Annie Murphy Paul: What we learn before we're born

Translator: YSLU MA translators 2010-2012 Reviewer: Shogher Vardikyan

My subject today is learning.

Այսօրվա իմ թեման սովորելն է:

And in that spirit, I want to spring on you all a pop quiz.

Ու հենց այդ նկատառումով ուզում եմ հանպատրաստից հարց տալ բոլորիդ:

Ready?

Պատրա՞ստ եք:

When does learning begin?

Ե՞րբ է մարդ սկսում սովորել:

Now as you ponder that question,

Այժմ, երբ խորհում եք այս հարցի շուրջ,

maybe you're thinking about the first day of preschool

միգուցե մտածում եք նախադպրոցական տարիների

or kindergarten,

կամ մանկապարտեզի առաջին օրվա մասին,

the first time that kids are in a classroom with a teacher.

երբ երեխան առաջին անգամ է լինում դասարանում ուսուցչի հետ:

Or maybe you've called to mind the toddler phase

Կամ գուցե մտաբերել եք տոտիկ-տոտիկ անող երեխաներին,

when children are learning how to walk and talk

որոնք նոր են սովորում քայլել, խոսել,

and use a fork.

պատառաքաղը բռնել:

Maybe you've encountered the Zero-to-Three movement,

Միգուցե ծանոթ եք «Զրոյից երեք» մեթոդին,

which asserts that the most important years for learning

ըստ որի` սովորելու առումով ամենակարևոր տարիները

are the earliest ones.

ամենավաղ տարիներն են:

And so your answer to my question would be:

Այդ դեպքում, հարցիս այսպես կպատասխանեիք.

Learning begins at birth.

սովորել սկսում են ի ծնե:

Well today I want to present to you

Լավ, այսօր ուզում ձեզ ներկայացնել

an idea that may be surprising

մի գաղափար, որը կարող է զարմանալի

and may even seem implausible,

ու նույնիսկ անհավանական թվալ,

but which is supported by the latest evidence

բայց որը հիմնավորվում է հոգեբանության ու կենսաբանության

from psychology and biology.

ամենավերջին փաստերով:

And that is that some of the most important learning we ever do

Այն է` մենք ամենակարևոր բաները սովորում ենք

happens before we're born,

նախքան ծնվելը,

while we're still in the womb.

քանի դեռ արգանդում ենք:

Now I'm a science reporter.

Հիմա ես գիտական լրագրող եմ:

I write books and magazine articles.

Գրում եմ գրքեր ու ամսագրային հոդվածներ:

And I'm also a mother.

Ու նաև մայրիկ եմ:

And those two roles came together for me

Եվ իմ այս երկու դերերը միաձուլվել են

in a book that I wrote called "Origins."

գրքիս մեջ, որն անվանել եմ «Ծագում»:

"Origins" is a report from the front lines

Այն զեկույց է «պտղի ծագում»

of an exciting new field

կոչվող նոր հետաքրքիր

called fetal origins.

բնագավառի ակունքներից:

Fetal origins is a scientific discipline

«Պտղի ծագումը» գիտաճյուղ է,

that emerged just about two decades ago,

որը երևան է եկել ընդամենը երկու տասնամյակ առաջ

and it's based on the theory

ու հիմնված է այն տեսության վրա,

that our health and well-being throughout our lives

որ ամբողջ կյանքի ընթացքում մեր առողջությունն ու բարօրությունը

is crucially affected

մեծապես կրում են

by the nine months we spend in the womb.

այն ինն ամիսների ազդեցությունը, երբ մենք դեռ արգանդում ենք:

Now this theory was of more than just intellectual interest to me.

Այսպիսով, այս տեսությունն ինձ համար ավելին էր, քան պարզապես ինտելեկտուալ հետաքրքրությունը:

I was myself pregnant

Ինքս հղի էի,

while I was doing the research for the book.

գրքի շուրջ հետազոտություններ կատարելու ընթացքում:

And one of the most fascinating insights

Ու ամենահետաքրքիր բացահայտումներից մեկը,

I took from this work

որին հանգեցի,

is that we're all learning about the world

այն էր, որ մենք բոլորս աշխարհն ընկալում ենք

even before we enter it.

դեռ այն ժամանակ, երբ ինքներս մուտք չենք գործել այնտեղ:

When we hold our babies for the first time,

Երբ առաջին անգամ գրկում ենք մեր փոքրիկներին,

we might imagine that they're clean slates,

պատկերացնում ենք, թե նրանք մաքուր թուղթ են,

unmarked by life,

որոնք դեռ չեն կրում կյանքի դրոշմը.

when in fact, they've already been shaped by us

այնինչ իրականում նրանք արդեն ձևավորվել են մեր

and by the particular world we live in.

ու այն աշխարհի կողմից, ուր մենք ապրում ենք:

Today I want to share with you some of the amazing things

Այսօր ձեզ ուզում եմ պատմել

that scientists are discovering

գիտնականների զարմանալի հայտնագործություններից այն մասին,

about what fetuses learn

թե ինչ է սովորում պտուղը,

while they're still in their mothers' bellies.

երբ դեռ մայրիկի փորիկում է:

First of all,

Նախ և առաջ

they learn the sound of their mothers' voices.

նրանք ճանաչում են իրենց մայրիկի ձայնը:

Because sounds from the outside world

Պտուղը ձայներ է լսում հղիության

have to travel through the mother's abdominal tissue

չորրորդ ամսից սկսած, սակայն դրանք խլանում են

and through the amniotic fluid that surrounds the fetus,

ու թույլ են հասնում նրան, քանի որ դրսի աշխարհի ձայները

the voices fetuses hear,

պետք է անցնեն մոր որովայնային հյուսվածքներով

starting around the fourth month of gestation,

ու ամնիոտիկ հեղուկի միջով,

are muted and muffled.

որով շրջապատված է պտուղը:

One researcher says

Հետազոտողներից մեկն ասում է,

that they probably sound a lot like the the voice of Charlie Brown's teacher

որ ամենայն հավանականությամբ այդ ձայները հնչում են ինչպես Չարլի Բրաունի ուսուցչի ձայնը

in the old "Peanuts" cartoon.

հին «Գետնանուշներ» մուլտֆիլմում:

But the pregnant woman's own voice

Բայց հղի կնոջ սեփական ձայնն

reverberates through her body,

արձագանքում է իր իսկ մարմնում`

reaching the fetus much more readily.

այդպիսով պտղին հասնելով շատ ավելի դյուրին:

And because the fetus is with her all the time,

Ու քանի որ պտուղը միշտ մայրիկի հետ է,

it hears her voice a lot.

նրա ձայնը շատ է լսում:

Once the baby's born, it recognizes her voice

Հենց փոքրիկը ծնվում է, անմիջապես ճանաչում է մայրիկի ձայնն

and it prefers listening to her voice

ու ավելի շատ նախընտրում է լսել հենց նրա ձայնը,

over anyone else's.

քան մեկ ուրիշինը:

How can we know this?

Ինչպե՞ս համոզվենք:

Newborn babies can't do much,

Նորածինները շատ բան չեն կարողանում անել,

but one thing they're really good at is sucking.

բայց միակ բանը, որ նրանց մոտ իրոք ստացվում է, ծծելն է:

Researchers take advantage of this fact

Հետազոտողներն օգտագործել են այս փաստը`

by rigging up two rubber nipples,

պատրաստելով ռետինե երկու պտուկներ

so that if a baby sucks on one,

այնպես, որ երբ փոքրիկը ծծի դրանցից մեկը,

it hears a recording of its mother's voice

այդ պահին ականջակալներում

on a pair of headphones,

հնչի իր մոր ձայնը,

and if it sucks on the other nipple,

իսկ երբ ծծի մյուս պտուկը,

it hears a recording of a female stranger's voice.

հնչի անծանոթ կնոջ ձայն:

Babies quickly show their preference

Երեխաներն անմիջապես

by choosing the first one.

նախընտրում են առաջինը:

Scientists also take advantage of the fact

Գիտնականներն օգտագործել են նաև այն փաստը,

that babies will slow down their sucking

որ երեխաները դանդաղեցնում են ծծելը,

when something interests them

երբ ինչ-որ բան գրավում է նրանց ուշադրությունը,

and resume their fast sucking

ու վերսկսում են արագ ծծել,

when they get bored.

երբ ձանձրանում են դրանից:

This is how researchers discovered

Ահա թե ինչպես են հետազոտողները հայտնաբերել դա.

that, after women repeatedly read aloud

եթե կանայք հղիության ընթացքում շարունակ բարձաձայն կարդացել են

a section of Dr. Seuss' "The Cat in the Hat" while they were pregnant,

Բժիշկ Սյուսի «Գլխարկով կատու»-ից մի հատված,

their newborn babies recognized that passage

նրանց նորածին բալիկները ճանաչել են այդ հատվածը,

when they hear it outside the womb.

երբ լսել են արդեն ծնվելուց հետո:

My favorite experiment of this kind

Նմանատիպ փորձերից ամենից շատ սիրում եմ այն մեկը,

is the one that showed that the babies

երբ մայրը հղիության ընթացքում ամեն օր

of women who watched a certain soap opera

նույն սերիալն է դիտել,

every day during pregnancy

ծնվելուց հետո

recognized the theme song of that show

երեխան ճանաչել է

once they were born.

սերիալի սկզբում հնչող երաժշտությունը:

So fetuses are even learning

Այսինքն, պտուղը սովորում է նույնիսկ

about the particular language that's spoken

կոնկրետ այն լեզուն, որով խոսում են

in the world that they'll be born into.

ապագայում իրեն շրջապատող աշխարհում:

A study published last year

Անցյալ տարի հրատարակված մի ուսումնասիրություն

found that from birth, from the moment of birth,

հայտնաբերեց, որ ծննդյան պահից սկսած

babies cry in the accent

երեխաները լաց են լինում

of their mother's native language.

իրենց մայրիկների մայրենի լեզվի առոգանությամբ:

French babies cry on a rising note

Ֆրանսիացի փոքրիկները լալիս են բարձրացող տոնով,

while German babies end on a falling note,

մինչդեռ գերմանացի երեխաները` իջնող,

imitating the melodic contours

այս կերպ նմանակելով

of those languages.

այդ լեզուների մեղեդային երանգները:

Now why would this kind of fetal learning

Եվ այսպես, ինչո՞վ է օգտակար պտղի`

be useful?

աշխարհը ճանաչելու նման ձևը:

It may have evolved to aid the baby's survival.

Հնարավոր է, որ այն օգնում է փոքրիկին դիմակայել:

From the moment of birth,

Ծնվելու պահից սկսած

the baby responds most to the voice

երեխան հիմնականում արձագանքում է այն մարդու ձայնին,

of the person who is most likely to care for it --

ով ամենից շատ է հոգ տանում իր մասին,

its mother.

այսինքն` մոր ձայնին:

It even makes its cries

Նույնիսկ նրա լացի ձայնը

sound like the mother's language,

մոր լեզվի հնչյունների ընդօրինակումն է,

which may further endear the baby to the mother,

ինչը կարող է ավելի կապել երեխային ու մորը,

and which may give the baby a head start

և հետագայում նպաստել

in the critical task

մայրենի լեզուն հասկանալու

of learning how to understand and speak

և դրանով խոսել սովորելու

its native language.

դժվարին առաջադրանքում:

But it's not just sounds

Բայց արգանդում պտուղը ճանաչում է

that fetuses are learning about in utero.

ոչ միայն ձայները,

It's also tastes and smells.

այլ նաև զգում է համ ու հոտ:

By seven months of gestation,

Հղիության յոթերորդ ամսում արդեն

the fetus' taste buds are fully developed,

համի զգայարանը լիովին զարգացած է,

and its olfactory receptors, which allow it to smell,

ու հոտառության ընկալիչներն

are functioning.

արդեն գործում են:

The flavors of the food a pregnant woman eats

Հղի կնոջ օգտագործած սննդի համն ու հոտն

find their way into the amniotic fluid,

անցնում են ամնիոտիկ հեղուկի մեջ,

which is continuously swallowed

որը պտուղը շարունակ

by the fetus.

կուլ է տալիս:

Babies seem to remember and prefer these tastes

Ծնվելուց հետո հնարավոր է, որ փոքրիկը

once they're out in the world.

հիշի ու նախընտրի հենց այդ համերը:

In one experiment, a group of pregnant women

Փորձերից մեկի ժամանակ մի խումբ հղի կանայք

was asked to drink a lot of carrot juice

հղիության երրորդ եռամսյակում հաճախ

during their third trimester of pregnancy,

գազարի հյութ էին խմել,

while another group of pregnant women

մինչդեռ կանանց երկրորդ խումբը

drank only water.

միայն ջուր էր խմել:

Six months later, the women's infants

Վեց ամիս անց նրանք երեխաների

were offered cereal mixed with carrot juice,

շիլային խառնել էին գազարի հյութ

and their facial expressions were observed while they ate it.

և ուսումնասիրել նրանց դեմքի արտահայտություններն ուտելու ընթացքում:

The offspring of the carrot juice drinking women

Գազարի հյութ խմած կանանց երեխաներն

ate more carrot-flavored cereal,

ավելի շատ գազարի համով շիլա էին կերել, քան մյուսները,

and from the looks of it,

ու նրանց տեսքից էլ երևում էր,

they seemed to enjoy it more.

որ ավելի հաճույքով էին ուտում:

A sort of French version of this experiment

Նմանատիպ մեկ այլ փորձ կատարեցին նաև

was carried out in Dijon, France

Ֆրանսիայում` Դիժոնում.

where researchers found

այս անգամ հետազոտողները հայտնաբերեցին,

that mothers who consumed food and drink

որ փոքրիկները, որոնց մայրերը հղիության ընթացքում

flavored with licorice-flavored anise during pregnancy

լակրիցահամ անիսոնով համեմված կերակուրներ ու ըմպելիք էին օգտագործել,

showed a preference for anise

կյանքի հենց առաջին օրվանից

on their first day of life,

սիրել են անիսոնը,

and again, when they were tested later,

ու հետո էլ շարունակել են

on their fourth day of life.

նախընտրել այն:

Babies whose mothers did not eat anise during pregnancy

Իսկ հղիության ընթացքում անիսոն չկերած կանանց փոքրիկների

showed a reaction that translated roughly as "yuck."

արձագանքը կարելի է վերարտադրել այսպես` «Յա’խք»:

What this means

Սա նշանակում է,

is that fetuses are effectively being taught by their mothers

որ պտուղը մոր միջոցով արդյունավետ կերպով սովորում է,

about what is safe and good to eat.

թե ինչն է անվնաս ու օգտակար ուտելու համար:

Fetuses are also being taught

Պտուղը նաև ծանոթանում է

about the particular culture that they'll be joining

այն կոնկրետ մշակույթին, որին ինքը միանալու է

through one of culture's most powerful expressions,

մշակույթի ամենակարևոր դրսևորումներից մեկի`

which is food.

սննդի միջոցով:

They're being introduced to the characteristic flavors and spices

Նախքան ծնվելը նա նույնիսկ

of their culture's cuisine

ծանոթանում է իր մշակույթի խոհանոցին բնորոշ

even before birth.

համերին ու բույրերին:

Now it turns out that fetuses are learning even bigger lessons.

Այսպիսով, պարզվում է, որ պտուղը շատ ավելի մեծ դասեր է յուրացնում:

But before I get to that,

Սակայն, մինչ դրան անդրադառնալս,

I want to address something that you may be wondering about.

ուզում եմ ներկայացնել մի բան, որը կարող է հետաքրքրել ձեզ:

The notion of fetal learning

Պտղի սովորելու գաղափարը

may conjure up for you attempts to enrich the fetus --

կարող է հիշեցնել ձեզ պտուղը զարգացնելու փորձերը,

like playing Mozart through headphones

երբ հղի կնոջ որովայնին

placed on a pregnant belly.

ականջակալներով միացվում է Մոցարտի երաժշտությունը:

But actually, the nine-month-long process

Բայց իրականում կազմավորման ու ձևավորման

of molding and shaping that goes on in the womb

ինն ամիս տևող ներարգանդային գործընթացը

is a lot more visceral and consequential than that.

շատ ավելի կարևոր ու հետևանքային է:

Much of what a pregnant woman encounters in her daily life --

Հղի կնոջ առօրյայում կատարվող գրեթե ամեն ինչ`

the air she breathes,

նրա շնչած օդը,

the food and drink she consumes,

ընդունած սնունդը, ըմպելիքները,

the chemicals she's exposed to,

քիմիկատները, որոնց վտանգին նա ենթարկվում է,

even the emotions she feels --

նույնիսկ նրա ապրումները,

are shared in some fashion with her fetus.

ինչ-որ առումով փոխանցվում են պտղին:

They make up a mix of influences

Դրանք ազդեցությունների մի խառնուրդ են կազմում,

as individual and idiosyncratic

որը նույնքան անհատական ու ինքնատիպ է,

as the woman herself.

որքան կինն ինքը:

The fetus incorporates these offerings

Պտուղը համատեղում է այս «առաջարկներն»

into its own body,

իր սեփական մարմնում,

makes them part of its flesh and blood.

դարձնում է դրանք իր միս ու արյան մի մասը:

And often it does something more.

Ու հաճախ անում է դեռ ավելին.

It treats these maternal contributions

մայրական այս աջակցությունը նա ընկալում է

as information,

որպես տեղեկատվություն,

as what I like to call biological postcards

ինչպես ես եմ անվանում` արտաքին աշխարհից եկող

from the world outside.

«կենսաբանական բացիկներ»:

So what a fetus is learning about in utero

Այսպիսով, մոր արգանդում պտուղը սովորում է

is not Mozart's "Magic Flute"

ոչ թե Մոցարտի «Կախարդական ֆլեյտան», այլ ստանում է

but answers to questions much more critical to its survival.

իր գոյատևման համար շատ ավելի կարևոր նշանակություն ունեցող հարցերի պատասխաններ:

Will it be born into a world of abundance

Արդյոք ինքը կծնվի լիությա՞ն,

or scarcity?

թե՞ կարիքի աշխարհում:

Will it be safe and protected,

Կլինի՞ արդյոք ապահով ու պաշտպանված,

or will it face constant dangers and threats?

թե՞ մշտապես կանգնած կլինի վտանգի ու սպառնալիքի առաջ:

Will it live a long, fruitful life

Կունենա երկար արգասավոր կյա՞նք,

or a short, harried one?

թե՞ կարճ ու դժվարին:

The pregnant woman's diet and stress level in particular

Հղի կնոջ սննդակարգն ու մասնավորապես սթրեսի մակարդակը

provide important clues to prevailing conditions

արժեքավոր հուշումներ են առկա պայմանների վերաբերյալ,

like a finger lifted to the wind.

ինչպես մատդ բարձրացնելիս կզգաս քամին:

The resulting tuning and tweaking

Այս ամենից հետևում է, որ

of a fetus' brain and other organs

պտղի ուղեղի ու մյուս օրգանների կարգավորումը

are part of what give us humans

մարդկային հսկայական

our enormous flexibility,

հարմարվողականության մասն է.

our ability to thrive

ամենատարբեր միջավայրերում`

in a huge variety of environments,

բնության գրկում

from the country to the city,

թե քաղաքում,

from the tundra to the desert.

դաշտում թե անապատում զարգանալու մեր կարողությունը:

To conclude, I want to tell you two stories

Ամփոփելով ուզում եմ պատմել ձեզ երկու պատմություն,

about how mothers teach their children about the world

թե ինչպես են մայրերն իրենց բալիկներին ծանոթացնում աշխարհին,

even before they're born.

նույնիսկ նախքան նրանց ծնվելը:

In the autumn of 1944,

1944 թվականի աշնանը`

the darkest days of World War II,

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ամենամռայլ օրերին,

German troops blockaded Western Holland,

գերմանական զորքերը շրջափակեցին Արևմտյան Հոլանդիան`

turning away all shipments of food.

զրկելով այն սննդի մատակարարումից:

The opening of the Nazi's siege

Նացիստների պաշարմանը հետևեց

was followed by one of the harshest winters in decades --

վերջին տասնամյակների ամենախստաշունչ ձմեռը.

so cold the water in the canals froze solid.

այնքան ցուրտ էր, որ ջրանցքներում ջուրը լրիվ սառչում էր:

Soon food became scarce,

Շուտով սնունդը սկսեց չբավականացնել.

with many Dutch surviving on just 500 calories a day --

շատ հոլանդացիներ գոյատևում էին օրական ընդամենը 500 կալորիայով,

a quarter of what they consumed before the war.

այնինչ նախքան պատերազմն օգտագործում էին դրա քառապատիկը:

As weeks of deprivation stretched into months,

Զրկանքների շաբաթները դարձան ամիսներ.

some resorted to eating tulip bulbs.

ոմանք այս ծայրահեղ իրավիճակում նույնիսկ սկսել էին կակաչի սոխուկներ ուտել:

By the beginning of May,

Մայիսի սկզբին

the nation's carefully rationed food reserve

երկրում խնայողաբար բաշխած սննդի պաշարը

was completely exhausted.

վերջնականապես սպառվել էր:

The specter of mass starvation loomed.

Զանգվածային սովի սպառնալիքն արդեն ուրվագծվում էր,

And then on May 5th, 1945,

երբ 1945 թվականի մայիսի 5-ին

the siege came to a sudden end

պաշարումն անսպասելի ավարտվեց,

when Holland was liberated

ու Հոլանդիան դաշնակիցների շնորհիվ

by the Allies.

այլևս ազատագրված էր:

The "Hunger Winter," as it came to be known,

Այսպես կոչված «Սովի ձմեռը»,

killed some 10,000 people

խլեց մոտ 10000 մարդկային կյանք,

and weakened thousands more.

հազարավորներին էլ թուլացրեց:

But there was another population that was affected --

Բայց պաշարումը մեծապես ազդեց մարդկային մեկ այլ խմբի`

the 40,000 fetuses

դեռ չծնված 40000

in utero during the siege.

երեխաների վրա:

Some of the effects of malnutrition during pregnancy

Հղիության ընթացքում թերսնման հետևանքներն

were immediately apparent

անմիջապես արտահայտվեցին

in higher rates of stillbirths,

մեռելածնության,

birth defects, low birth weights

բնածին արատներով ու թեթև քաշով ծնվող երեխաների,

and infant mortality.

նորածինների մահացության բարձր ցուցանիշներում:

But others wouldn't be discovered for many years.

Որոշ հետևանքներ էլ ավելի ուշ ի հայտ եկան:

Decades after the "Hunger Winter,"

«Սովի ձմեռվանից», տասնամյակներ անց

researchers documented

հետազոտողները փաստեցին.

that people whose mothers were pregnant during the siege

մարդիկ, որոնց մայրերը հղի են եղել պաշարման ընթացքում,

have more obesity, more diabetes

հետագայում ավելի շատ են տառապում ճարպակալումով, շաքարախտով,

and more heart disease in later life

սրտային հիվանդություններով,

than individuals who were gestated under normal conditions.

քան մարդիկ, որոնց մայրերի հղիությունն անցել է նորմալ պայմաններում:

These individuals' prenatal experience of starvation

Կարծես այս մարդկանց սովի նախածննդյան փորձն

seems to have changed their bodies

արմատապես փոխել է

in myriad ways.

նրանց օրգանիզմը:

They have higher blood pressure,

Նրանց արյան ճնշումն ավելի բարձր է,

poorer cholesterol profiles

խոլեստերինը` ցածր,

and reduced glucose tolerance --

գլյուկոզայի թույլատրելի չափը` կրճատված.

a precursor of diabetes.

սրանք բոլորը շաքարախտի նախանշաններ են:

Why would undernutrition in the womb

Ինչու՟ պիտի պտղի ներարգանդային թերսնուցումը

result in disease later?

հետագայում հանգեցնի հիվանդության:

One explanation

Բացատրություններից մեկն այն է,

is that fetuses are making the best of a bad situation.

որ պտուղը վատ իրավիճակում ամենից լավ է ելք գտնում:

When food is scarce,

Երբ սննդի պակաս է զգացվում,

they divert nutrients towards the really critical organ, the brain,

նա եղած սննդարար նյութերն ուղղում է դեպի ամենակարևոր օրգանը` ուղեղը,

and away from other organs

փոխարենը մյուս օրգանները`

like the heart and liver.

ինչպես օրինակ սիրտն ու լյարդը, թողնում է առանց սնուցման:

This keeps the fetus alive in the short-term,

Այս դեպքում պտուղը ողջ է մնում որոշ կարճ ժամանակով,

but the bill comes due later on in life

բայց հատուցումն ավելի ուշ է վրա հասնում,

when those other organs, deprived early on,

երբ այն օրգանները, որոնք նախկինում զրկված են եղել սննդարար նյութերից,

become more susceptible to disease.

հիվանդության հանդեպ ավելի խոցելի են դառնում:

But that may not be all that's going on.

Բայց սա դեռ ամենը չէ:

It seems that fetuses are taking cues

Թվում է` պտուղն օգտվում է

from the intrauterine environment

ներարգանդային միջավայրից

and tailoring their physiology accordingly.

ու հետևաբար ֆիզիոլոգիապես հարմարվում է դրան:

They're preparing themselves

Նա կարծես պատրաստվում է

for the kind of world they will encounter

այն աշխարհին, որին կհանդիպի

on the other side of the womb.

արգանդից դուրս:

The fetus adjusts its metabolism

Պտուղը հարմարեցնում է իր նյութափոխանակությունն

and other physiological processes

ու մյուս ֆիզիոլոգիական գործընթացները`

in anticipation of the environment that awaits it.

կանխազգալով այն միջավայրը, որն իրեն սպասվում է:

And the basis of the fetus' prediction

Ու պտղի նման կանխատեսումը հիմնված է

is what its mother eats.

մոր սննդի վրա:

The meals a pregnant woman consumes

Հղի կնոջ ընդունած սնունդը

constitute a kind of story,

մի պատմություն է,

a fairy tale of abundance

հեքիաթի պես մի բան` լիության

or a grim chronicle of deprivation.

կամ զրկանքների մռայլ ժամանակագրության մասին:

This story imparts information

Այս պատմությունը տալիս է տեղեկություն,

that the fetus uses

որը պտուղն օգտագործում է`

to organize its body and its systems --

կազմելու համար իր օրգանիզմն ու դրա համակարգերը.

an adaptation to prevailing circumstances

սա տիրող հանգամանքներին հարմարվելն է,

that facilitates its future survival.

որը հեշտացնում է իր հետագա գոյատևումը:

Faced with severely limited resources,

Հանդիպելով խիստ սահմանափակ պաշարների`

a smaller-sized child with reduced energy requirements

փոքրամարմին երեխան, որն ունի էնէրգիայի քիչ պահանջմունք,

will, in fact, have a better chance

փաստորեն ավելի երկար ապրելու

of living to adulthood.

հնարավորություն կունենա:

The real trouble comes

Իրական խնդիրը ծագում է,

when pregnant women are, in a sense, unreliable narrators,

երբ հղի կանայք դառնում են որոշ իմաստով «անվստահելի պատմողներ».

when fetuses are led

երբ պտուղը նախապատրաստվում է

to expect a world of scarcity

կարիքի աշխարհին,

and are born instead into a world of plenty.

փոխարենը ծնվում է լիության աշխարհում:

This is what happened to the children of the Dutch "Hunger Winter."

Հենց այդպես պատահեց հոլանդական «Սովի Ձմռան» շրջանի երեխաների հետ:

And their higher rates of obesity,

Նրանց մոտ ճարպակալման,

diabetes and heart disease

շաքարախտի ու սրտային հիվանդությունների բարձր ցուցանիշները

are the result.

դրա արդյունքն են:

Bodies that were built to hang onto every calorie

Օրգանիզմները, որոնք կառչած էին ամեն կալորիայից,

found themselves swimming in the superfluous calories

հայտվեցին հետպատերազմյան արևմտյան սննդի

of the post-war Western diet.

ավելորդ կալորիաների հեղեղում:

The world they had learned about while in utero

Աշխարհը, որ նրանք ճանաչել էին դեռ արգանդում,

was not the same

այն չէր,

as the world into which they were born.

որում նրանք հայտնվել էին:

Here's another story.

Ահա մի ուրիշ պատմություն ևս:

At 8:46 a.m. on September 11th, 2001,

2001 թվականի սեպտեմբերի 11-ին, առավոտյան ժամը 8:46–ին

there were tens of thousands of people

Նյու Յորքում` Համաշխարհային Առևտրի Կենտրոնի մոտակայքում,

in the vicinity of the World Trade Center

տասնյակ հազարավոր

in New York --

մարդիկ կային`

commuters spilling off trains,

գնացքներից դուրս հորդացող ուղևորներ,

waitresses setting tables for the morning rush,

առավոտյան հոսքի համար սեղան գցող մատուցողուհիներ,

brokers already working the phones on Wall Street.

Ուոլ Սթրիթում աշխատող բրոկերներ:

1,700 of these people were pregnant women.

Նշված մարդկանցից 1700-ը հղի կանայք էին:

When the planes struck and the towers collapsed,

Երբ ինքնաթիռները հարվածեցին, ու աշտարակները փուլ եկան,

many of these women experienced the same horrors

այս կանանց մեծ մասը նույն սարսափն ապրեց,

inflicted on other survivors of the disaster --

ինչ աղետի մյուս վերապրողները`

the overwhelming chaos and confusion,

ճնշող քաոս ու իրարանցում,

the rolling clouds

փոշու և շինաղբի

of potentially toxic dust and debris,

պոտենցիալ թունավոր պտտվող ամպեր,

the heart-pounding fear for their lives.

սիրտ կեղեքող վախ` սեփական կյանքի համար:

About a year after 9/11,

9/11-ից մոտ մեկ տարի անց

researchers examined a group of women

հետազոտողներն ուսումնասիրեցին մի խումբ կանանց,

who were pregnant

որոնք հղի են եղել,

when they were exposed to the World Trade Center attack.

երբ Համաշխարհային Առևտրի Կենտրոնը հարձակման է ենթարկվել:

In the babies of those women

Շատ հղիների մոտ այդ ծանր փորձությունների հետևանքով

who developed post-traumatic stress syndrome, or PTSD,

առաջացել էր հետտրավմատիկ սթրեսի համախտանիշ (ՀՏՍՀ),

following their ordeal,

ու հետազոտողները պարզեցին, որ

researchers discovered a biological marker

այդ կանանց երեխաները կենսաբանական տեսանկյունից

of susceptibility to PTSD --

ավելի խոցելի են ՀՏՍՀ-ի նկատմամբ.

an effect that was most pronounced

ազդեցություն, որն ամենից ցայտուն արտահայտվեց

in infants whose mothers experienced the catastrophe

այն նորածինների մոտ, որոնց մայրերը աղետին էին ենթարկվել

in their third trimester.

հղիության երրորդ եռամսյակում:

In other words,

Այլ կերպ ասած`

the mothers with post-traumatic stress syndrome

մայրերը, որոնց մոտ նկատվել է հետտրավմատիկ սթրեսի համախտանիշ,

had passed on a vulnerability to the condition

փոխանցել են այդ վիճակի հանդեպ խոցելիությունն

to their children while they were still in utero.

իրենց երեխաներին, որոնք դեռ արգանդում էին:

Now consider this:

Սրա մասին էլ մտածեք.

post-traumatic stress syndrome

պարզվում է` հետտրավմատիկ սթրեսի համախտանիշը

appears to be a reaction to stress gone very wrong,

օրգանիզմի արձագանքն է խորը սթրեսին, որի հետևանքով

causing its victims tremendous unnecessary suffering.

տուժողները ենթարկվում են հսկայական ավելորդ տառապանքների:

But there's another way of thinking about PTSD.

Բայց ՀՏՍՀ-ի մասին այլ տեսակետ էլ կա:

What looks like pathology to us

Այն, ինչը մեզ պաթոլոգիա է թվում,

may actually be a useful adaptation

իրականում կարող է որոշակի հանգամանքներում

in some circumstances.

օգտակար հարմարեցում լինել:

In a particularly dangerous environment,

Առանձնապես վտանգավոր միջավայրում

the characteristic manifestations of PTSD --

ՀՏՍՀ-ի բնորոշ դրսևորումները`

a hyper-awareness of one's surroundings,

սեփական շրջապատի վերաբերյալ գերիրազեկությունը,

a quick-trigger response to danger --

վտանգին ակնթարթային արձագանքումը,

could save someone's life.

կարողացել են մարդկային կյանք փրկել:

The notion that the prenatal transmission of PTSD risk is adaptive

Գաղափարը, որ ՀՏՍՀ-ի վտանգի փոխանցումը նախածննդյան շրջանում կարող է հարմարվելու հատկություն արմատավորել,

is still speculative,

դեռ հիմնավորված չէ,

but I find it rather poignant.

բայց ես այն բավականին խորիմաստ եմ համարում:

It would mean that, even before birth,

Դա կնշանակեր, որ նույնիսկ նախքան փոքրիկի ծնվելը,

mothers are warning their children

մայրը, ասելով նրան «Զգո'ւյշ եղիր»,

that it's a wild world out there,

զգուշացնում է, որ դրսում

telling them, "Be careful."

նրան խելացնոր աշխարհն է սպասում:

Let me be clear.

Թույլ տվեք պարզաբանեմ:

Fetal origins research is not about blaming women

Պտղի ծագումը հետազոտություն է, որը ոչ թե մեղադրում է կանանց

for what happens during pregnancy.

հղիության ընթացքում կատարվածի համար,

It's about discovering how best to promote

այլ փորձում է հայտնաբերել ուղիներ` լավագույնս

the health and well-being of the next generation.

նպաստելու հաջորդ սերնդի առողջությանն ու բարօրությանը:

That important effort must include a focus

Այդ կարևոր աշխատանքում պետք է հատկապես շեշտադրվի

on what fetuses learn

այն, թե ինչ է պտուղը սովորում

during the nine months they spend in the womb.

արգանդում անցկացրած ինն ամիսների ընթացքում:

Learning is one of life's most essential activities,

Սովորելը կյանքի կարևորագույն գործունեություններից մեկն է,

and it begins much earlier

ու այն սկսվում է շատ ավելի վաղ,

than we ever imagined.

քան մենք երբևէ պատկերացրել ենք:

Thank you.

Շնորհակալություն:

(Applause)

(Ծափահարություններ)