The Chinese zodiac, explained | ShaoLan

Translator: Sharon Nguyen Reviewer: Thi Bui

Have you ever been asked by your Chinese friend,

Đã bao giờ bạn được một người bạn gốc Hoa hỏi,

"What is your zodiac sign?"

"Bạn tuổi con gì?" chưa?

Don't think they are making small talk.

Đừng cho rằng họ đang chào hỏi xã giao.

If you say, "I'm a Monkey,"

Nếu bạn nói, "Tôi tuổi Thân,"

they immediately know

họ sẽ biết ngay

you are either 24, 36, 48 or 60 years old.

bạn 24, 36, 48 hoặc 60 tuổi.

(Laughter)

(Cười lớn)

Asking a zodiac sign is a polite way of asking your age.

Hỏi con giáp của bạn chính là cách hỏi tuổi lịch sự của họ.

By revealing your zodiac sign, you are also being evaluated.

Khi bạn nói ra mình tuổi con gì, họ sẽ bắt đầu đánh giá bạn.

Judgments are being made about your fortune or misfortune,

Họ sẽ đánh giá điềm may, rủi của bạn,

your personality, career prospects

tính cách, con đường sự nghiệp

and how you will do in a given year.

và vận hạn của bạn trong năm đó.

If you share you and your partner's animal signs,

Khi bạn tiết lộ tuổi của bạn và bạn đời mình,

they will paint a picture in their mind about your private life.

họ sẽ hình dung ra cả một bức tranh về đời sống cá nhân của bạn.

Maybe you don't believe in the Chinese zodiac.

Có lẽ bạn không tin vào 12 con giáp.

As a quarter of the world population is influenced by it,

Nhưng vì 1/4 dân số thế giới chịu ảnh hưởng từ nó,

you'd be wise to do something about that.

sẽ tốt hơn nếu bạn hiểu chút ít về nó.

So what is the Chinese zodiac, exactly?

Vậy thật ra 12 con giáp là gì?

Most Westerners think of Greco-Roman zodiac,

Hầu hết người phương Tây nghĩ tới các cung Hoàng đạo của Hy Lạp cổ đại,

the signs divided into 12 months.

gồm có 12 ký hiệu đại diện cho 12 tháng.

The Chinese zodiac is different.

Hệ Can chi của Trung Hoa thì khác.

It's a 12-year cycle labeled with animals,

Nó là một chu kỳ 12 năm, mỗi năm có một loài vật đại diện,

starting with a Rat and ending with a Pig,

bắt đầu bằng năm Tý (chuột) và kết thúc bằng năm Hợi (lợn),

and has no association with constellations.

và không hề có liên hệ gì với các chòm sao.

For example, if you were born in 1975, you are a Rabbit.

Ví dụ, nếu bạn sinh năm 1975, thì bạn cầm tinh con Thỏ (hoặc Mão).

Can you see your zodiac sign there?

Bạn thấy con vật đại diện cho năm sinh của mình chưa?

Our Chinese ancestors constructed a very complicated theoretical framework

Tổ tiên người Hoa chúng tôi đã tạo ra một hệ thống vận hành rất công phu

based on yin and yang, the five elements and the 12 zodiac animals.

dựa trên thuyết âm-dương, ngũ hành, và 12 con giáp.

Over thousands of years,

Trải qua hàng ngàn năm,

this popular culture has affected people's major decisions,

nền văn hoá dân gian này có ảnh hưởng tới những quyết định hệ trọng của con người,

such as naming, marriage, giving birth and attitude towards each other.

như đặt tên, cưới hỏi, sinh con, và cách đối đãi giữa người và người.

And some of the implications are quite amazing.

Và trong đó có một số các ẩn ý khá thú vị.

The Chinese believe certain animals get on better than the others.

Người Hoa tin rằng có vài con giáp vượt trội hơn so với số còn lại.

So parents choose specific years to give birth to babies,

Nên các bậc cha mẹ luôn chọn ra những năm thuận lợi để sinh con,

because they believe the team effort by the right combination of animals

vì họ tin rằng sự kết hợp giữa các thành viên hợp tuổi nhau (Tam Hạp)

can give prosperity to families.

sẽ mang phúc tới cho cả gia đình.

We even refer to the zodiac when entering into romantic relations.

Và ngay cả khi chọn người yêu, chúng tôi cũng để tâm đến con giáp.

I'm a Pig; I should have perfect romance with Tigers, Goats and Rabbits.

Tôi tuổi Hợi; tôi sẽ rất hợp với ai tuổi Dần, Mùi và Mão.

Chinese people believe some animals are natural enemies.

Người Hoa tin rằng có vài loài vật vốn là kẻ thù không đội trời chung.

As a Pig, I need to be careful with a Snake.

Vì tôi tuổi Hợi, tôi phải cẩn trọng với người tuổi Tỵ.

Raise your hand if you are a Snake.

Giơ tay lên nếu bạn tuổi Tỵ nào.

Let's have a chat later.

Chút nữa chúng ta gặp riêng nhé.

(Laughter)

(Cười lớn)

We believe some animals are luckier than the others,

Chúng tôi tin rằng có những con giáp may mắn hơn những con còn lại,

such as the Dragon.

chẳng hạn như Rồng (tuổi Thìn).

Unlike the Western tradition,

Khác với văn hoá phương Tây,

the Chinese Dragon is a symbol for power, strength and wealth.

người Hoa xem rồng là biểu tượng của quyền lực, sức mạnh, thịnh vượng.

It's everyone's dream to have a Dragon baby.

Ai cũng mong muốn có được một đứa con tuổi Rồng.

Jack Ma's parents must have been very proud.

Ba mẹ của Jack Ma hẳn rất tự hào.

And they are not the only ones.

Và không chỉ mình họ sinh được con tuổi Rồng.

In 2012, the Year of the Dragon,

Năm 2012 là năm con Rồng,

the birthrate in China, Hong Kong and Taiwan

tỉ lệ sinh ở Trung Quốc, Hồng Kông và Đài Loan

increased by five percent.

tăng 5%.

That means another one million more babies.

Có nghĩa là có thêm 1 triệu em bé ra đời.

With a traditional preference to baby boys,

Với niềm tin cố hữu muốn sinh quý tử,

the boy-girl ratio that year was 120 to 100.

tỉ lệ bé trai - bé gái vào năm đó là 120 - 100.

When those Dragon boys grow up,

Khi những cậu bé tuổi Rồng lớn lên,

they will face much more severe competition in love and job markets.

chúng sẽ phải cạnh tranh quyết liệt trên đường sự nghiệp lẫn tình duyên.

According to the BBC and the Chinese government's press release,

Theo thông cáo báo chí của đài BBC và chính phủ Trung Quốc,

January 2015 saw a peak of Cesarean sections.

tháng 1/2015, số ca sinh mổ chạm mốc cao nhất.

Why?

Tại sao vậy?

That was the last month for the Year of the Horse.

Vì đó là tháng cuối cùng của năm Ngọ tính theo Âm Lịch.

It's not because they like horses so much,

Không phải vì họ thèm khát có đứa con tuổi Ngọ đâu,

it's because they try to avoid having unlucky Goat babies.

mà vì họ không muốn sinh con tuổi Mùi, vốn là một con giáp xui xẻo.

(Laughter)

(Cười lớn)

If you are a Goat, please don't feel bad.

Nếu bạn tuổi Mùi, đừng tủi thân nhé.

Those are Goat babies.

Đây là những nhân vật sinh năm Mùi.

They don't look like losers to me.

Tôi chẳng thấy họ thất bại chỗ nào cả.

(Laughter)

(Cười lớn)

Tiger is another undesirable animal,

Tuổi Dần cũng không được yêu thích,

due to its volatile temperament.

vì loài cọp có tính khí thất thường.

Many Chinese regions saw a sharp decline of birthrate

Tỉ lệ sinh ở nhiều vùng của Trung Quốc giảm mạnh

during those years.

trong những năm Dần.

Perhaps one should consider zodiac in reverse,

Có lẽ ta nên xem xét hệ 12 con giáp theo hướng ngược lại,

as those Tiger and Goat babies will face much less competition.

vì những ai tuổi Dần và Mùi sẽ ít gặp cạnh tranh hơn.

Maybe they are the lucky ones.

Có lẽ họ mới là người may mắn.

I went through the Forbes top 300 richest people in the world,

Tôi đã xem qua top 300 nhân vật giàu nhất thế giới của tạp chí Forbes,

and it's interesting to see

và thấy khá thú vị

the most undesirable two animals, the Goat and Tiger,

vì những nhân vật mang hai con giáp ít được yêu thích nhất là Dần và Mùi

are at the top of the chart,

đều ở vị trí cao nhất của bảng xếp hạng,

even higher than the Dragon.

thậm chí còn cao hơn tuổi Rồng.

So maybe we should consider,

Cho nên, có lẽ ta nên cân nhắc,

maybe it's much better to have less competition.

cạnh tranh ít hơn sẽ tốt hơn nhiều.

One last but interesting point:

Một điều cuối cùng thú vị khác nữa:

many Chinese people make their investment decisions

nhiều quyết định đầu tư của người Hoa

based on the zodiac sign index.

dựa trên niềm tin vào bảng thống kê 12 con giáp.

Although the belief and tradition of the zodiac sign

Dù cho niềm tin và truyền thống của hệ Can Chi

has been over thousands of years,

đã tồn tại suốt hàng ngàn năm,

the trend of using it in making major decisions

xu hướng áp dụng nó để quyết định những chuyện trọng đại

did not really happen until the past few decades.

chỉ thực sự nổ ra cách đây vài thập kỷ.

Our ancestors were very busy surviving poverty, drought,

Tổ tiên của chúng tôi ngày trước bận chống nghèo, chống hạn hán,

famine, riot, disease and civil war.

cũng như nạn đói, bạo loạn, bệnh dịch và nội chiến.

And finally, Chinese people have the time, wealth and technology

Và cuối cùng người Trung Hoa mới có thời gian, tiền bạc và công nghệ

to create an ideal life they've always wanted.

để tạo ra một cuộc sống lý tưởng mà họ hằng ước ao.

The collective decision made by 1.3 billion people

Chính quyết định của một tập thể gồm 1.3 tỷ người

has caused the fluctuation in economics and demand on everything,

đã gây ra biến động kinh tế và nhu cầu trong mọi phương diện,

from health care and education to property and consumer goods.

từ dịch vụ y tế và giáo dục đến tài sản và tiêu thụ hàng hoá.

As China plays such an important role in the global economy and geopolitics,

Vì Trung Quốc giữ vai trò quan trọng với kinh tế toàn cầu và địa chính trị,

the decisions made based on the zodiac and other Chinese traditions

quyết định của họ khi coi trọng 12 con giáp và những truyền thống khác

end up impacting everyone around the world.

rốt cuộc lại ảnh hưởng tới mọi người trên toàn thế giới.

Are there any Monkeys here?

Có ai ở đây tuổi Thân không?

2016 is the Year of the Monkey.

Năm 2016 là năm con Khỉ.

Monkeys are clever, curious, creative and mischievous.

Khỉ là loài thông minh, hay tò mò, sáng tạo và nghịch ngợm.

Thank you.

Xin cám ơn.

(Applause)

(Vỗ tay)