How do you explain consciousness? | David Chalmers

Translator: Levan Lashauri Reviewer: Tamta Makharadze

Right now

ამ წამს

you have a movie playing inside your head.

თქვენ თავში ფილმია გაშვებული.

It's an amazing multi-track movie.

ეს საოცარი მრავალნაკადიანი ფილმია.

It has 3D vision and surround sound

ის სამგანზომილებიანია, სივრცული ხმით,

for what you're seeing and hearing right now,

იმაზე რასაც ხედავთ და გესმით ამჟამად.

but that's just the start of it.

მაგრამ ეს მხოლოდ დასაწყისია.

Your movie has smell and taste and touch.

თქვენს ფილმს აქვს სუნი, გემო და შეხება.

It has a sense of your body,

მას აქვს თქვენი სხეულის შეგრძნება,

pain, hunger, orgasms.

ტკივილი, შიმშილი, ორგაზმი.

It has emotions,

მას აქვს ემოციები,

anger and happiness.

სიბრაზე და ბედნიერება.

It has memories, like scenes from your childhood

მას აქვს მეხსიერება. მაგალითად თქვენი ბავშვობის მოგონებები,

playing before you.

რომელიც გახსენდებათ.

And it has this constant voiceover narrative

და მას ახლავს მუდმივი ხმა,

in your stream of conscious thinking.

ცნობიერების თქვენ ნაკადში.

At the heart of this movie is you

ამ ფილმის შუაგულში თქვენ ხართ,

experiencing all this directly.

რომელიც ამ ყველაფერს უშუალოდ გამოცდით.

This movie is your stream of consciousness,

ეს ფილმი თქვენი ცნობიერების ნაკადია.

the subject of experience

სუბიექტი,

of the mind and the world.

რომელიც გონებას და მსოფლიოს შეიგრძნობს.

Consciousness is one of the fundamental facts

ცნობიერება ადამიანის არსებობის,

of human existence.

ერთ-ერთი ფუნდამენტური ფაქტია.

Each of us is conscious.

ყოველი ჩვენგანი ცნობიერია.

We all have our own inner movie,

ჩვენ ყველას გვაქვს საკუთარი შიდა ფილმი.

you and you and you.

თქვენც, თქვენც და თქვენც,

There's nothing we know about more directly.

სხვა არაფერთან გვაქვს ამაზე უშუალო შეხება.

At least, I know about my consciousness directly.

სულ ცოტა საკუთარ ცნობიერებასთან უშუალო შეხებაში ვარ,

I can't be certain that you guys are conscious.

დარწმუნებული არ ვარ თქვენ ცნობიერებაზე.

Consciousness also is what makes life worth living.

ცნობიერება ასევე ისაა, რაც ღირებულს ხდის ცხოვრებას.

If we weren't conscious, nothing in our lives

ცნობიერები რომ არ ვიყოთ, არაფერს ექნებოდა აზრი და ფასი

would have meaning or value.

ჩვენ ცხოვრებაში.

But at the same time, it's the most

მაგრამ ამავე დროს,

mysterious phenomenon in the universe.

ცნობიერება ყველაზე იდუმალი მოვლენაა სამყაროში.

Why are we conscious?

რატომ ვართ ცნობიერები?

Why do we have these inner movies?

რატომ გვაქვს ეს შიდა ფილმი?

Why aren't we just robots

რატომ არ ვართ უბრალოდ რობოტები,

who process all this input,

რომლებიც ყველა შემავალ სიგნალს ამუშავებენ

produce all that output,

და საპასუხო რეაქციას აბრუნებენ,

without experiencing the inner movie at all?

რამე შიდა ფილმის შეგრძნების გარეშე?

Right now, nobody knows the answers

ამჟამად ამ კითხვებზე პასუხი

to those questions.

არავინ იცის.

I'm going to suggest that to integrate consciousness

მინდა გითხრათ, რომ ცნობიერების მეცნიერებაში ინტეგრირებისთვის,

into science, some radical ideas may be needed.

გარკვეული რადიკალური იდეები შეიძლება იყოს საჭირო.

Some people say a science of consciousness

ზოგი ამბობს, რომ ცნობიერების მეცნიერული შესწავლა

is impossible.

შეუძლებელია.

Science, by its nature, is objective.

მეცნიერება თავისი არსით ობიექტურია.

Consciousness, by its nature, is subjective.

ცნობიერება კი, თავისი არსით - სუბიექტური.

So there can never be a science of consciousness.

ამიტომ შეუძლებელია არსებობდეს ცნობიერების მეცნიერება.

For much of the 20th century, that view held sway.

მე-20 საუკუნეში უმეტესად ეს მოსაზრება დომინირებდა.

Psychologists studied behavior objectively,

ფსიქოლოგები ქცევებს ობიექტურად იკვლევდნენ,

neuroscientists studied the brain objectively,

ნეირომეცნერები ტვინს ობიექტურად იკვლევდნენ

and nobody even mentioned consciousness.

და ცნობიერებას არავინ არც კი ახსენებდა.

Even 30 years ago, when TED got started,

30 წლის წინაც კი, როცა TED შეიქმნა,

there was very little scientific work

ძალიან ცოტა სამეცნიერო მასალა

on consciousness.

არსებობდა ცნობიერებაზე.

Now, about 20 years ago,

დაახლოებით 20 წლის წინ,

all that began to change.

ამ ყველაფრის ცვლილება დაიწყო.

Neuroscientists like Francis Crick

ფრანსის კრიკისნაირმა ნეირომეცნიერებმა

and physicists like Roger Penrose

როჯერ პენროუზისნაირმა ფიზიკოსებმა თქვეს,

said now is the time for science

რომ დროა მეცნიერებამ

to attack consciousness.

ცნობიერებას შეუტიოს.

And since then, there's been a real explosion,

მას შემდეგ, ცნობიერებაზე

a flowering of scientific work

სამეცნიერო მუშაობის

on consciousness.

ნამდვილი ბუმი დაიწყო.

And this work has been wonderful. It's been great.

ეს მუშაობა შესანიშნავი და დიდებულია,

But it also has some fundamental

მაგრამ მას ასევე ზოგიერთი ფუნდამენტური

limitations so far.

შეზღუდვა ახასიათებს ჯერ-ჯერობით.

The centerpiece

ბოლო წლებში

of the science of consciousness in recent years

ცნობიერების მეცნიერებაში მთავარი მიმართულება

has been the search for correlations,

არის კორელაციების ძიება.

correlations between certain areas of the brain

კორელაციების ძიება ტვინის გარკვეულ უბნებს

and certain states of consciousness.

და ცნობიერების გარკვეულ მდგომარეობებს შორის.

We saw some of this kind of work

ჩვენ ეს ვნახეთ,

from Nancy Kanwisher and the wonderful work

ნენსი კენვიშერის შესანიშნავ ნაშრომში,

she presented just a few minutes ago.

რომელიც მან რამდენიმე წუთის წინ წარმოადგინა.

Now we understand much better, for example,

ამჟამად ჩვენ ბევრად უკეთ ვიცით, მაგალითად,

the kinds of brain areas that go along with

ტვინის ის ნაწილები, რომლებიც სახეების დანახვის

the conscious experience of seeing faces

ცნობიერ შეგრძნებებს შეესბამება,

or of feeling pain

ან ტკივილის შეგრძნებებს,

or of feeling happy.

ან ბედნიერების განცდებს.

But this is still a science of correlations.

მაგრამ ეს ისევ კორელაციების მეცნიერებაა.

It's not a science of explanations.

ეს არაა ახსნების მეცნიერება.

We know that these brain areas

ჩვენ ვიცით, რომ ტვინის ეს ნაწილები

go along with certain kinds of conscious experience,

გარკვეულ ცნობიერ გამოცდილებას შეესაბამება,

but we don't know why they do.

მაგრამ არ ვიცით რატომაა ასე.

I like to put this by saying

ამაზე ვამბობ ხოლმე,

that this kind of work from neuroscience

რომ ასეთი ნეირომეცნიერება

is answering some of the questions

პასუხსობს ზოგიერთ კითხვებს,

we want answered about consciousness,

რომლებიც გაგვაჩნია ცნობიერებაზე.

the questions about what certain brain areas do

კითხვებს იმაზე, თუ რას აკეთებენ ტვინის გარკვეული უბნები

and what they correlate with.

და რასთან არიან კორელაციაში,

But in a certain sense, those are the easy problems.

მაგრამ გარკვეული აზრით, ეს მარტივი პრობლემებია.

No knock on the neuroscientists.

ნეირომეცნიერებს არ ვაკნინებ.

There are no truly easy problems with consciousness.

სინამდვილეში ცნობიერებაში არ არსებობს მარტივი პრობლემები,

But it doesn't address the real mystery

მაგრამ ეს კვლევები არ ეხმიანება რეალურ იდუმალებას,

at the core of this subject:

რომელიც მთავარია ამ საკითხში:

why is it that all that physical processing in a brain

რატომ უნდა ახლავდეს ტვინში

should be accompanied by consciousness at all?

ყველა ფიზიკური პროცესს საერთოდ ცნობიერება?

Why is there this inner subjective movie?

რატომ არსებობს ეს შიდა სუბიექტური ფილმი?

Right now, we don't really have a bead on that.

ამჟამად ჩვენ ნამდვილად არ გვაქვს წარმოდგენა ამაზე.

And you might say,

თქვენ შეიძლება თქვათ,

let's just give neuroscience a few years.

მივცეთ ნეირომეცნიერებას რამდენიმე წელი და აღმოჩნდება,

It'll turn out to be another emergent phenomenon

რომ ეს ელემენტებისგან წარმოქმნილი მორიგი გაუთვალისწინებელი მოვლენაა,

like traffic jams, like hurricanes,

როგორც საცობები, ან ქარიშხალი,

like life, and we'll figure it out.

როგორც სიცოცხლე და ასე გავარკვევთ.

The classical cases of emergence

ასეთი გაუთვალისწინებელი მოვლენის კლასიკური შემთხვევები

are all cases of emergent behavior,

ყველა ქცევითია,

how a traffic jam behaves,

როგორ იქცევა საცობი,

how a hurricane functions,

როგორ ფუნქციონირებს ქარიშხალი,

how a living organism reproduces

როგორ მრავლდებიან ცოცხალი ორგანიზმები,

and adapts and metabolizes,

როგორ განიცდიან ადაპტაციას და მეტაბოლიზმს.

all questions about objective functioning.

ყველა კითხვა ობიექტურ ფუნქციონირებაზეა.

You could apply that to the human brain

შეიძლება ეს ადამიანის ტვინზე გამოიყენო,

in explaining some of the behaviors

რაღაც ქცევების

და ადამიანის ტვინის ფუნქციების,

and the functions of the human brain

როგორც გაუთვალისწინებელი მოვლენის ასახსნელად:

as emergent phenomena:

how we walk, how we talk, how we play chess,

როგორ დავდივართ, როგორ ვლაპარაკობთ, როგორ ვთამაშობთ ჭადრაკს,

all these questions about behavior.

ქცევების შესახებ ყველა ამ კითხვის საპასუხოდ.

But when it comes to consciousness,

მაგრამ როცა საქმე ცნობიერებაზე მიდგება,

questions about behavior

კითხვები ქცევაზე,

are among the easy problems.

მარტივ პრობლემებს ეკუთვნის.

When it comes to the hard problem,

როცა საქმე რთულ პრობლემაზე მიდგება,

that's the question of why is it

ანუ კითხვაზე თუ რატომ ახლავს

that all this behavior

ყველა ამ ქცევას

is accompanied by subjective experience?

სუბიექტური გამოცდილება?

And here, the standard paradigm

და აქ უკვე გაუთვალისწინებელი მოვლენის

of emergence,

სტანდარტული პარადიგმა,

even the standard paradigms of neuroscience,

ასევე ნეირომეცნიერების სტანდარტული პარადიგმებიც,

don't really, so far, have that much to say.

ხელშესახებს ვერაფერს გვეუბნება.

Now, I'm a scientific materialist at heart.

მე სულით მეცნიერ-მატერიალისტი ვარ.

I want a scientific theory of consciousness

მსურს არსებობდეს ცნობიერების მეცნიერული თეორია,

that works,

რომელიც მუშაობს

and for a long time, I banged my head

და დიდი ხნის მანძილზე

against the wall

კედელს ვურტყამდი თავს,

looking for a theory of consciousness

რომ ცნობიერების თეორია შემექმნა,

in purely physical terms

წმინდა ფიზკურ ტერმინებში,

that would work.

რომელიც იმუშავებდა.

But I eventually came to the conclusion

მაგრამ საბოლოოდ იმ დასკვნამდე მივედი,

that that just didn't work for systematic reasons.

რომ ეს სისტემატური პრობლემების გამო არ გამოდის.

It's a long story,

ეს გრძელი ისტორიაა,

but the core idea is just that what you get

მაგრამ ძირითადი აზრი ისაა,

from purely reductionist explanations

რომ გამამარტივებელი ახსნები

in physical terms, in brain-based terms,

ფიზკიკურ ტერმინებში, ტვინის ტერმინებში,

is stories about the functioning of a system,

არის სისტემის ფუნქციონირებაზე,

its structure, its dynamics,

მის სტრუქტურაზე და დინამიკაზე,

the behavior it produces,

ქცევაზე რომელსაც ის წარმოშობს,

great for solving the easy problems —

მშევნიერია მარტივი პრობლემების გადასაჭრელად...

how we behave, how we function —

როგორ ვიქცევით, როგორ ვფუნქციონირებთ,

but when it comes to subjective experience —

მაგრამ როცა საქმე სუბიექტურ გამოცდილებას ეხება...

why does all this feel like something from the inside? —

რატომ ვგრძნობთ ამას, როგორც რაღაცას შიგნიდან?

that's something fundamentally new,

ეს რაღაც ფუნდამენტურად ახალია

and it's always a further question.

და ყოველთვის ჩნდება ახალი კითხვა.

So I think we're at a kind of impasse here.

ამიტომ ვფიქრობ გარკვეულ ჩიხში ვართ.

We've got this wonderful, great chain of explanation,

ჩვენ მიჩვეული ვართ ახსნების შესანიშნავ ჯაჭვს,

we're used to it, where physics explains chemistry,

როცა ფიზიკა ხსნის ქიმიას,

chemistry explains biology,

ქიმია ხსნის ბიოლოგიას,

biology explains parts of psychology.

ბიოლოგია ხსნის ფსიქოლოგიის ნაწილებს,

But consciousness

მაგრამ ცნობიერება

doesn't seem to fit into this picture.

ამ სურათში ვერ თავსდება.

On the one hand, it's a datum

ერთის მხრივ, მოცემულობაა,

that we're conscious.

რომ ჩვენ ცნობიერები ვართ.

On the other hand, we don't know how

მეორეს მხრივ, ჩვენ არ ვიცით

to accommodate it into our scientific view of the world.

როგორ ჩავსვათ ის მსოფლიოს ჩვენ მეცნიერულ წარმოდგენაში.

So I think consciousness right now

ვფიქრობ, რომ ამჟამად ცნობიერება

is a kind of anomaly,

გარკვეული ანომალიაა.

one that we need to integrate

ისეთი, რომლის ინტერგაციაც

into our view of the world, but we don't yet see how.

მსოფლიოს ჩვენეულ წარმოდგენაში უნდა მოვახდინოთ მაგრამ ჯერ არ ვიცით როგორ.

Faced with an anomaly like this,

როცა ასეთ ანომალიას ვეჯახებით,

radical ideas may be needed,

რადიკალური იდეები შეიძლება გახდეს საჭირო.

and I think that we may need one or two ideas

და მგონი გვჭირდება ერთი-ორი ისეთი იდეა,

that initially seem crazy

რომელიც თავიდან გიჟური ჩანს

before we can come to grips with consciousness

სანამ ცნობიერებას

scientifically.

მეცნიერულად ავხსნით.

Now, there are a few candidates

არსებობს ამ გიჟური აზრების

for what those crazy ideas might be.

რამდენიმე კანდიდატი.

My friend Dan Dennett, who's here today, has one.

ჩემს მეგობარს დენ დენეტს, რომელიც აქ არის, აქვს ასეთი იდეა.

His crazy idea is that there is no hard problem

მისი გიჟური იდეაა, რომ არ არსებობს

of consciousness.

ცნობიერების რთული პრობლემა.

The whole idea of the inner subjective movie

შიდა სუბიექტური ფილმის მთელი იდეა

involves a kind of illusion or confusion.

რაღაც ტიპის ილუზიით, ან გაუგებრობითაა განპირობებული.

Actually, all we've got to do is explain

რისი ახსნაც ჩვენ სინამდვილეში გვჭირდება

the objective functions, the behaviors of the brain,

არის ობიექტური ფუნქციონალობა და ტვინის ქცევა

and then we've explained everything

და ყველაფერი ახსნილი იქნება,

that needs to be explained.

რისი ახსნაცაა საჭირო.

Well I say, more power to him.

მე მას წარმატებას ვუსურვებდი.

That's the kind of radical idea

ეს ისეთი რადიკალური იდეაა,

that we need to explore

რომელიც უნდა გამოვიკვლიოთ,

if you want to have a purely reductionist

თუ გვინდა, რომ ტვინის დონეზე დაყვანილი

brain-based theory of consciousness.

ცნობიერების თეორია გვქონდეს.

At the same time, for me and for many other people,

ამავდროულად, ჩემთვის და სხვა ბევრისთვის,

that view is a bit too close to simply

ეს წარმოდგენა ზემდეტად ახლოსაა

denying the datum of consciousness

ცნობიერების მოცემულობის უარყოფასთან,

to be satisfactory.

იმისთვის რომ ამით დავკმაყოფილდეთ.

So I go in a different direction.

ამიტომ მე სხვა მიმართულებით მივდივარ.

In the time remaining,

დარჩენილ დროში,

I want to explore two crazy ideas

მინდა ორი გიჟური იდეა განვიხილო,

that I think may have some promise.

რომლებიც ვფიქრობ გარკვეული იმედის მომცემია.

The first crazy idea

პირველი გიჟური იდეაა,

is that consciousness is fundamental.

რომ ცნობიერება ფუნდამენტური მოვლენაა.

Physicists sometimes take some aspects of the universe

ფიზიკოსები ზოგჯერ სამყაროს ზოგიერთ ასპექტს,

as fundamental building blocks:

მის ფუნდამენტურ შემადგენელ ნაწილად იღებენ:

space and time and mass.

სივრცე, დრო და მასა.

They postulate fundamental laws governing them,

ისინი აყალიბებენ ფუნდამენტურ კანონებს, რომელიც მათ მართავს,

like the laws of gravity or of quantum mechanics.

როგორც გრავიტაციის კანონი, ან ქვანტური მექანიკა.

These fundamental properties and laws

ეს ფუნდამენტური თვისებები და კანონები,

aren't explained in terms of anything more basic.

არ აიხსნება რამე უფრო საბაზისო დონეზე,

Rather, they're taken as primitive,

არამედ ისინი მიღებულია, როგორც პირიმიტიული

and you build up the world from there.

და შემდეგ მასზე აგებ სამყაროს სურათს.

Now sometimes, the list of fundamentals expands.

პერიოდულად, ამ ფუნდამენტური სიდიდეების რაიდენობა იზრდება.

In the 19th century, Maxwell figured out

მე-19 საუკუნეში მაქსველმა აღმოაჩინა,

that you can't explain electromagnetic phenomena

რომ ელექტრომაგნიტური მოვლენის ახსნა

in terms of the existing fundamentals —

არსებული ფუნდამენტური სიდიდეებით,

space, time, mass, Newton's laws —

სივრცით, დროით, მასით, ნიუტონის კანონებით, შეუძლებელია.

so he postulated fundamental laws

ამიტომ მან ჩამოაყალიბა ელექტრომაგნიტურობის

of electromagnetism

ფუნდამენტური კანონები

and postulated electric charge

და ელექტრული მუხტი,

as a fundamental element

როგორც ფუნდამენტური ელემენტი,

that those laws govern.

რომელსაც ეს კანონები მართავენ.

I think that's the situation we're in

ვფიქრობ, ეს მდგომარეობა გვაქვს

with consciousness.

ცნობიერებასთან მიმართებაშიც.

If you can't explain consciousness

თუ ცნობერებას ვერ ვხსნით

in terms of the existing fundamentals —

არსებული ფუნდამენტური სიდიდეებით

space, time, mass, charge —

სივრცე, დრო, მასა, მუხტი...

then as a matter of logic, you need to expand the list.

მაშინ ლოგიკის ძალით, ეს სია უნდა გავაფართოვოთ.

The natural thing to do is to postulate

ბუნებრივი იქნებოდა ცნობიერება,

consciousness itself as something fundamental,

თავად მიგვეღო, როგორც ფუნდამენტური მოვლენა.

a fundamental building block of nature.

ბუნების ფუნდამენტური სტრუქტურის ნაწილი.

This doesn't mean you suddenly can't do science with it.

ეს არ ნიშნავს, რომ მას მეცნიერებაში ვეღარ გამოიყენებ.

This opens up the way for you to do science with it.

ეს მისი მეცნიერულად შესწავლის გზას ხსნის.

What we then need is to study

ამის შემდეგ ჩვენ გვჭირდება

the fundamental laws governing consciousness,

ცნობიერების მმართავი ფუნდამენტური კანონების შესწავლა.

the laws that connect consciousness

კანონების, რომელიც ცნობიერებას აკავშირებს

to other fundamentals: space, time, mass,

სხვა ფუნდამენტურ სიდიდეებთან: სივრცე, დრო, მასა,

physical processes.

ფიზიკურ პროცესებთან.

Physicists sometimes say

ფიზიკოსები ზოგჯერ ამბობენ,

that we want fundamental laws so simple

რომ ფუნდამენტური კანონები ისეთი მარტივი უნდა იყოს,

that we could write them on the front of a t-shirt.

რომ მათი დაწერა მაისურზე შეიძლებოდეს.

Well I think something like that is the situation

ვფიქრობ, დაახლოებით ეს მდგომარეობა გვაქვს

we're in with consciousness.

ცნობიერებასთან მიმართებაში.

We want to find fundamental laws so simple

ისეთი მარტივი ფუნდამენტური კანონები უნდა აღმოვაჩინოთ,

we could write them on the front of a t-shirt.

რომ მათი დაწერა მაისურზე შეიძლებოდეს.

We don't know what those laws are yet,

ჩვენ ჯერ არ ვიცით ეს კანონები,

but that's what we're after.

მაგრამ ესაა, რასაც ვეძებთ.

The second crazy idea

შემდეგი გიჟური იდეაა,

is that consciousness might be universal.

რომ ცნობიერება შეიძლება უნივესრალური იყოს.

Every system might have some degree

ყველა სისტემას შეიძლება ჰქონდეს

of consciousness.

ცნობიერება რაღაც დოზით.

ამ წარმოდგენას ზოგჯერ პანფსიქიზმს უწოდებენ:

This view is sometimes called panpsychism:

pan for all, psych for mind,

"პან" - ყველა და "ფსიქ" - გონება,

every system is conscious,

ყველა სისტემა ცნობიერია,

not just humans, dogs, mice, flies,

არა მხოლოდ ადამიანები, ძაღლები, თაგვები, ბუზები,

but even Rob Knight's microbes,

არამედ რობ ნაითის მიკრობებიც კი,

elementary particles.

ელემენტარული ნაწილაკები.

Even a photon has some degree of consciousness.

ფოტონებსაც კი აქვთ რაღაც დოზით ცნობიერება.

The idea is not that photons are intelligent

ეს იმას არ ნიშნავს, რომ ფოტონებს ინტელექტი აქვთ,

or thinking.

ან აზროვნებენ.

It's not that a photon

ისე არ არის, რომ ფოტონი

is wracked with angst

მღელვარებისგან განადგურებულია,

because it's thinking, "Aww, I'm always buzzing around near the speed of light.

რადგან ფიქრობს: "აჰ, მე ყოველთვის სინათლის სიჩქარით დავფრინავ.

I never get to slow down and smell the roses."

ვერასდროს ვანელებ, რომ ვარდები დავყნოსო."

No, not like that.

არა, ასე არ არის.

But the thought is maybe photons might have

მაგრამ აზრი ისაა, რომ ფოტონებს

some element of raw, subjective feeling,

შეიძლება რაღაც დოზით ჰქონდეთ სუბიქეტური გრძნობები.

some primitive precursor to consciousness.

რაღაც პრიმიტიული წინაცნობიერების მაგვარი.

This may sound a bit kooky to you.

ეს შეიძლება ცოტა სულელურად ჟღერდეს.

I mean, why would anyone think such a crazy thing?

რატომ უნდა ფიქრობდეს ვიღაც ასეთ გიჟურ რამეს?

Some motivation comes from the first crazy idea,

ამის ნაწილობრივი მიზეზია პირველი გიჟური იდეა,

that consciousness is fundamental.

რომ ცნობიერება ფუნდამენტურია.

If it's fundamental, like space and time and mass,

თუ ფუნდამენტურია, როგორც სივრცე, დრო და მასა,

it's natural to suppose that it might be universal too,

ბუნებრივია ვივარაუდოთ, რომ შეიძლება უნივერსალურიც იყოს,

the way they are.

როგორც ისინი.

It's also worth noting that although the idea

ასევე უნდა აღვნიშნოთ, რომ მართალია ეს იდეა

seems counterintuitive to us,

არაინტუიციურად გვეჩვენება,

it's much less counterintuitive to people

მაგრამ ის ნაკლებად არაინტუიციურია

from different cultures,

სხვა კულტურების ხალხისთვის,

where the human mind is seen as much more

სადაც ადამიანის ტვინი

continuous with nature.

გაცილებით უფრო შერწყმულია ბუნებასთან.

A deeper motivation comes from the idea that

ამ იდეის უფრო სიღრისეული მიზეზია,

რომ ალბათ ცნობიერების ფიზიკურ პროცესებთან დამაკავშირებელი

perhaps the most simple and powerful way

to find fundamental laws connecting consciousness

ფუნდამენტური კანონების აღმოჩენის

to physical processing

ყველაზე მარტივი და ქმედითი გზა,

is to link consciousness to information.

ცნობიერების ინფორმაციასთან დაკავშირებაა.

Wherever there's information processing,

სადაც ინფორმაციის დამუშავება ხდება,

there's consciousness.

იქაა ცნობიერებაც.

Complex information processing, like in a human,

ინფორმაციის რთული დამუშავება, როგორც ადამიანში,

complex consciousness.

რთულ ცნობიერებას შეესაბამება.

Simple information processing,

მარტივი ინფორმაციის დამუშავება,

simple consciousness.

მარტივ ცნობიერებას.

A really exciting thing is in recent years

განსაკუთრებით სასიხარულოა, რომ ბოლო წლებში

a neuroscientist, Giulio Tononi,

ნეირომეცნიერმა, ჯულიო ტონონიმ,

has taken this kind of theory

მსგავსი თეორია აიტაცა

and developed it rigorously

და მათემატიკურ თეორიასთან

with a mathematical theory.

მისი დეტალური შერწყმა განახორციელა.

He has a mathematical measure

მან ინფორმაციის ინტეგრაციის

of information integration

მათემატიკური ზომა შემოიღო,

which he calls phi,

რომელსაც "ფი" დაარქვა,

measuring the amount of information

რომელიც სისტემაში ინტეგრირებულ

integrated in a system.

ინფორმაციის რაოდენობას ზომავს.

And he supposes that phi goes along

ტონონი ვარაუდობს რომ "ფი"

with consciousness.

ცნობიერების დონეებს შეესაბამება.

So in a human brain,

მაგალითად, ადამიანის ტვინი,

incredibly large amount of information integration,

არის წარმოუდგენლად დიდი ინფორმაციის ინტეგრაცია

high degree of phi,

და "ფი"-ს სიდიდეც მაღალია,

a whole lot of consciousness.

უმაღალესი დონის ცნობიერებით.

In a mouse, medium degree of information integration,

თაგვში, საშუალო ინფორმაციის ინტეგრაციაა,

still pretty significant,

მაინც მნიშვნელოვანია,

pretty serious amount of consciousness.

საკმაო ცნობიერებით.

But as you go down to worms,

მაგრამ როცა ქვედა დონეზე ჩადიხართ, ჭიების,

microbes, particles,

ან მიკრობების, ნაწილაკების დონეზე,

the amount of phi falls off.

"ფი"-ს სიდიდე ეცემა.

The amount of information integration falls off,

ინფორმაციის ინტეგრაცია ეცემა,

but it's still non-zero.

მაგრამ ნოლი მაინც არ არის.

On Tononi's theory,

ტონონის თეორიის თანამხად,

there's still going to be a non-zero degree

ცნობიერების დონე,

of consciousness.

მაინც არანულოვანი იქნება.

In effect, he's proposing a fundamental law

პრაქტიკულად ის გვთავაზობს

of consciousness: high phi, high consciousness.

ცნობიერების ფუნდამენტურ კანონს: მაღალი "ფი" - მაღალი ცნობიერება.

Now, I don't know if this theory is right,

არ ვიცი ეს თეორია სწორია თუ არა,

but it's actually perhaps the leading theory right now

მაგრამ ეს ალბათ ცნობიერების მეცნიერებაში

in the science of consciousness,

წამყვანი თეორიაა ამჟამად

and it's been used to integrate a whole range

და ის მთელი რიგი მეცნიერული მონაცემების

of scientific data,

ინტეგრირებისთვის გამოიყენება

and it does have a nice property that it is in fact simple enough

და მაისურზე დასაწერადაც

you can write it on the front of a t-shirt.

საკმარისად მარტივია.

Another final motivation is that

კიდევ ერთი საბოლოო მიზეზი იმისა,

panpsychism might help us to integrate

რომ პანფსიქიმზი შეიძლება დაგვეხმაროს

consciousness into the physical world.

ცნობიერების ფიზიკურ სამყაროში ინტეგრირებისთვის.

Physicists and philosophers have often observed

ფიზიკოსები და ფილოსოფოსები ხშირად ამჩნევენ,

that physics is curiously abstract.

რომ ფიზიკა საოცრად აბსტრაქტულია.

It describes the structure of reality

ის ფორმულების გროვით

using a bunch of equations,

აღწერს რეალობას,

but it doesn't tell us about the reality

თუმცა არაფერს გვეუბნება იმაზე,

that underlies it.

თუ რა უდევს საფუძვლად.

As Stephen Hawking puts it,

როგორც სტივენ ჰოკინდი ამბობს:

what puts the fire into the equations?

"რა აცოცხლებს ამ ფორმულებს?"

Well, on the panpsychist view,

პანფსიქიზმის გადმოსახედიდან,

you can leave the equations of physics as they are,

ფიზიკის ფორმულები შეგვიძლია დავტოვოთ როგორც არის

but you can take them to be describing

და გამოვიყენოთ ისინი

the flux of consciousness.

ცნობიერების ნაკადის აღსაწერად.

That's what physics really is ultimately doing,

ესაა რასაც ფიზიკა საბოლოო ჯამში აკეთებს.

describing the flux of consciousness.

აღწერს ცნობიერების ნაკადს.

On this view, it's consciousness

ამ წარმოდგენით,

that puts the fire into the equations.

ცნობიერება აცოცხლებს ფორმულებს.

On that view, consciousness doesn't dangle

ამ წარმოდგენით ცნობიერება არ გადის

outside the physical world

ფიზიკური სამყაროს გარეთ,

as some kind of extra.

როგორც რაღაც გარეშე მოვლენა.

It's there right at its heart.

ის იქვეა მის შუაგულში.

This view, I think, the panpsychist view,

ვფიქრობ პანფსიქიზმს

has the potential to transfigure our relationship

აქვს პოტენციალი შეცვალოს ბუნების მიმართ

to nature,

ჩვენი დამოკიდებულება.

and it may have some pretty serious social

მას შეიძლება საკმაოდ სერიოზული სოციალური

and ethical consequences.

და ეთიკური შედეგებიც მოყვეს.

Some of these may be counterintuitive.

ზოგიერთი მათგანი შეიძლება არაინტუიციური იყოს.

I used to think I shouldn't eat anything

მე ვფიქრობდი, რომ არ უნდა მეჭამა ისეთი რამ,

which is conscious,

რასაც ცნობიერება გააჩნია.

so therefore I should be vegetarian.

შესაბამისად ვეგეტარიანელი უნდა ვიყო.

Now, if you're a panpsychist and you take that view,

მაგრამ თუ პანფსიქისტი ხართ და იგივე წარმოდგენა გაქვთ,

you're going to go very hungry.

ძალიან მშიერი დარჩებით.

So I think when you think about it,

ამიტომ, რომ დავფიქრეთ,

this tends to transfigure your views,

ეს ჩვენს წარმოდგენებს შეცვლის,

whereas what matters for ethical purposes

ეთიკური და მორალური მსჯელობისას,

and moral considerations,

მნიშვნელობა ექნება

not so much the fact of consciousness,

არა იმდენად ცნობიერების ფაქტს,

but the degree and the complexity of consciousness.

არამედ მის ხარისხს და სირთულეს.

It's also natural to ask about consciousness

ასევე ბუნებრივია დავინტერესდეთ ცნობიერებით

in other systems, like computers.

სხვა სისტემებშიც, მაგალითად კომპიუტერში.

What about the artificially intelligent system

ხელოვნური ინტელექტის სისტემებში

in the movie "Her," Samantha?

ფილმში "ის", სამანტა

Is she conscious?

ცნობიერია?

Well, if you take the informational,

თუ ინფორმაციულ,

panpsychist view,

პანფსიქიკურ ხედვას იზიარებთ,

she certainly has complicated information processing

მას ნამდვილად აქვს რთული ინფორმაციის დამუშავება

and integration,

და ინტეგრაცია,

so the answer is very likely yes, she is conscious.

პასუხიც დიდი ალბათობით იქნება, რომ დიახ, ის ცნობიერია.

If that's right, it raises pretty serious

თუ ეს მართალია,

ethical issues about both the ethics

ეს სერიოზულ ეთიკურ პრობლემებს აღძრავს

of developing intelligent computer systems

როგორც ინტელექტის მქონე კომპიუტერების შექმნის

and the ethics of turning them off.

ისე მათი გამორთვის საქმეში.

Finally, you might ask about the consciousness

ბოლოს, შეიძლება ვიკითხოთ

of whole groups,

მთელი ჯგუფების ცნობიერებაზე,

the planet.

პლანეტის ცნობიერებაზე.

Does Canada have its own consciousness?

აქვს თუ არა კანადას მისი საკუთარი ცნობიერება?

Or at a more local level,

ან უფრო ლოკალურ დონეზე,

does an integrated group

ურთიერთქმედ ჯგუფს,

like the audience at a TED conference,

როგორც TED კონფერეცნიის მაყურებლებს.

are we right now having a collective TED consciousness,

გვაქვს ამ წამს კოლექტიური TED ცნობიერება,

an inner movie

შიდა ფილმი

for this collective TED group

კოლექტიური TED ჯგუფისთვის,

რომელიც განსხვავდება თითოეული ჩვენგანის

which is distinct from the inner movies

of each of our parts?

შიდა ფილმისგან?

I don't know the answer to that question,

მე არ ვიცი პასუხი ამ კითხვაზე,

but I think it's at least one

მაგრამ ვფიქრობ ღირს მაინც,

worth taking seriously.

ის სერიოზულად მივიღოთ.

Okay, so this panpsychist vision,

მაშ, ეს პანფსიქიკური ხედვა

it is a radical one,

რადიკალურია

and I don't know that it's correct.

და არ ვიცი სწორია თუ არა.

I'm actually more confident about

მე პრინციპში დარწმუნებული

the first crazy idea,

უფრო პირველ გიჟურ იდეაში ვარ,

that consciousness is fundamental,

რომ ცნობიერება ფუნდამენტურია,

than about the second one,

ვიდრე მეორეში,

that it's universal.

რომ ის უნივერსალურია.

I mean, the view raises any number of questions,

ეს ხედვა უამრავ კითხვას

has any number of challenges,

და უამრავ გამოწვევას აღძრავს,

like how do those little bits

როგორც მაგალითად, როგორ ერთიანდებიან

of consciousness add up

ეს თითოეული პატარა ცნობიერებები

to the kind of complex consciousness

დიდ რთულ ცნობიერებაში,

we know and love.

რომელიც ჩვენ ვიცით და გვიყვარს.

If we can answer those questions,

თუ ჩვენ ამ კითხვებს ვუპასუხებთ,

then I think we're going to be well on our way

მაშინ ვფიქრობ

to a serious theory of consciousness.

ცნობიერების სერიოზული თეორიის შექმნის გზაზე ვიქნებით,

If not, well, this is the hardest problem perhaps

თუ არა და ეს ალბათ ყველაზე რთული პრობლემაა

in science and philosophy.

მეცნიერებასა და ფილოსოფიაში.

We can't expect to solve it overnight.

შეუძლებელია მისი ერთ ღამეში გადაწყვეტა,

But I do think we're going to figure it out eventually.

მაგრამ ვფიქრობ საბოლოოდ მას გადავწყევტთ.

Understanding consciousness is a real key, I think,

ცნობიერების ახსნა, ვფიქრობ, საკვანძო საკითხია,

both to understanding the universe

როგორც სამყაროს,

and to understanding ourselves.

ისე საკუთარი თავის შეცნობისთვის.

It may just take the right crazy idea.

შეიძლება ამისთვის მხოლოდ ერთი სწორი გიჟური იდეა დაგვჭირდეს.

Thank you.

მადლობა

(Applause)

(აპლოდისმენტები)