Jonathan Haidt: Religion, evolution, and the ecstasy of self-transcendence

Jonathan Haidt: Din, evrim ve kendinden geçmenin coşkusu

Çeviri: Diba Szamosi Gözden geçirme: Meric Aydonat

I have a question for you:

Size bir sorum var:

Are you religious?

Dindar mısınız?

Please raise your hand right now

Kendinizi dindar olarak görüyorsanız

if you think of yourself as a religious person.

lütfen şimdi elinizi kaldırın.

Let's see, I'd say about three or four percent.

Bakalım, sanırım yüzde üç ya da dört kadar.

I had no idea there were so many believers at a TED Conference.

Bir TED konferansında bu kadar inananın olduğunu bilmiyordum.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

Okay, here's another question:

Peki, başka bir soru:

Do you think of yourself as spiritual

Herhangi bir şekilde ruhani olduğunuzu

in any way, shape or form? Raise your hand.

kabul ediyorsanız elinizi kaldırın.

Okay, that's the majority.

Tamam, bu çoğunluğu oluşturuyor.

My Talk today

Bugünkü konuşmam, insanların

is about the main reason, or one of the main reasons,

kendilerini ruhani olarak görmelerinin

why most people consider themselves

asıl nedeniyle, ya da asıl nedenlerden

to be spiritual in some way, shape or form.

biriyle ilgili.

My Talk today is about self-transcendence.

Bugünkü konuşmam kendinden geçmekle ilgili.

It's just a basic fact about being human

İnsan olmanın temel gerçeği,

that sometimes the self seems to just melt away.

bazen benlik kavramı ortadan kayboluverir.

And when that happens,

Ve bu gerçekleştiğinde,

the feeling is ecstatic

ortaya çıkan duygu coşku vericidir

and we reach for metaphors of up and down

ve biz bu duyguları açıklamak için

to explain these feelings.

metaforlar yaratır dururuz.

We talk about being uplifted

Yukarı çekildiğimizi ya da yükseldiğimizi

or elevated.

söyleriz.

Now it's really hard to think about anything abstract like this

Bunun gibi soyut bir şeyi iyi somut bir metafordan

without a good concrete metaphor.

başkası açıklayamaz.

So here's the metaphor I'm offering today.

İşte bugün kullanacağım metafor.

Think about the mind as being like a house with many rooms,

Zihni, çoğunu bildiğimiz

most of which we're very familiar with.

odalardan oluşan bir ev gibi düşünün.

But sometimes it's as though a doorway appears

Ama birden bire hiç olmayan bir yerden

from out of nowhere

bir kapı oluşuverir

and it opens onto a staircase.

ve bu kapı merdivenlere açılır.

We climb the staircase

Merdivenleri tırmanırız

and experience a state of altered consciousness.

ve değişmiş bir bilinç durumunu yaşarız.

In 1902,

1902'de,

the great American psychologist William James

büyük Amerikan psikolog William James

wrote about the many varieties of religious experience.

dini deneyimlerin türlü çeşidini yazmıştı.

He collected all kinds of case studies.

Her çeşit durum çalışmalarını topladı.

He quoted the words of all kinds of people

Bu değişik deneyimleri yaşayan

who'd had a variety of these experiences.

insanların sözlerini yazdı.

One of the most exciting to me

Benim için en heyecan vericisi

is this young man, Stephen Bradley,

Stephen Bradley adlı genç adamın,

had an encounter, he thought, with Jesus in 1820.

1820'de İsa'yla karşılaştığını sanıyor olmasıydı.

And here's what Bradley said about it.

Ve Bradley bu konuda şöyle demişti.

(Music)

(Müzik)

(Video) Stephen Bradley: I thought I saw the savior in human shape

(Video) Stephen Bradley: Bir saniye için, kurtarıcıyı odada

for about one second in the room,

insan formunda gördüğümü sandım,

with arms extended,

kolları açık,

appearing to say to me, "Come."

bana "Gel." diyordu.

The next day I rejoiced with trembling.

Ertesi gün sevinçten titriyordum.

My happiness was so great that I said I wanted to die.

Mutluluğum o kadar büyüktü ki, ölmek istediğimi söyledim.

This world had no place in my affections.

Duygularımın içinde bu dünyaya yer yoktu.

Previous to this time,

O ana kadar,

I was very selfish and self-righteous.

çok bencil ve kendini beğenmişin tekiydim.

But now I desired the welfare of all mankind

Ancak o an, tüm insanlık için iyi şeyler isteyip

and could, with a feeling heart,

hisseden bir kalple

forgive my worst enemies.

tüm düşmanlarımı affedebildim.

JH: So note

JH: Bradley'nin küçük

how Bradley's petty, moralistic self

ahlaki benliğinin merdivenleri çıkarken

just dies on the way up the staircase.

nasıl öldüğüne bir bakın.

And on this higher level

Ve bu yüksek seviyede

he becomes loving and forgiving.

sevgi dolu ve affedici birine dönüşüyor.

The world's many religions have found so many ways

Dünyadaki bir çok din, insanları merdivenlere

to help people climb the staircase.

tırmadırmak için yöntemlere sahip.

Some shut down the self using meditation.

Kimisi benliği meditasyon kullanarak kapatıyor.

Others use psychedelic drugs.

Kimisi halüsinojen ilaçlar kullanıyor.

This is from a 16th century Aztec scroll

Bu 16. yy Aztek yazısından,

showing a man about to eat a psilocybin mushroom

psilosibin mantar yemek üzere olan bir adamı

and at the same moment get yanked up the staircase by a god.

ve aynı anda tanrı tarafından merdivenlere çekilişini anlatıyor.

Others use dancing, spinning and circling

Kimisi kendinden geçebilmek için

to promote self-transcendence.

dansı, dönmeyi, daireler çizmeyi kullanıyor.

But you don't need a religion to get you through the staircase.

Ama merdivenleri çıkmak için bir dine ihtiyacınız yok.

Lots of people find self-transcendence in nature.

Çoğu insan doğada kendinden geçiyor.

Others overcome their self at raves.

Diğerleri benliklerinden çılgınlıklarla kurtuluyor.

But here's the weirdest place of all:

Hepsinden de tuhaf olan bir yer ise:

war.

savaş.

So many books about war say the same thing,

Birçok kitap savaş için aynı şeyi söylüyor.

that nothing brings people together

Hiçbir şey, insanları savaşın yaptığı gibi

like war.

bir araya getiremez.

And that bringing them together opens up the possibility

Ve bu bir araya geliş sıradışı kendinden geçme

of extraordinary self-transcendent experiences.

deneyimlerini mümkün kılıyor.

I'm going to play for you an excerpt

Glenn Gray'in kitabından

from this book by Glenn Gray.

bir pasaj çalacağım.

Gray was a soldier in the American army in World War II.

Gray 2. Dünya Savaşında Amerikan ordusundaydı.

And after the war he interviewed a lot of other soldiers

Ve savaştan sonra birçok askerle röportaj yaptı

and wrote about the experience of men in battle.

ve savaşan adamların deneyimleri hakkında yazdı.

Here's a key passage

İşte merdivenleri anlatan

where he basically describes the staircase.

anahtar bölüm:

(Video) Glenn Gray: Many veterans will admit

(Video) Glenn Gray: Eski askerlerin çoğu

that the experience of communal effort in battle

savaş esnasındaki ortak deneyimlerinin

has been the high point of their lives.

hayatlarının en üst noktası olduğunu söyler.

"I" passes insensibly into a "we,"

"Ben" farketmeden "Biz"e dönüşür

"my" becomes "our"

"benim" yerine "bizim" gelir

and individual faith

ve bireysel inanç

loses its central importance.

merkezi önemini yitirir.

I believe that it is nothing less

Bunun, ölümsüzlük teminatının

than the assurance of immortality

o anlarda kendini kurban etmeyi

that makes self-sacrifice at these moments

kolaylaştırmasından daha önemsiz

so relatively easy.

olduğunu sanmıyorum.

I may fall, but I do not die,

Düşebilirim, ama ölmem,

for that which is real in me goes forward

bunun için içimdeki gerçek ben ilerler

and lives on in the comrades

ve onlar için hayatımdan vazgeçtiğim

for whom I gave up my life.

dostlarımla yaşamaya devam eder.

JH: So what all of these cases have in common

JH: Tüm bu durumların arasındaki ortak özellik

is that the self seems to thin out, or melt away,

öz-benliğin incelmesi ya da eriyip gitmesi,

and it feels good, it feels really good,

ve bu çok çok iyi hissettiriyor,

in a way totally unlike anything we feel in our normal lives.

normal hayatlarımızı yaşarkenki hiçbir şeye benzemiyor.

It feels somehow uplifting.

Canlandırıcı bir his yaratıyor.

This idea that we move up was central in the writing

Yükseldiğimiz firkri, Fransız sosyolog

of the great French sociologist Emile Durkheim.

Emile Durkheim'ın yazısında anafikirdi.

Durkheim even called us Homo duplex,

Hatta Durkheim bizi birbirini tamamlayan, iki seviyeli

or two-level man.

insan olarak tanımlıyor.

The lower level he called the level of the profane.

Bunun bir alt seviyesine dindışılık seviyesi diyor.

Now profane is the opposite of sacred.

Dindışı kutsallığın zıttı oluyor.

It just means ordinary or common.

Sadece sıradan anlamına geliyor.

And in our ordinary lives we exist as individuals.

Ve sıradan hayatlarımızda bireysel olarak varoluyoruz.

We want to satisfy our individual desires.

Bireysel arzularımızı tatmin etmek istiyoruz.

We pursue our individual goals.

Bireysel hedeflerimizi gerçekleştiriyoruz.

But sometimes something happens

Ama bazen bu seviyenin değişimini

that triggers a phase change.

tetikleyen bir şeyler oluyor.

Individuals unite

Bireyler birleşiyor

into a team, a movement or a nation,

ve bir takım, bir hareket ya da bir ulus oluyorlar,

which is far more than the sum of its parts.

tek tek parçalarından çok farklı bir oluşum.

Durkheim called this level the level of the sacred

Durkheim bu seviyeye, kutsallık seviyesi diyor

because he believed that the function of religion

çünkü dinin işlevinin insanları bir grup içinde,

was to unite people into a group,

ahlaki bir topluluğa dönüştürmek

into a moral community.

olduğuna inanıyordu.

Durkheim believed that anything that unites us

Durkheim bizi birleştiren her ne ise kutsallık

takes on an air of sacredness.

havasında yükseldiğine inanıyordu.

And once people circle around

Ve insanlar kutsal bir değerin ya da nesnenin

some sacred object or value,

etrafında döndüklerinde,

they'll then work as a team and fight to defend it.

onu savunmak için de beraber savaşabilecek bir takım oluveriyorlar.

Durkheim wrote

Durkheim

about a set of intense collective emotions

yoğun ortak duygularla ilgili

that accomplish this miracle of E pluribus unum,

"Hepimiz biriz" mucizesini yaratabildiğini

of making a group out of individuals.

ve bireylerden bir grup oluşturabildiğini yazmıştı.

Think of the collective joy in Britain

2. Dünya savaşı bittiğinde

on the day World War II ended.

Britanya'daki ortak neşeyi bir düşünün.

Think of the collective anger in Tahrir Square,

Tahrir Meydanı'ndaki

which brought down a dictator.

bir diktatörü deviren ortak öfkeyi.

And think of the collective grief

Ve 9/11'den sonra

in the United States

hepimizi bir araya getiren

that we all felt, that brought us all together,

hepimizin hissettiği

after 9/11.

ortak acıyı.

So let me summarize where we are.

Nerede olduğumuzu özetleyecek olursam,

I'm saying that the capacity for self-transcendence

Diyorum ki, kendinden geçme kapasitesi

is just a basic part of being human.

sadece insan olmanın doğasında var.

I'm offering the metaphor

Kafamızın içinde var olan bir

of a staircase in the mind.

merdiven metaforunu kullanıyorum.

I'm saying we are Homo duplex

Hepimizin aslında birbirini tamamladığını,

and this staircase takes us up from the profane level

ve bu merdivenlerin bizi dindışı seviyeden

to the level of the sacred.

kutsallığa taşıdığını söylüyorum.

When we climb that staircase,

Bu merdivene tırmandığımızda,

self-interest fades away,

benliğimize olan ilgi azalıyor,

we become just much less self-interested,

daha az bencil oluyoruz,

and we feel as though we are better, nobler

ve bu bizi daha iyi, daha asil ve yükselmiş

and somehow uplifted.

hissettiriyor.

So here's the million-dollar question

Şimdi benim gibi sosyal bilimciler için

for social scientists like me:

milyonluk sorumuza gelelim:

Is the staircase

Bu merdiven

a feature of our evolutionary design?

evrimsel tasarımın bir parçası mı?

Is it a product of natural selection,

Doğal seleksiyonun, ellerimiz gibi

like our hands?

birer ürünü mü?

Or is it a bug, a mistake in the system --

Yoksa sistemdeki bir virüs mü --

this religious stuff is just something

bu dini şeyler, beynimizde

that happens when the wires cross in the brain --

bir şeylerin ters gitmesiyle oluşan bir hata mı --

Jill has a stroke and she has this religious experience,

Jill bir felç geçirdi ve bu dini deneyimi yaşadı,

it's just a mistake?

bu sadece bir hata mıydı?

Well many scientists who study religion take this view.

Din üzerine çalışan bilimadamları böyle diyorlar.

The New Atheists, for example,

Mesela, Yeni Ateistler

argue that religion is a set of memes,

dinin parazit gen taklitlerinden

sort of parasitic memes,

ortaya çıktığını iddia ediyor,

that get inside our minds

bu parazitler zihnimize giriyor ve

and make us do all kinds of crazy religious stuff,

her türlü çılgın dini şeyi yapmamızı sağlıyor.

self-destructive stuff, like suicide bombing.

Kendimizi yok eden şeyler, mesela intihar bombacılığı.

And after all,

Yine de,

how could it ever be good for us

kendimizi kaybetmenin

to lose ourselves?

bize ne yararı var?

How could it ever be adaptive

Nasıl oluyor da organizmalar

for any organism

kişisel çıkarlardan vazgeçmenin

to overcome self-interest?

edinilmesi gereken bir özellik olduğuna karar veriyor?

Well let me show you.

Şöyle göstereyim.

In "The Descent of Man,"

"İnsanın Türeyişi" kitabında

Charles Darwin wrote a great deal

Charles Darwin ahlakın evrimi üzerine

about the evolution of morality --

çok şey yazmıştı --

where did it come from, why do we have it.

nereden geldiğini ve neden sahip olduğumuzu.

Darwin noted that many of our virtues

Darwin erdemlerimizin çoğunun

are of very little use to ourselves,

kendimize az yararı olduğunu,

but they're of great use to our groups.

ama içinde yaşadığımız gruplar için yararlı olduğunu söyler.

He wrote about the scenario

İlk insan kabilelerinden ikisinin

in which two tribes of early humans

iletişime geçip, rekabete başladığı

would have come in contact and competition.

bir senaryosu vardı.

He said, "If the one tribe included

Şöyle anlatıyor: "Eğer bir kabilede

a great number of courageous, sympathetic

hatrı sayılır sayıda cesur, anlayışlı

and faithful members

ve inançlı üyeler varsa

who are always ready to aid and defend each other,

ve bunlar birbirlerini korumaya hazırlarsa

this tribe would succeed better

bu kabile başarılı olur

and conquer the other."

ve diğerini fetheder."

He went on to say that "Selfish and contentious people

Şöyle devam ediyor: "Bencil ve çekişmeli bir halk

will not cohere,

birbirine tutunamaz

and without coherence

ve birlik olmayınca

nothing can be effected."

hiçbir etki yaratılamaz."

In other words,

Başka bir deyişle,

Charles Darwin believed

Charles Darwin

in group selection.

grup seleksiyonuna inanıyordu.

Now this idea has been very controversial for the last 40 years,

Bu fikir, son 40 yıldır tartışmalı bir konu olmuştur,

but it's about to make a major comeback this year,

ama bu yıl büyük bir sonuca bağlanmak üzere,

especially after E.O. Wilson's book comes out in April,

özellikle E. O. Wilson'ın kitabı nisanda çıktıktan sonra,

making a very strong case

bizim ve bazı başka türlerin

that we, and several other species,

grup seleksiyonunun ürünleri olduğumuz

are products of group selection.

konusunda iddialı bir kitap.

But really the way to think about this

Ama bu konuyu düşünmenin yolu

is as multilevel selection.

çok-seviyeli bir seçim.

So look at it this way:

Şimdi bir de bu yönden bakın:

You've got competition going on within groups and across groups.

Kendi grubunuz içinde ve başka diğer gruplarla rekabet içerisindesiniz.

So here's a group of guys on a college crew team.

Bir üniversite kürek takımı.

Within this team

Bu grup içinde

there's competition.

rekabet var.

There are guys competing with each other.

Birbiriyle yarışan gençler var.

The slowest rowers, the weakest rowers, are going to get cut from the team.

En yavaş kürekçiler, en zayıfları, takımdan çıkarılacaklar.

And only a few of these guys are going to go on in the sport.

Ve bu gençlerin sadece birkaçı bu spora devam edecek.

Maybe one of them will make it to the Olympics.

Hatta biri olimpiyatlara bile katılabilir.

So within the team,

Yani takım içinde,

their interests are actually pitted against each other.

benlikleri birbirlerine karşı yarışıyor.

And sometimes it would be advantageous

Ve bazen, birisinin diğerlerini

for one of these guys

sabotaj etmesi

to try to sabotage the other guys.

kendisine avantaj sağlayabilir

Maybe he'll badmouth his chief rival

Belki de koça en iyi rakibini

to the coach.

kötüleyecek.

But while that competition is going on

Ama bot içindeki bu rekabet

within the boat,

sürerken,

this competition is going on across boats.

botlar arası bir yarışma da devam ediyor.

And once you put these guys in a boat competing with another boat,

Ve bu çekişmeli gençleri başka bir botla yarışsın diye bir bota koyduğunuzda,

now they've got no choice but to cooperate

ortak çalışmak dışında bir şansları kalmıyor

because they're all in the same boat.

çünkü artık aynı bottalar.

They can only win

Sadece takım olarak

if they all pull together as a team.

çalıştıklarında kazanabilirler.

I mean, these things sound trite,

Size klişe gibi gelebilir,

but they are deep evolutionary truths.

ama bunlar derin evrimsel gerçekler.

The main argument against group selection

Grup seleksiyonuna karşı kullanılan argümanlar

has always been

her zaman şöyle olmuştur:

that, well sure, it would be nice to have a group of cooperators,

grup içerisinde ortak çalışanların olması çok iyi ama

but as soon as you have a group of cooperators,

ortak çalışanlar varsa,

they're just going to get taken over by free-riders,

diğerlerinin çalışmalarını sömürerek üstünleşecek

individuals that are going to exploit the hard work of the others.

beleşçiler de ortaya çıkacaktır.

Let me illustrate this for you.

Şöyle açıklayayım.

Suppose we've got a group of little organisms --

küçük organizmalardan oluşan bir grubunuz var --

they can be bacteria, they can be hamsters; it doesn't matter what --

bakteriler olabilir, hamsterlar olabilir; ne olduğu mühim değil. --

and let's suppose that this little group here, they evolved to be cooperative.

ve diyelim ki bu küçük grup ortak çalışmak üzere evriliyorlar.

Well that's great. They graze, they defend each other,

Gayet iyi. Birbirlerine destek olup koruyorlar,

they work together, they generate wealth.

beraber çalışıyor ve rahatlığa ulaşıyorlar.

And as you'll see in this simulation,

Bu simülasyonda göreceğiniz gibi,

as they interact they gain points, as it were, they grow,

kazanç noktalarına ulaştıklarında, büyüyorlar

and when they've doubled in size, you'll see them split,

ve boyutları iki katına ulaşınca, bölünüyorlar

and that's how they reproduce and the population grows.

ve böylece çoğalıyorlar ve nüfus artıyor.

But suppose then that one of them mutates.

Ama diyelim ki, bir tanesi mutasyona uğruyor.

There's a mutation in the gene

Geninde bir mutasyon oluşuyor

and one of them mutates to follow a selfish strategy.

ve bencil bir yol izlemeye programlanıyor.

It takes advantage of the others.

Diğerlerini kullanmaya başlıyor.

And so when a green interacts with a blue,

Ve bir yeşil, maviyle karşılaşınca,

you'll see the green gets larger and the blue gets smaller.

yeşilin büyüdüğünü ve mavinin küçüldüğünü görüyorsunuz.

So here's how things play out.

İşler bu şekilde yürüyor.

We start with just one green,

Sadece bir yeşille başlıyoruz,

and as it interacts

ve diğerlerine ulaşınca

it gains wealth or points or food.

güçlerini, puanlarını ya da yiyeceklerini alıyor.

And in short order, the cooperators are done for.

Ve kısa zamanda, ortak çalışmacılar tükeniyorlar.

The free-riders have taken over.

Beleşçiler herşeyi ele geçiriyor.

If a group cannot solve the free-rider problem

Eğer bir grup beleşçi problemini çözmezse

then it cannot reap the benefits of cooperation

ortak çalışmanın faydalarından yararlanamaz

and group selection cannot get started.

ve grup seleksiyonu başlayamaz.

But there are solutions to the free-rider problem.

Ancak, beleşçi probleminin çözümleri var.

It's not that hard a problem.

O kadar da zor bir problem değil.

In fact, nature has solved it many, many times.

Aslında, doğa bunu pek çok kez çözdü.

And nature's favorite solution

Ve doğanın en sevdiği çözüm

is to put everyone in the same boat.

herkesi aynı bota koymak.

For example,

Mesela,

why is it that the mitochondria in every cell

her hücrede mitokondrinin neden

has its own DNA,

kendi DNAsı var?

totally separate from the DNA in the nucleus?

Neden çekirdeğin DNAsından tamamen ayrı?

It's because they used to be

Çünkü ikisi eskiden

separate free-living bacteria

ayrı yaşayan bakterilerdi

and they came together

ve biraraya gelerek

and became a superorganism.

bir süperorganizma oluşturdular.

Somehow or other -- maybe one swallowed another; we'll never know exactly why --

Öyle ya da böyle -- belki biri birini yutuverdi; nasıl olduğunu asla bilemeyeceğiz --

but once they got a membrane around them,

ama çevrelerinde çeperleri oluşunca

they were all in the same membrane,

artık aynı çeperin içinde olunca,

now all the wealth-created division of labor,

çalışmalarının üreteceği bolluk ve güç,

all the greatness created by cooperation,

ortaklığın yarattığı tüm iyilik,

stays locked inside the membrane

çeperin içinde kalacak

and we've got a superorganism.

ve artık bir süperorganizmamız var.

And now let's rerun the simulation

Hadi simülasyonu yeniden oynatalım

putting one of these superorganisms

ve bu sefer süperorganizmamızı

into a population of free-riders, of defectors, of cheaters

beleşçilerin, asalakların, sahtekarların olduğu topluluğun içine atalım

and look what happens.

ve bakın ne oluyor:

A superorganism can basically take what it wants.

Bir süperorganizma istediği şeyi kolayca alıyor.

It's so big and powerful and efficient

O kadar büyük, güçlü ve etkili ki,

that it can take resources

kaynakları yeşillerden,

from the greens, from the defectors, the cheaters.

beleşçilerden, sahtekarlardan kolayca alıyor.

And pretty soon the whole population

Ve çok kısa sürede tüm popülasyon

is actually composed of these new superorganisms.

bu süperorganizmalardan oluşuyor.

What I've shown you here

Burada size gösterdiğim şeye

is sometimes called a major transition

bazen evrimsel tarihte

in evolutionary history.

büyük geçiş deniyor.

Darwin's laws don't change,

Darwin'in kanunları değişmez,

but now there's a new kind of player on the field

ama şimdi sahada yeni bir tür oyuncu var

and things begin to look very different.

ve herşey farklılaşmaya başlıyor.

Now this transition was not a one-time freak of nature

Bu geçiş doğada sadece bir defa ortaya çıkan

that just happened with some bacteria.

ve bazı bakterilerin başına gelen bir kaza değil.

It happened again

120-140 milyon yıl önce

about 120 or a 140 million years ago

yine ortaya çıktı:

when some solitary wasps

yalnız yaşayan yaban arıları

began creating little simple, primitive

basit ilkel yuvalarını,

nests, or hives.

kovanlarını yaparken.

Once several wasps were all together in the same hive,

Birkaç yaban arısı aynı kovana yerleşince,

they had no choice but to cooperate,

beraber çalışmaktan başka şansları kalmadı,

because pretty soon they were locked into competition

çünkü kısa sürede kendilerini diğer kovanlarla rekabet

with other hives.

içerisinde buldular.

And the most cohesive hives won,

Ve Darwin'in dediği gibi

just as Darwin said.

en uyumlu çalışan kovan kazandı.

These early wasps

Bu ilkel yaban arıları

gave rise to the bees and the ants

dünyayı kaplayan ve biyosferi değiştiren

that have covered the world

arılara ve karıncalara

and changed the biosphere.

bir başlangıç oldular.

And it happened again,

Ve sonra tekrar oldu,

even more spectacularly,

bu defa daha olağanüstü şekilde,

in the last half-million years

son yarım milyon yıl önce

when our own ancestors

atalarımız toplumsal

became cultural creatures,

varlıklar olmaya başladıklarında,

they came together around a hearth or a campfire,

kamp ateşinin etrafında bir araya gelip

they divided labor,

işleri paylaştıklarında,

they began painting their bodies, they spoke their own dialects,

vücutlarını boyayıp, ortak dillerini konuşmaya başladılar

and eventually they worshiped their own gods.

ve zamanla ortak tanrılarına tapındılar.

Once they were all in the same tribe,

Aynı kabileden olduklarında,

they could keep the benefits of cooperation locked inside.

ortaklıklarının faydalarını da içeride tuttular.

And they unlocked the most powerful force

Ve bu gezegen üzerinde bilinen

ever known on this planet,

en güçlü silahı buldular,

which is human cooperation --

ortak çalışma --

a force for construction

yapıcı olduğu kadar

and destruction.

yıkıcı bir silah.

Of course, human groups are nowhere near as cohesive

Elbette, insan grupları hiç bir zaman arı kovanlarındaki kadar

as beehives.

uyumlu olmadılar.

Human groups may look like hives for brief moments,

İlk başlarda arı kovanı gibi görünseler de

but they tend to then break apart.

sonradan dağılmaya meyilliler.

We're not locked into cooperation the way bees and ants are.

Bizler ortak çalışmaya arılar ya da karıncalar kadar sıkıca bağlı değiliz.

In fact, often,

Aslında, sık sık

as we've seen happen in a lot of the Arab Spring revolts,

Arap Baharı ayaklanmalarında da gördüğümüz gibi,

often those divisions are along religious lines.

bu bölünmeler dini çizgiler üzerinde ortaya çıkıyor.

Nonetheless, when people do come together

Ancak, insanlar bir araya geldiklerinde

and put themselves all into the same movement,

ve aynı hareketin parçası olduklarında

they can move mountains.

dağları yerinden oynatabilirler.

Look at the people in these photos I've been showing you.

Size gösterdiğim fotoğraflardaki insanlara bir bakın.

Do you think they're there

Sizce sadece kişisel çıkarları

pursuing their self-interest?

için mi oradalar?

Or are they pursuing communal interest,

Yoksa, kendilerinden vazgeçip

which requires them to lose themselves

bir bütünün parçası olmalarını sağlayan

and become simply a part of a whole?

bir toplumsal çıkar için mi oradalar?

Okay, so that was my Talk

Tamam, işte bu, benim konuşmamın

delivered in the standard TED way.

TED standartlarında yapılmış haliydi.

And now I'm going to give the whole Talk over again

Ve şimdi, tüm konuşmamı yeniden

in three minutes

üç dakika içinde

in a more full-spectrum sort of way.

görüntülü şekilde yapacağım.

(Music)

(Müzik)

(Video) Jonathan Haidt: We humans have many varieties

(Video) Jonathan Haidt: Biz insanların çeşitli

of religious experience,

dini deneyimleri vardır,

as William James explained.

diye açıklar William James.

One of the most common is climbing the secret staircase

En yaygını gizemli merdivenleri tırmanıp

and losing ourselves.

kendimizi kaybetmektir.

The staircase takes us

Bu merdiven bizi

from the experience of life as profane or ordinary

dindışı ya da sıradan hayatlarımızdan çıkarıp

upwards to the experience of life as sacred,

kutsal ya da derinden bağlı hayat deneyimlerine

or deeply interconnected.

götürür.

We are Homo duplex,

Durkheim'ın açıklamalarına göre

as Durkheim explained.

biz birbirimize bağlıyız.

And we are Homo duplex

Darwin'e göre de bağlıyız çünkü

because we evolved by multilevel selection,

çoklu seçimlerden geçerek

as Darwin explained.

evrimleştik.

I can't be certain if the staircase is an adaptation

Bu merdivenlerin bir adaptasyon mu yoksa

rather than a bug,

sadece bir hata mı olduğunu bilemiyorum,

but if it is an adaptation,

ama adaptasyonsa,

then the implications are profound.

bunu anlamı çok derin.

If it is an adaptation,

Adaptasyonsa,

then we evolved to be religious.

dindar olmak üzere evrildik.

I don't mean that we evolved

Devasa dini oluşumlara katılmak

to join gigantic organized religions.

için evrildiğimizi söylemiyorum.

Those things came along too recently.

Tüm bunlar çok yeni ortaya çıktı.

I mean that we evolved

Demek istediğim

to see sacredness all around us

etrafımızdaki kutsallığı görmek ve

and to join with others into teams

diğerlerine katılarak

and circle around sacred objects,

kutsal nesneleri, insanları ve düşünceleri

people and ideas.

tavaf etmek için evrildiğimiz.

This is why politics is so tribal.

Bu yüzden siyaset böylesine kabul görüyor.

Politics is partly profane, it's partly about self-interest,

Siyaset biraz profan, biraz da kişisel çıkarlara hitap ediyor.

but politics is also about sacredness.

Ama aynı zamanda da kutsallıkla ilgili.

It's about joining with others

Diğerleriyle bir araya gelip

to pursue moral ideas.

ahlaki fikirleri takip etmekle ilgil.

It's about the eternal struggle between good and evil,

İyi ile kötü arasındaki o sonsuz savaşla ilgili,

and we all believe we're on the good team.

ve hepimiz kendimizin iyi tarafta olduğuna inanıyoruz.

And most importantly,

Ve daha da önemlisi,

if the staircase is real,

merdiven gerçekse,

it explains the persistent undercurrent

bu bize modern hayattaki

of dissatisfaction in modern life.

daimi tatminsizlik eğilimini açıklar.

Because human beings are, to some extent,

Çünkü insanoğlu, bir bakıma,

hivish creatures like bees.

arılar gibi toplu yaşayan varlıklardır.

We're bees. We busted out of the hive during the Enlightenment.

Biz arıyız. Aydınlanma sürecinde kovanlarımızdan çıktık.

We broke down the old institutions

Eski oluşumları yıktık ve

and brought liberty to the oppressed.

ezilenlere özgürlüğü getirdik.

We unleashed Earth-changing creativity

Dünyayı değiştiren yaratıcılığı serbest bıraktık

and generated vast wealth and comfort.

ve sonsuz rahatı ve zenginliği başlattık.

Nowadays we fly around

Bugünlerde ise yalnız arılar gibi

like individual bees exulting in our freedom.

özgürlüğümüzü kutlayarak etrafta uçuşuyoruz.

But sometimes we wonder:

Ama bazen de merak ediyoruz:

Is this all there is?

Hepsi bu mu?

What should I do with my life?

Hayatımla ne yapmalıyım?

What's missing?

Eksik olan ne?

What's missing is that we are Homo duplex,

Eksik olan birbirimize bağlı olmamıza rağmen,

but modern, secular society was built

modern ve laik toplumun, dindışı ve sıradan olan

to satisfy our lower, profane selves.

benliklerimizi tatmin etmek için kurulmuş olması.

It's really comfortable down here on the lower level.

Bu aşağı seviyede hayat gerçekten rahat.

Come, have a seat in my home entertainment center.

Gel ve ev-eğlence merkezimde yerini al.

One great challenge of modern life

Modern hayatın en zor yanı ise

is to find the staircase amid all the clutter

merdivenleri tüm o karışıklığın ortasında bulmak

and then to do something good and noble

ve tepeye tırmanarak

once you climb to the top.

asil ve iyi bir şey yapmak.

I see this desire in my students at the University of Virginia.

Bu isteği Virginia Üniversitesi'ndeki öğrencilerimde görüyorum.

They all want to find a cause or calling

Kendilerini içine atabilecekleri

that they can throw themselves into.

bir çağrı ya da bir amaç bulmak istiyorlar.

They're all searching for their staircase.

Hepsi kendi merdivenini arıyor.

And that gives me hope

Ve insanların sadece bencil

because people are not purely selfish.

olmadıklarını görmek bana umut veriyor.

Most people long to overcome pettiness

Çoğu insan küçüklüklerinin üstesinden gelmek

and become part of something larger.

ve daha büyük bir şeyin parçası olmak istiyor.

And this explains the extraordinary resonance

Ve bu da 400 yıl önce ortaya çıkan

of this simple metaphor

metaforun olağanüstü

conjured up nearly 400 years ago.

yankılanışını açıklıyor.

"No man is an island

"Hiç kimse sadece kendinden oluşan

entire of itself.

bir ada değildir.

Every man is a piece of the continent,

Herkes anakarayı oluşturan

a part of the main."

bütünlüğün bir parçasıdır."

JH: Thank you.

JH: Teşekkürler.

(Applause)

(Alkışlar)