How sugar affects the brain - Nicole Avena

Translator: Sunbul Asadova

Picture warm, gooey cookies,

Gözünüzün önündə isti yumşaq peçenyelər,

crunchy candies, velvety cakes,

xırtıldayan konfetlər, məxmər tortlar,

waffle cones piled high with ice cream.

dondurma ilə doldurulmuş vafli konusları canlandırın.

Is your mouth watering?

Ağzınız sulandı?

Are you craving dessert?

Desert arzulayırsınız?

Why?

Niyə?

What happens in the brain that makes sugary foods so hard to resist?

Beyində şəkərli qidalara qarşı durmağı çətinləşdirən nə baş verir?

Sugar is a general term used to describe a class of molecules

Şəkər karbohidratlar adlanan molekullar sinfini təsvir etmək üçün

called carbohydrates,

istifadə edilən

and it's found in a wide variety of food and drink.

ümumi bir termindir və o, müxtəlif yemək və içkilərdə var.

Just check the labels on sweet products you buy.

Sadəcə aldığınız şirin məhsulların etiketlərini yoxlayın.

Glucose, fructose, sucrose,

Qlükoza, fruktoza, saxaroza, maltoza,

maltose, lactose, dextrose, and starch

laktoza, dekstroza və nişasta -

are all forms of sugar.

hamısı şəkərin formalarıdır.

So are high-fructose corn syrup,

Yüksək fruktozalı qarğıdalı siropu,

fruit juice, raw sugar, and honey.

meyvə suyu, xam şəkər və bal da həmçinin.

And sugar isn't just in candies and desserts,

Şəkər yalnız konfet və desertlərdə deyil, o, həmçinin

it's also added to tomato sauce,

pomidor sousuna, qatıqlara,

yogurt, dried fruit, flavored waters, or granola bars.

quru meyvələrə, dadlandırılmış sulara və qranola külçələrinə də əlavə edilir.

Since sugar is everywhere, it's important to understand

Şəkər hər yerdə olduğuna görə onun beyinə təsir etdiyini

how it affects the brain.

anlamaq vacibdir.

What happens when sugar hits your tongue?

Şəkər dilinizə dəyən zaman nə baş verir?

And does eating a little bit of sugar make you crave more?

Və biraz şəkər yemək daha çoxunu istəməyə gəlib çıxarırmı?

You take a bite of cereal.

Siz biraz dənlilərdən yeyirsiniz.

The sugars it contains activate the sweet-taste receptors,

Tərkibindəki şəkər dildəki dad reseptorlarının bir hissəsi olan

part of the taste buds on the tongue.

şirin dad reseptorlarını aktivləşdirir.

These receptors send a signal up to the brain stem,

Bu reseptorlar beynin gövdəsinə bir siqnal göndərir və oradan

and from there, it forks off into many areas of the forebrain,

ön beynin bir çox nahiyəsinə keçir,

one of which is the cerebral cortex.

onlardan biri də beyin qabığıdır.

Different sections of the cerebral cortex process different tastes:

Beyin qabığının müxtəlif bölmələri müxtəlif dadları emal edir:

acı, duzlu, umami və

bitter, salty, umami,

and, in our case, sweet.

bizim araşdırdığımız şirin dad.

From here, the signal activates the brain's reward system.

Buradan siqnal beynin mükafat sistemini işə salır.

This reward system is a series of electrical and chemical pathways

Bu mükafat sistemi beynin bir neçə müxtəlif bölgələrində

across several different regions of the brain.

bir sıra elektrik və kimyəvi yollardan ibarətdir.

It's a complicated network,

Bu, mürəkkəb şəbəkədir,

but it helps answer a single, subconscious question:

lakin yegənə şüuraltı “Bunu yenidən etməliyəmmi?” sualına

should I do that again?

cavab verməyə kömək edir.

That warm, fuzzy feeling you get when you taste Grandma's chocolate cake?

Nənənin şokoladlı tortunu daddığınızda o xoş izah edilə bilməyən hiss var?

That's your reward system saying,

Bax onda mükafat sisteminiz deyir ki,

"Mmm, yes!"

“Mmm, əla!”

And it's not just activated by food.

Və o hiss yalnız qida ilə aktivləşdirilmir.

Socializing, sexual behavior, and drugs

Sosiallaşma, cinsi davranış və narkotiklər

are just a few examples of things and experiences

mükafat sistemini aktivləşdirən şeylərin və təcrübələrin

that also activate the reward system.

yalnız bir neçə nümunəsidir.

But overactivating this reward system kickstarts a series of unfortunate events:

Lakin bu mükafat sisteminin həddindən artıq aktivləşdirilməsi bir sıra pis hala

loss of control, craving, and increased tolerance to sugar.

səbəb olur: nəzarətin itirilməsi, ehtiras və şəkərə qarşı artan dözümlülük.

Let's get back to our bite of cereal.

Gəlin dənliləri yeməyimizə qayıdaq.

It travels down into your stomach and eventually into your gut.

Onlar mədəmizə daxil olur ordan da baöırsağımıza.

And guess what?

Tapın nə baş verir.

There are sugar receptors here, too.

Burada da şəkər reseptorları var.

They are not taste buds, but they do send signals

Onlar dad reseptorları deyil, lakin beyninizə

telling your brain that you're full

tox olub və ya yediyiniz əlavə şəkərlə

or that your body should produce more insulin

mübarizə üçün bədəninizin daha çox insulin

to deal with the extra sugar you're eating.

ifraz etməsini deyən siqnallar göndərirlər.

The major currency of our reward system is dopamine,

Mükafat sistemimizin əsas qarşılığı

an important chemical or neurotransmitter.

mühüm kimyəvi və neyrotransmitter olan dopamindir.

There are many dopamine receptors in the forebrain,

Ön beyində çoxlu dopamin reseptorları var,

but they're not evenly distributed.

lakin onlar bərabər paylanmayıb.

Certain areas contain dense clusters of receptors,

Bəzi yerlərdə reseptorlar sıx yerləşir və

and these dopamine hot spots are a part of our reward system.

bu dopaminin qaynar nöqtələri mükafat sisteminin bir hissəsidir.

Drugs like alcohol, nicotine, or heroin

Alkoqol, nikotin və ya heroin kimi narkotiklər

send dopamine into overdrive,

dopamini həddindən artıq yüksəldir,

leading some people to constantly seek that high,

bu da bəzi insanların daim bu yüksəklik axtarışına,

in other words, to be addicted.

başqa sözlə, asılılığa səbəb olur.

Sugar also causes dopamine to be released, though not as violently as drugs.

Şəkər, narkotik qədər şiddətli olmasa da, dopaminin sərbəst ifrazına səbəb olur.

And sugar is rare among dopamine-inducing foods.

Şəkər isə dopaminə səbəb olan qidalar arasında nadirdir.

Broccoli, for example, has no effect,

Məsələn, brokolinin heç bir

which probably explains

təsiri yoxdur və bu uşaqlara

why it's so hard to get kids to eat their veggies.

tərəvəz yedirməyin nə üçün belə çətin olduğunu izah edir.

Speaking of healthy foods,

Sağlam qidalardan danışarkən,

let's say you're hungry and decide to eat a balanced meal.

deyək ki, acsınız və balanslı yemək yeməyə qərar verdiniz.

You do, and dopamine levels spike in the reward system hot spots.

Bunu edirsiniz və mükafat sisteminin qaynar nöqtələrində dopamin artır.

But if you eat that same dish many days in a row,

Ancaq eyni yeməyi bir neçə gün ard-arda yeyirsinizsə, dopamin səviyyəsi

dopamine levels will spike less and less, eventually leveling out.

getdikcə daha az artacaq və nəticədə azalacaq.

That's because when it comes to food,

Çünki qidaya gəldikdə

the brain evolved to pay special attention to new or different tastes.

beyin yeni və fərqli dadlara xüsusi diqqət yetirmək üçün inkişaf etmişdir.

Why?

Nəyə görə?

Two reasons:

Bunun iki səbəbi var:

first, to detect food that's gone bad.

birincisi, xarab olmuş qidaları aşkar edə bilmək üçün.

And second, because the more variety we have in our diet,

İkincisi, rasionumuzda nə qədər çox müxtəliflik olsa,

the more likely we are to get all the nutrients we need.

lazım olan qida maddələrini alma ehtimalımız daha yüksəkdir

To keep that variety up,

Bu müxtəlifliyi

we need to be able to recognize a new food,

qorumaq üçün yeni qidaları tanımağı bacarmalıyıq

and more importantly, we need to want to keep eating new foods.

və daha vacibi yeni qidalar qəbul etməyi istəməliyik.

And that's why the dopamine levels off when a food becomes boring.

Buna görə də, qidamız sıxıcı olduqda dopamin ifrazı baş vermir.

Now, back to that meal.

İndi isə həmənki yeməyə qayıdaq.

What happens if in place of the healthy, balanced dish,

Sağlam, balanslı yeməyin əvəzinə

you eat sugar-rich food instead?

şəkərlə zəngin yemək yesəniz nə olar?

If you rarely eat sugar or don't eat much at a time,

Nadir hallarda və az miqdarda şəkər qəbul edirsinizsə

the effect is similar to that of the balanced meal.

effekt balanslandırlmış qida qəbulu ilə oxşar olacaq.

But if you eat too much, the dopamine response does not level out.

Lakin çox qəbul edirsinizsə, dopamin ifrazı azalmır.

In other words, eating lots of sugar will continue to feel rewarding.

Başqa sözlə, çoxlu şəkər qəbulu həzz verməyə davam edəcək.

In this way, sugar behaves a little bit like a drug.

Bu şəkildə, şəkər bir az narkotik kimi təsir göstərir.

It's one reason people seem to be hooked on sugary foods.

İnsanların şəkərli qidalara aludə olmasının bir səbəbi də budur.

So, think back to all those different kinds of sugar.

Beləliklə, bütün bu müxtəlif şəkər növlərini düşünün.

Each one is unique, but every time any sugar is consumed,

Hər biri özünəməxsusdur, akin hər hansı şəkər istehlak edildikdə,

it kickstarts a domino effect in the brain that sparks a rewarding feeling.

beyində domino effekti yaradır ki, bu da həzz hissi verir.

Too much, too often, and things can go into overdrive.

Həddindən artıq və tez-tez qəbul etməklə işləri korlaya bilər.

So, yes, overconsumption of sugar can have addictive effects on the brain,

Beləliklə, bəli, şəkərin həddindən artıq stehlakı beyində asılılıq yarada bilər,

but a wedge of cake once in a while won't hurt you.

ancaq vaxtaşırı yeyilən bir dilim tort sizə zərər verməyəcək.