How trees talk to each other | Suzanne Simard

Translator: Daban Q. Jaff Reviewer: Razaw S. Bor

بیهێنەرە بەرچاوی خۆت بەناو دارستانێکدا بڕۆیت.

پێموابێت ئێوە بیر لە چەند دارێک دەکەنەوە،

ئەوەی ئێمەی لێپرساوانی دارستان پێی دەڵێین کۆمەڵە دار،

Imagine you're walking through a forest.

بە قەدە ئەستوورەکانی و تاجە جوانەکانیانەوە.

I'm guessing you're thinking of a collection of trees,

بەڵێ، درەختەکان دامەزراوەی دارستانەکانن،

what we foresters call a stand,

بەڵام دارستانێک زۆر لەوە زیاترە کە دەیبینیت، و

with their rugged stems and their beautiful crowns.

ئەمڕۆ دەمەوێت بیرکردنەوەی ئێوە لەسەر دارستانەکان بگۆڕم.

Yes, trees are the foundation of forests,

دەبینن، لەژێر زەویدا ئەم جیهانەی تر هەیە،

but a forest is much more than what you see,

جیهانێکی ڕاڕەوی زیندەیی بێکۆتا

and today I want to change the way you think about forests.

کە درەختەکان پێکەوە دەبەستێتەوە و ڕێگەیان پێدەدا پەیوەندی بەیەکەوە بکەن و

You see, underground there is this other world,

ڕێگە بە دارستانەکە دەدات بتوانێت وەک یەک بوونەوەر هەڵسوکەوتکات.

a world of infinite biological pathways

لەوانەیە وەک جۆرێک لە زیرەکی بیرتبێنێتەوە.

that connect trees and allow them to communicate

and allow the forest to behave as though it's a single organism.

چۆن ئەمە دەزانم؟

ئەمە چیرۆکەکەی منە.

لە دارستانەکانی بریتیش کۆڵۆمبیا گەورەبووم.

It might remind you of a sort of intelligence.

زۆرجار لەسەر زەوییەکە پاڵدەکەوتم و سەیری لقوپۆپەکانم دەکرد.

How do I know this?

Here's my story.

زۆر زەبەلاح بوون.

I grew up in the forests of British Columbia.

باپیریشم زۆر زەبەلاح بوو.

بە ئەسپ داری دەگواستەوە، و

بەتایبەتی لقە سنەوبەرەکانی دەبڕییەوە لە دارستانە بارانەکانی ناوەوە.

I used to lay on the forest floor and stare up at the tree crowns.

They were giants.

باپیرم زۆری فێرکردم لەسەر پێکەوە لکاوی و بێدەنگی درەختەکان، و

My grandfather was a giant, too.

He was a horse logger,

and he used to selectively cut cedar poles from the inland rainforest.

چۆن خێزانەکەم بووین بە بەشێک لەوە.

بۆیە منیش شوێنپێی باپیرمم گرتەوە.

Grandpa taught me about the quiet and cohesive ways of the woods,

ئەویش و منیش ئەم حەسرەتەمان هەبوو لەسەر دارستانەکان، و

and how my family was knit into it.

یەکەم ساتی بەئاگا هاتنەوەم

لای تەوالێتە دەرەکییەکەمانەوە بوو لای ڕووبارەکەوە.

So I followed in grandpa's footsteps.

He and I had this curiosity about forests,

سەگە بەسەزمانەکەمان جینگس خزابوو کەوتبووە ناو چاڵی پیساییەکەوە.

and my first big "aha" moment

بۆیە باپیرم خێرا بە خاکەنازەکەیەوە ڕایکرد بۆ ڕزگارکردنی سەگە بەسەزمانەکە.

was at the outhouse by our lake.

Our poor dog Jigs had slipped and fallen into the pit.

لە خوارەوە بوو، بەناو پیساییەکەیا مەلەی دەکرد.

بەڵام باپیرم زەوی دارستانەکەی هەڵکەند،

So grandpa ran up with his shovel to rescue the poor dog.

زۆر سەرسام بووم بە ڕەگەکان، و

He was down there, swimming in the muck.

ئەوەی لەژێرترەوە بینیم کەڕووە سپییەکانی ژێرەوە بوون و

But as grandpa dug through that forest floor,

لەژێر ئەوەشەوە چینە زەرد و سوورە پڕ کانزاکەی زەوییەکە.

I became fascinated with the roots,

دەرئەنجام من و باپیرم سەگە بەسەزمانەکەمان ڕزگارکرد،

and under that, what I learned later was the white mycelium

بەڵام لەو ساتەدا بوو درکم بەوە کرد

and under that the red and yellow mineral horizons.

ئەو نیگارە لە ڕەگەکان و خۆڵ

بناغەی دامەزراوەی دارستانەکەیە.

Eventually, grandpa and I rescued the poor dog,

but it was at that moment that I realized

ویستم زیاتر بزانم.

that that palette of roots and soil

بۆیە چوومە بواری دارستانەوە.

بەڵام زۆری پێنەچوو خۆمم لەپاڵ کەسە بەهێزەکان بینییەوە

was really the foundation of the forest.

And I wanted to know more.

کە بەرپرسیارن لە داربڕینەوەی بازرگانی.

So I studied forestry.

زۆری داربڕینەوە

But soon I found myself working alongside the powerful people

بەئاگاهێنەرەوە بوو، و

زۆری پێنەچوو بینیم تووشی پێکدادان بووم وەک بەشێک لەوە.

in charge of the commercial harvest.

The extent of the clear-cutting

نەک هەر ئەوە، بڕینەوە و نەهێشتنی دار ئەسپنەکان و دارە سپییەکان

was alarming,

and I soon found myself conflicted by my part in it.

بۆ ڕێگەکردنەوە بۆ درەختە بازرگانییەکانی وەک سنۆبەر

Not only that, the spraying and hacking of the aspens and birches

زۆر زیادیکردبوو.

لەوە دەچوو هیچ ناتوانێت ئەم ئامێرە پیشەسازییە بێبەزەییە بووەستێنێت.

to make way for the more commercially valuable planted pines and firs

بۆیە گەڕامەوە بۆ قوتابخانە، و

was astounding.

زیاترم خوێند لەسەر جیهانەکەی ترم.

It seemed that nothing could stop this relentless industrial machine.

زانایان لە تاقیگەدا بۆیان دەرکەوتووە لە دەرەوەدا

So I went back to school,

یەک تۆوی چەکەرەکراوی سۆنبەر

and I studied my other world.

دەتوانێت کاربۆن بگوێزێتەوە بۆ چەکەرەیەکی تری سنۆبەر.

You see, scientists had just discovered in the laboratory in vitro

بەڵام ئەمە لە تاقیگەیا بووە، و

that one pine seedling root

بیرم کردەوە دەکرێت ئەمە لە دارستانە ڕاستەقینەکانیشدا ڕووبات؟

could transmit carbon to another pine seedling root.

بیرمکردەوە بەڵێ.

درەختەکان لە دارستانە ڕاستییەکانیشدا لەوانەیە لەژێر زەوییەوە زانیاری هاوبەشکەن.

But this was in the laboratory,

and I wondered, could this happen in real forests?

بەڵام ئەمە بەڕاستی جێی مشتومڕ بوو، و

I thought yes.

هەندێک خەڵک وایان دەزانی شێتم، و

Trees in real forests might also share information below ground.

بەڕاستی کاتێکی قورسم هەبوو لە دەستەبەرکردنی سەرچاوەی دارایی توێژینەوەکە

بەڵام بەردەوام بووم، و

But this was really controversial,

and some people thought I was crazy,

دەرئەنجام چەند تاقیکردنەوەیەکم کرد لە قوڵایی دارستانەکەدا،

and I had a really hard time getting research funding.

٢٥ ساڵ لەمەوبەر.

But I persevered,

٨٠ دارم لە سێ جۆر چاند:

and I eventually conducted some experiments deep in the forest,

دارەسپی کاغەزی، سۆنبەری دۆگلاس، و سۆنبەری نەرزی خۆرئاوایی.

بۆم دەرکەوت دارەسپییەکان و سۆنبەرەکان لە تۆڕێکی ژێرزەمینیدا پەیوەندییان دەبێت،

25 years ago.

I grew 80 replicates of three species:

بەڵام سنۆبەرە نەرزییەکە نا.

paper birch, Douglas fir, and western red cedar.

ئەو جیهانێکی تری خۆی هەبوو.

ئامرازەکانی خۆمم کۆکردەوە، و

I figured the birch and the fir would be connected in a belowground web,

هیچ پارەیەکم نەبوو، بۆیە ئەبوو بەشێوەیەکی هەرزانانە بیکەم.

but not the cedar.

It was in its own other world.

بۆیە چووم بۆ کۆمپانیای کەنەیدیان تایەر --

(پێکەنین)

And I gathered my apparatus,

چەند عەلاگەیەک و تیپ و خێمەی سێبەر، و

and I had no money, so I had to do it on the cheap.

کات ڕاگرێک، جلێکی کاغەز، و دەمامکێکی هەناسەدانم کڕی.

So I went to Canadian Tire --

(Laughter)

ئینجا چەند شتێکی پێشکەوتووشم لە زانکۆکەی خۆم وەرگرت:

and I bought some plastic bags and duct tape and shade cloth,

پێوەری گیگەر، پێوەری تیشکی ئایۆنی، ئامێری تۆمارکردنی تیشک، و مایکرۆسکۆپ.

a timer, a paper suit, a respirator.

ئینجا چەند شتێکی مەترسیداریشم هەڵگرت:

And then I borrowed some high-tech stuff from my university:

چەند سرنجێکی پڕ لە دوانە ئۆکسیدی کاربۆنی، کاربۆنی ١٤ی چالاک لەڕووی تیشکییەوە و

a Geiger counter, a scintillation counter, a mass spectrometer, microscopes.

ئینجا چەند پتڵێکی پەستان بەرزی

And then I got some really dangerous stuff:

ئایزۆتۆپی کاربۆن ١٣ی گازی دوانە ئۆکسیزی کاربۆنی سەقامگیرەوە.

syringes full of radioactive carbon-14 carbon dioxide gas

بەڵام لەڕووی یاساییەوە ڕێگەم پێدرابوو.

(پێکەنین)

and some high pressure bottles

ئاه، چەند شتێکیشم بیرچوو،

of the stable isotope carbon-13 carbon dioxide gas.

شتی گرنگ: سپرای مێروو،

But I was legally permitted.

سپرای ورچ، فیلتەر بۆ دەمامکی هەناسەدانەکەم.

(Laughter)

Oh, and I forgot some stuff,

ئاه باشە.

important stuff: the bug spray,

ڕۆژی یەکەمی تاقیکردنەوەکە چووینە سەر شوێنەکە و

the bear spray, the filters for my respirator.

ورچێکی ڕەش و بێچووەکانی شوێنمان کەوتن. و

Oh well.

سپرای ورچەکەشم پێنەبوو.

The first day of the experiment, we got out to our plot

بەڵام ئەزانن، توێژینەوەی ناو دارستان لە کەنەدا هەر ئاواهی ئەبێت.

and a grizzly bear and her cub chased us off.

(پێکەنین)

And I had no bear spray.

بۆیە ڕۆژی دواتر هاتمەوە، و

ورچە دایکەکە و بێچووەکانی لێنەمابوو.

But you know, this is how forest research in Canada goes.

بۆیە ئەمجارە، بەڕاستی دەستمان پێکرد، و

جلە کاغەزە سپییەکانم لەبەر کرد،

(Laughter)

So I came back the next day,

دەمامکی هەناسەدانەکەم بەست، و

and mama grizzly and her cub were gone.

So this time, we really got started,

ئینجا

عەلاگە نایلۆنەکانم کرد بە درەختەکانمەوە.

and I pulled on my white paper suit,

I put on my respirator,

ئینجا سرنجە گەورەکانمم هێنا، و

عەلاکەکانم کرد بە

and then

گازەکانی ئایزۆتۆپی دوانە ئۆکسیدی کاربۆن،

I put the plastic bags over my trees.

یەکەمجار دارەسپییەکان.

I got my giant syringes,

کاربۆنی ١٤م تێکرد، کە گازێکی چالاکە لەڕووی تیشکییەوە،

and I injected the bags

with my tracer isotope carbon dioxide gases,

کردمە ناو عەلاگەی دارە سپییەکەوە.

ئینجا سنۆبەرەکە،

گازی دوانە ئۆکسیدی کاربۆنی کاربۆنە ئایسۆتۆپ ١٣ سەقامگیرەکەم تێکرد.

first the birch.

I injected carbon-14, the radioactive gas,

دوو ئایزۆتۆپی جیام بەکارهێنا،

into the bag of birch.

چونکە ئەمویست بزانم

ئایا پەیوەندی دوو لایەنە هەیە لەنێوان ئەم جۆرە ڕووەکانەدا.

And then for fir,

I injected the stable isotope carbon-13 carbon dioxide gas.

I used two isotopes,

چوومە سەر دوا عەلاگە،

because I was wondering

هەشتاهەمین درەخت، و

whether there was two-way communication going on between these species.

لەناکاو ورچە دایکەکە دەرکەوتەوە. و

دەستیکرد بە ڕاونانم، و

I got to the final bag,

سرنجەکانم خستبووە سەر سەرم، و

مێشوولەکانم دەکوشت، و ڕامکردە ناو ئوتومبێلەکە، و

the 80th replicate,

and all of a sudden mama grizzly showed up again.

بیرمکردەوە،

"لەبەر ئەمەیە خەڵک لە تاقیگە توێژینەوە دەکەن."

And she started to chase me,

and I had my syringes above my head,

(پێکەنین)

and I was swatting the mosquitos, and I jumped into the truck,

کاتژمێرێک چاوەڕێمکرد.

دەمزانی ئەمەنەی پێدەچێت

and I thought,

بۆ درەختەکان ئەو دوانە ئۆکسیدە کاربۆنە لەڕێی ڕۆشنە پێکهاتنەوە هەڵمژن

"This is why people do lab studies."

(Laughter)

بیکەن بە شەکر، بە ڕەگەکانیانا بیبەنە خوارەوە، و

I waited an hour.

ئینجا گریمانەی ئەوەم دانا

I figured it would take this long

for the trees to suck up the CO2 through photosynthesis,

لەوانەیە ئەو کاربۆنە لەخوارەوە بگوێزنەوە دەرختەکانی تر.

turn it into sugars, send it down into their roots,

دوای تەواوبوونی کاتژمێرەکە،

and maybe, I hypothesized,

چوومە لای جامەکە، و

سەیرمکرد بزانم ورچەکە ڕۆشتووە.

shuttle that carbon belowground to their neighbors.

ئاه باشبوو، دووربوو خەریکی خواردنی توتڕک بوو.

After the hour was up,

بۆیە لە ئوتومبێلەکە چوومە دەر و چوومە سەر کارکردن.

I rolled down my window,

چوومە لای یەکەم عەلاگەی سەر دارەسپیەکە. عەلاگەکەم لابرد.

and I checked for mama grizzly.

Oh good, she's over there eating her huckleberries.

پێوەرە گیگەرە تیشکەکەم خستە سەر گەڵاکانی.

So I got out of the truck and I got to work.

ککخخخ!

I went to my first bag with the birch. I pulled the bag off.

زۆرباشە.

دارەسپییەکە گازە تیشکدەرەکەی هەڵمژیبوو.

I ran my Geiger counter over its leaves.

ئینجا ساتی یەکلاکردنەوە.

چوومە لای درەختی سنۆبەرەکە.

Kkhh!

عەلاگەکەی سەریم لابرد.

Perfect.

The birch had taken up the radioactive gas.

بێوەرە تیشکە گیگەرەکەم خستە سەر دەزوولەکانی، و

Then the moment of truth.

گوێم لە خۆشترین دەنگ بوو.

I went over to the fir tree.

ککخخخ!

I pulled off its bag.

دەنگی دارەسپییەکە بوو قسەی لەگەڵ سنۆبەرەکە دەکرد، و

I ran the Geiger counter up its needles,

and I heard the most beautiful sound.

دارەسپییەکە دەیوت، هێی، دەتوانم یارمەتیت بەم؟"

Kkhh!

سنۆبەرەکەش دەیوت، "بەڵێ، دەتوانی هەندێک لە کاربۆنەکانتم بۆ بنێری؟

It was the sound of birch talking to fir,

چونکە یەکێک چەتری هەڵکردووە بەسەرما."

and birch was saying, "Hey, can I help you?"

چوومە لای سنۆبرە نەرزەکە، و پێوەرە گیگەرەکەم خستە سەر گەڵاکانی و

And fir was saying, "Yeah, can you send me some of your carbon?

وەک گومانم کردبوو،

Because somebody threw a shade cloth over me."

بێدەنگی.

I went up to cedar, and I ran the Geiger counter over its leaves,

سنۆبەرە نەرزەکە لە جیهانی خۆیدا بوو.

لەو تۆڕی پەیوەندیەی نێوان دارە سپییەکە و سنۆبەرە ئاساییەکەیا نەبوو.

and as I suspected,

silence.

زۆر دڵخۆش بووم،

Cedar was in its own world.

لە شوێنێکەوە ڕامدەکرد بۆ شوێنێکی تر و سەیری هەر ٨٠ نەمامەکەم کرد.

It was not connected into the web interlinking birch and fir.

بەڵگەکە ڕوون بوو.

I was so excited,

کاربۆنی ئایسۆتۆپی ١٣ و کاربۆنی ئایسۆتۆپی ١٤ ئەوەیان نیشاندام

I ran from plot to plot and I checked all 80 replicates.

کە دارەسەپی و سنۆبەری ئاسایی دۆگلاس لە گفتوگۆیەکی زیندووی دوو لایەنەدان.

The evidence was clear.

دەرکەوت لەوکاتەی ساڵدا،

The C-13 and C-14 was showing me

لە هاویندا،

دارەسپییەکە کاربۆنی زیاتری دەنارد بۆ سنۆبەرەکە وەک بە پێچەوانەوە،

that paper birch and Douglas fir were in a lively two-way conversation.

بەتایبەتی ئەوکاتەی سنۆبەرەکە لەبەر سێبەردا دەبوو.

It turns out at that time of the year,

ئینجا لە تاقیکردنەوەکانی دواتردا، پێچەوانەکەمان دۆزییەوە،

in the summer,

that birch was sending more carbon to fir than fir was sending back to birch,

کە سنۆبەرەکە کاربۆنی زیاتر دەنێرێت بۆ دارەسپییەکە وەک بە پێچەوانەوە، و

especially when the fir was shaded.

ئەویش لەبەر ئەوەی بە زستان سنۆبەرەکە هەر سەوزبوو بەڵام دارەسپییەکە گەڵای پێوە نەمابوو.

And then in later experiments, we found the opposite,

بۆیە دەرکەوت ئەو دوو جۆرە درەختە پێکەوە گرێدراون،

that fir was sending more carbon to birch than birch was sending to fir,

وەک ین و یانگ.

and this was because the fir was still growing while the birch was leafless.

لەو ساتەشدابوو، هەموو شتێک ڕوون بۆوە بۆم.

So it turns out the two species were interdependent,

دەمزانی شتێکی گەورەم دۆزیوەتەوە،

شتێک گۆڕانکاری دەکات لە سەیرکردنمان بۆ پەیوەندی درەختەکان لە دارستاندا

like yin and yang.

And at that moment, everything came into focus for me.

نەک تەنیا ڕکابەری یەکن

I knew I had found something big,

بەڵکو هاوکاری یەکیشن.

something that would change the way we look at how trees interact in forests,

بەڵگەی یەکلاکەرەوەشم دۆزییەوە

لەسەر ئەم تۆڕە پەیوەندییە ژێرزەمینییە فراوانە،

from not just competitors

but to cooperators.

جیهانەکەی تر.

And I had found solid evidence

هیوادارم بووم و باوەڕم وابوو

کە دۆزینەوەکەم گۆڕانکاری بکات لە پەیڕەوکردنی دارستان زانی،

of this massive belowground communications network,

the other world.

لە بڕینەوەی تەواوەتی و لەناوبردنی ڕووەک

بۆ شێوازە بەرگەگرتر و گشتگیریانەترەکان،

Now, I truly hoped and believed

that my discovery would change how we practice forestry,

شێوازەکانی کەمتر گرانبوون و زیاتر دەکرا پەیڕەو بکرێن.

from clear-cutting and herbiciding

بیرم لەچی دەکردەوە؟

to more holistic and sustainable methods,

دەگەڕێمەوە سەر ئەوە.

methods that were less expensive and more practical.

کەواتە لە سیستمە ئاڵۆزەکانی وەک دارستانەکاندا چۆن پەیڕەوی زانست دەکەین؟

What was I thinking?

I'll come back to that.

وەک زانایانی دارستان، پێویستە توێژینەوەکان لە دارستانەکان بکەین، و

So how do we do science in complex systems like forests?

وەک نیشانمدان ئەوە کارێکی زۆر قورس دەبێت. و

پێویستە زۆر باشبین لە ڕاکردن لەدەست ورچەکان.

Well, as forest scientists, we have to do our research in the forests,

بەڵام بەزۆری، پێویستە بەرگەبگرین

سەرباری ئەوەی هەموو ئەگەرەکان دژمانن. و

and that's really tough, as I've shown you.

And we have to be really good at running from bears.

پێویستە شوێن هەستی ناوەکی و ئەزموونەکانی خۆمان بکەوین و

پرسیاری زۆر باش بکەین. و

But mostly, we have to persevere

ئینجا پێویستە بچین زانیاری خۆمان کۆبکەینەوە و دڵنیابینەوە لێی.

in spite of all the stuff stacked against us.

من خۆم، سەدان تاقیکردنەوەم کردووە لە دارستاندا و بڵاوم کردوونەتەوە.

And we have to follow our intuition and our experiences

and ask really good questions.

And then we've got to gather our data and then go verify.

هەندێک لە کۆنترین درەختەکانی ناشتوومن بۆ تاقیکردنەوە ٣٠ ساڵن ئێستا.

For me, I've conducted and published hundreds of experiments in the forest.

دەتوانن بچن سەیریان بکەن.

زانستی دارستان بەو شێوەیەیە.

Some of my oldest experimental plantations are now over 30 years old.

کەواتە ئێستا ئەمەوێ قسە لەسەر زانستەکە بکەم.

چۆن دارەسپی و سنۆبەری دۆگلاس پەیوەندی بەیەکەوە دەکەن؟

You can check them out.

That's how forest science works.

دەرکەوت کە لە گفتوگۆیا بوون نەک تەنیا بە زمانی کاربۆن

So now I want to talk about the science.

بەڵکو نایترۆجین و فسفۆڕ و

How were paper birch and Douglas fir communicating?

ئاو و ئاماژەکانی بەرگری و ماددە کیمیایی و هۆرمۆنە چوونیەکەکانیشیان --

Well, it turns out they were conversing not only in the language of carbon

زانیاری.

but also nitrogen and phosphorus

وە دەشزانن، دەبێ پێتان بڵێم، پێش من، زانایان وایان دەزانی

and water and defense signals and allele chemicals and hormones --

لەم پێکەوە ژیانە ژێرزەمینییەدا شتێکی تر بەشدارە تێیدا

information.

پێی دەوترێ مایکۆرهیزا.

And you know, I have to tell you, before me, scientists had thought

مایکۆرهیزا واتە ڕەگی کەڕوو.

that this belowground mutualistic symbiosis called a mycorrhiza

ئەندامەکانی زاوزێیان دەبینیت کاتێک بە دارستاندا دەڕۆیت.

was involved.

کە قارچکەکانە.

Mycorrhiza literally means "fungus root."

بەڵام قارچکەکان، تەنیا لووتکەی شاخە سەهۆڵەکەن،

You see their reproductive organs when you walk through the forest.

چونکە ئەوەی لەو قەدانەوە یەتە دەر تەزوی کەڕوون مایسیلیەم پێکدەهێنن، و

They're the mushrooms.

ئەو مایسیلییەمە دەچێتە سەر ڕەگەکانی

The mushrooms, though, are just the tip of the iceberg,

هەموو درەختەکان و ڕووەکەکان.

because coming out of those stems are fungal threads that form a mycelium,

لە شوێنی بەیەک گەشتنی خانە کەڕووەکان و خانەی ڕەگەکان،

ئاڵوگۆڕی کاربۆن هەیە بۆ پێکهاتە خۆراکییەکان، و

and that mycelium infects and colonizes the roots

ئەو کەڕووەش بە گەشەکردن بەناو خۆڵەکەدا و دەوردانی

of all the trees and plants.

And where the fungal cells interact with the root cells,

هەموو بەشێکی خۆڵەکە ئەو پێکهاتانەی دەست دەکەوێت.

there's a trade of carbon for nutrients,

تۆڕەکە ئەوەندە چڕە لەوانەیە سەدان کیلۆمەتر مایسیلیەم هەبێت

and that fungus gets those nutrients by growing through the soil

لەژێر پێیەکدا.

and coating every soil particle.

نەک هەر ئەوەش، ئەو مایسیلیەمە تاکە جیاکانی دارستانەکە پێکەوە دەبەستێتەوە،

The web is so dense that there can be hundreds of kilometers of mycelium

نەک ڕووەکەکانی هەمان جۆر بەڵکو لەنێوان جۆرەکانیشدا، وەک سنۆبەر و دارەسپی، و

under a single footstep.

And not only that, that mycelium connects different individuals in the forest,

بەجۆرێک وەک ئینتەرنێت کار دەکات.

individuals not only of the same species but between species, like birch and fir,

دەبینن، وەک هەموو تۆڕێکی تر

تۆڕی کەڕووەکانیش گرێ و بەستەریان هەیە.

and it works kind of like the Internet.

ئەم نەخشەیەمان درووستکرد بە پشکنینی زنجیرە کورتەکانی دی ئێن ئەی

You see, like all networks,

هەر یەکێک لە درەختەکان و کۆمەڵە کەڕوەکانی بەشە سنۆبەرە دۆگلاسەکەی دارستانەکە.

mycorrhizal networks have nodes and links.

We made this map by examining the short sequences of DNA

لەم وێنەیەدا، بازنەکان ئاماژەیە بۆ سنۆبەرە دۆگلاسەکان، یان گرێکان، و

of every tree and every fungal individual in a patch of Douglas fir forest.

هێڵەکان پەیوەندییە کەڕووییەکانە، یان پێکەوە بەستنەکانە.

In this picture, the circles represent the Douglas fir, or the nodes,

گەورەترین، و تۆخترین گرێکان ئەوانەن کە سەرقاڵترینن.

and the lines represent the interlinking fungal highways, or the links.

بەوانە دەڵێین درەختە ناوچەقەکان،

یان ڕوونتر بڵێین، درەختە دایکەکان،

The biggest, darkest nodes are the busiest nodes.

چونکە دەرکەوتووە ئەو درەختە چەقانە خواردن دەدەن بە درەختە تازەکان،

We call those hub trees,

ئەوانەی لە بنی دارەکاندا گەشە دەکەن.

or more fondly, mother trees,

ئەگەر سەیری ئەو خاڵە زەردانە بکەن،

because it turns out that those hub trees nurture their young,

ئەوانە تۆوە نوێکانن کە لەنێو تۆڕی درەختە دایکە پیرەکاندا

the ones growing in the understory.

خۆیان پێکهێناوە.

لە دارستانێکدا، یەک درەختی دایک دەتوانێت بە سەدان درەختی ترەوە ببەسترێتەوە.

And if you can see those yellow dots,

those are the young seedlings that have established within the network

بە بەکارهێنانی شوێنکەوتنی ئایسۆتۆپی،

of the old mother trees.

بۆمان دەرکەوت درەختە دایکەکان

In a single forest, a mother tree can be connected to hundreds of other trees.

کاربۆنە زیادەکەی خۆیان لەڕێگەی تۆڕە کەڕووەکەوە دەنێرن

بۆ تۆ و چەکەرەکانی بنی دارستانەکە، و

And using our isotope tracers,

توانیشمان ئەمە گرێبەینەوە بە زیادبوونی ئەگەری ڕزگاربوونی نەوەکانی

we have found that mother trees

will send their excess carbon through the mycorrhizal network

بۆ چوار ئەوەندە.

ئێستا، هەموومان زیاتر گرنگی بە مناڵی خۆمان دەدەین، و

to the understory seedlings,

and we've associated this with increased seedling survival

بیرمکردەوە تۆبڵێی سنۆبەری دۆگلاس جۆرەکەی خۆی بناسێتەوە،

by four times.

Now, we know we all favor our own children,

وەک دایکە ورچەکە و بێچووەکانی؟

بۆیە تاقیکردنەوەیەکمان دەستپێکرد، و

and I wondered, could Douglas fir recognize its own kin,

گەشەمان بە درەختی دایک دا لەگەڵ تۆوی خۆی و درەختی تریشدا. و

like mama grizzly and her cub?

دەرکەوت کە تۆوەکانی جۆری خۆی دەناسێتەوە.

So we set about an experiment,

درەختە دایکەکان تۆڕێکی گەورەتری کەڕوو ئەیەن بە جۆرەکەی خۆیان.

and we grew mother trees with kin and stranger's seedlings.

لەژێر زەویدا کاربۆنی زیاتریان بۆ دەنێرن.

And it turns out they do recognize their kin.

تەنانەت ڕەگەکانی خۆشیان کەم دەکەنەوە

Mother trees colonize their kin with bigger mycorrhizal networks.

بۆ ئەوەی شوێنی ڕەگی نەوەکانیان بکەنەوە.

کاتێک درەختە دایکەکان بریندار دەبن یان دەمرن،

They send them more carbon below ground.

They even reduce their own root competition

دوا پەیام بۆ نەوەی دواتری درەختە تازەکان دەنێرن.

to make elbow room for their kids.

When mother trees are injured or dying,

شوێنکەوتنی ئایسۆتۆپیمان بەکارهێنا

بۆ شوێنکەوتنی جوڵاندنی کاربۆن درەختێکی دایکی برینارەوە

they also send messages of wisdom on to the next generation of seedlings.

هەتا خوارەوە بۆ قەدەکەی و تۆڕە کەڕووەکە و

چەکەرەکانی چواردەوری،

So we've used isotope tracing

to trace carbon moving from an injured mother tree

نەک تەنیا کاربۆن بەڵکو ئاماژەی بەرگریشی ناردووە. و

ئەم دوو ماددەیەش

down her trunk into the mycorrhizal network

بەرگری ئەو چەکەرانەی زیاد کردووە بۆ فشارە دەرەکییەکانی داهاتوو.

and into her neighboring seedlings,

not only carbon but also defense signals.

کەواتە درەختەکان قسە دەکەن.

And these two compounds

(چەپڵەلێدان)

have increased the resistance of those seedlings to future stresses.

زۆر سوپاس.

So trees talk.

لەڕێگەی پەیوەندی بەردەوامەوە،

(Applause)

بەرگری هەموو کۆمەڵگاکەیان زیاد دەکەن.

Thank you.

لەوانەیە ئەوە کۆمەڵگا کۆمەڵایەتییەکانی خۆمان و

Through back and forth conversations,

خێزانەکانی خۆمانتان بیرخاتەوە،

they increase the resilience of the whole community.

با بڵێین هەندێک لە خێزانەکان.

(پێکەنین)

It probably reminds you of our own social communities,

کەواتە با بچینەوە سەر خاڵی سەرەتا.

and our families,

دارستانەکان تەنیا کۆکراوەی درەختەکان نین،

well, at least some families.

سیستمێکی ئاڵۆزن کە چەندین چەقی پەیوەندی و تۆڕی هەیە

(Laughter)

So let's come back to the initial point.

کە دارەکان پێکەوە دەبەستنەوە و ڕێگەیان پێدەدەن پەیوەندی بەیەکەوە بکەن، و

Forests aren't simply collections of trees,

چەندین ڕاڕەو دابین دەکەن بۆ بەیەکتر ڕاگەیاندن و خۆگونجاندن، و

they're complex systems with hubs and networks

ئەمەش وا لە دارستانەکە دەکات بەرگەگرتر بێت.

that overlap and connect trees and allow them to communicate,

ئەوە لەبەر ئەوەی چەندین درەخت وەک ناوچەق وان و چەندین تۆڕیان هەیە.

and they provide avenues for feedbacks and adaptation,

بەڵام لەهەمان کاتیشدا لەبەردەم کێشەدان،

and this makes the forest resilient.

لەبەردەم کێشەدان نەک تەنیا بۆ کێشە سرووشتییەکان

That's because there are many hub trees and many overlapping networks.

وەک قالۆنچەی توێکڵەدارەکان بەتایبەتی هێرشدەکەنە سەر درەختە پیرە گەورەکان

But they're also vulnerable,

بەڵکو لێکردنەوەی چەند دانەیەک و لێکردنەوەی کۆمەڵێکی زۆریش.

vulnerable not only to natural disturbances

دەبینن، دەتوانن یەک دوو درەختی ناوەند لێکەنەوە،

like bark beetles that preferentially attack big old trees

بەڵام خاڵێکی یەکلاکەرەوە یەت،

but high-grade logging and clear-cut logging.

چونکە درەختە ناوەندەکان جیاوازیان نییە لەگەڵ بڕغووەکانی فڕۆکەیەکدا.

You see, you can take out one or two hub trees,

دەتوانی یەک دوانێکی دەرکەیت و فڕۆکەکە هەر دەفڕێت،

but there comes a tipping point,

بەڵام ئەگەر زۆر دەرکەیت،

because hub trees are not unlike rivets in an airplane.

یان ئەوانەی باڵەکانی ڕاگرتووە، و

You can take out one or two and the plane still flies,

هەموو سیستمەکە هەرەس دەهێنێت.

کەواتە ئێستا چۆن بیر لە دارستانەکان دەکەنەوە؟ جیاواز؟

but you take out one too many,

or maybe that one holding on the wings,

(ئامادەبووان) : بەڵێ.

زۆرباشە.

and the whole system collapses.

پێمخۆشە.

بیرتانە پێشتر وتم هیواداربووم توێژینەوەکەم،

So now how are you thinking about forests? Differently?

(Audience) Yes.

دۆزینەوەکانم گۆڕانکاری بێنن بەسەر دیاردەی بڕینەوەی دارستان،

Cool.

I'm glad.

ئەمەوێت دوای ٣٠ ساڵ بچمەوە سەر ئەوە لە خۆرئاوای کەنەدا.

So, remember I said earlier that I hoped that my research,

my discoveries would change the way we practice forestry.

Well, I want to take a check on that 30 years later here in western Canada.

ئەمە نزیکەی ١٠٠ کیلۆمەتر لە خۆرئاوای خۆمانە،

لەسەر سنوری پارکی نەتەوەیی بانف.

چەندین شوێنی بڕدراو هەیە.

This is about 100 kilometers to the west of us,

وەک دۆخی جارانی نییە.

just on the border of Banff National Park.

ساڵی ٢٠١٤، پەیمانگای سەرچاوە سرووشتیەکانی جیهان ڕایان گەیاند کە ١٠ ساڵی پێشوو

That's a lot of clear-cuts.

کەنەدا لە هەر وڵاتێکی تر زیاتر ڕێژەی شێواندنی دارستانەکانی هەبووە، و

It's not so pristine.

In 2014, the World Resources Institute reported that Canada in the past decade

دڵنیام واتان دەزانی بەرازیلە.

لە کەنەدا، ساڵی لەسەدا ٣.٦ە.

has had the highest forest disturbance rate of any country worldwide,

ئێستا، بەپێی خەمڵاندن، ئەوە نزیکەی چوار هێندەی ئەو ڕێژەیەیە بتوانرێ نوێکرێتەوە.

and I bet you thought it was Brazil.

In Canada, it's 3.6 percent per year.

شێواندنی زەبەلاحی لەم قەبارەیە دەزانرێت کە کاردەکاتە سەر سووڕە ئاوییەکە،

Now, by my estimation, that's about four times the rate that is sustainable.

ژینگەی ژیانی سرووشتی لەناودەبات، و

گازە زیانبەخشەکانی ناو بارگەی هەوا هەر لە زیادبووندا دەبن،

Now, massive disturbance at this scale is known to affect hydrological cycles,

کە ئەوەش شێواندنی زیاتر و کوشتنی زیاتری درەخت درووست دەکات.

degrade wildlife habitat,

نەک هەر ئەوە، بەردەوامین لە چاندنی یەک دوو جۆری تر و

and emit greenhouse gases back into the atmosphere,

سنۆبەرە ئەسپینەکان و دارەسپییەکان دەردەکەین لێیان.

which creates more disturbance and more tree diebacks.

ئەم دارستانە سادەکراوانە لە ئاڵۆزییان کەمە، و

Not only that, we're continuing to plant one or two species

بەڕاستی بێبەرگرین بەرامبەر میکرۆبەکان و بەکتریاکان. و

and weed out the aspens and birches.

لەگەڵ گۆڕینی کەش و هەوا،

ئەمە باشترین بوار درووست دەکات

These simplified forests lack complexity,

and they're really vulnerable to infections and bugs.

بۆ ڕووداوە گەورەکانی، وەک بڵاوبوونەوە زۆرەکەی قالونچەی سنۆبەری چیاکان

And as climate changes,

کە زۆربەی ئەمریکای باکوری گرتەوە،

this is creating a perfect storm

یان ئاگرە زۆرەکەی ئەم دوو مانگەی پێشتر لە ئەلبێرتا.

for extreme events, like the massive mountain pine beetle outbreak

بۆیە ئەمەوێ بێمەوە سەر دوا پرسیارم:

that just swept across North America,

or that megafire in the last couple months in Alberta.

لەجیاتی لاوازکردنی دارستانەکانمان،

چۆن بتوانین بەهێزیان بکەین و یارمەتیان بەین ڕووبەڕوی گۆڕینی کەش و هەوا ببنەوە؟

So I want to come back to my final question:

دەزانن، شتە مەزنەکەی دارستانەکان وەک سیستمێکی ئاڵۆز

instead of weakening our forests,

how can we reinforce them and help them deal with climate change?

ئەوەیە کە توانایەکی زۆریان هەیە بۆ خۆچاککردنەوە.

Well, you know, the great thing about forests as complex systems

لە تاقیکردنەوەکانی ئەم دواییەماندا،

بۆمان دەرکەوت بە بڕینی هەندێک لە دارەکان و هێشتنەوەی دارە دایکەکان و

is they have enormous capacity to self-heal.

نوێکردنەوە بۆ هەمەچەشنییەکی جۆرەکان و جینەکان و جینۆتایپەکان

In our recent experiments,

کە ئەم تۆڕە کەڕووەی ڕەگەکان، زۆر بەخێرایی چاکدەبنەوە.

we found with patch-cutting and retention of hub trees

and regeneration to a diversity of species and genes and genotypes

کەواتە دوای باسکردنی ئەمە، دەمەوێت بە چوار چارەسەری سادەوە بەجێتان بهێڵم.

that these mycorrhizal networks, they recover really rapidly.

ناشتوانین خۆمان هەڵخەڵەتێنین و بلێین زۆر ئاڵۆزن و ناتوانین هیچ بکەین.

So with this in mind, I want to leave you with four simple solutions.

یەکەم، پێویستە هەموومان بچینەوە ناو دارستانەکە.

And we can't kid ourselves that these are too complicated to act on.

پێویستە دووبارە بەشداربوونی ناوخۆییمان لە دارستانەکانمان درووستکەینەوە.

First, we all need to get out in the forest.

دەزانن، ئێستا زۆربەی دارستانەکانمان

بە شێوازێکی گشتگیریانە بەڕێوەدەبرێن،

We need to reestablish local involvement in our own forests.

بەڵام بەڕێوەبردنی باش بۆ دارستانەکان پێویستی بە زانیارییە لەسەر ناوچەکان.

You see, most of our forests now

are managed using a one-size-fits-all approach,

دووەم، پێویستە دارستانە بەتەمەنەکانمان ڕزگار بکەین.

but good forest stewardship requires knowledge of local conditions.

ئەمانە وەک عەمباری جینەکان و درەختە دایکەکان و تۆڕە کەڕووەکان وان.

Second, we need to save our old-growth forests.

ئەمەش واتای بڕینەوەی کەمتر.

These are the repositories of genes and mother trees and mycorrhizal networks.

من ناڵێم هیچ نەبڕدرێتەوە، بەڵکو بڕینەوەی کەمتر. و

سێیەم، کە دەیانبڕینەوە

So this means less cutting.

پێویستە کەلەپوورەکان ڕزگارکەین،

I don't mean no cutting, but less cutting.

درەختە دایکەکان و تۆڕەکان، و

هەندێک لە دارەکان و جینەکان،

And third, when we do cut,

بۆ ئەوەی بتوانن دانایی خۆیان بگوێزنەوە بۆ نەوەی دواتری درەختەکان

we need to save the legacies,

تا بتوانن بەرەنگاری کێشە سرووشتییەکان ببنەوە بەدرێژایی تەمەنیان.

the mother trees and networks,

and the wood, the genes,

so they can pass their wisdom onto the next generation of trees

پێویستە ژینگەپارێز بین.

لەکۆتاییشدا، چوارەم و کۆتایی،

so they can withstand the future stresses coming down the road.

پێویستە دارستانەکانمان بە زنجیرەیەکی هەمەجۆر لە جۆرە درەختەکان و

We need to be conservationists.

جینەکان و پێکهاتەکان نوێکرێتەوە

And finally, fourthly and finally,

بە چاندنی دار و ڕێگەدان بە نوێبوونەوەی سرووشتی.

we need to regenerate our forests with a diversity of species

پێویستە ئامرازە پێویستەکان بەین بە دایکە سرووشت

and genotypes and structures

بۆ ئەوەی زانیارییەکانی خۆی بەکاربێنێت بۆ خۆچاککردنەوە.

by planting and allowing natural regeneration.

پێویستە بیریشمان بێت کە دارستانەکان تەنیا چەند درەختێک نین

We have to give Mother Nature the tools she needs

ململانێی یەکتر بکەن،

to use her intelligence to self-heal.

بوونەوەری پێکەوەکارکەری نائاسایین.

کەواتە بچینەوە سەر جیگس.

And we need to remember that forests aren't just a bunch of trees

جیگس کەوتە ناو چاڵی تەوالێتەکە و ئەم جیهانەی تری نیشاندام و

competing with each other,

they're supercooperators.

تێڕوانینی منی بۆ دارستانەکان گۆڕی.

So back to Jigs.

هیوادارم منیش ئەمڕۆ توانیبێتم تێڕوانینی ئێوە بۆ دارستانەکان بگۆڕم.

Jigs's fall into the outhouse showed me this other world,

زۆر سوپاس

(چەپڵەلێدان)

and it changed my view of forests.

I hope today to have changed how you think about forests.

Thank you.

(Applause)