Jonathan Haidt: The moral roots of liberals and conservatives

Liberal ve konservatiflerin moral kaynakları üzerine Jonathan Haidt

Çeviri: Oguz Tanridag Gözden geçirme: Sancak Gülgen

Suppose that two American friends are traveling together in Italy.

Farzedin ki iki Amerikalı arkadaş birlikte İtalya’yı geziyorlar.

They go to see Michelangelo's "David,"

Mikelanj'ın Davut'unu (David) görmeye giderler,

and when they finally come face-to-face with the statue,

ve sonunda heykelle yüzyüze geldiklerinde

they both freeze dead in their tracks.

ikisi birden öylece donakalırlar.

The first guy -- we'll call him Adam --

Birinci adam -- ona Adam diyelim --

is transfixed by the beauty of the perfect human form.

mükemmel insan figürünün güzelliği karşısında donakalmıştır.

The second guy -- we'll call him Bill --

İkinci adam -- ona da Bill diyelim --

is transfixed by embarrassment, at staring at the thing there in the center.

o açıktaki şeye bakarken utançtan donakalmıştır.

So here's my question for you:

Bu durumda size sorum şu;

Which one of these two guys was more likely to have voted for George Bush,

Bu iki adamdan hangisi daha yüksek olasılıkla George Bush'a oy vermiştir,

which for Al Gore?

hangisi Al Gore'a?

I don't need a show of hands,

Ellerinizi kaldırmanıza gerek yok

because we all have the same political stereotypes.

çünkü hepimiz aynı politik klişelere sahibiz.

We all know that it's Bill.

Hepimiz bunun Bill olduğunu biliyoruz.

And in this case, the stereotype corresponds to reality.

Ve bu durumda, bu klişe gerçekle örtüşür.

It really is a fact that liberals are much higher than conservatives

Şu bir gerçektir ki temel karakter özelliği bakımından liberaller

on a major personality trait called openness to experience.

yeni tecrübelere muhafazakarlara göre daha açıktırlar.

People who are high in openness to experience

Bu "yeni tecrübelere açık" insanlar;

just crave novelty, variety, diversity, new ideas, travel.

yenilik, değişiklik, çeşitlilik, yeni fikirler, seyahat peşindedirler.

People low on it like things that are familiar,

Bu açıdan zayıf olan insanlar ise daha tanıdık, güvenli ve sabit şeyleri isterler.

that are safe and dependable.

Eğer bu karakter hakkında fikir sahibiyseniz

If you know about this trait,

you can understand a lot of puzzles about human behavior,

insan davranışıyla ilgili birçok muammayı anlayabilirsiniz.

Sanatçıların, muhasebecilerden neden bu kadar farklı olduğunu anlayabilirsiniz.

like why artists are so different from accountants.

You can predict what kinds of books they like to read,

Ne tür kitaplar okumaktan zevk alacaklarını,

ne tür yerlere seyehat etmek isteyeceklerini,

what kinds of places they like to travel to

ve ne tür yiyecekler tercih edeceklerini öngörebilirsiniz.

and what kinds of food they like to eat.

Bir kere bu karakteri çözdüğünüzde neden birisinin Applebee's (alt-orta kesime hitap eden bir restorant zinciri)

Once you understand this trait,

you can understand why anybody would eat at Applebee's,

gibi bir yerde yemek yemek isteyebileceğini fakat sizin tanıdığınız birinin neden yemediğini anlayabilirsiniz.

but not anybody that you know.

(Laughter)

(Gülmeler)

This trait also tells us a lot about politics.

Bu karakter politikayla ilintili de birçok şey anlatıyor.

The main researcher of this trait, Robert McCrae,

Bu karakterin önde gelen araştırmacılarından Robert McCrae'nin dediğine göre;

says that "Open individuals have an affinity

Liberal düşünceye bir şekilde yakınlığı olan ilerici, sol politik görüşlü, açık fikirli bireyler,

for liberal, progressive, left-wing political views ..."

They like a society which is open and changing,

değişen ve açık bir toplum istiyorlar.

bunun yanında kapalı bireyler ise muhafazakar, gelenekçi, sağ politik görüşü tercih ediyorlar.

"... whereas closed individuals prefer

conservative, traditional, right-wing views."

This trait also tells us a lot about the kinds of groups people join.

Bu karakter yapısı aynı zamanda bize insanların hangi gruplara neden katıldığı konusunda da çok şey söyler.

Here's the description of a group I found on the web.

İşte internetten bulduğum bir grup tanımı.

What kinds of people would join

Ne tür insanlar global bir topluma katılmak ister?

"a global community ... welcoming people from every discipline and culture,

her disiplin ve kültürden insanın kabul edildiği,

dünyayı daha iyi anlamaya çalışan,

who seek a deeper understanding of the world,

ve bu çıkarımların hepimiz için daha iyi bir gelecek sağlayacağını uman insanlar topluluğu.

and who hope to turn that understanding into a better future for us all"?

Bu TED isminde birinden.

This is from some guy named Ted.

(Gülmeler)

Well, let's see now.

Şimdi bir bakalım, eğer açık görüşlülük liberal olmayı öngörüyorsa,

If openness predicts who becomes liberal,

and openness predicts who becomes a TEDster,

ve açık görüşlü olmak TEDci olmak demek ise,

then might we predict that most TEDsters are liberal?

TED'cilerin çoğunluğunun liberal görüşe sahip olduğunu varsayabilir miyiz?

Let's find out.

Görelim bakalım.

Birazdan sizin liberal, sol veya merkez --

I'll ask you to raise your hand, whether you are liberal, left of center --

on social issues, primarily --

genel olarak sosyal konulardan bahsediyorum --

or conservative.

yoksa muhafazakar mı olduğunuzu soracağım. Üçüncü bir seçenek olarak;

And I'll give a third option,

because I know there are libertarians in the audience.

izleyiciler arasinda aşırı bireysel özgürlükçülerin de olduğunu biliyorum.

Şimdi lütfen elinizi kaldırın --

So please raise your hand -- in the simulcast rooms too.

aşağı yayın odası da dahil,

hadi herkese burada kimin olduğunu gösterelim.

Let's let everybody see who's here.

Please raise your hand if you'd say that you're liberal or left of center.

Eğer liberal ya da merkezin solunda görüşlüyüm diyorsanız lütfen elinizi kaldırın.

Lütfen elinizi yüksek kaldırın. Tamam.

Please raise your hand high right now. OK.

Please raise your hand if you'd say you're libertarian.

Lütfen aşırı bireysel özgürlükçüyüm diyorsanız elinizi kaldırın.

OK. About two dozen.

Tamam, iki düzine civarında.

And please raise your hand if you'd say you are right of center or conservative.

Ve lütfen muhafazakar veya sağ görüşlüyüm diyorsanız elinizi kaldırın.

Bir, iki, üç, dçrt, beş -- Sekiz, on civarında.

One, two, three, four, five -- about eight or 10.

OK.

Tamam. Şimdi bir problemimiz var.

This is a bit of a problem.

Çünkü, eğer amacımız dünyayı anlamak,

Because if our goal is to seek a deeper understanding of the world,

dünya hakkında daha derin bir kavrayışa varmak ise,

our general lack of moral diversity here is going to make it harder.

genel ahlaki çeşitliliğimizin yetersiz oluşu bunu daha da zorlaştıracaktır.

Because when people all share values, when people all share morals,

Çünkü insanlar değerleri paylaştıkça, aynı ahlakı paylaştıkça,

they become a team.

bir takıma dönüşürler ve bir defa takım psikolojisine girdiğinizde,

And once you engage the psychology of teams,

it shuts down open-minded thinking.

açık görüşlü bakış açısı yok olur.

When the liberal team loses,

Liberal takım kaybettiğinde, 2004'te olduğu gibi,

[United States of Canada / Jesusland]

as it did in 2004, and as it almost did in 2000,

ve 2000'de neredeyse kaybettiğimizde, kendimizi kandırmayı tercih ediyoruz.

we comfort ourselves.

(Laughter)

(Gülmeler)

We try to explain why half of America voted for the other team.

Neden Amerika'nın yarısının diğer takıma oy verdiğini açıklamaya çalışırız.

We think they must be blinded by religion

Din yüzünden gözlerinin kör olduğunu düşünürüz, veya sadece aptallık yüzünden.

[Post-election US map: America / Dumbf*ckistan]

or by simple stupidity.

(Gülmeler)

(Laughter)

(Applause)

(Alkışlar)

(Laughter)

Eğer Amerika'nın yarısının, Cumhuriyetcilere, bu şekilde kör olduğu

So if you think that half of America votes Republican

because they are blinded in this way,

için oy verdiğini düşünüyorsanız,

then my message to you is that you're trapped in a moral Matrix,

o zaman size mesajım, ahlaki bir kapalı devrenin içinde sıkıştığınızdır.

in a particular moral Matrix.

belirli bir ahlaki kapalı devre.

And by "the Matrix," I mean literally the Matrix, like the movie "The Matrix."

Matriksten kastım tam olarak da "The Matrix" filmindeki gibi.

But I'm here today to give you a choice.

Fakat ben bu gün size bir secenek sunmak için buradayım.

You can either take the blue pill and stick to your comforting delusions,

Mavi hapı alıp iç ferahlatıcı yanılsamanıza sıkıca yapışabilirsiniz,

veya kırmızı hapı alıp,

or you can take the red pill,

learn some moral psychology

ahlakı psikoloji hakkında bir şeyler öğrenir ve ahlaki kapalı devreden çıkmak için adım atarsınız.

and step outside the moral Matrix.

Now, because I know --

Çünkü biliyorum ki --

(Applause)

(Alkışlar)

I assume that answers my question.

Tamam, Bunu bir cevap olarak kabul ediyorum.

I was going to ask which one you picked, but no need.

Size hangisini seçeceğinizi soracaktım ama gerek yok.

You're all high in openness to experience,

Hepiniz gayet açık görüşlüsünüz, hatta ötesinde,

and it looks like it might even taste good, and you're all epicures.

göründüğü kadarıyla bunun keyfini de çıkarıyorsunuz.

Her neyse haydi kırmızı hap alıyormuş gibi davranalım.

Anyway, let's go with the red pill, study some moral psychology

Hadi biraz ahlaki psikoloji çalışalım ve bizi nere götürdüğüne bakalım.

and see where it takes us.

Hadi en başından başlayalım.

Let's start at the beginning: What is morality, where does it come from?

Ahlak nedir ve nereden gelir.

The worst idea in all of psychology

Psikolojideki en berbat fikir

is the idea that the mind is a blank slate at birth.

zihnin doğduğumuzda boş bir levha gibi olduğudur.

Developmental psychology has shown that kids come into the world

Gelişimsel psikoloji gösteriyor ki

çocuklar dünyaya geldiklerinde

already knowing so much about the physical and social worlds

fiziksel ve sosyal dünyalar hakkında çok şey bilirler

and programmed to make it really easy for them to learn certain things

ve bazı şeyleri diğerleri için çok zor iken kolayca öğrenebilmek için

and hard to learn others.

programlanmışlar.

The best definition of innateness I've seen,

Doğuştan taşınan bu özellikle ilgili olarak benim bugüne kadar gördüğüm en iyi tanım

which clarifies so many things for me,

bu benim için birçok şeyi netleştirir--

is from the brain scientist Gary Marcus.

beyin araştırmacısı Gary Marcus’a aittir.

He says, "The initial organization of the brain

O şöyle der “Beynin başlangıçtaki organizasyonu deneyime fazlaca bağımlı değildir.

does not depend that much on experience.

Nature provides a first draft, which experience then revises.

Önce doğa ilk dersi sağlar sonra deneyim bunu şekillendirir.

'Built-in' doesn't mean unmalleable;

Doğuştan gelmesi değiştirilemeyeceği anlamına gelmez;

it means organized in advance of experience."

Tecrübe edindikçe yapılandığı anlamına gelir.

OK, so what's on the first draft of the moral mind?

Tamam, ahlaki beynin bu başlangıç şemasında ne var peki?

To find out, my colleague Craig Joseph and I read through the literature

Anlamak için meslektaşım Craig Joseph ve ben

antropoloji, ahlak içerisinde kültürün rolü,

on anthropology, on culture variation in morality

ve hatta evrimsel psikoloji,

and also on evolutionary psychology,

üzerinde karşılaştırmalı birçok araştırma yaptık.

looking for matches:

İnsanların disiplinler arasında ortak olarak konuştukları

What sorts of things do people talk about across disciplines

that you find across cultures and even species?

kültürler arasında ortak biçimde bulabileceğiniz hatta türler arasında ortak olan ne gibi şeyler var diye?

Biz beş tane bulduk- beş en iyi mukayeseli örnek ki

We found five best matches, which we call the five foundations of morality.

bunlara ahlakın beş temeli dedik.

The first one is harm/care.

Bunlardan birincisi korunma.

We're all mammals here, we all have a lot of neural and hormonal programming

Burda hepimiz memelileriz ve hepimizi diğerlerine bağlayan, diğerlerini önemseyen

that makes us really bond with others, care for others,

şefkat gösteren, özellikle zayıf ve incinebilir olanlara karşı

feel compassion for others, especially the weak and vulnerable.

bir çok nöral ve hormonal programa sahibiz.

It gives us very strong feelings about those who cause harm.

Bu bize zarara neden olanlar hakkında çok güçlü bir his verir.

Bu moral kaynak tüm moral değerlerin yaklaşık %70'ini oluşturuyor.

This moral foundation underlies about 70 percent

of the moral statements I've heard here at TED.

Bunu burada TED' de duydum.

The second foundation is fairness/reciprocity.

İkinci kaynak iyilik yapmanın iyilik doğuracağına inanma konusundaki eğilimdir.

There's actually ambiguous evidence

Belirsizliğini koruyan konu

as to whether you find reciprocity in other animals,

başka hayvanlarda iyiliğin karşılık bulduğu fikri ve

but the evidence for people could not be clearer.

ve aynı zamanda insanlar için de bu konunun çok net olmadığıdır.

This Norman Rockwell painting is called "The Golden Rule" --

Bu Norman Rockwell'in "Altın Kural" isimli tablosu

ve Karen Armstrong dan da duyduğumuz gibi tabii ki

as we heard from Karen Armstrong, it's the foundation of many religions.

bu bir çok din için bir kaynaktır.

That second foundation underlies the other 30 percent

Bu ikinci kaynak burada TED'te duyduğum moral karar verme durumlarının

of the moral statements I've heard here at TED.

diğer yüzde otuzunu belirler.

The third foundation is in-group/loyalty.

Üçüncü kaynak grup-içi sadakat’tir.

You do find cooperative groups in the animal kingdom,

Hayvanlar Kırallığında gruplar bulabilirsiniz

kooperatif gruplar bulabilirsiniz—

but these groups are always either very small or they're all siblings.

fakat bu gruplar daima ya çok küçüktürler ya da hepsi akrabadırlar.

It's only among humans that you find very large groups of people

Sadece insanlar içinde çok büyük grupları bulabilirsiniz.

who are able to cooperate and join together into groups,

Bu gruplar bir araya gelebilen, karşılıklı ilişkiye giren bireylerden oluşan gruplardır.

but in this case, groups that are united to fight other groups.

Ancak bu grupların birlikte olma amacı diğer gruplarla savaşmaktır.

This probably comes from our long history of tribal living, of tribal psychology.

Bu muhtemelen bizim uzun kabile yaşantısı ve kabile psikolojisi tarihimizden geliyor.

And this tribal psychology is so deeply pleasurable

Ve bu kabile psikolojisi o denli keyif verici bir şeydir ki

that even when we don't have tribes, we go ahead and make them,

kabilelere sahip olmadığımız zamanlarda bile

biz bunları oluşturmak için çalışırız çünkü bu iş eğlencelidir.

because it's fun.

(Laughter)

Gülmeler

Sports is to war as pornography is to sex.

sporu da grup seksini de bu amaçla yaparız.

We get to exercise some ancient drives.

Biz çok çok eskiye dayanan güdülerimizi sürekli bu amaç doğrultusunda sınarız.

Dördüncü kaynak otoriteye saygıdır.

The fourth foundation is authority/respect.

Here you see submissive gestures

Burada birbirine çok yakın türlere mensup iki üyenin baskılayıcı jestlerini görüyorsunuz.

from two members of very closely related species.

–fakat insanlardaki otorite ilişkisi

But authority in humans is not so closely based on power and brutality

as it is in other primates.

diğer primatlarda olduğu gibi sadece güç ve vahşetle sınırlı değildir

It's based on more voluntary deference and even elements of love, at times.

O daha çok istemli katılıma

ve hatta zaman zaman sevgi-aşk elemanlarına dayanır.

The fifth foundation is purity/sanctity.

Beşinci kaynak bakir (e) lik ve kutsanmışlık.

This painting is called "The Allegory Of Chastity,"

Bu tablonun adı “Ahlaka Uygunluğun Alegorisi”

but purity is not just about suppressing female sexuality.

fakat püritenlik sadece kadın cinselliğinin baskılanması anlamında değil.

It's about any kind of ideology, any kind of idea

O her türlü ideolojiyle,

that tells you that you can attain virtue by controlling what you do with your body

ve yapabileceğiniz şeylerle

vücudunuzla ne yapacağınızın kontroluyla

vücudunuza dışarıdan ne girdiğinin kontroluyla ilgilidir.

and what you put into your body.

And while the political right may moralize sex much more,

Ve bu konuyu politik sağ daha çok seksle ilgili görürken,

the political left is doing a lot of it with food.

politik sol da daha çok besin maddeleriyle ilgili görmektedir.

Food is becoming extremely moralized nowadays.

Beslenme biçimi bu günlerde aşırı biçimde bir moral faktör

A lot of it is ideas about purity,

ve saflıkla ilgili fikirlerin çoğu

about what you're willing to touch or put into your body.

ve vücudunuza neyin değdiği ya da neyin girdiğiyle ilgili fikirlerin çoğu haline dönüşüyor.

I believe these are the five best candidates

Bunların beş en iyi aday olduğuna inanıyorum

for what's written on the first draft of the moral mind.

moral zihnin ilk sayfasının üzerine yazılmış olmaları anlamında.

I think this is what we come with, a preparedness to learn all these things.

Böylelikle geldiğimiz noktada en azından

bu gibi şeylerin tümünü öğrenmek için bir hazırlığa sahip olduğumuza inanıyorum.

But as my son Max grows up in a liberal college town,

Fakat oğlum Max gibi liberal üniversite kasabasında büyüme koşulunda

how is this first draft going to get revised?

Bu ilk kaba yazılım nasıl değişikliğe uğrayacak?

And how will it end up being different

Ve bizim 60 mil güneyimizdeki Lynchburg, Virginia'da doğan bir çocuktakinden

from a kid born 60 miles south of us, in Lynchburg, Virginia?

nasıl bir farklılıkla sonuçlanacak?

To think about culture variation, let's try a different metaphor.

Kültür değişkenliği hakkında düşünmek için haydi farklı bir metafor deneyelim

Eğer zihinde gerçekten iş gören beş sistem varsa--

If there really are five systems at work in the mind,

five sources of intuitions and emotions,

içgüdülerin ve emosyonların beş kaynağı--

then we can think of the moral mind as one of those audio equalizers

o zaman moral zihni

beş kanallı odyo eşitleyicilerden biri gibi ve

that has five channels,

where you can set it to a different setting on every channel.

her kanal üzerinde farklı bir düzenek oluşturabileceğimiz bir yer olarak düşünebiliriz.

Ve meslekdaşlarım Brian Nosek ve Jesse Graham ve ben

My colleagues Brian Nosek and Jesse Graham and I

bir anket hazırlayarak bunu www.YourMorals.org adresiyle internete koyduk.

made a questionnaire, which we put up on the web at www.YourMorals.org.

Ve şimdiye kadar, 30,000 kişi bu anketi cevaplandırdı ve siz de bunu yapabilirsiniz.

And so far, 30,000 people have taken this questionnaire, and you can, too.

Here are the results from about 23,000 American citizens.

İşte sonuçlar.

İşte 23,000 civarında Amerikan vatandaşıyla ilgili sonuçlar.

On the left are the scores for liberals;

Sol tarafta liberallerle ilgili skorları işaretledim,

on the right, conservatives; in the middle, moderates.

sağ tarafta konservatiflerle, ortada da ılımlılarla ilgili olanları.

The blue line shows people's responses on the average of all the harm questions.

Mavi çizgi size insanların zarar verme sorularına

verdiği yanıtların ortalamasını gösteriyor.

So as you see, people care about harm and care issues.

Gördüğünüz gibi insanlar zarar ve ondan korunma konularına özen gösteriyorlar.

They highly endorse these sorts of statements all across the board,

Bu türlü vargılara yüksek oranda destek veriyorlar

tablonun bütününde bu böyle, fakat aynı zamanda gördüğünüz gibi

but as you also see,

liberals care about it a little more than conservatives; the line slopes down.

liberaller konservatiflerden biraz daha ilgili görünüyorlar, çizgi aşağı doğru eğiliyor.

hakkaniyet için de aynı hikaye.

Same story for fairness.

But look at the other three lines.

Fakat diğer üç çizgiye bakınız,

For liberals, the scores are very low.

liberaller için skorlar çok düşük

They're basically saying, "This is not morality.

Liberaller esas olarak " Hayır, bu ahlak değil" diyor.

In-group, authority, purity -- this has nothing to do with morality. I reject it."

Grup-içi otorite, temizlik--bu gibi şeylerin ahlakla hiç bir ilişkisi yok. Reddediyorum."

Fakat insanlar daha fazla konservatif oldukça, değerler yükseliyor.

But as people get more conservative, the values rise.

Liberallerin bir çeşit iki-kanallı olduğunu söyleyebiliriz

We can say liberals have a two-channel or two-foundation morality.

ya da iki kaynaklı ahlak.

Conservatives have more of a five-foundation,

Konservatifler beş kaynak içinde daha fazlasına sahipler,

ya da beş-kanallı ahlak.

or five-channel morality.

We find this in every country we look at.

Biz bunu incelediğimiz her ülkede görüyoruz.

İşte 1100 Kanadalı için veriler.

Here's the data for 1,100 Canadians. I'll flip through a few other slides.

Diğer bir kaç slaydı da kısaca gözden geçireceğim

The UK, Australia, New Zealand, Western Europe, Eastern Europe,

Birleşik Krallık, Avustralya, Yeni Zelanda, Batı Avrupa, Doğu Avrupa,

Latin America, the Middle East, East Asia and South Asia.

Latin Amerika, Orta Doğu, Doğu Asya ve Güney Asya

Notice also that on all of these graphs,

Bu grafiklerin hepsinde de gördüğünüz gibi

the slope is steeper on in-group, authority, purity,

Eğri grup-içinde, otoritede, saflıkta yükseliyor.

which shows that, within any country,

Ki bu, ülkelerden her birinde

the disagreement isn't over harm and fairness.

tartışmalar kötülük ve iyilik üzerine değil.

I mean, we debate over what's fair,

Herkes--iyiliğin ne olduğu konusunda tartıştık---

but everybody agrees that harm and fairness matter.

fakat herkes kötülüğün ve iyiliğin bir anlam taşıdığında hemfikir.

Moral arguments within cultures

Kültürler içinde ahlaki tartışmalar

are especially about issues of in-group, authority, purity.

özellikle grup-içi, otorite ve saflıkla ilgili konular

This effect is so robust, we find it no matter how we ask the question.

Bu etki o kadar güçlü ki soruyu nasıl sorarsak soralım bu etkiyi bulduk.

In a recent study, we asked people,

Bir yakın dönem çalışmasında,

suppose you're about to get a dog,

insanlara bir köpek sahibi olacaklarını farzetmelerini söyledik.

you picked a particular breed, learned about the breed.

Özel bir cins seçtiniz,

alacağınız cinsle ilgili bazı yeni bilgiler öğrendiniz.

Suppose you learn that this particular breed is independent-minded

Öğrendiğinizi farzedin ki bu özel cins kendi kafasına göre takılan bir cins.

and relates to its owner as a friend and an equal.

ve sahibini arkadaşı gibi ve kendisiyle eşit kabul ediyor.

If you're a liberal, you say, "That's great!"

Eğer liberal biriyseniz " Hey, bu harika!" dersiniz.

because liberals like to say, "Fetch! Please."

Çünkü liberaller " Lütfen getir." demeyi tercih ederler.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

But if you're a conservative, that's not so attractive.

Fakat eğer konservatifseniz, bu size fazla çekici gelmez.

If you're conservative and learn that a dog's extremely loyal

Eğer konservatifseniz, ve köpeğin evine ve ailesine ileri derecede sadık olduğunu

to its home and family

ve yabancılara çabucak alışmadığını öğrenmişseniz

and doesn't warm up to strangers,

for conservatives, loyalty is good; dogs ought to be loyal.

konservatifler için--bağlılık iyidir--köpekler bağlı olmalıdırlar.

But to a liberal,

Fakat bir liberale göre bu köpek

it sounds like this dog is running for the Republican nomination.

Cumhuriyetçi Parti adaylığına soyunmuş gibi gelir.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

Böylelikle diyebilirsiniz ki, OK,

You might say, OK, there are differences between liberals and conservatives,

bunlar liberaller ve konservatifler arasındaki farklılıklardır,

but what makes the three other foundations moral?

fakat diğer üç kaynağı moral yapan nedir?

Aren't they the foundations of xenophobia, authoritarianism and puritanism?

Onlar gerçekte ksenofobi

ve otoritaryanizm ve Puritanizm'in kaynakları değiller midir?

What makes them moral?

Onları ahlaki yapan nedir?

The answer, I think, is contained in this incredible triptych from Hieronymus Bosch,

Cevap, Bana göre Hieronymus Bosch' un bu inanılmaz triptişinin içindedir ,

" Dünyevi Zevklerin Bahçesi."

"The Garden of Earthly Delights."

Birinci panelde yaradılış anını görüyoruz.

In the first panel, we see the moment of creation.

All is ordered, all is beautiful,

Her şey düzenli, her şey harikulade, bütün insanlar ve hayvanlar

all the people and animals are doing what they're supposed to be doing,

ne yapmaları,nerede olmaları tahmin ediliyorsa onu yapıyorlar.

are where they're supposed to be.

But then, given the way of the world, things change.

Fakat sonra, dünyanın halleriyle işler değişir.

We get every person doing whatever he wants,

Her kişinin diğer kişilerin ve diğer hayvanların

with every aperture of every other person and every other animal.

açığını kollayarak ne istiyorsa onu yaptığını görürüz,

Some of you might recognize this as the '60s.

Bazılarınız bunu 60'lara benzetebilir.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

Ancak 60'lar kaçınılmaz biçimde 70'lere ilerler,

But the '60s inevitably gives way to the '70s,

where the cuttings of the apertures hurt a little bit more.

bu dönemde gediklerin kapanması can sıkıcı olmuştur.

Of course, Bosch called this hell.

Tabii ki Bosch bunu Cehennem olarak adlandırmıştır.

So this triptych, these three panels,

Bundan dolayı bu triptiş şu üç panele sahiptir,

Düzenin hep bozulmaya eğilim gösterdiği şeklindeki ebedi gerçeğin tasviri

portray the timeless truth that order tends to decay.

The truth of social entropy.

Düzensizlik ve yozlaşmanın gerçekliği

But lest you think this is just some part of the Christian imagination

Fakat bunun sadece hıristiyanların zevk duyarak sahip oldukları bir garip problem olduğu yolundaki

where Christians have this weird problem with pleasure,

hıristiyan hayal gücünün bir parçası olduğunu da düşünmeyin

işte aynı hikayeyi,aynı gelişmeyi

here's the same story, the same progression,

told in a paper that was published in "Nature" a few years ago,

bir kaç yıl önce Nature'da yayınlanmış olan bir makale de söyledi

in which Ernst Fehr and Simon Gächter had people play a commons dilemma,

orada Ernst Fehr ve Simon Gachter bu ortak çelişki konusunda insanlara bir oyun düzeneği sunuyorlar

a game in which you give people money,

Oyunda insanlara para veriliyor

and then, on each round of the game,

ve sonra oyunun her aşamasında

they can put money into a common pot,

onlar ortak bir kaba para koyuyorlar

then the experimenter doubles what's there,

ve sonra deneyi yapan oradaki parayı iki katına çıkartıyor,

and then it's all divided among the players.

ve sonra hepsi oyuncular arasında bölüşülüyor.

So it's a nice analog for all sorts of environmental issues,

bu her türlü çevresel sorunlar için gerçekten güzel bir analoji

where we're asking people to make a sacrifice

bu gibi durumlarda insanlardan fedakarlık yapmalarını istiyoruz

and they don't really benefit from their own sacrifice.

ve onlar yaptıkları fedakarlıktan gerçekte kendileri için bir fayda sağlamıyorlar.

You really want everybody else to sacrifice,

Fakat gerçekten herkesten fedakarlık yapmalarını istiyorsunuz,

but everybody has a temptation to free ride.

ancak kendi başına hareket etmek herkese cazip geliyor.

Ve olan da,başlar başlamaz insanlar mantıklı bir şekilde işbirliği yapıyorlar--

What happens is that, at first, people start off reasonably cooperative.

This is all played anonymously.

ve bu herkes tarafından böyle oynanıyor--

On the first round, people give about half of the money that they can.

birinci aşamada,verebilecekleri kadar paranın yarısına yakınını veriyorlar.

But they quickly see other people aren't doing so much.

Fakat hemen ardından olanı görüp " neler döndüğünü biliyorsun, diğer insanlar bunu fazlaca yapmıyorlar.

"I don't want to be a sucker. I won't cooperate."

Enayi durumuna düşmek istemiyorum. İşbirliği yapmayacağım." diyorlar.

So cooperation quickly decays

Ve işbirliği çabucak mantık açısından iyi olandan uzaklaşıp sıfıra yakın bir yere iniyor.

from reasonably good down to close to zero.

But then -- and here's the trick --

Fakat sonra-- ve işte işin sırrı--

Fehr and Gächter, on the seventh round, told people,

Fehr ve Gachter'in söylediğine göre-- insanlara tekrar ettikleri yedinci aşamada

" Ne olduğunu biliyor musun? Yeni kural.

"You know what? New rule.

If you want to give some of your own money

Sana ait olan paranın bir bölümünü

to punish people who aren't contributing,

katkıda bulunmayanları cezalandırmak amacıyla vermek istediğinde,bunu yapabilirsin"

you can do that."

And as soon as people heard about the punishment issue going on,

Ve insanlar bu cezalandırma meselesini duyar duymaz,

cooperation shoots up.

işbirliği patlıyor.

It shoots up and it keeps going up.

Patlıyor ve arkası geliyor.

Lots of research shows that to solve cooperative problems, it really helps.

İşbirliği problemlerinin çözümüyle ilgili bir çok araştırma bunun gerçekten işe yaradığını gösteriyor.

It's not enough to appeal to people's good motives.

İnsanların sadece iyilik güdülerine başvurmak yeterli değil,

It helps to have some sort of punishment.

bazı türden cezalara sahip olmak da gerçekten yardımcı oluyor.

Even if it's just shame or embarrassment or gossip,

utanma,mahcubiyet ya da dedikodu konusu olsalar dahi

insanlar büyük gruplar halindeyken işbirliğini korumak için

you need some sort of punishment

to bring people, when they're in large groups, to cooperate.

bazı türden cezalar uygulamaya ihtiyacınız var.

There's even some recent research suggesting that religion --

Hatta yakın dönemde yapılan bazı araştırmalar telkin ediyor ki din

priming God, making people think about God --

tanrıyı düşünmek, insanları tanrı konusunda düşündürmek--

often, in some situations, leads to more cooperative, more pro-social behavior.

sıklıkla, bazı durumlarda daha çok işbirliğine, daha çok sosyalleşmeye yarıyor.

Some people think that religion is an adaptation

Bazı insanlar dinin

evolved both by cultural and biological evolution

kültürel ve biyolojik evrimle gelişen,

to make groups to cohere,

grupları tutarlı hale getiren,

in part for the purpose of trusting each other

kısmen de olsa birbirlerine güven duymalarını sağlayan,

and being more effective at competing with other groups.

ve böylece diğer gruplarla rekabeti daha etkili hale getiren bir adaptasyon olduğunu düşünüyorlar.

That's probably right, although this is a controversial issue.

Bence bu,

tartışmalı bir konu olsa da muhtemelen doğru,

But I'm particularly interested in religion and the origin of religion

Fakat ben dinle,

ve dinin başlangıcıyla, ve onun bize ve bizim için ne yaptığıyla özellikle ilgiliyim.

and in what it does to us and for us,

Çünkü dünyadaki en çok merak edilen şeyin Büyük Kanyon olmadığını düşünüyorum.

because I think the greatest wonder in the world is not the Grand Canyon.

The Grand Canyon is really simple --

Büyük Kanyon gerçekten basit bir şey.

a lot of rock and a lot of water and wind and a lot of time,

O sadece bir yığın kaya, ve sonra bir yığın su ve rüzgar, ve bir yığın zaman,

and you get the Grand Canyon.

Bunları topladığınızda Büyük Kanyon eder.

It's not that complicated.

O kadar karışık bir konu değil.

This is what's complicated:

Gerçekten karmaşık olan bir konu varsa, o da

that people lived in places like the Grand Canyon, cooperating with each other,

Büyük Kanyon'da yaşamış ve birbirleriyle iletişim içinde olmuş olan insanlar,

veya Afrikanın savanlarında,

or on the savannahs of Africa or the frozen shores of Alaska.

ya da Alaska'nın donmuş körfezlerinde, ve sonra bu köylerden bazıları

And some of these villages grew into the mighty cities of Babylon

Babil, Roma ve Tenoktitlan' nın zengin şehirleri haline geldiler.

and Rome and Tenochtitlan.

How did this happen?

Bu nasıl oldu?

It's an absolute miracle, much harder to explain than the Grand Canyon.

Bu kesinlikle bir mucizedir, açıklaması Büyük Kanyon'dan çok daha zor bir mucize.

The answer, I think, is that they used every tool in the toolbox.

Yanıt bence onların moral elemanlar arasındaki her elemanı kullanmış olmalarıdır.

Moral psikolojinin tamamı

It took all of our moral psychology to create these cooperative groups.

bu kooperatif grupların yaratılması için kullanılmıştır.

Yes, you need to be concerned about harm, you need a psychology of justice.

Evet, kötülüğü düşünmeye ihtiyacınız var,

adalet psikolojisine de ihtiyacınız var.

But it helps to organize a group if you have subgroups,

Fakat eğer grup öncesi aşamadaysanız bu bir grubu organize etmek için size gerçekten yardımcı olur.

and if those subgroups have some internal structure,

ve eğer bu grup öncesi yapılar bazı iç yapı elemanlara sahipse,

and if you have some ideology that tells people

ve eğer insanlara kendi aralarındaki mücadeleyi bastırmalarını,

to suppress their carnality -- to pursue higher, nobler ends.

daha yüksek amaçlara yönelmelerini söyleyen bazı ideolojiler varsa amaca ulaşılır.

Ve şimdi liberaller ve konservatifler arasındaki

Now we get to the crux of the disagreement between liberals and conservatives:

anlaşmazlığın düğüm noktasına geldik.

liberals reject three of these foundations.

Çünkü liberaller bu kaynakların üçünü kabul etmiyorlar.

" Hayır, çeşitliliği kutsayalım ortak grup-içi üyeliği değil" diyorlar.

They say, "Let's celebrate diversity, not common in-group membership,"

"Haydi otoriteyi sorgulayalım" diyorlar.

and, "Let's question authority," and, "Keep your laws off my body."

Ve " kanunlarınızı benim vücudumdan uzak tutun" diyorlar.

Liberals have very noble motives for doing this.

Liberaller bunu yapmakta çok yüce gerekçelere sahipler.

Traditional authority and morality can be quite repressive and restrictive

Geleneksel otorite, geleneksel ahlak bir hayli baskıcı olabilir,

to those at the bottom, to women, to people who don't fit in.

ve tabandakiler için, kadınlar için, kriterleri karşılamayan insanlar için bu böyle olabilir.

Liberals speak for the weak and oppressed.

Dolayısıyla liberaller zayıflar ve baskı altındakiler için konuşur.

They want change and justice, even at the risk of chaos.

Onlar kaos pahasına olsa da değişim ve adalet isterler.

Bu adamın gömleğinde " Şikayet etmeyi bırak, devrimi başlat" yazıyor.

This shirt says, "Stop bitching, start a revolution."

If you're high in openness to experience, revolution is good; it's change, it's fun.

Eğer yüksek derecede deneyime açıksanız, devrim iyidir,

o değişimdir, eğlencedir.

Conservatives, on the other hand, speak for institutions and traditions.

diğer taraftan, konservatifler kurumlar ve gelenekler üzerine konuşur.

Alt tabakalar için bazı maliyetleri olsa da düzenden yanadırlar.

They want order, even at some cost, to those at the bottom.

The great conservative insight is that order is really hard to achieve.

Konservatiflerin sahip olduğu büyük bir içgörü düzenin gerçekte zorlukla ulaşılabilen bir şey olduğunu söyler.

o gerçekten değerlidir, ve kaybetmek kolaydır.

It's precious, and it's really easy to lose.

So as Edmund Burke said, "The restraints on men,

Edmund Burke'un söylediği gibi " insanların kısıtlanmaları da

as well as their liberties, are to be reckoned among their rights."

özgürlükleri gibi onların hakları arasında sayılmalıdır."

Bu söz Fransız Devriminin kaosundan sonra söylenmiştir.

This was after the chaos of the French Revolution.

Öyleyse böyle bir şeyi bir kere gördüğünüzde görmüş olursunuz ki

Once you see that liberals and conservatives

liberaller ve konservatifler her ikisi de katkıda bulunacakları bir şeylere sahiptirler,

both have something to contribute,

that they form a balance on change versus stability,

böylelikle değişime karşı stabilite üzerine bir denge oluştururlar--

then I think the way is open to step outside the moral Matrix.

böylelikle, moral matriksin dışına çıkan yolun açılacağını düşünüyorum.

This is the great insight

Bu tüm Asya dinleri tarafından taşınan büyük bir içgörüdür.

that all the Asian religions have attained.

Think about yin and yang.

Yin ve Yang'ı düşünün.

Yin and yang aren't enemies; they don't hate each other.

Yin ve Yang düşman değillerdir. Yin ve Yand birbirlerinden nefret etmez.

Yin and yang are both necessary, like night and day,

Yin ve Yang dünyanın işlemesi için

for the functioning of the world.

gece ve gündüz gibi birbirleri için gereklidir.

You find the same thing in Hinduism.

Hinduizm'de de aynı şeyi bulursunuz.

There are many high gods in Hinduism.

Hinduizmde bir çok yüksek tanrı vardır.

Two of them are Vishnu, the preserver, and Shiva, the destroyer.

Bunlardan ikisi koruyucu Vişnu ve tahripkar Şiva'dır.

This image, actually, is both of those gods

Bu imaj gerçekte bu iki tanrının aynı bedeni paylaşması gibidir.

sharing the same body.

You have the markings of Vishnu on the left,

solda Vişnu'nun belirteçleri var,

so we could think of Vishnu as the conservative god.

ki Vişnu'yu konservatif tanrı gibi düşünebiliriz.

You have the markings of Shiva on the right -- Shiva's the liberal god.

Sağda Şiva'nın belirteçleri var,

Şiva liberal tanrıdır--- ve birlikte çalışırlar.

And they work together.

You find the same thing in Buddhism.

Budizm'de de aynı şeyi görürsünüz.

These two stanzas contain, I think, the deepest insights

Bu iki yarı, bence,

moral psikoloji içinde daima varsayılmış en derin içgörülerdir.

that have ever been attained into moral psychology.

From the Zen master Sēngcàn:

Zen üstadı Seng-ts'an der ki;

"If you want the truth to stand clear before you, never be 'for' or 'against.'

Eğer gerçeğin önünüzde açık biçimde görünmesini istiyorsanız, ona ne taraftar ne de karşı olun,

taraf olmakla karşı olma arasındaki mücadele zihnin en kötü hastalığıdır."

The struggle between 'for' and 'against' is the mind's worst disease."

Unfortunately, it's a disease that has been caught

Şimdi ne yazık ki,

dünya liderlerinin bir çoğunun yakalandığı o hastalık durumu var.

by many of the world's leaders.

Fakat kendinizi George Bush'a üstün görmeden önce

But before you feel superior to George Bush,

before you throw a stone, ask yourself:

taşı fırlatmadan önce, kendinize sorun: Bunu kabul ediyor musunuz?

Do you accept this?

Do you accept stepping out of the battle of good and evil?

İyi ve kötü arasındaki savaşın dışında kjalmayı kabul ediyor musunuz?

Can you be not for or against anything?

Herhangi bir şeyin yanında ya da karşısında olmamanız mümkün olabilir mi?

So what's the point? What should you do?

peki esas nokta ne? Ne yapmanız gerekiyor?

Well, if you take the greatest insights

Eğer eski Asya felsefelerinden ve

from ancient Asian philosophies and religions

dinlerinden en güçlü içgörüleri alsanız

and combine them with the latest research on moral psychology,

ve onları moral psikolojinin en yeni araştırmalarıyla birleştirseniz

Bence şu sonuçlara ulaşırsınız ki :

I think you come to these conclusions:

Erdemli zihinlerimiz evrim tarafından

that our righteous minds were designed by evolution

to unite us into teams,

bizi gruplar içinde birleştiren, bizi diğer gruplardan ayıran

to divide us against other teams

and then to blind us to the truth.

ve bizi gerçekliğe karşı körleştiren biçimde yapılandırılmıştır.

So what should you do?

O halde ne yapmalısınız? Size bununla mücadele etmemenizi mi söylüyorum?

Am I telling you to not strive?

Am I telling you to embrace Sēngcàn and stop,

Size Seng-ts'an'a sarılıp,

stop with the struggle of for and against?

yandaşlık ve karşıtlık arasında geçen bu mücadeleyi sonlandırmanızı mı söylüyorum?

No, absolutely not. I'm not saying that.

Hayır, kesinlikle değil. Ben bunu söylemiyorum.

This is an amazing group of people who are doing so much,

Bu topluluk bir çok şey yapan müthiş bir grup,

using so much of their talent,

yeteneklerini, parlak zekalarını, enerjilerini, paralarını fazlasıyla kullanarak

their brilliance, their energy, their money,

to make the world a better place,

dünyayı daha iyi bir yer haline getirmek için

to fight wrongs,

yanlişlarla ve problemlerin çözümüyle uğraşan bir grup.

to solve problems.

But as we learned from Samantha Power

Fakat Samantha Power'ın Sergio Vieira de Mello ile ilgili kendi hikayesinden öğrendiğimiz üzere,

in her story about Sérgio Vieira de Mello,

sadece suçlamayı tercih ederek ,

you can't just go charging in, saying, "You're wrong, and I'm right,"

" siz yanlışsınız, ben doğruyum" diyemezsiniz.

because, as we just heard, everybody thinks they are right.

Çünkü, biraz önce duyduğumuz gibi, herkes kendinin haklı olduğunu düşünür.

A lot of the problems we have to solve

Çözmemiz gereken bir yığın problem var

are problems that require us to change other people.

diğer insanları değiştirmemizi gerekli kılan problemler.

And if you want to change other people,

Ve eğer diğer insanları değiştirmek istiyorsanız, bunu yapmanın oldukça iyi bir yolu

a much better way to do it is to first understand who we are --

ilk olarak kendimizin kim olduğunu anlamak---kendimizin moral psikolojisini anlamak,

understand our moral psychology,

understand that we all think we're right --

hepimizin kendimizi doğru düşünüyor sandığını anlamak- ve sonra dışına çıkmak--

and then step out,

even if it's just for a moment, step out -- check in with Sēngcàn.

hatta bir an için bile olsa, dışında kalmak--Seng-ts'an'a başvurmak.

Step out of the moral Matrix,

Moral matriksin dışında kalmak,

just try to see it as a struggle playing out,

herkesin kendisinin doğru düşündüğünü sandığı

in which everybody thinks they're right, and even if you disagree with them,

konumdan kurtulmayı görmeye çalışmak

ve herkes, en azından bazı nedenlere sahiptir--siz onlarla aynı fikirde olmasanız da

everybody has some reasons for what they're doing.

herkes ne yaptığıyla ilgili bazı açıklamalara sahiptir.

Step out.

Dışında kalın.

And if you do that, that's the essential move to cultivate moral humility,

Ve eğer bunu yaparsanız, bu moral alçakgönüllük yolunda atılmış temel bir adım olacaktır.

to get yourself out of this self-righteousness,

kendinizi bu kendi kendini doğrulayan tavrın dışında tutmakta,

ki bu normal insanlık halidir

which is the normal human condition.

Dalai Lama'yı düşünün.

Think about the Dalai Lama.

Think about the enormous moral authority of the Dalai Lama.

Dalai Lama'nın muazzam moral otoritesi hakkında düşünün-

It comes from his moral humility.

ve bu onun moral alçakgönüllüğünden gelir.

So I think the point --

Böylece bence ana fikir-- konuşmamın ana fikri

the point of my talk and, I think, the point of TED --

ve bence ana fikir---TED' in işaret ettiği nokta

is that this is a group that is passionately engaged

bu grubun tutkuyla

in the pursuit of changing the world for the better.

dünyanın daha iyi bir yer olması amacı için çalışan bir grup olduğu

People here are passionately engaged

Buradaki insanlar dünyanın daha iyi bir yer

in trying to make the world a better place.

olmasına çalışma ülküsüne tutkuyla sahipler

But there is also a passionate commitment to the truth.

Fakat aynı zamanda gerçeğe bağlılık konusunda da tutkulu bir birliktelik var.

And so I think the answer is to use that passionate commitment to the truth

Ve bence cevap gerçeğe tutkuyla bağlı olmaktan çıkarak

bunu hepimiz için daha iyi bir gelecek amacına dönüştürmek.

to try to turn it into a better future for us all.

Thank you.

Teşekkür ederim.

(Applause)

(Alkışlar)