The Chinese zodiac, explained | ShaoLan

Translator: Б. Ану Reviewer: Nomindari Bayaraa

Have you ever been asked by your Chinese friend,

Хятад найз чинь танаас

"What is your zodiac sign?"

"Чи ямар жилтэй вэ?" гэж асууж байсан уу?

Don't think they are making small talk.

Тэднийг зүгээр л яриа өдөж байна гэж бүү бод.

If you say, "I'm a Monkey,"

Хэрэв та "Би бич жилтэй" гэж хариулбал

they immediately know

тэд таныг 24,36,48 эсвэл 60 настай

you are either 24, 36, 48 or 60 years old.

гэдгийг тэр даруй ойлгоно.

(Laughter)

(Инээд)

Asking a zodiac sign is a polite way of asking your age.

Төрсөн жилийг асуух нь хүний насыг асуух эелдэг арга юм.

By revealing your zodiac sign, you are also being evaluated.

Жилээ хэлэхэд таныг бас давхар дүгнэчихнэ.

Judgments are being made about your fortune or misfortune,

Таны аз болон бүтэлгүйтэл,

зан ааш, ажлын төлөв,

your personality, career prospects

and how you will do in a given year.

тухайн жилийн төлөв зэргийг таамаглана.

If you share you and your partner's animal signs,

Хэрвээ та эхнэр эсвэл нөхрийнхөө жилийг хэлбэл

they will paint a picture in their mind about your private life.

та хоёрын хувийн амьдралыг дотроо дүрсэлнэ.

Maybe you don't believe in the Chinese zodiac.

Та дорнын зурхайд итгэдэггүй байж болно.

As a quarter of the world population is influenced by it,

Дэлхийн хүн амын дөрөвний нэг нь итгэдэг энэхүү зүйлд

you'd be wise to do something about that.

бодлоготой хандах хэрэгтэй.

So what is the Chinese zodiac, exactly?

Дорнын зурхай гэж яг юу вэ?

Most Westerners think of Greco-Roman zodiac,

Ихэнх барууныхан өрнийн зурхайн

12 сард хуваагддаг тооллыг төсөөлдөг.

the signs divided into 12 months.

The Chinese zodiac is different.

Дорнын зурхай түүнээс өөр.

It's a 12-year cycle labeled with animals,

12 жил ээлжлэн солигдох энэ зурхай нь

хулгана жилээр эхлэн, гахай жилээр дуусдаг ба

starting with a Rat and ending with a Pig,

and has no association with constellations.

тэнгэр дэх ододтой огтхон ч хамааралгүй.

For example, if you were born in 1975, you are a Rabbit.

Жишээлбэл, та 1975 онд төрсөн бол та туулай жилтэй гэсэн үг.

Can you see your zodiac sign there?

Энд таны жил байна уу?

Our Chinese ancestors constructed a very complicated theoretical framework

Бидний өвөг дээдэс маш төвөгтэй тогтолцоог арга билэг, үндсэн 5 элемент

based on yin and yang, the five elements and the 12 zodiac animals.

болон 12 жилийн амьтад дээр үндэслэн бүтээсэн билээ.

Over thousands of years,

Мянга мянган жилийн турш энэхүү соёл

this popular culture has affected people's major decisions,

нэр өгөх, гэрлэх, амаржих болон хоорондын харилцаа гэх мэт

such as naming, marriage, giving birth and attitude towards each other.

томоохон шийдвэрүүдэд нөлөөлсөөр ирсэн.

And some of the implications are quite amazing.

Зарим гайхширмаар далд утга ч бий.

The Chinese believe certain animals get on better than the others.

Хятадууд зарим амьтад бусдаасаа илүү тохирдог хэмээн үздэг.

So parents choose specific years to give birth to babies,

Эцэг эх нь зохицсон жилээс бүрдсэн гэр бүлийн

хүчин чармайлт нь баялгийг авчирдаг гэдэгт итгэдэг учир

because they believe the team effort by the right combination of animals

тэд тодорхой жилийг сонгож хүүхэд төрүүлдэг.

can give prosperity to families.

We even refer to the zodiac when entering into romantic relations.

Бид романтик харилцаанд орохдоо ч зурхайг ашигладаг.

I'm a Pig; I should have perfect romance with Tigers, Goats and Rabbits.

Би гахай жилтэй.

Би бар, хонь, туулай жилтнүүдтэй төгс харилцаа үүсгэх учиртай.

Chinese people believe some animals are natural enemies.

Хятадууд мөн зарим амьтдыг төрөлхийн дайснууд хэмээн үздэг.

As a Pig, I need to be careful with a Snake.

Би гахай жилтэй учир могой жилтнээс болгоомжтой байх хэрэгтэй.

Raise your hand if you are a Snake.

Могой жилтэй хүн гараа өргөнө үү?

Let's have a chat later.

Дараа тухтай ярилцъя.

(Laughter)

(Инээд)

We believe some animals are luckier than the others,

Бид зарим амьтдыг бусдаас илүү азтайд тооцдог.

such as the Dragon.

Жишээлбэл луу жилтнүүд.

Unlike the Western tradition,

Барууны ёс заншлаас ялгаатай нь

the Chinese Dragon is a symbol for power, strength and wealth.

Хятад луу нь хүч чадал, эрх мэдэл болон эд хөрөнгийн бэлгэдэл.

It's everyone's dream to have a Dragon baby.

Хүн бүр луу жилтэй хүүхэдтэй болохыг мөрөөддөг.

Jack Ma's parents must have been very proud.

Жак Магийн эцэг эх нь их бахархсан байх.

And they are not the only ones.

Тэгээд ч тэд ганцаараа биш.

In 2012, the Year of the Dragon,

2012 оны луу жилд Хятад, Хонг Конг болон Тайванд

the birthrate in China, Hong Kong and Taiwan

төрөлт 5 хувиар нэмэгдсэн.

increased by five percent.

That means another one million more babies.

Энэ нь ахиад нэг сая хүүхэд хорвоод мэндэлсэн гэсэн үг.

With a traditional preference to baby boys,

Хөвгүүдийг охидоос илүүд үздэг уламжлалт хандлагаас болж

the boy-girl ratio that year was 120 to 100.

тэр жилийн хүйсийн харьцаа 120:100 байсан.

When those Dragon boys grow up,

Эдгээр луу хөвгүүд том болоод

they will face much more severe competition in love and job markets.

хайр дурлал болон ажлын талбарт илүү их өрсөлдөөнтэй тулгарна.

According to the BBC and the Chinese government's press release,

BBC болон Хятадын засгийн газрын мэдээлснээр

January 2015 saw a peak of Cesarean sections.

2015 оны 1-р сард хийсвэр хагалгааны төрөлт ихэссэн.

Why?

Яагаад гэж үү?

That was the last month for the Year of the Horse.

Тэр сар нь морь жилийн сүүлчийн сар байжээ.

It's not because they like horses so much,

Моринд дуртайдаа биш,

it's because they try to avoid having unlucky Goat babies.

харин хонь жилтэй азгүй хүүхэдтэй болохыг хүсээгүй юм.

(Laughter)

(Инээд)

If you are a Goat, please don't feel bad.

Хэрэв та хонь жилтэй бол битгий гутраарай.

Those are Goat babies.

Тэд бүгд хонь жилтнүүд.

They don't look like losers to me.

Надад лав тэд азгүй санагдахгүй байна.

(Laughter)

(Инээд)

Tiger is another undesirable animal,

Хувирамтгай зангаас нь болоод

бас нэгэн хүсээд баймгүй жил нь бар юм.

due to its volatile temperament.

Many Chinese regions saw a sharp decline of birthrate

Бар жилүүдэд Хятадын ихэнх мужуудаар

төрөлт эрчимтэй багасдаг.

during those years.

Perhaps one should consider zodiac in reverse,

Өөр өнцгөөс харж үзвэл бар ба хонь жилтнүүд

as those Tiger and Goat babies will face much less competition.

хамаагүй бага өрсөлдөөнтэй тулгарна.

Магадгүй тэд азтайнууд нь байх.

Maybe they are the lucky ones.

I went through the Forbes top 300 richest people in the world,

Форбсын топ 300 баячуудын жагсаалтад

нөгөө дурлаад байдаггүй хонь ба бар жилтнүүдийн тоо

and it's interesting to see

the most undesirable two animals, the Goat and Tiger,

тэргүүлж байхыг хараад би их гайхширсан.

are at the top of the chart,

Бүр луу жилтнээс олон байлаа.

even higher than the Dragon.

So maybe we should consider,

Өрсөлдөөн бага байх нь

maybe it's much better to have less competition.

илүү дээр байж магадгүй гэдгийг бодож үзэх хэрэгтэй.

One last but interesting point:

Сүүлчийн нэгэн сонин зүйл:

many Chinese people make their investment decisions

олон Хятад хүмүүс жилийн индекс дээр тулгуурлан

based on the zodiac sign index.

хөрөнгө оруулалтын шийдвэрээ гаргадаг.

Although the belief and tradition of the zodiac sign

Хэдийгээр зурхайн уламжлал, итгэл нь

has been over thousands of years,

мянга мянган жилийн турш байсан боловч

the trend of using it in making major decisions

сүүлийн хэдэн 10 жилээс эхлэн хүмүүс үүнд тулгуурлан

did not really happen until the past few decades.

амьдралынхаа чухал шийдвэрийг гаргах болсон.

Our ancestors were very busy surviving poverty, drought,

Бидний өвөг дээдэс ядуурал, ган гачиг, өлсгөлөн, бослого,

өвчин болон иргэний дайн зэргийг даван туулаад маш завгүй байсан.

famine, riot, disease and civil war.

And finally, Chinese people have the time, wealth and technology

Эцэст нь Хятадууд үргэлж хүсэж байсан амьдралаа босгох

to create an ideal life they've always wanted.

цаг хугацаа, эд хөрөнгө, технологитой болсон.

The collective decision made by 1.3 billion people

1.3 тэрбум хүмүүсийн хийх шийдвэр нь

has caused the fluctuation in economics and demand on everything,

эдийн засгийн хэлбэлзэл үүсгэн,

эрүүл мэнд, боловсрол, үл хөдлөх хөрөнгө болон

from health care and education to property and consumer goods.

өргөн хэрэглээний бараа зэргийн эрэлтийг нэмэгдүүлж байгаа юм.

As China plays such an important role in the global economy and geopolitics,

Хятад улс олон улсын эдийн засаг, геополитикт чухал байр суурь

эзэлдэг учир тэдний зурхай болон бусад уламжлалд

the decisions made based on the zodiac and other Chinese traditions

үндэслэн гаргасан шийдвэрүүд нь дэлхий нийтэд нөлөөлдөг билээ.

end up impacting everyone around the world.

Are there any Monkeys here?

Бич жилтэй хүн байна уу?

2016 is the Year of the Monkey.

2016 он бол бичин жил юм.

Monkeys are clever, curious, creative and mischievous.

Бичнүүд ухаалаг, сониуч, бүтээлч бас томоогүй байдаг.

Thank you.

Баярлалаа.

(Applause)

(Алга ташилт)