What sex ed doesn’t tell you about your brain - Shannon Odell

Translator: Moe Zaw Oo Reviewer: Sanntint Tint

While we often talk about puberty’s effect on the body,

မြီးကောင်ပေါက်ဝင်ခြင်းက ကိုယ်ခန္ဓာအပေါ် သက်ရောက်မှုအကြောင်း ကျွန်မတို့ပြောကြပေမဲ့

what gets overlooked are the fascinating changes that happen in the brain.

စိတ်ဝင်စားဖွယ်ရာဖြစ်တဲ့ ဦးနှောက်မှာ အပြောင်းအလဲဖြစ်တာကိုတော့ မပြောဖြစ်ကြပါဘူး။

I’ve been sent here to talk to you about puberty.

အခု မြီးကောင်ပေါက်ဝင်ခြင်းအကြောင်း ကျွန်တော် ပြောပြဖို့ လာတာပါ။

Any questions?

သိချင်တာတွေ ရှိပါသလား။

During puberty, your reproductive organs grow and mature.

မြီးကောင်ပေါက်ဝင်စကာလမှာ မျိုးပွားအင်္ဂါတွေ ကြီးရင့်လာပါတယ်။

Any questions?

သိချင်တာတွေ ရှိပါသလား။

This ripening allows you to become a sexually mature adult.

ဒီလို ကြီးရင့်လာခြင်းက လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာ ရင့်ကျက် အရွယ်ရောက်ပြီးသူ ဖြစ်လာစေပါတယ်။။

There are so many other changes to your body

ခန္ဓာကိုယ်မှာ တခြားပြောင်းလဲမှုတွေလည်း အများကြီးရှိပြီး

that puberty can seem almost magical.

မြီးကောင်ပါက်ဝင်ခြင်းက မှော်ဆန်တယ်လို့တောင် ထင်ရနိုင်ပါတယ်။

I think I'll take it from here.

ဒီက‌နေပဲ စ ပြောပြပါမယ်။

Puberty, in fact, begins in the brain.

တကယ်တော့ မြီးကောင်ပေါက်ဝင်တာက ဦးနှောက်ထဲမှာ စတင်ပါတယ်။

At some point, usually between the ages of 9 and 14,

အသက် ၉ နှစ်ကနေ ၁၄ နှစ်ကြားမှာ စဝင်ပြီး

puberty is triggered when a region known as the hypothalamus

hypothalamus လို့ခေါ်တဲ့ နေရာက အထူးဟော်မုန်းလှိုင်းတွေ ထုတ်လွှတ်ချိန်မှာ

releases waves of a specialized hormone.

မြီးကောင်ပေါက်ဝင်ချိန် အစပျိုးပါတယ်။

As convenient as it would be to go to sleep a child and wake up an adult,

သာတောင့်သာယာပါပဲ ကလေးလိုအိပ်ပြီး အရွယ်ရောက်ပြီးသူလို နိုးထရင်း

this maturation is slow,

ဒီရင့်ကျက်လာမှုဟာ နှေးကွေးပြီး

and puberty lasts as long as 4 to 5 years.

မြီးကောင်ပေါက်ဝင်ခြင်းက ၄ နှစ်ကနေ ၅ နှစ်အထိ ကြာပါတယ်။

And during this extended process,

ဒီ အချိန်ယူတဲ့ လုပ်ငန်းစဉ်ကြီး အတွင်းမှာ

the brain undergoes its own transformation,

ဦးနှောက်မှာ ကိုယ်ပိုင် အသွင်ကူးပြောင်းမှု ဖြစ်ပေါ်ပါတယ်။

thanks to two of puberty’s key players— estrogen and testosterone.

မြီးကောင်ပေါက်ဝင်စ အဓိကျတဲ့ estrogen နဲ့ testosterone ဟော််််််မုန်းတွေကြောင့်ပါ။

Produced in the developing testes and ovaries,

ဖွံ့ဖြိုးဆဲ ဝှေးစေ့နဲ့ သားဥအိမ်မှာ ထုတ်လုပ်တဲ့

these hormones hitch a ride to the brain via the bloodstream.

ဒီဟော်မုန်းတွေက သွေးကြောတွေတဆင့် ဦးနှောက်ကို ဆန်တက်လာပါတယ်။

Once there, they interact with receptors on neurons,

ဒီမှာ အာရုံကြောတွေပေါ်က receptors တွေနဲ့ ထိတွေ့ပြီး

changing the way the individual cells work and function

ဆဲလ်တွေ အာရုံခံမှုကို ပြောင်းလဲခြင်း ဆဲလ်တွေ ကြီးထွားမှုကို ပြောင်းလဲခြင်း

by making them more or less excitable, altering their growth,

၎င်းတို့ရဲ့ ချိတ်ဆက်မှုတွေကို ပြန်လည် ပုံဖော်ခြင်းဖြင့်

or reshaping their connections.

ဆဲလ်တစ်ခုချင်းရဲ့ လုပ်ဆောင်ချက်တွေကို ပြောင်းလဲစေပါတယ်။

Cumulatively, this can change how you feel, think, and behave.

ဒါတွေအားလုံးက ရှင်တို့ ခံစား၊ တွေးခေါ်၊ ပြုမူတာတွေကို ပြောင်းလဲနိုင်ပါတယ်။

For example, hormones remodel and develop the limbic system,

ဥပမာအနေနဲ့ ဟော်မုန်းတွေက စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ အပြုအမူအတွက် အဓိကကျတဲ့ ဦးနှောက်နေရာတွေရဲ့

a collection of brain regions responsible for emotional behavior.

အစုအစည်းဖြစ်တဲ့ limbic system ကို ပြန်လည်ပုံဖော်ပေးပြီး ဖွံ့ဖြိုးစေပါတယ်။

Research in animal models suggests that the amygdala undergoes changes

တိရိစ္ဆာန်တွေမှာ သုတေသနပြုချက်တွေအရ မြီးကောင်ပေါက်ဝင်စမှာ

in size and connectivity during puberty.

amygdala ရဲ့ အရွယ်အစားနဲ့ ဆက်သွယ်မှုတွေ ပြောင်းလဲတာ တွေ့ရပါတယ်။

The amygdala’s function is wide-ranging,

amygdala ရဲ့ လုပ်ဆောင်ချက်က များပြားပြီး

ပတ်ဝန်းကျင်က ခြိမ်းခြောက်မှုတွေကို ထောက််လှမ်းတာကနေ

from detecting threats in your environment,

to helping you recognize emotions in your friend’s faces.

ရှင့် သူငယ်ချင်းရဲ့ မျက်နှာကခံစားမှုတွေကို အသိအမှတ်ပြုဖို့ ကူညီတာအထိ ပါပါတယ်။

Its development allows you to better connect with your peers,

သင်ယူမှု စူးစမ်းမှုအတွက် ဦးနှောက်က ပြင်ဆင်နေချိန်မှာ

while priming your brain for learning and discovery.

အဲဒါရဲ့ ဖွံ့ဖြိုးမှုက သက်တူရွယ်တူ အဖော်တွေနဲ့ ချိတ်ဆက်ဖို့ ပိုကောင်းစေပါတယ်။

Likewise, puberty organizes and restructures the nucleus accumbens

အဲလိုပဲ မြီးကောင်ပေါက် ဝင်ခြင်းက စိတ်ကျေနပ်ခြင်းနဲ့အာရုံခံစားမှုရှာခြင်းမှာ

involved in reward and sensation-seeking.

ပါဝင်တဲ့ nucleus accumbens ကို ပြန်လည်ဖွဲ့စည်းပါတယ်။

Activity in this dopamine hub is thought to drive

ဒီ dopamine ဗဟိုချက်ရဲ့ လုပ်ဆောင်မှုက သူငယ်ချင်းတွေနဲ့ အချိန်ဖြုန်းတာလို

the pleasurable sensations we feel when doing rewarding activities,

အတွေ့အကြုံသစ်တွေရတာလို စိတ်ကျေနပ်စရာတွေေ လုပ်ရတဲ့အခါ

like spending time with friends or having new experiences.

ကြည်နူးစရာကောင်းတဲ့ ခံစားချက်တွေကို ကျွန်မတို့ ခံစားရဖို့လို့ ထင်ပါတယ်။

Several studies have found

လေ့လာမှုများစွာမှာ တွေ့ရှိခဲ့တာက

that as hormone levels increase through puberty,

မြီးကောင်ပေါက် ဝင်လာတာနဲ့အမျှ ဟော်မုန်းပမာဏ တိုးလာသလို

so does the response of the nucleus accumbens.

nucleus accumbens ရဲ့ တုံ့ပြန်မှုကလည်း ထိုနည်းလည်းကောင်းပါပဲ။

As a result, exploration and social engagement may feel

အဲဒါကြောင့်မို့ ကြီးကောင်ဝင်စကာလမှာ

စူးစမ်းမှု ထိတွေ့ဆက်ဆံမှုက ပိုအရေးကြီးတယ်လို့ ခံစားရနိုင်ပါတယ် ။

that much more important during adolescence.

ဒီ ခံစားချက်နဲ့ကျေနပ်မှုဖြစ်ပေါ်ရာ နေရာတွေ လျှင်မြန်စွာ ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်လာလို့

As these emotion and reward centers rapidly develop,

their connections with higher cortical brain regions tend to do so

ဦးနှောက်ရဲ့ higher cortical နေရာတွေနဲ့ ၎င်းတို့ရဲ့ ချိတ်ဆက်မှုကလည်း

on an extended timeline.

အချိန်နဲ့အမျှ ဖွံ့ဖြိုးလာပါတယ်။

These cortical regions, which help impose emotional regulation and impulse control,

စိတ်ခံစားမှုစည်းမျဉ်းနဲ့ လှုံ့ဆော်မှုထိန်း တာကို ကူညီပေးတဲ့ ဒီ cortical နေရာတွေက

continue to grow well past puberty, into your 20s.

မြီးကောင်ပေါက် ဝင်စကနေ ရှင်တို့ အသက်၂၀ အထိ ဆက်လက်ကြီးထွားလာပါတယ်။

While teens are often unfairly stereotyped as rash or impulsive,

ဆယ်ကျော်သက်တွေက မကြာခဏဆိုသလို ပုံသေပုံစံမဟုတ်ပဲ မိုက်တိမိုက်ကန်းနိုင်တာ

စိတ်လိုက်မာန်ပါလုပ်တတ်တာမျိုး ရှိပေမဲ့ သုတေသနမှာတွေ့ရတာ ပိုရှုပ်ထွေးပါတယ််။

research reveals a more complex story.

Teens are just as capable as adults of making thoughtful decisions

ကာလံ ဒေသံအလျှောက် စဉ်းစဉ်းစားစား ဆုံးဖြတ်ချက်တွေချရာမှာ

when given the time and space.

ဆယ်ကျော်သက်တွေက လူကြီးတွေလိုပဲ အရည်အချင်းရှိကြပါတယ်။

It’s only during high stress or in the heat of the moment

စိတ်ဖိစီးမှု မြင့်မားနေချိန်မှာ ဒါမှမဟုတ် ပူပန်သောကရောက်နေချိန်မှာပဲ

that teens may find it more difficult to manage emotions.

စိတ်ခံစားမှုတွေကို ထိန်းကျောင်းဖို ဆယ်ကျော်သက်တွေ ခက်ခဲကြတာပါ။

Further, this lengthy cortical development allows adolescent brains

ဒါ့အပြင် ဆယ်ကျော်သက်တွေရဲ့ သင်ယူစဉ်နဲ့ အခြေအနေသစ်တွေကြား ကြီးပြင်းလာစဉ်မှာ

to remain adaptable as they learn and grow in new situations,

ဒီရှည််််ကြာလှတဲ့ cortical ဖွံ့ဖြိုးမှုက ဦးနှောက်ကို လိုက်လျောညီထွေ ဖြစ်နေစေပြီး

form their identities, and build the skill sets needed for adulthood.

သူတို့ရဲ့ကိုယ်ပိုင်ဝိသေသတွေေကို ပုံဖော်ကာ လူကြီးဘဝ ကျွမ်းကျင်မှုတွေကို တည်ဆောက်တယ်။

For all we know about the effects of puberty on the brain,

ဦးနှောက်မှာ မြီးကောင်ပေါက်ဝင်ခြင်းရဲ့ သက််််ရောက်မှုတွေကြောင်း ကျွန်မတို့သိပေမဲ့

there remain many unanswered questions.

မသိတာတွေ အများကြီး ကျန်ရှိနေပါ‌သေးတယ်။

What sets off the initial puberty signal in the brain?

ကနဦး မြီးကောင်ပေါက်ဝင်ခြင်း စေ့ဆော်တာကို ဦးနှောက်ထဲမှာ အဘယ်အရာက စတင်လိုက်တာလဲ။

Why is the average onset of puberty shifting earlier?

ပုံမှန်ထက်စောပြီး မြီးကောင်ပေါက်ဝင်တာကရော ဘာဖြစ်လို့လဲ။

And, while hormones may seem powerful, they may not be the full story.

ဟော်မုန်းတွေက သက်ရောက်မှု ကြီမားးပေမယ့် ဒါက ဖြစ်ရပ် အပြည့်အစုံ မဟုတ်ပြန်ပါဘူး။

Experiences you have during adolescence may be just as influential

ဆယ်ကျော်သက်အရွယ် အတွေ့အကြုံတွေက ဟော်မုန်းတွေနည်းတူ ဖွံ့ဖြိုးဆဲဦးနှောက်ကို

ပုံဖော်ဖို့နဲ့ ရင့်ကျက်ဖို့အတွက် လွှမ်းမိုးကောင်း လွှမ်းမိုးနိုင်ပါတယ်။

as hormones in shaping and maturing the developing brain.

So while all these physical and mental changes can make you feel

ဒါကြောင့် ရုပ်ပိုင်းနဲ့ စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ အပြောင်းအလဲတွေက

မြီးကောင်ပေါက်ဝင်ချိန်ကို ထိန်းထားသလို ရှင်တို့ ထင်ကောင်း ထင်ကြပေမဲ့

as if puberty is in control,

you have more power than you think.

ရှင်တို့ ထင်ထားတာထက် ပိုအားကြီးပါတယ်။

The everyday choices you make,

ကျွမ်းကျင်မှုအသစ်တွေကို သင်ယူတာကနေ သူငယ်ချင်းကောင်းတွေ ဖြစ််တာ၊

from learning new skills, to being a good friend, to setting boundaries,

နယ်နိမိတ်တွေ သတ်မှတ်တာ စတဲ့ ရှင့်တို့ရဲ့ နေ့စဉ်ရွေးချယ်မှုတွေက

ultimately steer the path of who you are and will become.

နောက်ဆုံး ရှင်ဘယ်သူဆိုတာနဲ့ ဘယ်သူဖြစ်လာမလဲ ဆိုတဲ့ လမ်းကြောင်းကို ထိန်းကျောင်းပေးတာပါ။

Any questions?

သိချင်တာတွေ ရှိသေးလား။