép so sánh ẩn dụ này

conjured up nearly 400 years ago.

được hình thành cách đây 400 năm về trước.

"No man is an island

"Không có ai là một

entire of itself.

hoang đảo riêng.

Every man is a piece of the continent,

Mỗi con người là một phần của lục địa,

a part of the main."

là một phần của một cái chung."

JH: Thank you.

JH: Xin cảm ơn.

(Applause)

(Vỗ tay)