Our campaign to ban plastic bags in Bali | Melati and Isabel Wijsen

Translator: Daban Q. Jaff Reviewer: Razaw S. Bor

Melati Wijsen: Bali -- island of gods.

ملاتی ویجسن:بالی-- دوورگەی خوداکان.

Isabel Wijsen: A green paradise.

بەهەشتە سەوزەکە.

MW: Or ...

یان...

a paradise lost.

بەهەشتە لەناوچووەکە،

Bali:

باڵی:

island of garbage.

دوورگەی زبڵ و پاشەڕۆ.

IW: In Bali,

لە بالی،

we generate 680 cubic meters of plastic garbage a day.

ڕۆژانە ٦٨٠ مەتر سێ جا زبڵ و پاشەڕۆی پلاستیکی دروست دەکەین.

That's about a 14-story building.

ئەوە نزیکەی باڵەخانەیەکی چواردە نهۆمییە.

And when it comes to plastic bags,

کاتێک ئەو عەلاگە پلاستیکیانە دێنە بەرباس،

less than five percent gets recycled.

کەمتر لە سەدا پێنجیان ڕیسایکل دەکرێن.

MW: We know that changes the image you may have of our island.

دەزانین ئەو وێنەیەی لەمێشکتاندایە سەبارەت بالی دەگۆڕێت.

It changed ours, too, when we learned about it,

هی ئێمەشی گۆڕی، کاتێک لەبارەیەوە زانیمان،

when we learned that almost all plastic bags in Bali end up in our drains

کاتێک زانیمان زۆربەی عەلاگە پلاستیکییەکان تێکەڵای ئاوەڕۆکانمان دەبن

and then in our rivers

و دواتر ڕووبارەکانمان

and then in our ocean.

و دواتر زەریاکانمان.

And those that don't even make it to the ocean,

و تەنانەت ئەوانەی ناگەن بە زەریا،

they're either burned or littered.

دەیان سوتێنن یان دەیانخەنە ژێرزەوی.

IW: So we decided to do something about it.

بۆ یە بڕیارماندا بەو گرفتە کارێک ئەنجامبدەین.

And we've been working for almost three years now

و ئێستا بۆ نزیکی سێ ساڵە کاردەکەین

to try to say no to plastic bags on our home island.

هەوڵدان بۆ دوروشمی نا بۆ عەلاگەی پلاستیکی لە نیشتیمانی دوورگەکەمان.

And we have had some significant successes.

و هەندێک سەرکەوتنی گرنگمان بەدەست هێنا.

MW: We are sisters,

MW: ئیمە خوشکین،

and we go to the best school on earth:

چوینە باشترین خوێندنگەی دونیا:

Green School, Bali.

خوێندنگەی سەوز، بالی.

Green School is not only different in the way that it is built out of bamboo,

خوێندنگەی سەوز تەنها لەوەدا جیاواز نییە کە لە بامبۆ دروستکراوە،

but also in the way that it teaches.

بەڵام هەروەها بەو ڕێگەیەی کەوا فێردەکات.

We are taught to become leaders of today,

فێرکراین بین بەسەرکردەکانی ئەمڕۆ،

something a normal textbook cannot match.

شتێکە لە کتێبی ئاساییدا نییە.

IW: One day we had a lesson in class

ڕۆژێک لە پۆل وانەیەکمان هەبوو

where we learned about significant people,

دەدربارەی کەسە ناودارەکان،

like Nelson Mandela,

وەک نێلسەن ماندێلا،

Lady Diana

خاتوو دایانە

and Mahatma Gandhi.

و مهەمەت خاندی.

Walking home that day,

لە ڕێگەی ماڵەوە،

we agreed that we also wanted to be significant.

هاوڕابووین کە ئێمەش دەمانەویت ناوداربین.

Why should we wait until we were grown up

بۆچی پێویست چاوەرێبکەین تا گەورەبین

to be significant?

بۆ ئەوەی بین بەناودار؟

We wanted to do something now.

ئێستا دەمانەویت کاریک بکەین.

MW: Sitting on the sofa that night,

ئەو شەوە لەسەر قەنەفەکە دەنیشتین،

we brainstormed and thought of all the issues facing Bali.

بیرمان لەو گرفتانە کردەوە کە ڕووبەروی بالی بونەتەوە.

And one thing that stood out to us the most

و یەکێکیان کەوا زیاتر بەلامانەوە سەرنج ڕاکێشبوو

was the plastic garbage.

زبڵ وپاشەڕۆی پلاستیکی بوو.

But that is a huge problem.

بەڵام ئەوە گرفتێکی گەورەیە.

So we looked into what was a realistic target for us kids:

گەڕاین بە دوای ڕاستەقینەترین چارەسەردا بۆ ئێمەی منداڵ.

plastic bags.

عەلاگە پلاستیکییەکان.

And the idea was born.

و بیرۆکەکە لەدایک بوو.

IW: We started researching,

دەستمان بە لێکۆڵینەوە کرد،

and let's just say, the more we learned,

با باڵێین، زیاتر فێربووین کە

there was nothing good about plastic bags.

عەلاگەی پلاستیکی هیچ سوودی نییە.

And you know what?

و دەزانن چی؟

We don't even need them.

تەنانەت پێویستیشمان پێیان نییە.

سەرسامی بیرۆکەی نا بۆ عەلاگەی پلاستیکمان بۆ هات

MW: We were really inspired by the efforts to say no to plastic bags

in many other places,

لە زۆر شوینی دیکەش،

from Hawaii to Rwanda

لە هاوای بۆ رووەندا

and to severals cities like Oakland and Dublin.

و هەندێکی شاری دیکەش وەک ئۆکلاندا و دەبڵان.

IW: And so the idea turned into the launch of "Bye Bye Plastic Bags."

و بیرۆکە کە گۆڕا بۆ دوروشمی "بای بای جناتا پلاستیکییەکان".

MW: In the years that we have been campaigning,

لەو ساڵانەی کەوا هەڵامەتمان دەکرد،

we have learned a lot.

زۆر فێربووین.

Lesson number one:

وانەی یەکەم:

you cannot do it all by yourself.

ناتوانیت هەموو کارەکان بەتەنها بکەیت.

You need a big team of like-minded kids,

پێویستت بە تیمێکی گەورەیە لە منداڵی ژیر،

and so we formed the Bye Bye Plastic Bags crew.

و ئێمە دەستەی بای بای جانتا پلاستیکییەکانمان دامەزراند.

The volunteer team includes children from all over the island,

تیمە خۆبەخشەکە پێکهاتبوو لە منداڵانی هەموو دوورگەکە.

from both international and local schools.

لە هەردوو خوێندنگەی نێودەوڵەتی و ناوخۆیەکان.

And together with them,

و بەیەکەوە لەگەڵ ئەوان،

we started a multi-layered approach,

دەستمان بە ڕێگەی فرە چینی کرد،

based on an on- and off-line signature petition,

دەستمان بە کۆکردنەوەی واژۆ کرد،

educational and inspirational presentations at schools

سیمیناری پەروەردەیی و بیرۆکە بەخش لە قوتابخانە

and we raise general awareness at markets, festivals, beach clean-ups.

هۆشیاری گشتیمان هەڵدەواسی لە بازار، فیستیڤاڵەکان، کەنار دەریاکان،

And last but not least,

و کۆتا بەڵام نەک کەمترین،

we distribute alternative bags,

جانتای جێگرەوەمان دابەشکرد،

bags like net bags,

جانتایەک وەک تۆڕی جانتاکان،

recycled newspaper bags

دووبارە بەکارهێنانەوەی جانتاکانی ڕۆژنامە

or 100 percent organic material bags,

یان سەدا سەد جانتا مادە ئەندامیەکان،

all made by local initiatives on the island.

هەموویان دروست کراوی کارکە ناوخۆییەکانن لە دوورگەکە.

IW: We run a pilot village,

بۆ گوندی فرۆکەوانەکە ڕۆیشتین،

home of 800 families.

نیشتیمانی ٨هەزار خێزان.

The village mayor was our first friend

گەورەی گوندەکە بوو بەیەکەم هاوڕێمان

and he loved our T-shirts, so that helped.

و تیشێرتەکەمانی بەدڵبوو، لەبەرئەوە یارماتیداین

We focused on making the customers aware,

جەختمان دەکردە سەر کڕیارەکان،

because that's where the change needs to happen.

چونکە ئەو شوێنەبوو پێویستە گۆڕانکاری لێوە ڕووبدات.

The village is already two-thirds along the way

تا ئێستە گوندەکە دوو لەسەر سێی ڕێگەی

of becoming plastic bag free.

کۆتایی بە عەلاگەی بڕیوە.

Our first attempts to get the government of Bali on board failed.

یەکەم هەوڵدانمان بۆ گەیشتن بە حوکمەتی بالی، شکستی هێنا،

So we thought,

بۆیە بیرمان دەکردەوە،

"Hmm ... a petition with one million signatures.

همم... لەگەڵ ملیۆنان واژۆی فەرمی.

They can't ignore us, right?"

ئەوان ناتوانن پشت گوێمان بخەن، وانییە؟

MW: Right!

وایە.

IW: But, who would have guessed

کێ دەقەبڵێنیت

one million signatures is, like, a thousand times a thousand?

یەک ملیۆن واژوو وەک، هەزار جار هەزارە؟

(Laughter)

(پێکەنین)

We got stuck --

گیرمانخوارد--

till we learned lesson number two:

تاوەکو وانەی دووەم فێربووین:

think outside the box.

بیر لە دەرەوەی سندوقەکە بکەرەوە،

Someone mentioned

کەسێک ئاماژەی پێدا کە

that the Bali airport handles 16 million arrivals and departures a year.

کۆچی ساڵانەی فرۆکەخانەی باڵی ١٦ ملیۆن گەشتکردنە.

MW: But how do we get into the airport?

چۆن بگەین بە فرۆکەخانە؟

And here comes lesson number three:

وانەی سێیەمیش دێت:

persistence.

بەردەوامی.

Off we headed to the airport.

بۆ فرۆکەخانە ڕۆیشتین.

We got past the janitor.

گەیشتین بە دەرگەوانەکە.

And then it was his boss's boss,

و دواتر سەرۆکی کارەکەی،

and then the assistant office manager,

و دواتر یاریدەدەری بەرێوبەری نوسینگە

و دواتر بەرێوبەری نوسینگە.

and then the office manager,

and then ...

و پاشان...

we got shuffled down two levels and thought,

بە دوو ئاست هاتینەوە خوارەوە و بیرمان کردەوە

well, here comes the janitor again.

دووبارە لەدەرگەوانەوە دەستمان پێکرد.

And after several days knocking on doors

و چەند ڕۆژێک لەدەرگەکانمان دەدا

and just being kids on a mission,

تەنها منداڵبووین و دەمانویست کارێک بکەین،

we finally got to the commercial manager of Bali airports.

لەکۆتایەکەی بە بەرێوبەری بازرگانی فڕۆکەخانەی باڵی گەیشتین.

And we gave him the "Bali of plastic bags" speech, and being a very nice man,

باسی عەلاگەی پلاسیکمان بۆ کرد لە بال، پیاوێکی زۆر باشبوو،

he said, [imitating the man's voice] "I cannot believe what I'm about say,

گووتی.(لاسایکردنەوەی دەنگی پیاوەکە) باورناکەم ئێستە چی دەڵێم.

but I'm going to give authorization

بەڵام دەسەڵاتتان پێدەدەم

to collect signatures behind customs and immigrations."

ئیمزاکان کۆبکەنەوە لە پشت گومرگ و گۆچەکەرەکانەوە

(Laughter)

(پێکەنین)

(Applause)

(چەپڵەرێزان)

IW: In our first hour and a half there,

لە نیو کاتژمێری یەکەمدا لە فرۆکەخانە،

we got almost 1,000 signatures.

نزیکەی هەزار ئیمزامان کۆکردەوە.

How cool is that?

ئەو چەند نایابە؟

Lesson number four:

وانەی ژمارە چوار:

you need champions at all levels of society,

لە هەموو ئاستەکان پێویستت بە پاڵەوانە.

from students to commercial managers to famous people.

لە خوێندگارەکانەوە بۆ بەرێوبەرێکی بازرگانی و کەسە ناودارەکان

And thanks to the attraction of Green School,

و سوپاس بۆ خوێندنگەی سەوز بۆ هاندانەکانیان،

we had access to a steady stream of celebrities.

مۆڵەتێکی جیگیرمان هەبوو بۆ چاوپێکەوتنی کەسە ناودارەکان

Ban Ki Moon taught us

بان کی مۆن فێریکردنین

that Secretary-Generals of the United Nations

کەوا سکرتێری گشتی نەتەوە یەک گرتووەکان

don't sign petitions --

واژووی فەرمی نەکرد

(Laughter)

(پێکەنین)

even if kids ask nicely.

هەرچەند بە جوانی داوامان کرد.

But he promised to spread the word,

بەڵێنی دا بیرۆکەکە بڵاوبکاتەوە،

and now we work closely with the United Nations.

و ئێستا بەنزیکی کار لەگەڵ نەتەوەیەکگرتووەکان دەکەین.

MW: Jane Goodall taught us the power of a people's network.

جانی گۆدال فێری هێزی تۆڕی ئەنتەرنێتی کردین.

She started with just one Roots & Shoots group

لەگەڵ یەک گروپی بچووک دەستی پێکرد Roots & Shoots

and now she has 4,000 groups around the world.

و ئێستا ٤ هازار گروپی هەیە لەهەموو جیهان.

We are one of them.

ئێمەش یەکێکین لە ئەوان.

She's a real inspiration.

ئەو بە دڵنییایەوە بیرۆکە بەخشە.

If you're a fellow Rotarian,

ئەگەر تۆ هاورێی ڕۆتاریانیت،

nice to meet you.

خۆشحاڵم بەناسینت،

We're Interactors,

ئێمە هاوبەشین

the youngest department of Rotary International.

لاوترین بەشین لە رۆتاری نێودەوڵەتی.

IW: But we have also learned much about patience,

بەڵام هەروەها دەرباری ئارامگرتنیش فێربووین،

MW: how to deal with frustrations,

چۆن لەگەڵ نائومێدی مامەڵەمان کرد،

IW: leadership,

ڕابەرایەتی،

MW: teamwork,

کارکردن بە تیم،

IW: friendship,

هاورێیەتی،

MW: we learned more about the Balinese and their culture

زیاتر دربارەی بالی و کلتورەکەی فێربووین

IW: and we learned about the importance of commitment.

و دەربارەی گرینگی بەرپرسیارەتی فیربووین،

MW: It's not always easy.

هەمیشە ئاسان نییە.

Sometimes it does get a little bit hard to walk your talk.

هەندیک جار ئەنجامدانی کارێک گرانە قسەلەبارەوەکردنی.

IW: But last year, we did exactly that.

بەڵام ساڵی ڕابردوو، بەتەواوەتی ئەنجاماندا.

We went to India to give a talk,

ڕۆێشتین بۆ هیندستان تا قسە بکەین،

and our parents took us to visit

و خێزانەکەمان بردینیان بۆ

the former private house of Mahatma Gandhi.

خانووە تایبەتیەکەی پێشوی مهەماتما گاندی.

We learned about the power of hunger strikes

دەرباری هێزی مانگرتن لە خواردن فێربووین

he did to reach his goals.

بۆ گەیشتن بە ئامانجەکەی.

Yes, by the end of the tour,

بەڵێ، لە کۆتایی گەشتەکە،

when we met our parents again,

کاتێک چاومان بە خێزانەکەمان کەوتەوە

we both made a decision and said,

هەردووکمان بڕیارماندا و گوتمان،

"We're going on a hunger strike!"

"ئێمەش مان لە خواردن دەگرین!"

(Laughter)

(پێکەنین)

MW: And you can probably imagine their faces.

و ڕەنگە بتوان ڕوخساریان بهێنە پێش چاوتان.

It took a lot of convincing,

قایلکردنێکی زۆری ویست

and not only to our parents

و تەنها دایک و باوکمان نەبوون

but to our friends and to our teachers as well.

بەڵکو هاوڕێ و مامۆستاکانمان.

Isabel and I were serious about doing this.

ئیزابێل و من زۆر جدیبووین دەرباری ئەنجامدانی ئەم کارە

So we met with a nutritionist,

چووین بۆ پزیشکی خۆراک.

and we came up with a compromise

و بە سزادانەکە گەیشتین

of not eating from sunrise to sunset every day

هەموو ڕۆژێک لە خۆرهەڵاتەوە تا خۆرئاوابوون هیچمان نەدەخوارد

until the governor of Bali would agree to meet with us

تاوەکو میری باڵی ڕازیبوو چاوپێکەوتنمان لەگەڵدا بکات

to talk about how to stop plastic bags on Bali.

بۆ قسەکردن دەربارەی کۆتایی هێنان بە عەلاگەی پلاستیک لە بالی.

IW: Our "mogak makan," as it is called in Bahasa Indonesia,

ئێمە "مۆگاک ماکان" وەک ناسراوە لە باهاس ئەندەنوسییا.

started.

دەستی پێکرد.

We used social media to support our goal

تۆڕی کۆمەڵایەتیمان بەکارهێنا بۆ پاڵپشتیکردنی ئامانجەکەمان

and already on day two,

و لە ڕۆژی دووم،

police started to come to our home and school.

پۆلیس لە ماڵەوە و خوێندنگە بەدوامان دەگەرا،

What were these two girls doing?

ئەوە دوو کچە چیان کردوە؟

We knew we weren't making the governor look his best

ڕوخسارێکی باشی میرمان پیشان نەدەدا

بە ئەنجامدانی مانگرتن لە خۆراک--

by doing this food strike --

we could have gone to jail.

لەوانەبوو بچینە زیندان.

But, hey, it worked.

بەڵام، هێی، سەرکەوتوو بوو.

Twenty-four hours later,

٢٤ کاتژمێر دواتر،

we were picked up from school

لە خوێندنگە هەڵگیراین

and escorted to the office of the governor.

و براین بۆ نوسینگەی پارێزگار.

MW: And there he was --

و ئەو لەوێ بوو--

(Applause)

(چەپڵەرێزان)

waiting for us to meet and speak,

چاوەرێی دەکردین بۆ کۆبونەوە و قسەکردن،

پاڵپشتی و سوپاسی کردین بۆ ئامادەیەکەمان

being all supportive and thankful for our willingness

to care for the beauty and the environment of Bali.

بۆ بەیەخدان بە جوانی و ژینگەی باڵی.

He signed a promise

ئەوە بەڵێنی دا

to help the people of Bali say no to plastic bags.

یارمەتی خەڵکی باڵی بدات بڵێن نا بۆ عەلاگەی پلاستیکی.

And we are now friends,

و ئێستا هاوڕێین،

and on a regular basis,

و لە بنچینەیەکی ڕێکخراو.

we remind him and his team of the promises he has made.

بەبیری خۆی و تیمەکەی دێنینەوە کە بەڵێنیان داوە.

And indeed,

و لەڕاستیدا،

recently he stated and committed

لەم دوایانەدا ئاشکرای کرد و دانی پێدا نا

that Bali will be plastic bag free by 2018.

کەوا پاڵی لە ٢٠١٨ لە عەلاگەی پلاستیکی ڕزگاری دەبیت.

(Applause)

(چەپڵەڕێزان)

IW: Also, at the International Airport of Bali, one of our supporters

لەفرۆکەخانەی نێودەوڵەتی باڵی، یەکێک لە هاوکارەکانمان

is planning to start a plastic bag-free policy by 2016.

پلانێکی دارشت بۆ ڕزگاربوون لە علاگە لە ٢٠١٦.

MW: Stop handing out free plastic bags

بوەستە لە بەخشینی عەلاگەی پلاستیک

and bring in your own reusable bag

کۆنەکان بەکاربهێنەرەوە

is our next message to change that mindset of the public.

پەیامی دواترمان گۆڕینی هەڵوێستی گشتییە.

IW: Our short-term campaign,

هەڵمەتە کورتخایەنەکەمان

"One Island / One Voice,"

یەک دورگە/یەک دەنگ

is all about this.

تەنها دەربارەی ئەمەیە.

We check and recognize the shops and restaurants

ئەو دوکان و چێشتخانانەمان پشکنی کە

that have declared themselves a plastic bag-free zone,

عەلاگەی پلاستیکیان وازلێهێناوە

and we put this sticker at their entrance

و چەسپێکمان دا لە دەرگەکانیان

ناوەکنیانمان لەتۆڕە کۆمەڵایەتییەکان بڵاوکردوە

and publish their names on social media

and some important magazines on Bali.

و هەندێک لە گرینگترین گۆڤارەکانی بالی.

And conversely,

و بەپێچەوانەوە،

کەوا هایڵایتمان کرد چەسپمان پێنەبوو،

that highlights those who do not have the sticker.

(Laughter)

(پێکەنین)

MW: So, why are we actually telling you all of this?

بۆچی ئەم شتانە بە ئێوە دەڵێین؟

Well, partly, it is because we are proud

بەشێکی، چونکە لەگەڵ تیمەکە، شانازی بە

of the results that, together with our team,

ئەنجامەکانەوە دەکەین،

we have been able to reach.

توانیمان بگەین ئامانجەکەمان.

But also because along the way,

بەڵام هەروەها چونکە بە درێژایی ڕێگەکە،

we have learned that kids can do things.

فێربووین کەوا منداڵان دەتوانن گۆڕانکاری ئەنجام بدەن.

We can make things happen.

دەتوانین وابکەین شتەکان ڕوبدات.

Isabel and I were only 10 and 12 years old

ئیزابێل و من نزیکی ١٠ساڵ و١٢ساڵ بووین

when we started this.

کاتێک دەستمان پێکرد.

We never had a business plan,

هەرگیز پلانی بازرگانیمان نەبوو،

نە ستراتیجیەتی جێگیر،

nor a fixed strategy,

nor any hidden agendas --

هیچ کارنامەیەکش نەبوو--

just the idea in front of us

تەنها بیرۆکەیەکمان لە پێش بوو

and a group of friends working with us.

گروپی هاوڕێکانمان لەگەڵمان کاریان دەکرد.

All we wanted to do was stop those plastic bags

هەموو ئەوە دەمانەویست وەستاندنی عەلاگە بوو

from wrapping and suffocating our beautiful home.

لە پێچانەوە وخنکاندنی نیشتیمانە جوانەکەمان.

Kids have a boundless energy

مەنداڵەکان وزەیەکی بێژمارەیان هەیە

and a motivation to be the change the world needs.

هاندانیان، دەبێتە ئەو گۆڕانەی جیهان پێویستییەتی.

IW: So to all the kids of this beautiful but challenging world:

لەبەر ئەوەی هەموو منداڵەکان جوانن بەڵام گۆڕینی جیهان:

go for it!

دەستی پێبکە

Make that difference.

ئەو گۆڕانە دروست بکە

We're not telling you it's going to be easy.

ئێمە پێتان ناڵێین ئەوە ئاسان دەبێت.

We're telling you it's going to be worth it.

پێتان دەڵێن بە نرخ دەبێت.

Us kids may only be 25 percent of the world's population,

منداڵەکانمان لەوانەیە تەنها سەدا ٢٥ دانیشتوانی جیهان پێکبهێنن،

but we are 100 percent of the future.

بەڵام ئێمە %١٠٠ داهاتووین

MW: We still have a lot of work to do,

هێشتا کارمان زۆر ماوە ئەنجامی بدەین.

but know that we still not stop

هێشتا نەوەستاوین

تا

until the first question asked when arriving at the Bali airports will be

یەکەم داوکاری کاتێک دەگەیتە فرۆکەخانەی باڵی

Both: "Welcome to Bali,

بەخێربێیت بۆ باڵی،

do you have nay plastic bags to declare?"

هیچ جانتایەکی پلاستیکیت پێیە ئاشکرایبکەیت؟"

(Laughter)

(پێکەنیین)

Om shanti shanti shanti om.

Om shanti shanti shanti om.

Thank you.

سوپاس.

(Applause)

(چەپڵەڕێزان)