The playful wonderland behind great inventions | Steven Johnson

Translator: Jeyhun Babashov Reviewer: Gülnar Khalilova Akdish

(Music)

(Musiqi)

Roughly 43,000 years ago,

Təxminən 43 min il əvvəl

a young cave bear died in the rolling hills

bugünkü Sloveniyanın şimal-qərb sərhədindəki yumru təpələrdə

on the northwest border of modern day Slovenia.

balaca bir mağara ayısı öldü.

A thousand years later, a mammoth died in southern Germany.

Min illər sonra cənubi Almaniyada bir mamont öldü.

A few centuries after that, a griffon vulture also died

Bir neçə əsr sonra bu ərazilərdə

in the same vicinity.

bir ağbaş kərkəs də öldü.

And we know almost nothing about how these animals met their deaths,

Biz bu heyvanların necə öldükləri barədə demək olar ki, heç nə bilmirik,

but these different creatures dispersed across both time and space

bu varlıqlar fərqli zaman və yerlərdə yaşamış olsalar da

did share one remarkable fate.

eyni qəribə taleyi bölüşdülər.

After their deaths, a bone from each of their skeletons

Ölümlərindən sonra hər birinin skeletlərindən alınan

was crafted by human hands

sümüklər insan əlləri ilə

into a flute.

fleytaya çevrildi.

Think about that for a second.

Bu haqda bir saniyə düşünün.

Imagine you're a caveman, 40,000 years ago.

Təsəvvür edin mağara adamısız, 40 min il əvvəl.

Alova hökmranlıq edirsiniz.

You've mastered fire.

You've built simple tools for hunting.

Ovçuluq üçün sadə alətlər düzəltmisiniz.

You've learned how to craft garments from animal skins

Qışda sizi isti saxlamaq üçün heyvan dərisindən

to keep yourself warm in the winter.

necə paltar düzəltməyi öyrənmisiniz.

What would you choose to invent next?

Növbəti kəşfiniz nə olardı?

It seems preposterous that you would invent the flute,

Hava molekulları içində lazımsız dalğalar yaradan aləti

a tool that created useless vibrations in air molecules.

fleytanı kəşf edəcəyiniz inandırıcı görsənmir,

But that is exactly what our ancestors did.

Amma əcdadlarımızın etdiyi elə eynilə bu oldu.

Now this turns out to be surprisingly common

Təəccüblü görünsə də məlum oldu ki, bu ixtiralar tarixində

in the history of innovation.

rast gəlinən bir şeydir.

Sometimes people invent things

Bəzən insanlar sağ qalmaq ,

because they want to stay alive or feed their children

uşaqlarını doyurmaq və ya yaxındakı kəndi işğal etmək üçün

or conquer the village next door.

yeni bir şey kəşf edirdilər

But just as often,

Lakin adətən yeni fikirlər

new ideas come into the world

sadəcə əyləncəli olduqları üçün

simply because they're fun.

ortaya çıxırlar.

And here's the really strange thing:

Ən qəribəsi də odur ki:

many of those playful but seemingly frivolous inventions

bu əyləncəli, qeyri-ciddi görünən ixtiraların bir çoxu

ended up sparking momentous transformations

elm, siyasət və cəmiyyətdə əlamətdar

in science, in politics and society.

dəyişikliklərə təkan verdi.

Götürək elə müasir dünyanın bəlkə də ən vacib ixtirası olan

Take what may be the most important invention of modern times:

programmable computers.

proqramlaşdırıla bilən kompyuterləri.

Now, the standard story is that computers descend from military technology,

Əksər ilkin kompyuterlər xüsusi olaraq müharibə zamanı şifrələri sındırmağa,

since many of the early computers were designed specifically

ya raket trayektoriyalarını hesablamağa uyğun qurulduğu üçün

to crack wartime codes or calculate rocket trajectories.

kompyuterlərin hərbi texnologiyadan gəldiyinə inanılır.

But in fact, the origins of the modern computer

Amma əslində müasir kompyuterlərin mənşəyi

are much more playful,

təsəvvür edə biləcəyinizdən

even musical,

çox daha əyləncəlidi,

than you might imagine.

hətta musiqili.

The idea behind the flute,

Fleytadakı

of just pushing air through tubes to make a sound,

səs çıxarmaq üçün deşiyə hava üfürmək fikri

was eventually modified to create the first organ

zamanla dəyişdirilərək 2 min ilin sonunda ilk

more than 2,000 years ago.

orqan musiqi alətini yaratdı.

Someone came up with the brilliant idea of triggering sounds

Kimsə barmaqlarımızla balaca dillərə basmaqla səs çıxarmaq və

by pressing small levers with our fingers,

ilk musiqi klaviaturası kimi

inventing the first musical keyboard.

dahiyanə bir fikir irəli sürdü.

Now, keyboards evolved from organs to clavichords to harpsichords

Klaviaturalar 19-cu əsrin ortalarına qədər orqanlardan klavikordlara,

to the piano,

klavesinlərə, pianoya doğru

until the middle of the 19th century,

təkamül etdilər,

when a bunch of inventors finally hit on the idea

Daha sonra bir qrup ixtiraçı klaviatura

of using a keyboard to trigger not sounds but letters.

istifadə etməklə hərflər yazmaq fikrini irəli sürdülər.

İlk yazı makinası da ilk vaxtlarda

In fact, the very first typewriter

was originally called "the writing harpsichord."

"yazı klavesini" adlandırılmışdı.

Flutes and music led to even more powerful breakthroughs.

Fleytalar və musiqi daha böyük ixtiralara gətirib çıxartdı.

About a thousand years ago,

Təxminən min il əvvəl,

İslam İntibahı dövrünün zirvəsində

at the height of the Islamic Renaissance,

three brothers in Baghdad designed a device

Bağdaddan olan 3 qardaş avtomatlaşdırılmış orqan

that was an automated organ.

musiqi qurğusunu düzəltdilər.

Onlar buna "öz-özünə çalan alət" adı verdilər.

They called it "the instrument that plays itself."

Now, the instrument was basically a giant music box.

Cihaz əslində nəhəng musiqi qutusu idi.

Fırlanan silindrin üzərinə iynələr yerləşdirib şifrələnmiş göstərişləri

The organ could be trained to play various songs by using instructions

encoded by placing pins on a rotating cylinder.

istifadə etməklə orqan müxtəlif musiqilər ifa etməyə qurula bilirdi.

Əgər makinanın başqa bir musiqi çalmasını istəsəydiniz,

And if you wanted the machine to play a different song,

üzərində başqa şifrə olan yeni silindri içinə yerləşdirməyiniz bəs edirdi.

you just swapped a new cylinder in with a different code on it.

This instrument was the first of its kind.

Bu cihaz bu tip qurğuların ilki oldu.

It was programmable.

Proqramlaşdırılması mümkündü.

Bu çox böyük bir irəliləyiş idi.

Now, conceptually, this was a massive leap forward.

Avadanlıq və proqram təminatı anlayışları

The whole idea of hardware and software

becomes thinkable for the first time with this invention.

ilk dəfə bu ixtira ilə düşünüldü.

And that incredibly powerful concept

Bu inanılmaz güclü olan anlayış bizə

didn't come to us as an instrument of war or of conquest,

müharibə, istila etmə qurğusu kimi və ya zərurətdən

or necessity at all.

gəlib çıxmadı.

Mexanizmin öz-özünə musiqi çalmasını izləməyin verdiyi qəribə həzzdən yarandı.

It came from the strange delight of watching a machine play music.

In fact, the idea of programmable machines

Hətta proqramlaşdırıla bilən mexanizm fikri

was exclusively kept alive by music for about 700 years.

700 il sadəcə musiqi sahəsində mövcudluğunu qorudu.

In the 1700s, music-making machines

1700-ci illərdə musiqi yaradan makinalar

became the playthings of the Parisian elite.

Paris elitasının əyləncə üçün istifadə etdiyi bir əşyaya çevrildi.

Showmen used the same coded cylinders

Əyləncə hazırlayan şəxslər eyni şifrəli silindrlərdən istifadə etməklə

to control the physical movements of what were called automata,

"Automata" adlandırılan ilk robot tipli qurğuların hərəkətlərini

an early kind of robot.

idarə edirdilər.

One of the most famous of those robots

Bu robotların ən məşhurlarından biri də

was, you guessed it, an automated flute player

dahi fransız ixtiraçısı Jacques de Vaucanson'ın yaratdığı,

designed by a brilliant French inventor

bəli, ağlınıza gəldiyi kimi,

named Jacques de Vaucanson.

avtomatlaşdırılmış fleyta çalıcısı idi.

And as de Vaucanson was designing his robot musician,

De Vaucanson robot musiqiçisini yaradarkən

he had another idea.

ağlında başqa bir fikir də var idi.

If you could program a machine to make pleasing sounds,

Əgər mexanizmi xoşagələn səslər yaratmağa proqramlaşdırmaq mümkündürsə,

why not program it to weave delightful patterns of color out of cloth?

niyə bunu parçada füsunkar rəng çalarları toxusun deyə proqramlaşdırmayasan?

Instead of using the pins of the cylinder to represent musical notes,

Silindrdəki musiqi notlarını yaratan iynələri

bu dəfə rəngli sapları ifadə etsin deyə quraşdırmaq olardı.

they would represent threads with different colors.

If you wanted a new pattern for your fabric,

Parçan üçün yeni naxış istədikdə sadəcə

you just programmed a new cylinder.

yeni silindr proqramlaşdırırsan.

This was the first programmable loom.

Beləliklə ilk proqramlaşdırılan toxucu dəzgahı ixtira edildi.

Now, the cylinders were too expensive and time-consuming to make,

Silindrləri hazırlamaq isə çox bahalı və vaxt aparan bir iş idi,

but a half century later,

amma yarım əsr sonra

another French inventor named Jacquard

başqa bir fransız ixtiraçısı Jacquard

hit upon the brilliant idea of using paper-punched cards

metal silindrlər əvəzinə deşilmiş kağız kartlardan istifadə etmək

instead of metal cylinders.

fikrini irəli sürdü.

Paper turned out to be much cheaper and more flexible

Cihazı proqramlaşdırmaq üçün kağız daha ucuz

as a way of programming the device.

və daha əyilgən (elastik) idi.

That punch card system inspired Victorian inventor Charles Babbage

Həmin deşilmiş kart sistemi Viktoriya dövrü ixtiraçısı Charles Babbage'in

to create his analytical engine,

ilk həqiqi proqramlaşdırıla bilən kompyuter olan

the first true programmable computer

hesablama aləti yaratmasına

ever designed.

ilham verdi.

And punch cards were used by computer programmers

Dəlikli kartlar 1970-ci illərdə beləin sonuna qədər

as late as the 1970s.

kompyuter proqramçıları tərəfindən istifadə olunurdu.

Özünüzə belə bir sual verin:

So ask yourself this question:

what really made the modern computer possible?

müasir kompyuteri əlçatan edən əslində nə idi?

Yes, the military involvement is an important part of the story,

Düzdür, hərbi inkişafın burda mühüm rolu olub,

but inventing a computer also required other building blocks:

amma kompyuteri kəşf edilməsini mümkün edən "təməl daşları" :

musiqi qutuları,

music boxes,

toy robot flute players,

oyuncaq robot fleyta çalıcılar,

harpsichord keyboards,

klavesin klavyaturaları,

colorful patterns woven into fabric,

parçaya toxunmuş rəngarəng naxışlar idi

and that's just a small part of the story.

və bunlar bütün əhvalatın sadəcə kiçik bir hissəsidir.

There's a long list of world-changing ideas and technologies

Dünyanı dəyişən əksər ideyalar və texnologiyalar

that came out of play:

Oyunlardan yaranmışdır:

dövlət muzeyləri, rezin,

public museums, rubber,

ehtimal nəzəriyyəsi, sığorta biznesi

probability theory, the insurance business

and many more.

və daha bir çoxu.

Necessity isn't always the mother of invention.

Zərurət həmişə ixtiranın əsas səbəbi olmayıb.

Əyləncəylə dolu ağıl daim araşdırmağa can atır və

The playful state of mind is fundamentally exploratory,

seeking out new possibilities in the world around us.

dünya üzərində yeni imkanlar axtarışındadır.

And that seeking is why so many experiences

Bu axtarışlar - sevinc və əyləncəylə başlamış

that started with simple delight and amusement

bir çox təcrübəninin əhəmiyyətli ixtiralara

eventually led us to profound breakthroughs.

çevrilməsinə səbəb olmuşlar.

Məncə, bu, uşaqlarımızı məktəbdə necə öyrətməyimiz və iş yerində yeniliyi

Now, I think this has implications for how we teach kids in school

and how we encourage innovation in our workspaces,

necə dəstəkləməyimizin nəticəsi ilə bağlıdır

but thinking about play and delight this way

amma əyləncə və oyunlara bu cür baxmağımız

also helps us detect what's coming next.

növbəti yeniliyin nə olacağını tapmağa kömək edər.

Təsəvvür edin: 1750-ci ildə oturub 19-cu, 20-ci əsrlərdə

Think about it: if you were sitting there in 1750

trying to figure out the big changes coming to society

cəmiyyətdə baş verəcək böyük dəyişiklikləri müəyyən etməyə

çalışsaydınız,

in the 19th, the 20th centuries,

avtomatlaşdırılmış mexanizmlər, kompyuterlər

automated machines, computers,

süni intellekt ,

artificial intelligence,

Paris elitasını əyləndirən

a programmable flute

entertaining the Parisian elite

proqramlaşdırılmış fleyta

o dövrdəki bir çox başqa şey kimi çox güclü işarətlər vermiş ola bilərdi.

would have been as powerful a clue as anything else at the time.

It seemed like an amusement at best,

Əvvəllər əyləncə məqsədli və

not useful in any serious way,

ciddi bir şey üçün yararsız görünsədə

müəyyən zaman sonra dünyanı dəyişəcək

but it turned out to be the beginning of a tech revolution

texnologiya inqilabının başlanğıcı oldu.

that would change the world.

You'll find the future

Gələcək insanların ən çox

wherever people are having the most fun.

əyləndiyi yerlərdə olacaq.