Abraham Verghese: A doctor's touch

Translator: Daban Q. Jaff Reviewer: Razaw S. Bor

چەند مانگێک لەمەو پێش

ژنێکی ٤٠ ساڵال هات بۆ بەشی فریاکەوتن

لە نەخۆشخانەیەک نزیک ئەو شوێنەی لێی دەژیام.

بە شێواوی هێنایانە ژوورەوە.

پەستانی خوێنەکەی ئاگادار کەرەوە بوو

٢٣٠ لەسەر ١٧٠

A few months ago,

a 40 year-old woman came to an emergency room

لە چەند خولەکێکدا، دڵی وەستا.

in a hospital close to where I live,

ژیێنرایەوە و حاڵەتەکەی ڕێککرایەوە

and she was brought in confused.

بە پەلە برایە ژووری سی تی سکان (تیشک)

Her blood pressure was an alarming

ڕێک لە پەنای بەشی فریاکەوتن.

230 over 170.

چونکە نیگەرانی ئەوە بوون خوێنی مەیو هەبێت لە سییەکانیدا.

Within a few minutes, she went into cardiac collapse.

سیتی سکانەکە دەریخست

She was resuscitated, stabilized,

خوێن مەیین لە سیەکانی نییە.

بەڵام لووی بینراوی هەستپێکراوی هەردوو لای مەمکی تێدا دەرکەوت.

whisked over to a CAT scan suite

right next to the emergency room,

because they were concerned about blood clots in the lung.

شێرپەنجەی مەمک،

کە بڵاو بوەتەوە

And the CAT scan revealed

بە هەموو لەشیدا.

no blood clots in the lung,

تراژیدیاکەش ئەوەیە ئەگەر تەماشای ڕیکۆردەکانی بکەیت،

but it showed bilateral, visible, palpable breast masses,

بینرابوو

لە چوار بۆ پێنج شوێنی خزمەتگوزاری تەندروستی

breast tumors,

لە دوو ساڵی پێشوودا.

that had metastasized widely

چوار یان پێنج هەل

all over the body.

بۆ ئەوەی لووەکانی مەمکی ببینرێت و دەستی لێبدرێ.

And the real tragedy was, if you look through her records,

تاکو لە قۆناغێکی پێشتردەستکاری بکرێت

she had been seen

پێشتر لەوەی کە بینیمان.

in four or five other health care institutions

خانمان و بەڕیزان،

in the preceding two years.

ئەمە چیرۆکێکی نائاسایی نییە.

Four or five opportunities

لە بەدبەختیدا، هەمیشە ڕوودەدات.

to see the breast masses, touch the breast mass,

intervene at a much earlier stage

گاڵتە دەکەم ، بەڵام نیوە گاڵتە،

ئەگەر هاتی بۆ یەکێک لە نەخۆشخانەکانمان پەلێکت لێبووبوەوە.

than when we saw her.

Ladies and gentlemen,

کەس بڕوات پێناکات هەتاکوو سیتی سکان و تیشکی موگناتیسیت بۆ نەکەن

that is not an unusual story.

یان پرسی بەشی ئێسک و شکاوی.

Unfortunately, it happens all the time.

من دژە ئامێر نیم.

I joke, but I only half joke,

لە ستانفۆرد وانە دەڵێمەوە.

that if you come to one of our hospitals missing a limb,

من پزیشکێکم کە بە نوێترین تەکنۆلۆژیا کار دەکەم.

بەڵام دەمەوێت باسی شتێکتان بۆ بکەم

no one will believe you till they get a CAT scan, MRI

لە ١٧ خولەکی داهاتوودا

or orthopedic consult.

کاتێک واز لە پشکنینی جەستەیی دێنین.

I am not a Luddite.

I teach at Stanford.

فێری داواکردنی پشکنینە ئامێریەکان دەکەین

I'm a physician practicing with cutting-edge technology.

لە جیاتی قسە بکەین و خۆمان نەخۆشەکە بپشکنین.

But I'd like to make the case to you

تەنها دیاری کردنی نەخۆشی لە دەست نادەین

in the next 17 minutes

that when we shortcut the physical exam,

کە دەکرێ زوو دیاری بکرێت و چارەسەر بکرێت.

زۆر لەوە زیاتر لە دەست دەدەین.

when we lean towards ordering tests

ئێمە نەرێتێک لە دەست دەدەین.

instead of talking to and examining the patient,

نەرێتێک لە دەست دەدەین کە بڕوام وایە دەگۆڕێت و پێشدەکەوێت.

we not only overlook simple diagnoses

لە ناو دڵی

that can be diagnosed at a treatable, early stage,

پەیوەندی پزیشک و نەخۆشدایە.

لەوانەیە ئەمە خۆ بەزلزانی بێت بۆ تێد.

but we're losing much more than that.

We're losing a ritual.

بەڵام حەز دەکەم بتاناسێنم

We're losing a ritual that I believe is transformative, transcendent,

بە گرنگترین داهێنان.

بەڕای من ، لەناو پزیشکیدا

and is at the heart

کە لە ١٠ ساڵی داهاتوودا بێت،

of the patient-physician relationship.

ئەوەش توانای دەستی مرۆڤە-

This may actually be heresy to say this at TED,

بۆ دەست لێدان، دڵنەواییدان، بۆ دیاری کردن

but I'd like to introduce you

وە بۆ چارەسەر کردنیش.

to the most important innovation,

دەمەوێت یەکەم جار ئەم کەسە بناسن

I think, in medicine

to come in the next 10 years,

کە لەوانەیە وێنەکەی بناسن یان نا.

and that is the power of the human hand --

ئەمە سێر ئارثەر کۆنان دۆیڵ ە.

to touch, to comfort, to diagnose

ئێمە لە ئیدنبرە ین، من هەواداری کۆنان دۆیل م .

and to bring about treatment.

لەوانەیە نەزانن کە کۆنان دۆیل چووە بۆ کۆلێژی پزیشکی

I'd like to introduce you first to this person

لێرە لە ئیدنبرە،

وە کارەکترەکەی، شێرلۆک هۆڵمز.

whose image you may or may not recognize.

لە سێر جۆزیف بێڵ ەوە وەرگرتووە.

This is Sir Arthur Conan Doyle.

Since we're in Edinburgh, I'm a big fan of Conan Doyle.

جۆزیف بێڵ مامۆستایەکی تەواو نائاسایی بوو.

You might not know that Conan Doyle went to medical school

کۆنان دۆیل لەسەر بێڵ نوسیویەتی.

here in Edinburgh,

ئەم گۆڕینەوەیە

and his character, Sherlock Holmes,

لە نێوان بێڵ و خوێندکارەکانیدا.

was inspired by Sir Joseph Bell.

دیمەنەکە ئاوایە بێڵ لە بەشی ڕاوێژکاری دانیشتووە.

Joseph Bell was an extraordinary teacher by all accounts.

خوێندکارەکانیش لە چواردەوری،

And Conan Doyle, writing about Bell,

نەخۆشەکە لە بەشی فریاکەوتن دەنێردرێتە ژوورەوە

ناوی نوسراوەو و دەهێنرێت.

described the following exchange

between Bell and his students.

ژنێک لەگەڵ منداڵێک دێت.

So picture Bell sitting in the outpatient department,

کۆنان دۆیڵ ئاواهی باسی ئەم گفتۆگۆیە دەکات.

students all around him,

ژنەکە دەڵێت."بەیانیت باش."

patients signing up in the emergency room

and being registered and being brought in.

بێڵ دەڵێت. " چۆن پەڕیتەوە

And a woman comes in with a child,

لەسەر بەلەمەکەی بێرنتئایلاند؟"

and Conan Doyle describes the following exchange.

ژنەکە ووتی." باش بوو."

The woman says, "Good Morning."

بێڵ ووتی. " چیت لە مناڵەکەی دیکە کرد؟"

ژنەکە ووتی. " لای خوشکەکەم جێم هێشت."

Bell says, "What sort of crossing did you have

بێل ووتی.

on the ferry from Burntisland?"

" لە ڕێگا کورتەکەی ئینڤەرلێث هاتیت

She says, "It was good."

بۆ ئەوەی بگەیتە نەخۆشخانەکە؟"

And he says, "What did you do with the other child?"

ژنەکە ووتی، " وامکرد."

بێڵ ووتی، " هەر لە کارگەی ڕاخستنە مۆمیەکە کاردەکەیت؟"

She says, "I left him with my sister at Leith."

And he says,

ژنەکە وتی." بەلێ."

"And did you take the shortcut down Inverleith Row

ئینجا بێڵ بۆ خوێندکارەکانی ڕوون کردەوە.

to get here to the infirmary?"

وتی. " دەزانن کاتێک ووتی 'بەیانیت باش.'

She says, "I did."

هەستم بە شێوەزارە سکۆتلەندیەکەی کرد.

And he says, "Would you still be working at the linoleum factory?"

وە نزیکترین بەلەم لە شوێنەکەی ئەوانەوە ئەوەی بێرنت ئایلاند ە.

And she says, "I am."

وە دەبێت بەو بەلەمە هاتبێت.

And Bell then goes on to explain to the students.

ئەو قەمسەڵەیەتان بینی پێی

He says, "You see, when she said, 'Good morning,'

زۆر بچووک بوو بۆ ئەوەی منداڵەی لەگەڵی بوو،

I picked up her Fife accent.

بۆیە، گەشتەکەی لەگەڵ دوو منداڵ دەستپێرکردووە،

And the nearest ferry crossing from Fife is from Burntisland.

یەکێکیانی لە شوێنێک جێهێشتووە.

And so she must have taken the ferry over.

ئەو قوڕەتان بینی بە بنی پێیەوە.

You notice that the coat she's carrying

ئەو قوڕە سوورە هەتا دووری سەد میل لە ئیدنبرەوە نییە.

is too small for the child who is with her,

and therefore, she started out the journey with two children,

جگە لە باخچە ڕووەکیەکان.

بۆیە بە ڕێگاکورتەکەی ئینڤەرلێث هاتووە

but dropped one off along the way.

بۆ ئێرە.

You notice the clay on the soles of her feet.

ئینجا کۆتا شت، هەوکردنی پێستی هەبوو

Such red clay is not found within a hundred miles of Edinburgh,

لەسەر پەنجەکانی دەستی ڕاستی.

هەوکردنێکی ئاوا تەنها.

except in the botanical gardens.

لە کارمەندەکانی کارگەی ڕاخستنی مۆمەکی بێرنت ئایلاند دا هەی."

And therefore, she took a short cut down Inverleith Row

ئینجا کاتێک بێل جلەکانی نەخۆشەکە لادەبات.

to arrive here.

دەست بە پشکنینی جەستەیی نەخۆشەکە دەکات.

And finally, she has a dermatitis

تەنها بیربکەرەرە چەند شتی دیکە دەدۆزێتەوە.

on the fingers of her right hand,

a dermatitis that is unique

وەک مامۆستایەکی پزیشکی، خوێندکارێکی وەک من.

to the linoleum factory workers in Burntisland."

ئەو چیرۆکە زۆر کاری تێکردم.

And when Bell actually strips the patient,

بەڵام لەوانەیە نەزانیت

begins to examine the patient,

توانای ئێمە بۆ تەماشاکردنی ناو جەستە

you can only imagine how much more he would discern.

بەم شێوازە ئاسانە، بەبەکارهێنانی هەستەکانمان.

زۆر نوێیە.

And as a teacher of medicine, as a student myself,

ئەم وێنەیە کە نیشانتان دەدەم لیۆپۆلد ئێنبروگەرە

I was so inspired by that story.

کە لە کۆتایی ١٧٠٠ەکان،

But you might not realize

لێدانی دۆزییەوە.

that our ability to look into the body

چیرۆکەکەی ئەوەیە کە لیۆپۆلد ئێنبروگەر

in this simple way, using our senses,

is quite recent.

کوڕی خاوەن مەیخانەیەک بوو.

The picture I'm showing you is of Leopold Auenbrugger

باوکی دەچووە ژێرخانەکەیان

who, in the late 1700s,

لەملاو لەولای بەرمیلە شەرابەکانی دەدا

discovered percussion.

بۆ ئەوەی بزانێت چەند شەراب ماوە

And the story is that Leopold Auenbrugger

وە بۆئەوەی داوابکاتەوە.

was the son of an innkeeper.

کاتێک ئێنبروگەر بوو بە پزیشک.

هەمان شتی دەکرد.

And his father used to go down into the basement

دەیکێشا بە سنگی نەخۆشەکانی.

to tap on the sides of casks of wine

و سکیشیان.

to determine how much wine was left

هەموو ئەوەی لەسەر لێدان دەیزانین.

and whether to reorder.

دەتوانی بڵەی سۆنەری کاتی خۆیبوو--

And so when Auenbrugger became a physician,

he began to do the same thing.

هەڵئاوسانی ئەندامەکان، شلە لە دەوری دڵ، شلە لەناو سیەکان.

He began to tap on the chests of his patients,

گۆڕانی سکی--

on their abdomens.

هەموو ئەمەی بە جوانی باس کردووە لەم کتێبە جوانەدا

And basically everything we know about percussion,

" ئینڤێنتەم نۆڤەم" " داهێنانێکی نوێ"

which you can think of as an ultrasound of its day --

کە ئەویش نەدەما

organ enlargement, fluid around the heart, fluid in the lungs,

ئەگەر بەهۆی ئەم پزیشکەوە نەبووایە. کۆرڤیسارت.

abdominal changes --

پزیشکێکی بەناوبانگی فەرەنسی--

all of this he described in this wonderful manuscript

بەناوبانگ بوو چونکە پزیشکی ئەم بەڕێزە بوو--

"Inventum Novum," "New Invention,"

کۆرڤیسارت ئیشەکەی بڵاو کردەوە و دیسان ناساندییەوە.

which would have disappeared into obscurity,

except for the fact that this physician, Corvisart,

دوای ساڵێک یان دوو

لاینێک بیستۆکی دۆزییەوە.

a famous French physician --

famous only because he was physician to this gentleman --

لاینێک، وا دەڵێن بە شەقامەکانی پاریسدا دەگەڕا

Corvisart repopularized and reintroduced the work.

دوو منداڵی بینی یاریان بە دارێک دەکرد.

یەکێک سەرێکی دارەکەی دەکڕاند،

And it was followed a year or two later

ئەوەی کەش لەسەرەکەی دیکە گوێی لێدەگرت.

by Laennec discovering the stethoscope.

لاینێک بیریکردەوە کە ئەمە ڕێگایەکی جوانە

Laennec, it is said, was walking in the streets of Paris

بۆ ئەوەی گوێ لە سنگ و سک بگرێت

شتێک کە ناوی نا "لوولەک"

and saw two children playing with a stick.

دوایش ناوی نا بیستۆک.

One was scratching at the end of the stick,

ئاواش بیستۆک و گوێگرتن پەیدا بوو.

another child listened at the other end.

And Laennec thought this would be a wonderful way

لە چەند ساڵێکی کەمدا،

to listen to the chest or listen to the abdomen

لە کۆتایی ١٨٠٠ و سەرەتای ١٩٠٠کان.

using what he called "the cylinder."

لە پڕێکدا،

Later he renamed it the stethoscope.

سەرتاشی نەشتەرگەر ڕێی چۆڵ کرد

And that is how stethoscope and auscultation was born.

بۆ پزیشک کە دەیویست نەخۆشی دیاری بکات.

So within a few years,

ئەگەر بزانن، پێش ئەو کاتە،

in the late 1800s, early 1900s,

ئەگەر هەرچیت هەبووایە دەچوویتە لای سەرتاشی نەشتەرگەر

all of a sudden,

کە پارچەیەکی لێدەکرییتەوە،

the barber surgeon had given way

خوێنی لێدەهێنای، پاکی دەکردیتەوە.

to the physician who was trying to make a diagnosis.

وە، بەڵی ئەگەر ویستت.

قژیشتی دەبڕی-- ئەملاو و ئەولای کورت و پشتەوەش درێژ

If you'll recall, prior to that time,

no matter what ailed you, you went to see the barber surgeon

دانیشی بۆ دەردەهێنای لەگەڵی.

هیچ هەوڵێکی دیاریکردنی نەدەدا.

who wound up cupping you,

لە ڕاستیدا. هەندێکتان باش دەزانن

bleeding you, purging you.

لە ئاڵای سەرتاش، خەتە سوورو سپییەکان.

And, oh yes, if you wanted,

he would give you a haircut -- short on the sides, long in the back --

واتای باندجە خوێناوییەکانی سەرتاشی نەشتەرگەر دەردەخات.

and pull your tooth while he was at it.

ئەو دەفرانەی بە کۆتاییەکەوەن

He made no attempt at diagnosis.

مەبەستی ئەو قاپانەیە کە خوێنەکەی تێدا کۆدەکرایەوە

In fact, some of you might well know

بەڵام دوای پەیدابوونی لێدان و گوێگرتن

that the barber pole, the red and white stripes,

گۆڕانکارییەکی گەورەی دروست کرد.

represents the blood bandages of the barber surgeon,

چرکە ساتێک کە پزیشکەکان تەماشای ناو جەستەیان کرد.

and the receptacles on either end

ئەم تابلۆ تایبەتییە. پێم وایە،

represent the pots in which the blood was collected.

ئەمە لوتکەی پزیشکییە.

But the arrival of auscultation and percussion

ئەمە تابلۆیەکی زۆر بەناوبانگە:

represented a sea change,

"پزیشکەکە" لەلایەن لوک فیلدسەوە

a moment when physicians were beginning to look inside the body.

لوک فیلدس پێی ووترا کە ئەم تابلۆیە بکێشێ" لەلایەن تەیتەوە.

And this particular painting, I think,

ئینجا لەلایەن گەلەری تەیتەوە وەرگیرا.

represents the pinnacle, the peak, of that clinical era.

تەیت داوای لە فیلدس کرد بۆ کێشانی

This is a very famous painting:

تابلۆیەکی کۆمەڵایەتی گرنگ.

"The Doctor" by Luke Fildes.

ئەوەش سەرنجڕاکێشە کە فیلدس ئەم بابەتەی هەڵبژارد.

Luke Fildes was commissioned to paint this by Tate,

کوڕە گەورەکەی فیلدس، فلیپ.

who then established the Tate Gallery.

لە شەوی کریسمس لە نۆ ساڵیدا مرد

And Tate asked Fildes to paint a painting

دوای کاتێکی کەم لە نەخۆشی.

of social importance.

ئەو پزیشکە زۆر کاری لە فیڵدز کرد

And it's interesting that Fildes picked this topic.

کە دوو بۆ سێ شەو لە پەنای نەخۆشەکە مایەوە.

Fildes' oldest son, Philip,

died at the age of nine on Christmas Eve

کە بڕیاری دا کە هەوڵدەدات و بەردەوام دەبێت

پزیشکی کاتی ئێمە-

after a brief illness.

وەک شانازییەک بەم پزیشکەوە.

And Fildes was so taken by the physician

وە ئەم تابلۆیەش " پزیشکەکە" تابلۆیەکی زۆر بەناوبانگە.

who held vigil at the bedside for two, three nights,

خراوەتە سەر ڕۆژمێر و پولی پۆستە لە چەندین وڵاتدا.

that he decided that he would try and depict

هەمیشە پرسیومە، فیلدس چی دەکرد

the physician in our time --

ئەگەر داوای لێبکرایە ئەم تابلۆیە بکێشێت

almost a tribute to this physician.

لە سەردەمی مۆدێرندا.

And hence the painting "The Doctor," a very famous painting.

لە ساڵی 2011 ؟

It's been on calendars, postage stamps in many different countries.

ئایا شاشەیەکی کۆمپیوتەری دەخستە

I've often wondered, what would Fildes have done

جێی نەخۆشەکە؟

had he been asked to paint this painting

زۆر توشی کێشە بووم لە دۆڵی سلیکۆن

in the modern era,

بە وتنی ئەوەی نەخۆشی سەر جیگاکە

in the year 2011?

وەک ئامرازێکی لێهاتووە

Would he have substituted a computer screen

بۆ نەخۆشە ڕاستییەکە کە لە کۆمپیوتەرەکەیە.

for where he had the patient?

لە ڕاستیدا من زاراوەیەکم دروست کردووە بۆ ئەو شتەی ناو کۆمیوتەرەکە.

I've gotten into some trouble in Silicon Valley

پێدەڵێم ئای پەیشنت.

for saying that the patient in the bed

ئای پەیشنت خزمەتێکی زۆر باش دەکرێت لە ئەمریکا.

has almost become an icon

نەخۆشە ڕاستییەکەش بەردەوام دەپرسێت،

for the real patient who's in the computer.

کوان هەموویان؟

I've actually coined a term for that entity in the computer.

کەی دێن و شتەکانم بۆ ڕوون بکەنەوە؟

I call it the iPatient.

کێ بەرپرسیارە؟

The iPatient is getting wonderful care all across America.

لێکترازانێک هەیە لە نێوان ویستی نەخۆش

The real patient often wonders,

ویستی ئێمەش وەک پزیشک بۆ پێشکەش کردنی باشترین خزمەتی تەندروستی.

where is everyone?

دەمەوێت ئەم وێنەیەتان نیشان بدەم

When are they going to come by and explain things to me?

کە گەڕان بەسەر نەخۆشدا چۆن بوو

Who's in charge?

کاتێک من ڕادەهێنرام.

There's a real disjunction between the patient's perception

خاڵی ناوەند نەخۆش بوو.

کاتێک لە قەرەوێڵەیەک بۆ یەکێکی دیکە دەگەڕاین و پسپۆڕەکە لێپرسراو بوو.

and our own perceptions as physicians of the best medical care.

زۆر کات لە ئێستەدا.

I want to show you a picture

گەڕان وەک ئەمە وایە.

of what rounds looked like

کە گفتوگۆکە دەکرێت

when I was in training.

لە ژوورێک زۆر دوور لە نەخۆشەکە.

The focus was around the patient.

We went from bed to bed. The attending physician was in charge.

گفتوگۆکە دەربارەی وێنەیە لەسەر کۆمپیوتەر، داتا.

Too often these days,

وە گرنگترین شت ونە

rounds look very much like this,

ئەوەش نەخۆشەکەیە

where the discussion is taking place

کاریگەریم تێکراوە بەم بیرکردنەوەیە

in a room far away from the patient.

بە دوو چیرۆک کە دەمەوێت لەگەڵتان باسیان بکەم.

The discussion is all about images on the computer, data.

یەکەم هی هاوڕێیەکمە کە شێرپەنجەی مەمک ی هەبوو،

And the one critical piece missing

شێرپەنجەیەکی بچوکی مەمکی تیا دۆزرایەوە-

is that of the patient.

Now I've been influenced in this thinking

پارچەکەیان لێکردەوە ، لەو شوێنەی لێی دەژیام.

ئەو کاتە لە تێکساس بووم.

by two anecdotes that I want to share with you.

کاتێکی زۆر گەڕا

One had to do with a friend of mine who had a breast cancer,

بۆ ئەوەی باشترین سەنتەری شێرپەنجە بدۆزێتەوە لە جیهان

had a small breast cancer detected --

بۆ ئەوەی چارەسەری زیاتر وەربگرێت.

had her lumpectomy in the town in which I lived.

شوێنێکی دۆزییەوە و بڕیاری دا بچێت، ڕۆشت.

This is when I was in Texas.

دوای چەند مانگێک سەرم سوڕما

And she then spent a lot of time researching

کە بینیم هاتبوەوە بۆ شارەکەمان،

to find the best cancer center in the world

تاکو چارەسەری زیاتر وەرگرێت لەگەڵ پسپۆڕی شێرپەنجە تایبەتیەکەی.

to get her subsequent care.

And she found the place and decided to go there, went there.

زۆرم لێکرد و لێم پرسی.

" بۆ هاتیتەوە لێرە چارەسەر وەربگریت؟"

Which is why I was surprised a few months later

پێی نەدەگوتم.

to see her back in our own town,

وتی" سەنتەری شێرپەنجەکە زۆر خۆش بوو.

getting her subsequent care with her private oncologist.

شوێنێکی خۆش بوو.

And I pressed her, and I asked her,

زۆر گەورە بوو ، پارکی ئوتومبیلی بە ستافەوە هەبوو.

"Why did you come back and get your care here?"

پیانۆیەک کە خۆی خۆی دەژەنی.

کابرایەک کە دەیهێنایت و دەیبردی.

And she was reluctant to tell me.

She said, "The cancer center was wonderful.

بەڵام" وتی

دەستیان لە مەمکم نەدا."

It had a beautiful facility,

giant atrium, valet parking,

ئێستا من و تۆ دەڵێین

a piano that played itself,

پێویستی نەکردووە دەست لە مەمکی بدەن.

a concierge that took you around from here to there.

هەموو گیانیان وێنە گرتووە.

But," she said,

شێرپەنجەی مەمکەکەی لە ئاستی توخمی تێگەیشتوون؛

"but they did not touch my breasts."

پێویستی نەکردووە دەست لە مەمکی بدەن.

بەڵام بۆ ئەو زۆر گرنگ بووە.

Now you and I could argue

that they probably did not need to touch her breasts.

ئەوە بەس بووە بۆ ئەوەی بڕیار بدات

They had her scanned inside out.

They understood her breast cancer at the molecular level;

تاکوو ئەو چارەسەرەی ماویەتی لای پزیشکەکەی خۆی وەری بگرێت

they had no need to touch her breasts.

کە هەموو چووە بۆ لای،

But to her, it mattered deeply.

هەردوو مەمکی پشکنینی بۆ کردووە لەگەڵ بنباڵیشی،

It was enough for her to make the decision

پشکنینی تەواوی بۆ بنباڵی کردووە،

ناوچەی ملی و ناوچەی ڕانی کردووە.

to get her subsequent care with her private oncologist

پشکنینی تێر و تەسەلی کردووە.

بۆ ئەو، ئەمە واتای گرنگی پێدان بووە و پێویستی بەوە بووە،

who, every time she went,

examined both breasts including the axillary tail,

ئەو چیرۆکە زۆر کاریگەری لەسەرم هەبوو.

examined her axilla carefully,

ئەزمونێکی دیکەشم هەبوو کە زۆر کاریگەر بوو.

examined her cervical region, her inguinal region,

دووبارە، کاتێک لە تێکساس بووم ، پێش ئەوەی بێم بۆ ستانفۆرد.

did a thorough exam.

And to her, that spoke of a kind of attentiveness that she needed.

بەوە ناسرابووم

کە گرنگیم دەدا بە نەخۆشی

I was very influenced by that anecdote.

کە هیلاکی درێژخایەنیان هەبوو.

I was also influenced by another experience that I had,

ئەمە ناسراویەکە دوژمنەکەشت نەیبێت.

again, when I was in Texas, before I moved to Stanford.

بۆیە وا دەڵێم چونکە ئەم نەخۆشانە زەحمەتن.

I had a reputation

as being interested in patients

لەلایەن خێزانەکانیانەوە ڕەت کراونەتەرە.

with chronic fatigue.

ئەزموونێکی خراپی خزمەتگوزاری تەندروستیان هەیە

This is not a reputation you would wish on your worst enemy.

کە دێن بۆ لات ئامادەباشن

بۆ ئەوەی تۆش بخەنە لیستی ئەوانەی

I say that because these are difficult patients.

کە بێ هودەیان دەکەن.

They have often been rejected by their families,

زۆر زوو فێر بووم لەگەڵ یەکەم نەخۆشم

have had bad experiences with medical care

کە نەمتوانی دادپەروەر بم

and they come to you fully prepared

بۆ ئەم نەخۆشە حاڵ خراپە

بەو هەموو ڕاپۆرتانەی دەیانهێنا

for you to join the long list of people

لە نەخۆشێکی نوێدا بۆ ٤٥ خولەک.

who's about to disappoint them.

هیچ ڕێگەیەک نەبوو

And I learned very early on with my first patient

ئەگەر هەوڵیشمبدایە ئەوا بێ هودە م دەکرد.

that I could not do justice

بۆیە ئەم ڕێگایەم بەکارهێنا

to this very complicated patient

کە نەخۆشەکەم بانگکرد

with all the records they were bringing

بۆ ئەوەی هەموو چیرۆکەکم بۆ باسبکات لەیەکم سەردانیدا

in a new patient visit of 45 minutes.

There was just no way.

هەوڵمدا هیچ قسەیەکی پێنەبڕم.

And if I tried, I'd disappoint them.

هەموو پزیشکی باوی ئەمریکی دەناسین

And so I hit on this method

کە لە ١٤ چرکەدا قسەی نەخۆشەکەی دەبڕیت.

where I invited the patient

ئەگەر هەرگیز بچمە بەهەشت.

to tell me the story for their entire first visit,

لەبەر ئەوە بوو ٤٥ خولەک خۆم گرت

and I tried not to interrupt them.

و قسەم بە نەخۆشەکەم نەبڕی

We know the average American physician

کاتێکم بۆ دانا دوای دوو هەفتە بۆ پشکنینی جەستەیی،

interrupts their patient in 14 seconds.

کاتێک هات بۆ پشکنینەکە،

And if I ever get to heaven,

توانیم پشکنینی تەواوی بۆ بکەم.

it will be because I held my piece for 45 minutes

چونکە هیچ شتێکی دیکە نەبوو بیکەم،

حەز دەکەم وابیرکەمەوە کەمن پشکنین بە باشی دەکەم،

and did not interrupt my patient.

I then scheduled the physical exam for two weeks hence,

بەڵام ئەم جارە هەموو سەردانەکە بۆ ئەوە بوو پشکنین بکرێت

and when the patient came for the physical,

دەتوانم پشکنینێکی نا ئاسییی بکەم.

I was able to do a thorough physical,

یەکەم نەخۆشمم بیرە لەم زنجیرەیە

because I had nothing else to do.

I like to think that I do a thorough physical exam,

بەردەوام بوو لە باسکردنی چیرۆکەکەی بۆم

but because the whole visit was now about the physical,

لە سەردانێک کە بۆ پشکنین دانرا بوو.

I could do an extraordinarily thorough exam.

دەستم کرد بە ڕێورەسمەکەم،

هەموو جارێک بە لێدانی دڵ دەستپێدەکەم،

And I remember my very first patient in that series

دەستەکان دەپشکنم، تەماشای بنی نینۆکەکان دەکەم،

continued to tell me more history

دەستم بەرزدەکەمەوە بۆ گرێی ئانیشک،

during what was meant to be the physical exam visit.

حەزم لە ڕێوڕەسمەکەم بوو.

کاتێک دەستم پێکرد،

And I began my ritual.

ئەم نەخۆشە زۆر بڵێیە

I always begin with the pulse,

وردە وردە بێدەنگ بوو.

then I examine the hands, then I look at the nail beds,

هەستێکی سەیرم هەبوو

then I slide my hand up to the epitrochlear node,

کە من و نەخۆشەکە

and I was into my ritual.

And when my ritual began,

چووینەوە نەرێتە سەرەتاییەکە

this very voluble patient

کە من ڕۆڵێکم هەبوو

began to quiet down.

نەخۆشەکەش ڕۆلێک

And I remember having a very eerie sense

کاتێک تەواو بووم.

نەخۆشەکە پێی ووتم

that the patient and I

" هەرگیز وا پشکنینم بۆ نەکراوە."

had slipped back into a primitive ritual

ئەگەر ئەوە ڕاست بێت.

in which I had a role

ئەوە هەڵەیەکی گەورەی سیستمی تەندروستیمانە.

and the patient had a role.

چونکە ئەوانە لە شوێنی دیکە بینراون.

And when I was done,

the patient said to me with some awe,

ئیتر بە نەخۆشەکەم وت

"I have never been examined like this before."

کە جلەکانی لەبەرکردەوە.

ئەو شتە باوانەی کە یەکێک دەیانبیستێت لە شوێنەکانی دیکە،

Now if that were true,

it's a true condemnation of our health care system,

کە ئەمانەن" ئەمە لە ناو مێشکتا نیە.

because they had been seen in other places.

ئەمە ڕاستییە.

هەواڵە خۆشەکە ، ئەمە شێرپەنجە نییە، ئەمە سیل نیە

I then proceeded to tell the patient,

once the patient was dressed,

ئەمە کۆکسیدۆیایۆدۆمایکۆسس نیە یان هەوکردنێکی کەڕووی نەماو.

the standard things that the person must have heard in other institutions,

هەواڵە خراپەکە ئەوەیە نازانین هۆکارەکەی چییە.

which is, "This is not in your head.

بەڵام پێویستە ئەمە بکەیت و پێویستە ئەمە بکەین"

This is real.

The good news, it's not cancer, it's not tuberculosis,

هەموو چارەسەرە باوەکانت بۆ دێنم

it's not coccidioidomycosis or some obscure fungal infection.

کە نەخۆشەکە لە شوێنی دیکە بیستویەتی.

The bad news is we don't know exactly what's causing this,

هەموو کات هەستم کردووە

ئەگەر نەخۆشەکەم وازی بهێنایە لەگەڕانی

but here's what you should do, here's what we should do."

بۆ پزیشکە ئەفسووناوییەکە و دەرمانە ئەفسووناوییەکە

And I would lay out all the standard treatment options

لەگەڵ من دەستی بە گەشتێک بکردایە بەرەو چاکبوونەوە،

that the patient had heard elsewhere.

لەبەر ئەوە بوو کە من توانای هەقی خۆم بوو

And I always felt

کە ئەم شتانەی پێبڵێم

that if my patient gave up the quest

بەهۆی پشکنینەوە.

for the magic doctor, the magic treatment

شتێکی گرنگ ڕوویدا لەم گۆڕینەوە.

and began with me on a course towards wellness,

ئەمەم برد بۆ هاوەڵەکەم

it was because I had earned the right

لەبەشی مرۆڤناسی ستانفۆرد

to tell them these things

هەمان چیرۆکم بۆ گێڕایەوە.

by virtue of the examination.

پێیان وتم.

Something of importance had transpired in the exchange.

"ئەوەی تۆ باسی دەکەی نەرێتێکی کلاسیکیو"

یارمەتیان دام تێبگەم

I took this to my colleagues

ئەم دۆخانە دەربارەی گۆڕانن.

at Stanford in anthropology

بۆ نموونە ئێمە هاوسەرگیری دەکەین،

and told them the same story.

بە ووزەیەکی زۆرو ئاهەنگ و پارە سەرفکردن

And they immediately said to me,

"Well you are describing a classic ritual."

بۆ ئەوەی جیابوونەوەکەمان دیاری بکەین

And they helped me understand

لە ژیانێکی تەنیایی و بێزاری و بێکەسی

that rituals are all about transformation.

بۆ دیارییەکی ناکۆتا.

We marry, for example,

نازانم بۆچی پێدەکەنن.

with great pomp and ceremony and expense

ئەوە نیازی سەرەکی بوو، وانییە ؟

ئەمە جێگۆڕکێی توانایە

to signal our departure

لەگەڵ دۆخەکان.

from a life of solitude and misery and loneliness

ئێمە ڕێگەکانی ژیانمان بە دۆخەکاندا دەبەین

to one of eternal bliss.

دۆخ زۆر گرنگن.

I'm not sure why you're laughing.

هەمووی بۆ گۆڕانە.

That was the original intent, was it not?

پێتان دەڵێم

We signal transitions of power

نەرێتەکەی

with rituals.

یەکێک کە دەڕوات بۆ یەکێکی دیکە

We signal the passage of a life with rituals.

شتیشی پێدەڵێن

Rituals are terribly important.

کە بە قەشە و حاخامەکەیان ناڵێن.

They're all about transformation.

دوای ئەوەش و لەسەرو ئەوەش.

Well I would submit to you

جل داکەنین و هێشتنی دەستلێدانی-

that the ritual

of one individual coming to another

پێتان دەڵێم ئەوە نەرێتێکە کە زیاتر گرنگ دەبێت.

and telling them things

that they would not tell their preacher or rabbi,

ئەگەر ئەم ڕێگایەش کورت بکەیتەوە

بە جل دانەکەندنی نەخۆشەکە.

and then, incredibly on top of that,

بە گوێگرتن لە بیستۆکەکت لە سەروو جلی خەوەکە،

disrobing and allowing touch --

بە نەکردنی پشکنینی تەواو.

I would submit to you that that is a ritual of exceeding importance.

تۆ ئەم هەلەت تێپەڕاندنەوە

بۆ ئەوەی پەیوەندی پزیشک و نەخۆش بهێڵیتەوە.

And if you shortchange that ritual

by not undressing the patient,

من نوسەرم .

by listening with your stethoscope on top of the nightgown,

دەمەوێت کۆتایی پێبێنم بە پارچەیەک کە نوسیومە

by not doing a complete exam,

you have bypassed on the opportunity

کە پەیوەندی تەواوی بەم دیمەنەوە هەیە.

to seal the patient-physician relationship.

من پزیشکی نەخۆشییە درمەکانم.

لە سەرەتاکانی ڤایرۆسی نەمانی بەرگری، پێش ئەوەی دەرمانەکەمان بێن.

I am a writer,

دیمەنی وام زۆر دیوە.

and I want to close by reading you a short passage that I wrote

بیرمە هەموو جارێ کە چوومەتە سەر قەرەوێلەی نەخۆشێکی هیلاک

that has to do very much with this scene.

I'm an infectious disease physician,

لە خەستەخانە یان لە ماڵەوە.

and in the early days of HIV, before we had our medications,

هەستم بە دۆڕان کردووە--

I presided over so many scenes like this.

ئەو هەستەی کە نازانم چی بڵێم؛

نازانم دەتوانم چی بڵێم؛

I remember, every time I went to a patient's deathbed,

نازانم دەبێت چیبکەم.

whether in the hospital or at home,

کاتێک لەو هەستە تەواو دەبم.

I remember my sense of failure --

بیرم دەکەوێتەوە هەموو کات دەبێت پشکنین بکەم.

پێلووەکان دێنمە خوارەوە

the feeling of I don't know what I have to say;

تەماشای زمانی دەکەم.

I don't know what I can say;

دەکێشم بەسەر سنگدا، گوێ لە دڵی دەگرم.

I don't know what I'm supposed to do.

And out of that sense of failure,

دەست لە سک دەدەم.

I remember, I would always examine the patient.

زۆر نەخۆشم لەبیرن.

I would pull down the eyelids.

کە ناویان ئێستاش دێن و دەڕون لەسەر زمانم

I would look at the tongue.

دەموچاویان زۆر دیارن.

I would percuss the chest. I would listen to the heart.

زۆر چاوی گەورەی بۆشی ترسێنەرم بیرن.

I would feel the abdomen.

تەماشام دەکەن کە ئەم دۆخە دەکەم.

I remember so many patients,

رۆژی دواتریش.

their names still vivid on my tongue,

دێم و هەمووی دووبارە دەکەمەوە.

their faces still so clear.

ویستم ئەم ووتەی کۆتایی پێهێنەتان بۆ دەخوێنمەوە

I remember so many huge, hollowed out, haunted eyes

دەربارەی یەک نەخۆش.

staring up at me as I performed this ritual.

" یەک نەخۆشم بیرە

لەو خاڵەدا بوو

And then the next day,

کە لە پەیکەرێکی ئێسکی زیاتر نەبوو

I would come, and I would do it again.

لە ناو پێستێکی تەسک بووەوە گیری خواردووە.

And I wanted to read you this one closing passage

ناتوانێت قسە بکات.

about one patient.

دەمی پڕبوو لە کەڕوو

"I recall one patient

کە بەرگری هەبوو بۆ دەرمانە باوەکان.

who was at that point

کاتێک بینیمی

no more than a skeleton

لەوکاتەی کە کۆتا کاژمێرەکانی بوون لەسەر زەوی.

encased in shrinking skin,

دەسەکانی جوڵان وەک بڵێی بە خاوی.

unable to speak,

his mouth crusted with candida

وتم تۆ بڵێی بەتەمای چیبێت،

that was resistant to the usual medications.

پەنجە پێکەوە نوساوەکانی هێنا

بۆ کراسی بیجامەکەی.

When he saw me

قۆپچەکانی کردەوە

on what turned out to be his last hours on this earth,

his hands moved as if in slow motion.

تێگەیشتم کە چی دەویست

بۆ ئەوەی سنگە بە ناواچوەکەیم بۆ بکاتەوە.

And as I wondered what he was up to,

his stick fingers made their way

دەعوەتی دەکردم

up to his pajama shirt,

منیش ڕەتم نەکردەوە.

fumbling with his buttons.

کێشام و دەستم لێدا و گوێم لە سنگی گرت.

I realized that he was wanting

وابزانم دڵنیا بوەوە

to expose his wicker-basket chest to me.

کە ئەوە بۆمن زۆر گرنگ بوو

It was an offering, an invitation.

وەک چۆن بۆ ئەو پێویست بوو.

کەسمان نەمانتوانی واز لەم نەریتە بهێنین.

I did not decline.

I percussed. I palpated. I listened to the chest.

کە هیچ پەیوەندی بە دۆزینەوەی دەنگی نەشازەوە نەبوو لە سیەکانی.

I think he surely must have known by then

یاخود چوار ناڵەی دڵی پەککەوتە بدۆزیتەوە

that it was vital for me

نەخێر ئەم نەرێتە بۆ گەیاندنی پەیامێک بوو

just as it was necessary for him.

Neither of us could skip this ritual,

کە دەبێت پزیشکان بیگەیەنن بە نەخۆشەکانیان

which had nothing to do with detecting rales in the lung,

هەرچەندە ، خودا دەزانێت

لە ڕێگە لامان داوە.

or finding the gallop rhythm of heart failure.

بیرمان چوەتەوە--

No, this ritual was about the one message

لەگەڵ تەقینەوەی زانیاریش.

هەموو جینۆمی مرۆڤ لەناو قاچمان هەیە.

that physicians have needed to convey to their patients.

ئێمە گوێی پێنادەین

Although, God knows, of late, in our hubris,

بیرمان چوەتەوە کە نەرێتەکە زۆر گرنگە بۆ پزیشک

we seem to have drifted away.

We seem to have forgotten --

پێویستە بۆ نەخۆش--

as though, with the explosion of knowledge,

بیرمان چوەتەوە کە نەرێتەکە واتای هەیە

the whole human genome mapped out at our feet,

یەک پەیامە بگات بە نەخۆشەکە

we are lulled into inattention,

پەیامەکەش کە ئەو کات بە تەواوی لێتەنەگەیشتم

forgetting that the ritual is cathartic to the physician,

هەرچەندە گەیاندیشم.

necessary for the patient --

کە ئێستا باشتر لێی تێدەگەم ئەمەیە:

forgetting that the ritual has meaning

and a singular message to convey to the patient.

هەمیشە هەمیشە لەوێ دەبم.

لەگەڵت دێم.

And the message, which I didn't fully understand then,

قەت جێتناهێلم.

even as I delivered it,

هەتا کۆتایی لەگەڵت دەبم."

and which I understand better now is this:

زۆر سوپاس.

I will always, always, always be there.

(چەپڵە)

I will see you through this.

I will never abandon you.

I will be with you through the end."

Thank you very much.

(Applause)