What is a coronavirus? - Elizabeth Cox

Translator: sann tint Reviewer: Myo Aung

For almost a decade, scientists chased the source of a deadly new virus

ဆယ်နှစ်နီးပါး သိပ္ပံပညာရှင်တွေဟာ တရုတ်ရဲ့ အမြင့်ဆုံးတောင်တွေနဲ့ သီးခြား

through China’s tallest mountains and most isolated caverns.

အဖြစ်ဆုံး လိုဏ်ဂူကြီးတွေကို ဖြတ်ကာ သေ လောက်တဲ့ ဗိုင်းရပ်စ်သစ်ရင်းမြစ်ကိုရှာတယ်။

They finally found it here: in the bats of Shitou Cave.

နောက်ဆုံးမှာတော့ သူတို့ဟာ Shitou Cave. ထဲက လင်းနို့တွေဆီမှာ ဒါကို တွေ့ခဲ့တယ်။

The virus in question was a coronavirus

ပြဿနာဖြစ်နေတဲ့ ဗိုင်းရပ်စ်က ၂၀၀၃ တုန်းက

that caused an epidemic of severe acute respiratory syndrome,

ပြင်းထန်တဲ့ အသက်ရှူလမ်းကြောင်းဆိုင်ရာ ရောဂါလက္ခဏာစု(သို့) SARS ကူးစက်ရောဂါကို

or SARS, in 2003.

ဖြစ်ပေါ်စေခဲ့တဲ့ ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ်ပါ။

Coronaviruses are a group of viruses

ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ်တွေဟာ သရဖူတစ်ခု(သို့)

covered in little protein spikes that look like a crown—

လက်တင်ဘာသာနဲ့ corona နဲ့တူတဲ့ ပရိုတင်းဆူးချွန်လေးတွေ

or "corona" in Latin.

ဖုံးအုပ်ထားတဲ့ ဗိုင်းရပ်စ်တစ်ခုပါ။

There are hundreds of known coronaviruses.

လူသိတဲ့ ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ် ရာချီပြီးရှိပါတယ်။

Seven of them infect humans, and can cause disease.

၎င်းတို့အနက် ခုနှစ်ခုက လူတွေကို ကူးစက်ပြီး ရောဂါဖြစ်စေနိုင်ပါတယ်။

The coronavirus SARS-CoV causes SARS, MERS-CoV causes MERS,

ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ် SARS-CoV က SARS ဖြစ်စေပြီး MERS-CoV က MERS ဖြစ်စေကာ

and SARS-CoV-2 causes the disease COVID-19.

SARS-CoV-2 က COVID-19 ရောဂါဖြစ်စေတယ်။

Of the seven human coronaviruses, four cause colds,

လူသားနဲ့ဆိုင်တဲ့ ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ် ခုနစ်ခုအနက် လေးခုက အအေးမိတာတွေ၊

mild, highly contagious infections of the nose and throat.

သိပ်မပြင်းဘဲ လွန်ကဲတဲ့ နှာခေါင်းနဲ့ လည်ချောင်း ကူးစက်ရောဂါတွေ ဖြစ်စေတယ်။

Two infect the lungs, and cause much more severe illnesses.

နှစ်ခုက အဆုတ်ကို ကူးစက်ကာ အတော် ပိုပြင်းထန်တဲ့ မကျန်းမာမှုတွေ ဖြစ်စေတယ်။

The seventh, which causes COVID-19, has features of each:

COVID-19 ဖြစ်စေတဲ့ ခုနှစ်ခုမြောက်မှာ တစ်ခုချင်းစီရဲ့ အင်္ဂါရပ်တွေရှိတယ်။

it spreads easily, but can severely impact the lungs.

အလွယ်တကူ ပျံ့နှံ့နိုင်ပေမဲ့ အဆုတ်တွေကို ပြင်းထန်စွာ သက်ရောက်မှုရှိနိုင်တယ်။

When an infected person coughs, droplets containing the virus spray out.

ကူးစက်ခံရသူတစ်ဦး ချောင်းဆိုးတဲ့အခါ ဗိုင်းရပ်စ်ပါတဲ့ အစက်လေးတွေ ပန်းထွက်တယ်။

The virus can infect a new person when the droplets enter their nose or mouth.

အစက်လေးတွေက နှာခေါင်း (သို့) ပါစပ်ထဲကို ဝင်တဲ့အခါ လူအသစ်ကို ဗိုင်းရပ်စ် ကူးစက်တယ်။

Coronaviruses transmit best in enclosed spaces,

ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ်ဟာ အလုံပိတ် နေရာတွေမှာ လူတွေ အတူတူ နီးကပ်နေတဲ့အခါ

where people are close together.

အကောင်းဆုံး ပျံ့လွင့်တယ်။

Cold weather keeps their delicate casing from drying out,

အေးတဲ့ ရာသီဥတု ၎င်းတို့ရဲ့သိမ်မွေ့တဲ့ အခွံ ခြောက်သွားတာကနေထိန်းပေးတယ်၊

enabling the virus to survive for longer between hosts,

လက်ခံရာ နှစ်ခုကြားမှာ ဗိုင်းရပ်စ်ကို ဆက်ရှင်သန်ခွင့်ပေးပေမဲ့

while UV exposure from sunlight may damage it.

နေရောင်ခြည်မှ UV ထိတွေ့မှုကတော့ ၎င်းကို ပျက်စီးစေတယ်။

These seasonal variations matter more for established viruses.

ရာသီအလိုက် မျိုးကွဲတွေက ရှိပြီးသား ဗိုင်းရပ်တွေအတွက် ပိုအရေးပါတယ်။

But because no one is yet immune to a new virus,

ဒါပေမဲ့ ဗိုင်းရပ်စ်အသစ်ကို မည်သူမျှ ကိုယ်ခံအား မရှိသေးတော့

it has so many potential hosts that it doesn’t need ideal conditions to spread.

၎င်းမှာ ပျံ့နှံ့ စံပြ အခြေအနေတွေ မလိုတဲ့ ဖြစ်နိုင်တဲ့ လက်ခံရာတွေ အများကြီးရှိတယ်။

In the body, the protein spikes embed in the host’s cells and fuse with them—

ကိုယ်ထဲမှာ ပရိုတင်းဆူးချွန်တွေက လက်ခံရာ ဆဲလ်တွေမှာ စူးဝင်ပြီး ဒါတွေနဲ့ ပေါင်းတယ်။

enabling the virus to hijack the host cell’s machinery

လက်ခံ ဆဲလ်ရဲ့ ယန္တရားအား ဗိုင်းရပ်စ်ကို အပိုင်စီးဖို့နဲ့

to replicate its own genes.

ကိုယ်ပိုင်ဗီဇတွေ ပုံတူပွားခွင့်ပေးခြင်းပါ။

Coronaviruses store their genes on RNA.

ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ်တွေဟာ RNA မှာ ၎င်းတို့ရဲ့ ဗီဇတွေကို သိုထားတယ်။

All viruses are either RNA viruses or DNA viruses.

ဗိုင်းရပ်စ်အားလုံးဟာ RNA ဗိုင်းရပ်စ် (သို့) DNA ဗိုင်းရပ် တစ်ခုခုပါ။

RNA viruses tend to be smaller, with fewer genes,

RNA ဗိုင်းရပ်စ်တွေက ပိုသေးပြီး ပိုနည်းတဲ့ ဗီဇတွေနဲ့ ဖြစ်တတ်တယ်။

meaning they infect many hosts and replicate quickly in those hosts.

ဆိုလိုတာက လက်ခံရာ များစွာကို ကူးစက်စေပြီး ဒီလက်ခံရာတွေမှာ အမြန် ပုံတူပွားတာပါ။

In general, RNA viruses don’t have a proofreading mechanism,

ယေဘုယျအနေနဲ့ RNA ဗိုင်းရပ်စ်တွေဟာ စိစစ်ပြင်ဆင်တဲ့ ယန္တရားတစ်ခု မရှိပေမဲ့

whereas DNA viruses do.

DNA ဗိုင်းရပ်စ်တွေမှာတော့ ရှိတယ်။

So when an RNA virus replicates,

ဒီတော့ RNA ဗိုင်းရပ်စ်တစ်ခု ပုံတူပွားတဲ့အခါ

it’s much more likely to have mistakes called mutations.

သန္ဓေပြောင်းမှုတွေလို့ခေါ်တဲ့ အမှားတွေရှိဖို့ ပိုဖြစ်နိုင်တယ်။

Many of these mutations are useless or even harmful.

ဒီသန္ဓေအပြောင်းမှု အများအပြားဟာ အသုံးမဝင်ဘဲ ဘေးတောင်ဖြစ်စေပါတယ်။

But some make the virus better suited for certain environments—

ဒါပေမဲ့ တချို့က ဗိုင်းရပ်စ်ကို ဝန်းကျင်တချို့မှာ ပိုအဆင်ပြေစေတယ်။

like a new host species.

ဥပမာ လက်ခံ မျိုးစိတ်သစ်တစ်ခုပါ။

Epidemics often occur when a virus jumps from animals to humans.

ကပ်ရောဂါတွေဟာ ဗိုင်းရပ်စ်တစ်ခု တိရစ္ဆာန် တွေကနေ လူတွေဆီ ခုန်ကူးတဲ့အခါဖြစ်ပွားတယ်။

This is true of the RNA viruses that caused

ဒါက Ebola Zika နဲ့ SARS ကပ်ရောဂါတွေနဲ့ ကမ္ဘာ့ကပ်ရောဂါ

the Ebola, Zika, and SARS epidemics, and the COVID-19 pandemic.

COVID-19 ဖြစ်စေခဲ့တဲ့ RNA ဗိုင်းရပ်စ်တွေအတွက် အမှန်ပါ။

Once in humans, the virus still mutates—

လူတွေဆီမှာ ရှိတာနဲ့ ဗိုင်းရပ်စ်တွေက ဗီဇပြောင်းဆဲဖြစ်ပြီး

usually not enough to create a new virus,

အမြဲလို ဗိုင်းရပ်စ်သစ် ဖန်တီးဖို့ မလောက်ပေမဲ့

but enough to create variations, or strains, of the original one.

မူလတစ်ခုရဲ့ မျိုးကွဲတွေ၊ ဗီဇတွေ ဖန်တီးဖို့ တော့ လုံလောက်တယ်။

Coronaviruses have a few key differences from most RNA viruses.

ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ်တွေက RNA ဗိုင်းရပ်စ်တွေ နဲ့ အဓိက ခြားနားချက် အနည်းငယ်ရှိတယ်။

They’re some of the largest, meaning they have the most genes.

ဒါတွေက အကြီးဆုံးတချို့ပါ။ ဆိုလိုတာက ၎င်းတို့မှာ ဗီဇအများဆုံးရှိတာပါ။

That creates more opportunity for harmful mutations.

ဒါက ဘေးဖြစ်စေတဲ့ ဗီဇပြောင်းမှု တွေအတွက် အခွင့်အလမ်း ပိုဖန်တီးပေးတယ်။

To counteract this risk, coronaviruses have a unique feature:

ဒီးအန္တရာယ်ကို တိုက်ဖို့ ကိုရိုနာဗိုင်း ရပ်တွေမှာ ထူးခြားတဲ့ အင်္ဂါရပ်တစ်ခုရှိတယ်။

an enzyme that checks for replication errors and corrects mistakes.

ပုံတူပွား မှားယွင်းမှုတွေအတွက် စစ်ဆေးပြီး အမှားတွေကို ပြင်ဆင်တဲ့ အင်ဇိုင်းတစ်ခုပါ။

This makes coronaviruses much more stable,

ဒါက RNA ဗိုင်းရပ်တွေထက် ပိုနှေးတဲ့ ဗီဇပြောင်းနှုန်းနဲ့

with a slower mutation rate, than other RNA viruses.

ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ်ကို အများကြီး ပိုတည်ငြိမ်စေတယ်။

While this may sound formidable,

ဒါ ဖြုံလောက်စရာ ထင်ရပေမဲ့

the slow mutation rate is actually a promising sign

နှေးတဲ့ ဗီဇပြောင်းနှုန်းဟာ ၎င်းတို့ကို ဖျက်သိမ်းတဲ့အခါ

when it comes to disarming them.

တကယ့်ကို အလားအလာရှိတဲ့ လက္ခဏာတစ်ခုပါ။

After an infection, our immune systems can recognize germs

ကူးစက်မှုတစ်ခုနောက်မှာ ကိုယ်ခံအား စနစ် တွေက နောက်တစ်ခါ ကူးစက်တယ်ဆိုရင်

and destroy them more quickly if they infect us again

ပိုးမွားတွေကို မှတ်မိနိုင်ပြီး ပိုလျင်မြန်စွာ ဖျက်ဆီးပစ်နိုင်တော့

so they don’t make us sick.

ဖျားနာတာ မဖြစ်စေဘူး။

But mutations can make a virus less recognizable to our immune systems—

ဒါပေမဲ့ ဗီဇပြောင်းမှုတွေက ဗိုင်းရပ်စ် တစ်ခုကို ကိုယ်ခံအားစနစ်တွေကို မှတ်မိတာ

and therefore more difficult to fight off.

နည်းအောင်လုပ်တာကြောင့် တိုက်ထုတ်ဖို့ ပိုခက်ခဲစေတယ်။

They can also make antiviral drugs and vaccines less effective,

၎င်တို့က ဗိုင်းရပ်စ် ဆန့်ကျင်ဆေးတွေနဲ့ ကာကွယ်ဆေးတွေကို အာနိသင် နည်းစေသေးတယ်။

because they’re tailored very specifically to a virus.

အကြောင်းက ၎င်းတို့ဟာ ဗိုင်းရပ်စ်တစ်ခုနဲ့ အထူးကို အံဝင်ခွကျနေလို့ပါ။

That’s why we need a new flu vaccine every year—

ဒါကြောင့် နှစ်စဉ် တုတ်ကွေး ကာကွယ်ဆေးသစ်တစ်ခု လိုတာပါ။

the influenza virus mutates so quickly that new strains pop up constantly.

တုတ်ကွေး ဗိုင်းရပ်စ်ဟာ ဗီဇပြောင်းတာ မြန် လွန်းတော့ ဗီဇသစ်တွေ ချက်ချင်း ပေါ်တယ်။

The slower mutation rate of coronaviruses means

ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ်ရဲ့ ပိုနှေးတဲ့ ဗီဇပြောင်းနှုန်းက

our immune systems, drugs, and vaccines

ကိုယ်ခံအား စနစ်တွေ၊ ဆေးဝါးတွေနဲ့ ကာကွယ်ဆေးတွေဟာ

might be able to recognize them for longer after infection,

ကူးစက်ပြီးနောက် အတော်ကြာကြာ ဒါတွေကို မှတ်မိနိုင်စွမ်းရှိလောက်တာကြောင့်

and therefore protect us better.

ကျွန်ုပ်တို့ကို ပိုကောင်းကောင်း ကာကွယ်ပေးတာပါ။

Still, we don’t know how long our bodies remain immune to different coronaviruses.

ဒါပေမဲ့ ခန္ဓာကိုယ်တွေက ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ် ဘယ်လောက်ကြာကြာ ဆက်ခံနိုင်လဲ မသိဘူး။

There’s never been an approved treatment or vaccine for a coronavirus.

ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ်တစ်ခုအတွက် အတည်ပြုထား တဲ့ ကုသမှု(သို့) ကာကွယ်ဆေး မရှိခဲ့ဖူးဘူး။

We haven’t focused on treating the ones that cause colds,

အအေးမိတာ ဖြစ်စေတာတွေကို ကုသရေးမှာ အာရုံ မစိုက်ခဲ့ကြဘူး။

and though scientists began developing treatments for SARS and MERS,

သိပ္ပံပညာရှင်တွေဟာ SARS နဲ့ MERS အတွက် ကုသမှုတွေကို စတင် တီတွင်ကြပေမဲ့

the epidemics ended before those treatments completed clinical trials.

ဒီကပ်ရာဂါတွေက ဆေးဘက်ဆိုင်ရာ စမ်းသပ်မှု တွေ မပြီးဆုံးခင် အဆုံးသတ်သွားတယ်။

As we continue to encroach on other animals’ habitats,

အခြား တိရစ္ဆာန်တွေ နေထိုင်ရာတွေမှာ ဆက်လက်ချင်းနင်း ဝင်ရောက်စဉ်

some scientists say a new coronavirus jumping to humans is inevitable—

သိပ္ပံပညာတချို့ ပြောတာက လူတွေပေါ်ကို ကို ရိုနာဗိုင်းရပ်စ်သစ်ခုန်ကူးတာ ရှောင်မရပေမဲ့

but if we investigate these unknowns, it doesn’t have to be devastating.

ဒီမသိမှုတွေကို ကျုပ်တို့ စုံစမ်းစစ်ဆေးမှုက ဘယ်လိုမှ အန္တရာယ်ရှိမှာ မဟုတ်ဘူးတဲ့။