What is a coronavirus? - Elizabeth Cox

Translator: Anthony Dam Reviewer: Quoc Huy Le

For almost a decade, scientists chased the source of a deadly new virus

Trong gần mười năm, các nhà khoa học đã truy nguồn gốc một loài virus nguy hiểm

through China’s tallest mountains and most isolated caverns.

trên khắp những nơi thâm sơn cùng cốc ở Trung Quốc.

They finally found it here: in the bats of Shitou Cave.

Cuối cùng, họ đã tìm ra nó trên các con dơi sống trong hang Shitou.

The virus in question was a coronavirus

Đó là một chủng virus corona

that caused an epidemic of severe acute respiratory syndrome,

gây ra Hội chứng Hô hấp Cấp tính Nặng

or SARS, in 2003.

gọi tắt là SARS, vào năm 2003.

Coronaviruses are a group of viruses

Virus corona là một nhóm các virus

covered in little protein spikes that look like a crown—

có vỏ ngoài gồm nhiều gai protein trông giống vương miện—

or "corona" in Latin.

tiếng Latin là "corona".

There are hundreds of known coronaviruses.

Hàng trăm chủng virus corona đã được phát hiện,

Seven of them infect humans, and can cause disease.

trong đó có bảy chủng có thể gây bệnh ở người.

The coronavirus SARS-CoV causes SARS, MERS-CoV causes MERS,

Chủng SARS-CoV gây dịch SARS, chủng MERS-CoV gây dịch MERS,

and SARS-CoV-2 causes the disease COVID-19.

và chủng SARS-CoV-2 gây dịch COVID-19.

Of the seven human coronaviruses, four cause colds,

bốn trong bảy chủng virus corona ở người chỉ là virus cảm lạnh,

mild, highly contagious infections of the nose and throat.

bệnh lí nhiễm trùng mũi họng nhẹ nhưng dễ lây;

Two infect the lungs, and cause much more severe illnesses.

hai chủng tác động lên phổi với triệu chứng nghiêm trọng hơn;

The seventh, which causes COVID-19, has features of each:

chủng còn lại gây ra COVID-19 và có cả hai đặc điểm trên:

it spreads easily, but can severely impact the lungs.

vừa dễ lây, vừa có thể gây tổn thương phổi nặng.

When an infected person coughs, droplets containing the virus spray out.

Các giọt nước bọt chứa virus sẽ văng ra khi người nhiễm ho,

The virus can infect a new person when the droplets enter their nose or mouth.

virus sẽ lây khi những giọt này lọt vào mũi hoặc miệng của một người khác.

Coronaviruses transmit best in enclosed spaces,

Virus corona lây nhanh nhất ở những không gian kín,

where people are close together.

nơi nhiều người ở gần nhau.

Cold weather keeps their delicate casing from drying out,

Thời tiết lạnh giúp lớp vỏ nhạy cảm của virus không bị khô,

enabling the virus to survive for longer between hosts,

nhờ vậy virus tồn tại lâu hơn khi lây lan giữa các vật chủ,

while UV exposure from sunlight may damage it.

trong khi tia cực tím từ ánh nắng mặt trời có thể phá hủy chúng.

These seasonal variations matter more for established viruses.

Thay đổi thời tiết theo mùa sẽ giúp hạn chế các loài virus đã xuất hiện;

But because no one is yet immune to a new virus,

còn với loài virus mới này, vì chưa ai miễn dịch với nó

it has so many potential hosts that it doesn’t need ideal conditions to spread.

nên nó vẫn có thể làm nhiều người mắc bất chấp điều kiện lây không thuận lợi.

In the body, the protein spikes embed in the host’s cells and fuse with them—

Trong cơ thể, các gai protein bám vào các tế bào của vật chủ để hợp nhất

enabling the virus to hijack the host cell’s machinery

qua đó virus kiểm soát bộ máy tế bào của vật chủ

to replicate its own genes.

để tạo bản sao bộ gene của chính nó.

Coronaviruses store their genes on RNA.

Các virus corona lưu bộ gene trên RNA.

All viruses are either RNA viruses or DNA viruses.

Tất cả các loại virus được chia thành hai nhóm lớn là virus RNA hoặc virus DNA

RNA viruses tend to be smaller, with fewer genes,

Virus RNA thường nhỏ hơn và ít gene hơn,

meaning they infect many hosts and replicate quickly in those hosts.

vì thế chúng lây lan nhiều và nhân bản rất nhanh.

In general, RNA viruses don’t have a proofreading mechanism,

Nhìn chung, nhóm virus RNA không có cơ chế đọc sửa,

whereas DNA viruses do.

trong khi nhóm virus DNA thì có,

So when an RNA virus replicates,

nên quá trình nhân bản virus RNA

it’s much more likely to have mistakes called mutations.

nhiều khả năng sẽ tạo ra các bản lỗi, hay còn gọi là đột biến.

Many of these mutations are useless or even harmful.

Hầu hết số đột biến này là vô dụng, thậm chí gây hại,

But some make the virus better suited for certain environments—

một số đột biến giúp virus thích nghi hơn ở môi trường nhất định—

like a new host species.

như trên một loài vật chủ mới.

Epidemics often occur when a virus jumps from animals to humans.

Dịch bệnh thường xảy ra khi virus truyền từ động vật sang người;

This is true of the RNA viruses that caused

điều này đúng với các virus RNA đã gây nên

the Ebola, Zika, and SARS epidemics, and the COVID-19 pandemic.

các bệnh Ebola, Zika và SARS, cũng như đại dịch toàn cầu COVID-19.

Once in humans, the virus still mutates—

Khi ở trong cơ thể người, virus vẫn tiếp tục đột biến—

usually not enough to create a new virus,

thường không đủ để làm xuất hiện virus mới,

but enough to create variations, or strains, of the original one.

nhưng đủ để tạo nên các biến thể, hoặc chủng mới, từ bản gốc.

Coronaviruses have a few key differences from most RNA viruses.

So với hầu hết các virus RNA, nhóm virus corona có vài khác biệt nổi bật:

They’re some of the largest, meaning they have the most genes.

Chúng là một trong những loài lớn nhất, vì vậy có nhiều gene nhất;

That creates more opportunity for harmful mutations.

cũng vì vậy, đột biến có hại càng dễ xuất hiện.

To counteract this risk, coronaviruses have a unique feature:

Nhóm virus corona có một đặc tính độc đáo để khắc phục nhược điểm này:

an enzyme that checks for replication errors and corrects mistakes.

một loại enzym có khả năng kiểm tra và sửa lỗi trong quá trình nhân bản;

This makes coronaviruses much more stable,

nhờ vậy nhóm virus corona ổn định hơn nhiều

with a slower mutation rate, than other RNA viruses.

khi tốc độ đột biến chậm hơn so với các virus RNA khác.

While this may sound formidable,

Thoạt nghe có vẻ khó khăn cho chúng ta,

the slow mutation rate is actually a promising sign

nhưng chính tốc độ đột biến chậm là nhân tố hứa hẹn

when it comes to disarming them.

giúp ta vô hiệu hóa nhóm virus này.

After an infection, our immune systems can recognize germs

Sau một lần nhiễm, hệ miễn dịch có thể nhận diện mầm bệnh

and destroy them more quickly if they infect us again

và tiêu diệt chúng nhanh hơn trong trường hợp tái nhiễm,

so they don’t make us sick.

vậy nên ta sẽ không đổ bệnh.

But mutations can make a virus less recognizable to our immune systems—

Virus đột biến sẽ khó bị hệ miễn dịch bắt bài—

and therefore more difficult to fight off.

dẫn đến khó tiêu diệt hơn;

They can also make antiviral drugs and vaccines less effective,

còn nữa, chúng còn khiến thuốc chống virus và vắc-xin kém hiệu quả đi,

because they’re tailored very specifically to a virus.

vì các loại chế phẩm y tế chỉ tương ứng với một loài virus cụ thể.

That’s why we need a new flu vaccine every year—

Đó là lí do chúng ta cần vắc-xin cúm mới mỗi năm—

the influenza virus mutates so quickly that new strains pop up constantly.

virus cúm đột biến quá nhanh đến mức chủng mới liên tục xuất hiện.

The slower mutation rate of coronaviruses means

Tốc độ đột biến của nhóm virus corona càng chậm

our immune systems, drugs, and vaccines

nghĩa là hệ miễn dịch, thuốc, và vắc-xin

might be able to recognize them for longer after infection,

có thể tiếp tục nhận ra virus trong thời gian lâu hơn sau một lần nhiễm,

and therefore protect us better.

từ đó bảo vệ chúng ta tốt hơn.

Still, we don’t know how long our bodies remain immune to different coronaviruses.

Dù vậy, ta chưa biết cơ thể ta miễn dịch với các dòng virus corona trong bao lâu.

There’s never been an approved treatment or vaccine for a coronavirus.

Hiện chưa có liệu pháp hay vắc-xin được chứng nhận.

We haven’t focused on treating the ones that cause colds,

Chúng ta chưa để tâm nghiên cứu các loài corona gây cảm lạnh,

and though scientists began developing treatments for SARS and MERS,

và tuy rằng các nhà khoa học đã bắt đầu phát triển liệu pháp chữa SARS và MERS,

the epidemics ended before those treatments completed clinical trials.

các dịch này biến mất khi liệu pháp chưa kịp hoàn thành thử nghiệm lâm sàng.

As we continue to encroach on other animals’ habitats,

Với việc ta tiếp tục xâm lấn môi trường sống của các loài khác,

some scientists say a new coronavirus jumping to humans is inevitable—

giới khoa học bảo đảm rằng sẽ có dòng virus corona mới lây sang người—

but if we investigate these unknowns, it doesn’t have to be devastating.

dù vậy, ta vẫn có thể hạn chế thảm kịch nếu bắt tay nghiên cứu để hiểu rõ hơn.