What sex ed doesn’t tell you about your brain - Shannon Odell

Translator: Aligermaa Otgonbayar Reviewer: Munkhbaatar Lkhagvaa

While we often talk about puberty’s effect on the body,

Бид бэлгийн бойжилтын биед үзүүлэх нөлөөг үргэлж шахуу ярьдаг ч

what gets overlooked are the fascinating changes that happen in the brain.

тархинд ямар гайхалтай өөрчлөлт гардаг тухай орхигдуулаад байдаг.

I’ve been sent here to talk to you about puberty.

Би энд бэлгийн бойжилтын талаар ярихаар ирлээ.

Any questions?

Асуулт байна уу?

During puberty, your reproductive organs grow and mature.

Бэлгийн бойжилтын үеэр хүний бэлгийн эрхтнүүд хөгжин боловсордог.

Any questions?

Өөр асуулт?

This ripening allows you to become a sexually mature adult.

Энэхүү хөгжил нь таныг бэлгийн төлөвшсөн насанд хүрэх боломжийг олгодог.

There are so many other changes to your body

Маш олон төрлийн өөрчлөлт бидний биед гардаг тул

that puberty can seem almost magical.

бэлгийн бойжилт бараг л ид шидийн гэмээр.

I think I'll take it from here.

Эндээс би үргэлжлүүлье.

Puberty, in fact, begins in the brain.

Бэлгийн бойжилт үнэндээ тархинд эхэлдэг.

At some point, usually between the ages of 9 and 14,

Ихэвчлэн 9-14 насны хооронд,

puberty is triggered when a region known as the hypothalamus

Гипоталамус гэх хэсгээс тусгай даавар ялгарснаар бэлгийн бойжилт эхэлдэг.

releases waves of a specialized hormone.

As convenient as it would be to go to sleep a child and wake up an adult,

Хүүхдээрээ унтаад том хүн болоод сэрвэл үнэхээрийн амар,

this maturation is slow,

даанч энэхүү шилжилт нь удаанаар,

and puberty lasts as long as 4 to 5 years.

4-5 жилийн хугацаа хүртэл үргэлжилнэ.

And during this extended process,

Энэхүү урт хугацааны турш

the brain undergoes its own transformation,

тархи өөрийнхөөрөө хувирах ба

thanks to two of puberty’s key players— estrogen and testosterone.

энэ нь эстроген тестостероны ач тус билээ.

Produced in the developing testes and ovaries,

Төмсөг болон өндгөвчинд боловсруулагдсан эдгээр даавар

these hormones hitch a ride to the brain via the bloodstream.

цусны урсгалаар дамжин тархинд хүрдэг.

Once there, they interact with receptors on neurons,

Тэнд очсон даруйдаа тэд мэдрэлийн эсүүдийн рецепторуудтай харилцан,

changing the way the individual cells work and function

бие даасан эсүүдийн үйл ажиллагааг өөрчлөх ба,

by making them more or less excitable, altering their growth,

ингэхийн тулд эсийг илүү их эсвэл бага өдөөж, өсөлтийг нь өөрчилдөг,

or reshaping their connections.

эсвэл холбоосыг нь өөрчилдөг.

Cumulatively, this can change how you feel, think, and behave.

Ингэснээр таны мэдрэмж, сэтгэмж, биеэ авч явах байдал бүхэлдээ өөрчлөгдөнө.

For example, hormones remodel and develop the limbic system,

Жишээлбэл, дааврууд нь лимбийн системийг шинэчилж, хөгжүүлдэг ба

a collection of brain regions responsible for emotional behavior.

энэ нь зан үйл, сэтгэл хөдлөлийг хариуцдаг тархины бүс хэсэг юм.

Research in animal models suggests that the amygdala undergoes changes

Амьтны загвар дээр хийсэн судалгаанд амигдала нь бэлгийн бойжилтын үеэр

in size and connectivity during puberty.

хэмжээ, холбоос нь өөрчлөгддөг болохыг харуулж байна.

The amygdala’s function is wide-ranging,

Амигдалагийн функц их өргөн цар хүрээтэй,

from detecting threats in your environment,

хүрээлэн буй орчин дахь аюулыг илрүүлэхээс эхлээд

to helping you recognize emotions in your friend’s faces.

найзынхаа нүүр хувирлыг танихад хүртэл тусалдаг.

Its development allows you to better connect with your peers,

Амигдалагийн хөгжил нь үеийнхэнтэйгээ илүү сайн холбогдонгоо

while priming your brain for learning and discovery.

тархиа боловсрол, нээлтэд бэлтгэх боломжийг олгодог.

Likewise, puberty organizes and restructures the nucleus accumbens

Үүнтэй адил, бэлгийн бойжилт нь мэдрэмж ба урам авахад оролцдог

nucleus accumbens гэх хэсгийг зохион байгуулж, бүтцийг нь өөрчилдөг.

involved in reward and sensation-seeking.

Activity in this dopamine hub is thought to drive

Энэхүү допамины төв дэх үйл ажиллагаа нь

the pleasurable sensations we feel when doing rewarding activities,

үр өгөөжтэй зүйл хийх үед мэдрэгдэх таатай мэдрэмжийг төрүүлдэг байна.

like spending time with friends or having new experiences.

Найзуудтайгаа цагийг өнгөрөөх эсвэл шинэ туршлага олж авах гэх мэт.

Several studies have found

Хэд хэдэн судалгаагаар

that as hormone levels increase through puberty,

бэлгийн бойжилтын үед дааврын түвшин нэмэгдэхийн хэрээр

so does the response of the nucleus accumbens.

nucleus accumbens-н хариу үйлдэл нэмэгддэг ажээ.

As a result, exploration and social engagement may feel

Үүний үр дүнд нийгмийн оролцоо, харилцаа нь

that much more important during adolescence.

өсвөр насанд илүү чухал мэт санагдаж магадгүй юм.

As these emotion and reward centers rapidly develop,

Эдгээр сэтгэл хөдлөл, урамшууллын төвүүд хурдацтай хөгжихийн хэрээр

their connections with higher cortical brain regions tend to do so

тархины гадаад гадаргын хэсгүүд дэх холбоос нь

on an extended timeline.

удаан хугацаанд хөгжих хандлагатай байдаг.

These cortical regions, which help impose emotional regulation and impulse control,

Сэтгэл хөдлөл, импульсийн хяналтыг удирдахад тусалдаг эдгээр кортикал бүсүүд

continue to grow well past puberty, into your 20s.

бүр 20 нас хүртэл өссөөр байдаг.

While teens are often unfairly stereotyped as rash or impulsive,

Өсвөр насныхан бодлогогүй, түрэмгий гэх онцгүй хэвшмэл ойлголт байдаг ч

research reveals a more complex story.

судалгаагаар илүүг өгүүлжээ.

Teens are just as capable as adults of making thoughtful decisions

Өсвөр насныхан насанд хүрэгчдийн адил бодлоготой шийдвэр гаргах чадвартай ба

when given the time and space.

цаг хугацаа, орон зай өгөх нь чухал юм.

It’s only during high stress or in the heat of the moment

Өсвөр насныхан зөвхөн стресс ихтэй эсвэл цаг тулсан үед

that teens may find it more difficult to manage emotions.

сэтгэл хөдлөлөө удирдахад илүү хэцүү байдаг.

Further, this lengthy cortical development allows adolescent brains

Цаашилбал, энэхүү кортикал хөгжил нь өсвөр үеийнхний тархийг

дасан зохицох чадвартай хэвээр байлгаж шинэ нөхцөл байдалд сурч өсөж хөгжих,

to remain adaptable as they learn and grow in new situations,

өөрийгөө олох төлөвшихөд шаардлагатай ур чадварыг бий болгох боломжийг олгодог.

form their identities, and build the skill sets needed for adulthood.

For all we know about the effects of puberty on the brain,

Бэлгийн бойжилтын тархин дахь нөлөөний талаар бидний мэдэх бүх зүйлд

there remain many unanswered questions.

хариултгүй олон асуулт байсаар л байна.

What sets off the initial puberty signal in the brain?

Тархинд бэлгийн бойжилтын анхны дохиог юу өгдөг вэ?

Why is the average onset of puberty shifting earlier?

Бэлгийн бойжилтын дундаж хугацаа яагаад улам эрт болж байна вэ?

And, while hormones may seem powerful, they may not be the full story.

Мөн, даавар хэдий хүчтэй ч гол сэдэв биш байж магадгүй юм.

Experiences you have during adolescence may be just as influential

Өсвөр насны амьдралын туршлага нь

хөгжиж буй тархийг төлөвшүүлэхэд дааврын адил нөлөө ихтэй байж болно.

as hormones in shaping and maturing the developing brain.

So while all these physical and mental changes can make you feel

Иймээс энэ бүх бие махбод, оюун санааны өөрчлөлтүүд танд

бэлгийн бойжилтын хяналтад байгаа мэт санагдуулдаг ч,

as if puberty is in control,

you have more power than you think.

та бодож байгаагаасаа илүү хүчтэй байдаг.

The everyday choices you make,

Таны өдөр тутмын сонголтууд болох

from learning new skills, to being a good friend, to setting boundaries,

шинэ ур чадвар эзэмших, сайн найз байх, хил хязгаар тогтоох гэх мэт нь

ultimately steer the path of who you are and will become.

эцэстээ таныг хэн болох замыг чиглүүлдэг.

Any questions?

Асуулт байна уу?