What sex ed doesn’t tell you about your brain - Shannon Odell

1,569,643 views ・ 2022-12-20

TED-Ed


Видеог тоглуулахын тулд доорх англи хадмал дээр давхар товшино уу.

Translator: Aligermaa Otgonbayar Reviewer: Munkhbaatar Lkhagvaa
00:06
While we often talk about puberty’s effect on the body,
0
6961
2878
Бид бэлгийн бойжилтын биед үзүүлэх нөлөөг үргэлж шахуу ярьдаг ч
00:09
what gets overlooked are the fascinating changes that happen in the brain.
1
9839
4504
тархинд ямар гайхалтай өөрчлөлт гардаг тухай орхигдуулаад байдаг.
00:29
I’ve been sent here to talk to you about puberty.
2
29484
3920
Би энд бэлгийн бойжилтын талаар ярихаар ирлээ.
00:33
Any questions?
3
33905
1293
Асуулт байна уу?
00:37
During puberty, your reproductive organs grow and mature.
4
37575
4838
Бэлгийн бойжилтын үеэр хүний бэлгийн эрхтнүүд хөгжин боловсордог.
00:42
Any questions?
5
42789
1167
Өөр асуулт?
00:45
This ripening allows you to become a sexually mature adult.
6
45917
6715
Энэхүү хөгжил нь таныг бэлгийн төлөвшсөн насанд хүрэх боломжийг олгодог.
00:55
There are so many other changes to your body
7
55093
3044
Маш олон төрлийн өөрчлөлт бидний биед гардаг тул
00:58
that puberty can seem almost magical.
8
58346
3420
бэлгийн бойжилт бараг л ид шидийн гэмээр.
01:04
I think I'll take it from here.
9
64185
2002
Эндээс би үргэлжлүүлье.
01:06
Puberty, in fact, begins in the brain.
10
66687
3212
Бэлгийн бойжилт үнэндээ тархинд эхэлдэг.
01:09
At some point, usually between the ages of 9 and 14,
11
69899
3378
Ихэвчлэн 9-14 насны хооронд,
01:13
puberty is triggered when a region known as the hypothalamus
12
73277
3254
Гипоталамус гэх хэсгээс тусгай даавар ялгарснаар бэлгийн бойжилт эхэлдэг.
01:16
releases waves of a specialized hormone.
13
76531
2752
01:19
As convenient as it would be to go to sleep a child and wake up an adult,
14
79283
4505
Хүүхдээрээ унтаад том хүн болоод сэрвэл үнэхээрийн амар,
01:23
this maturation is slow,
15
83788
2002
даанч энэхүү шилжилт нь удаанаар,
01:25
and puberty lasts as long as 4 to 5 years.
16
85790
3253
4-5 жилийн хугацаа хүртэл үргэлжилнэ.
01:29
And during this extended process,
17
89293
1877
Энэхүү урт хугацааны турш
01:31
the brain undergoes its own transformation,
18
91170
2795
тархи өөрийнхөөрөө хувирах ба
01:33
thanks to two of puberty’s key players— estrogen and testosterone.
19
93965
4880
энэ нь эстроген тестостероны ач тус билээ.
01:39
Produced in the developing testes and ovaries,
20
99220
2711
Төмсөг болон өндгөвчинд боловсруулагдсан эдгээр даавар
01:41
these hormones hitch a ride to the brain via the bloodstream.
21
101931
3212
цусны урсгалаар дамжин тархинд хүрдэг.
01:45
Once there, they interact with receptors on neurons,
22
105476
3295
Тэнд очсон даруйдаа тэд мэдрэлийн эсүүдийн рецепторуудтай харилцан,
01:48
changing the way the individual cells work and function
23
108771
2753
бие даасан эсүүдийн үйл ажиллагааг өөрчлөх ба,
01:51
by making them more or less excitable, altering their growth,
24
111524
3295
ингэхийн тулд эсийг илүү их эсвэл бага өдөөж, өсөлтийг нь өөрчилдөг,
01:54
or reshaping their connections.
25
114819
2085
эсвэл холбоосыг нь өөрчилдөг.
01:57
Cumulatively, this can change how you feel, think, and behave.
26
117113
4463
Ингэснээр таны мэдрэмж, сэтгэмж, биеэ авч явах байдал бүхэлдээ өөрчлөгдөнө.
02:01
For example, hormones remodel and develop the limbic system,
27
121868
3962
Жишээлбэл, дааврууд нь лимбийн системийг шинэчилж, хөгжүүлдэг ба
02:05
a collection of brain regions responsible for emotional behavior.
28
125830
3920
энэ нь зан үйл, сэтгэл хөдлөлийг хариуцдаг тархины бүс хэсэг юм.
02:10
Research in animal models suggests that the amygdala undergoes changes
29
130042
4213
Амьтны загвар дээр хийсэн судалгаанд амигдала нь бэлгийн бойжилтын үеэр
02:14
in size and connectivity during puberty.
30
134255
2753
хэмжээ, холбоос нь өөрчлөгддөг болохыг харуулж байна.
02:17
The amygdala’s function is wide-ranging,
31
137008
2127
Амигдалагийн функц их өргөн цар хүрээтэй,
02:19
from detecting threats in your environment,
32
139135
2085
хүрээлэн буй орчин дахь аюулыг илрүүлэхээс эхлээд
02:21
to helping you recognize emotions in your friend’s faces.
33
141220
3045
найзынхаа нүүр хувирлыг танихад хүртэл тусалдаг.
02:24
Its development allows you to better connect with your peers,
34
144432
3128
Амигдалагийн хөгжил нь үеийнхэнтэйгээ илүү сайн холбогдонгоо
02:27
while priming your brain for learning and discovery.
35
147560
3170
тархиа боловсрол, нээлтэд бэлтгэх боломжийг олгодог.
02:31
Likewise, puberty organizes and restructures the nucleus accumbens
36
151022
4171
Үүнтэй адил, бэлгийн бойжилт нь мэдрэмж ба урам авахад оролцдог
nucleus accumbens гэх хэсгийг зохион байгуулж, бүтцийг нь өөрчилдөг.
02:35
involved in reward and sensation-seeking.
37
155193
2919
02:38
Activity in this dopamine hub is thought to drive
38
158321
3086
Энэхүү допамины төв дэх үйл ажиллагаа нь
02:41
the pleasurable sensations we feel when doing rewarding activities,
39
161407
4338
үр өгөөжтэй зүйл хийх үед мэдрэгдэх таатай мэдрэмжийг төрүүлдэг байна.
02:45
like spending time with friends or having new experiences.
40
165745
3253
Найзуудтайгаа цагийг өнгөрөөх эсвэл шинэ туршлага олж авах гэх мэт.
02:49
Several studies have found
41
169332
1626
Хэд хэдэн судалгаагаар
02:50
that as hormone levels increase through puberty,
42
170958
2503
бэлгийн бойжилтын үед дааврын түвшин нэмэгдэхийн хэрээр
02:53
so does the response of the nucleus accumbens.
43
173461
2961
nucleus accumbens-н хариу үйлдэл нэмэгддэг ажээ.
02:56
As a result, exploration and social engagement may feel
44
176547
3587
Үүний үр дүнд нийгмийн оролцоо, харилцаа нь
03:00
that much more important during adolescence.
45
180134
2586
өсвөр насанд илүү чухал мэт санагдаж магадгүй юм.
03:03
As these emotion and reward centers rapidly develop,
46
183054
3211
Эдгээр сэтгэл хөдлөл, урамшууллын төвүүд хурдацтай хөгжихийн хэрээр
03:06
their connections with higher cortical brain regions tend to do so
47
186265
3545
тархины гадаад гадаргын хэсгүүд дэх холбоос нь
03:09
on an extended timeline.
48
189810
2086
удаан хугацаанд хөгжих хандлагатай байдаг.
03:12
These cortical regions, which help impose emotional regulation and impulse control,
49
192230
4713
Сэтгэл хөдлөл, импульсийн хяналтыг удирдахад тусалдаг эдгээр кортикал бүсүүд
03:16
continue to grow well past puberty, into your 20s.
50
196943
3461
бүр 20 нас хүртэл өссөөр байдаг.
03:20
While teens are often unfairly stereotyped as rash or impulsive,
51
200738
4671
Өсвөр насныхан бодлогогүй, түрэмгий гэх онцгүй хэвшмэл ойлголт байдаг ч
03:25
research reveals a more complex story.
52
205409
2878
судалгаагаар илүүг өгүүлжээ.
03:28
Teens are just as capable as adults of making thoughtful decisions
53
208788
3753
Өсвөр насныхан насанд хүрэгчдийн адил бодлоготой шийдвэр гаргах чадвартай ба
03:32
when given the time and space.
54
212541
2211
цаг хугацаа, орон зай өгөх нь чухал юм.
03:34
It’s only during high stress or in the heat of the moment
55
214752
3128
Өсвөр насныхан зөвхөн стресс ихтэй эсвэл цаг тулсан үед
03:37
that teens may find it more difficult to manage emotions.
56
217880
3962
сэтгэл хөдлөлөө удирдахад илүү хэцүү байдаг.
03:42
Further, this lengthy cortical development allows adolescent brains
57
222134
4088
Цаашилбал, энэхүү кортикал хөгжил нь өсвөр үеийнхний тархийг
дасан зохицох чадвартай хэвээр байлгаж шинэ нөхцөл байдалд сурч өсөж хөгжих,
03:46
to remain adaptable as they learn and grow in new situations,
58
226222
4087
өөрийгөө олох төлөвшихөд шаардлагатай ур чадварыг бий болгох боломжийг олгодог.
03:50
form their identities, and build the skill sets needed for adulthood.
59
230309
3879
03:54
For all we know about the effects of puberty on the brain,
60
234563
2878
Бэлгийн бойжилтын тархин дахь нөлөөний талаар бидний мэдэх бүх зүйлд
03:57
there remain many unanswered questions.
61
237441
2586
хариултгүй олон асуулт байсаар л байна.
04:00
What sets off the initial puberty signal in the brain?
62
240403
2794
Тархинд бэлгийн бойжилтын анхны дохиог юу өгдөг вэ?
04:03
Why is the average onset of puberty shifting earlier?
63
243531
3920
Бэлгийн бойжилтын дундаж хугацаа яагаад улам эрт болж байна вэ?
04:07
And, while hormones may seem powerful, they may not be the full story.
64
247702
4337
Мөн, даавар хэдий хүчтэй ч гол сэдэв биш байж магадгүй юм.
04:12
Experiences you have during adolescence may be just as influential
65
252331
4129
Өсвөр насны амьдралын туршлага нь
хөгжиж буй тархийг төлөвшүүлэхэд дааврын адил нөлөө ихтэй байж болно.
04:16
as hormones in shaping and maturing the developing brain.
66
256460
3712
04:20
So while all these physical and mental changes can make you feel
67
260506
3587
Иймээс энэ бүх бие махбод, оюун санааны өөрчлөлтүүд танд
бэлгийн бойжилтын хяналтад байгаа мэт санагдуулдаг ч,
04:24
as if puberty is in control,
68
264093
2211
04:26
you have more power than you think.
69
266304
2293
та бодож байгаагаасаа илүү хүчтэй байдаг.
04:28
The everyday choices you make,
70
268848
1710
Таны өдөр тутмын сонголтууд болох
04:30
from learning new skills, to being a good friend, to setting boundaries,
71
270558
3962
шинэ ур чадвар эзэмших, сайн найз байх, хил хязгаар тогтоох гэх мэт нь
04:34
ultimately steer the path of who you are and will become.
72
274520
3754
эцэстээ таныг хэн болох замыг чиглүүлдэг.
04:39
Any questions?
73
279108
1460
Асуулт байна уу?
Энэ вэбсайтын тухай

Энэ сайт нь танд англи хэл сурахад хэрэгтэй YouTube-ийн видеонуудыг танилцуулах болно. Та дэлхийн өнцөг булан бүрээс шилдэг багш нарын заадаг англи хэлний хичээлүүдийг үзэх болно. Видеоны хуудас бүр дээр гарч буй англи хадмал дээр давхар товшиж, тэндээс видеог тоглуул. Хадмал орчуулга нь видеог тоглуулахтай синхрон гүйлгэдэг. Хэрэв танд санал хүсэлт, санал хүсэлт байвал энэ холбоо барих маягтыг ашиглан бидэнтэй холбоо барина уу.

https://forms.gle/WvT1wiN1qDtmnspy7