The evolution of the book - Julie Dreyfuss

Translator: mabbast chato Reviewer: Daban Q. Jaff

What makes a book a book?

چی وا لە پەرتووک دەکات پەرتووک بێت؟

Is it just anything that stores and communicates information?

ئایە هەرشتێک کەوا هەڵبگیرێت و زانیاری بگوازێتەوە؟

Or does it have to do with paper,

یاخود چ پەیوەندی بە کاغەزەوە،

binding,

و بەرگی پەرتووک،

font,

ink,

شێوازی نووسین،

مەرەکەب،

its weight in your hands,

کیشی قورسی لەناو دەستەکانت،

the smell of the pages?

بۆنی پەڕەکان؟

Is this a book?

ئایە ئەمە پەرتووکە؟

Probably not.

لەوانە نییە.

But is this?

بەڵام ئەمەیان؟

To answer these questions,

بۆ وڵامدانەوەی ئەم پرسیارانە،

we need to go back to the start of the book as we know it

پێویستە بۆ سەرەتای پەرتووک، وەکو دەیزانین، بگەڕێنەوە

and understand how these elements came together to make something

و تێبگەین چۆن ئەم توخمانە بەیەکەوە کۆکراونەتەوە تا شتێک دروست بکەن

more than the sum of their parts.

زیاتر بێت لە کۆ بەشەکانیان.

The earliest object that we think of as a book is the codex,

سەرەتایترین شت کەوا وەکو پەرتووک بیرلێبکەینەوە دەستنووسە،

a stack of pages bound along one edge.

کۆمەڵێک پەڕە بەیەکەوە کۆکراونەتەوە بە قەراغێکەوە بەرگکراون.

But the real turning point in book history

بەڵام گۆڕانی ڕاستەقینە لە مێژووی پەرتووک

was Johannes Gutenberg's printing press in the mid-15th century.

ئامێری چاپکردنەکەی یۆهانیس گۆتنبەرگ بوو لە ناوەڕاستی سەدەی ١٥هەمین.

The concept of moveable type had been invented much earlier in Eastern culture,

چەمکی چاپکاری زۆر زووتر لە کلتوری ڕۆژئاوایا سەری هەڵدا بوو،

but the introduction of Gutenberg's press had a profound effect.

بەڵام پێشەکیەکەی ئامێرەکەی گۆتنبەرگ زۆر کاریگەری بوو.

Suddenly, an elite class of monks and the ruling class

لەناکاو، چینی هەڵبژاردەی ڕەهیبەکان و چینی بڕیار بەدەست

no longer controlled the production of texts.

کۆنترۆڵی بەرهەهێنانی دەقەکانیان لەدەست دەرچوو.

Messages could spread more easily,

پەیامەکان زۆر ئاسانتر بڵاودەبوونەوە،

and copies could constantly be produced,

و لەبەرکیراوەکان بەبێ وەستان بەرهەم دەهاتن.

so printing houses popped up all over Europe.

هەربۆیە چاپکەری ماڵان لە هەموو ئەوروپادا بڵاو بوویەوە.

The product of this bibliographic boom is familiar to us in some respects,

بەرهەمی ئەم سەرچاوە پەرتووکیانە لە چەند ڕوووەکەوە بۆمان ئاشانن،

but markedly different in others.

بەڵام بەڕوونی دیارە لە لای خەڵکانی دیکە جیاوازە.

The skeleton of the book is paper, type, and cover.

ئێسکەپەیکەری پەرتووک بریتیە لە کاغەز، نووسین، بەرگ.

More than 2000 years ago, China invented paper as a writing surface,

زیاتر لە ٢٠٠٠ساڵ لەمەوبەر، چینیەکان کاغەزیان وەکو ڕووخساری نووسین داهێنا،

which was itself predated by Egyptian papyrus.

کەوا خودی خۆی بە پەپایرێسی میسری ڕازاندرابەوە.

However, until the 16th century,

هەرچۆنێک بێت، تاوەکو سەدەی ١٦هەمین،

Europeans mainly wrote on thin sheets of wood

بەشێوەیەکی سەرەکی ئەوروپیەکان لەسەر پارچەی باریکی تەختە دەیاننووسی

and durable parchment made of stretched animal skins.

و کاغەزی تەنکی خۆراگر کەوا لە پێستی گیانداران دروستکرا بوو.

Eventually, the popularity of paper spread throughout Europe,

لە کۆتایەکەی، ناوبانگی کاغەز لە هەموو ئەوروپایە بڵاو دەبێتەوە،

replacing parchment for most printings because it was less expensive in bulk.

شوێنی بە پێستی ئاژەڵ چۆڵ کرد چونکە بە کۆمەڵ بەرهەمهێنانی هەرزانتر بوو.

Inks had been made by combining organic plant and animal dyes

مەرەکەب دروستکراوە لە تێکەڵکردنی ڕووەکی ئەندامی و ڕەنگی ئاژەڵ

with water or wine,

لەگەڵ ئاو و شەڕاب

but since water doesn't stick to metal type,

بەڵام لەو کاتەوەی ئاو بە پیتی مادەوە نانووسێت،

use of the printing press required a change to oil-based ink.

بەکارهێنانی ئامێری چاپکردنی داوایکرد بۆ مەرەکەبی بنچینەی نوت بکۆڕێت.

Printers used black ink made of a mixture of lamp soot,

چاپکەرەکان مەرەکەبی ڕەشیان بەکارهێنا کەوا لە تێکەڵەی سوتەمەنی چرا

turpentine,

و تەرپەنتین

and walnut oil.

و ڕۆنی گوێز دروستکرا بوو.

And what about font size and type?

ئەی چی دەربارەی قەبارە و جۆری نووسین؟

The earliest movable type pieces consisted of reversed letters

سەرەتایترین بەشی چاپکاری پێکدەهات لە پیتی پێچەوانەوەکراو

cast in relief on the ends of lead alloy stocks.

بەشێوەیەکی ئاشکرا دروستکرابوون لە کۆتایی بنچین داڕشتە کانزایەکان.

They were handmade and expensive,

بە دەست دروسکرابوون و گرانەبەهابوون،

and the designs were as different as the people who carved their molds.

و ڕازاندنەوەکەیان جیاواز بوو هەروەکو جیاوازی ئەو خەڵکانەی قالبەکانیان تاشی بوو.

Standardization was not really possible until mass manufacturing

ستانداردکردنیان محاڵ بوو تاوەکو بە کۆمەڵ دروستکردن هاتەکایەوە

and the creation of an accessible word processing system.

و دروستکرنی سیستەمی کرداری ڕێگەپێدەری وشە.

As for style, we can thank Nicolas Jenson for developing two types of Roman font

بۆ شێوازی نووسین، دەتوانین سوپاسی نیکۆڵاس جێنسن بکەین بۆ گەشەپێدانی دوو جۆری نووسینی ڕۆمانی

that led to thousands of others,

کەوا بوونە هۆی پەیدابوونیە هەزارەها جۆری نووسین،

including the familiar Times Roman.

جۆری نووسین تایمز ڕۆمانی بەناوبانگیش لە خۆدەگرێت.

Something had to hold all this together,

پێویست بوو شتێک هەموویان بەیەکەوە بهێڵێتەوە،

and until the late 15th century,

و تاوەکو کۆتایەکانی سەدەی ١٥هەم.

covers consisted of either wood,

بەرگی پەرتووک پێکدەهات لە تەختە،

or sheets of paper pasted together.

یان پارچە کاغەزی بەیەکەوە لکێنراو.

These would eventually be replaced by rope fiber millboard,

ئەمانە لە کۆتایەکەی کارتۆنی ڕیشاڵی پەتی شوێنیگرتنەوە،

originally intended for high quality bindings in the late 17th century,

لە بنەڕەتدا بۆ کواڵێتی بەرزی بەرگی پەرتووک لە کۆتایەکانی سەدەی ١٧هەمین دروستکرا،

but later as a less expensive option.

بەڵام دواتر بژاردەی هەرزانتر پەیدا بوو.

And while today's mass produced cover illustrations are marketing tools,

و لە کاتێک ئێستا بەرگی پەرتووکی بە کۆمە بەرهەمهێنراو بۆتە کاڵیەک بۆ ریکلام کردن،

the cover designs of early books were made to order.

لە کۆندا ڕازاندنەوەی بەرگی پەرتووک یە پێی خواست بووە.

Even spines have a history.

تەنانەت بڕبڕەی پەرتووکیش مێژووی هەیە.

Initially, they were not considered aesthetically important,

لەسەرەتادا، وەکو جوانکاری سەیرنەدەکران،

and the earliest ones were flat, rather than rounded.

و سەرەتایترین دانەیان تەخت بووە لە جیاتی ئەوەی خڕ بێت.

The flat form made the books easier to read

شێوەی تەختی وا لە پەرتووکەکە دەکرد ئاسانتر بخوێندرێتەوە

by allowing the book to rest easily on a table.

بە ڕێگەپێدانی پەرتووکەکە بە ئاسانی لەسەر مێزەکە پاڵ بداتەوە.

But those spines were damaged easily from the stresses of normal use.

بەڵام ئەم بڕبڕانەی پەرتووک بە ئاسانی زیانیان پێدەگات بە فشاری بەکارهێنانی ئاسایی،.

A rounded form solved that issue,

شێوەی خڕ گرفتەکەی چارەسەرکرد،

although new problems arose,

لەکەڵ ئەوشدا گرفتی نوێ سەری هەڵدا،

like having the book close in on itself.

وەکو ئەوەی پەرتووکەکە خۆی خۆی دادەخست.

But flexibility was more important,

بەڵام جێگیری گرینگتر بوو،

especially for the on-the-go reader.

بەتایبەتی بۆ ئەوانەی بە پێوە دەخوێنەوە.

As the book evolves and we replace bound texts

هەرکە پەرتووک پەرەی سەند و ئێمەش شوێنی بەرگی پەرتووکەکانمان

with flat screens and electronic ink,

بە شاشەی تەخت و مەرەکەبی ئەلیکترۆنی گرتەوە،

are these objects and files really books?

ئایە ئەم شتانە و فایلانە پەرتووکی ڕاستەقینەن؟

Does the feel of the cover

ئایە هەست بە بەرگەکەی دەکەیت

or the smell of the paper add something crucial to the experience?

یان بۆنی کاغەز شتێکی گرینگ بۆ شارەزایەکە زیاد دەکات؟

Or does the magic live only within the words,

یاخود جادووێک تەنها لە ناو وشەکان دەژی،

no matter what their presentation?

گرینگ نییە بەچی پێشکێش دەکرێن؟