Why we think it's OK to cheat and steal (sometimes) | Dan Ariely

Dan Ariely: Defolu Ahlaki Kılavuzumuz

Çeviri: Ayşe Demirel Gözden geçirme: Müge Gür

I want to talk to you today a little bit

Bugün sizlere biraz

about predictable irrationality.

öngörülebilir mantıksızlıktan bahsetmek istiyorum.

And my interest in irrational behavior

Benim öngörülebilir mantıksızlığa ilgim

started many years ago in the hospital.

uzun yıllar önce hastanede başladı.

I was burned very badly.

Kötü bir şekilde yanmıştım.

And if you spend a lot of time in hospital,

Ve hastanede uzun süre geçirince

you'll see a lot of types of irrationalities.

çeşit çeşit mantıksızlık görüyorsunuz.

And the one that particularly bothered me in the burn department

Yanık bölümünde canımı en çok sıkan şey

was the process by which the nurses took the bandage off me.

hemşirelerin sargı bezlerimi çıkarma süreciydi.

Now, you must have all taken a Band-Aid off at some point,

Eminim hepiniz en az bir kere yara bandı sökmüşsünüzdür,

and you must have wondered what's the right approach.

ve bunu nasıl yapmanın daha iyi olacağını düşünmüşsünüzdür.

Do you rip it off quickly -- short duration but high intensity --

Birden mi çekmek lazım --kısa süreli ama keskin bir acıyla--

or do you take your Band-Aid off slowly --

yoksa yavaşça mı çekmeli?

you take a long time, but each second is not as painful --

Daha uzun bir sürede, fakat her saniye daha az acıyla.

which one of those is the right approach?

Bunlardan hangisi doğru yaklaşım?

The nurses in my department thought that the right approach

Benim bölümümdeki hemşirelere göre doğru yol

was the ripping one, so they would grab hold and they would rip,

hızlıca çekmekti, bu yüzden sıkıca tutar, çeker; tekrar tutar, çeker

and they would grab hold and they would rip.

tutar ve çekerlerdi.

And because I had 70 percent of my body burned, it would take about an hour.

Ve vücudumun yüzde 70'i yanık olduğundan, bu bir saat kadar sürüyordu.

And as you can imagine,

Tahmin edeceğiniz üzere,

I hated that moment of ripping with incredible intensity.

bu yüksek yoğunluktaki çekme anından nefret ediyordum.

And I would try to reason with them and say,

Onlarla bunu tartışmaya çalışıp derdim ki,

"Why don't we try something else?

"Neden farklı birşey denemiyoruz?

Why don't we take it a little longer --

Neden biraz daha uzun süre harcayıp --

maybe two hours instead of an hour -- and have less of this intensity?"

belki bir yerine iki saat harcayıp -- daha az yoğunlukta yapmıyoruz?

And the nurses told me two things.

Ve hemşireler bana iki şey söylediler.

They told me that they had the right model of the patient --

Bana hastayı doğru şekilde anladıklarını --

that they knew what was the right thing to do to minimize my pain --

hastanın hissettiği acıyı olduğunca azaltmanın yolunu bildiklerini --

and they also told me that the word patient doesn't mean

bir de "hasta" kelimesinin anlamının

to make suggestions or to interfere or ...

fikir vermek ya da müdahale etmek olmadığını söylediler...

This is not just in Hebrew, by the way.

Ayrıca bu sadece İbranicede değil.

It's in every language I've had experience with so far.

Her dilde aynı deneyimle karşılaştım.

And, you know, there's not much -- there wasn't much I could do,

Ve, bilmelisiniz ki, yapabileceğim fazla birşey yoktu,

and they kept on doing what they were doing.

ve aynı şekilde yapmaya devam ettiler.

And about three years later, when I left the hospital,

Üç sene kadar sonra, hastaneden ayrıldığımda,

I started studying at the university.

üniversitede çalışmaya başladım.

And one of the most interesting lessons I learned

Öğrendiğim en önemli derslerden biri şuydu:

was that there is an experimental method

bir deney yöntemi var;

that if you have a question you can create a replica of this question

eğer bir sorunuz varsa ve bu sorunun daha soyut bir benzerini yaratabilirseniz

in some abstract way, and you can try to examine this question,

ve bu soyut soruyu inceleyebilirseniz,

maybe learn something about the world.

belki dünya hakkında birşeyler öğrenebilirsiniz.

So that's what I did.

Ben de bunu yaptım.

I was still interested

Hala merak ediyordum,

in this question of how do you take bandages off burn patients.

sargı bezini yanık hastalarından nasıl çıkarmalı?

So originally I didn't have much money,

İlk başlarda fazla araştırma param yoktu,

so I went to a hardware store and I bought a carpenter's vice.

o yüzden hırdavat dükkanına gittim ve bir tane marangoz mengenesi aldım.

And I would bring people to the lab and I would put their finger in it,

Ve insanları laboratuvara getirip, parmaklarını mengeneye koyardım,

and I would crunch it a little bit.

sonra biraz daha sıkıştırırdım.

(Laughter)

(Kahkaha)

And I would crunch it for long periods and short periods,

Uzun süreler ve kısa süreler boyunca parmaklarını sıkıştırır,

and pain that went up and pain that went down,

acıyı arttırırdım ya da azaltırdım,

and with breaks and without breaks -- all kinds of versions of pain.

ara vererek ya da ara vermeden -- türlü çeşitte acı.

And when I finished hurting people a little bit, I would ask them,

İnsanların canını biraz acıttıktan sonra, onlara sorardım,

so, how painful was this? Or, how painful was this?

Bu ne kadar acıdı? Peki ya bu ne kadar acıdı?

Or, if you had to choose between the last two,

Ya da, eğer bu son ikisi arasından seçecek olsaydın,

which one would you choose?

hangisini seçerdin?

(Laughter)

(Kahkaha)

I kept on doing this for a while.

Bunu bir süre yapmaya devam ettim.

(Laughter)

(Kahkaha)

And then, like all good academic projects, I got more funding.

Ve, her iyi akademik proje gibi, daha fazla mali destek aldım.

I moved to sounds, electrical shocks --

Seslere, elektrik şoklarına geçtim --

I even had a pain suit that I could get people to feel much more pain.

hatta insanlara çok daha fazla acı hissettiren bir acı kıyafetim bile vardı.

But at the end of this process,

Ama bu sürecin sonunda

what I learned was that the nurses were wrong.

hemşirelerin haksız olduğu ortaya çıktı.

Here were wonderful people with good intentions

Bunlar iyi niyetli harika insanlar,

and plenty of experience, and nevertheless

ve de oldukça tecrübeliler, fakat yine de

they were getting things wrong predictably all the time.

öngörülebilir ve tahmin edilebilir bir şekilde sürekli hata yapıyorlardı.

It turns out that because we don't encode duration

Anlaşıldı ki, aslında zamanı,

in the way that we encode intensity,

keskinlikle aynı şekilde algılamadığımız için,

I would have had less pain if the duration would have been longer

süreç daha uzun ve acı daha az keskin olsa

and the intensity was lower.

ben daha az acı çekebilirdim.

It turns out it would have been better to start with my face,

Anlaşıldı ki, suratımla başlamak daha iyi olurdu,

which was much more painful, and move toward my legs,

çünkü yüz daha hassas bir bölgedir, ve bacaklarıma doğru devam etmek,

giving me a trend of improvement over time --

böylece zaman içerisinde daha iyi hissederdim --

that would have been also less painful.

bu da acıyı azaltırdı.

And it also turns out that it would have been good

Ayrıca acıya iyi gelebilecek başka birşey de

to give me breaks in the middle to kind of recuperate from the pain.

bazen ara vermek olurdu, böylece acıdan biraz sıyrılabilirdim.

All of these would have been great things to do,

Bunların hepsi yapılabilecek harika şeyler,

and my nurses had no idea.

ama hemşirelerimin hiçbirinden haberi yoktu.

And from that point on I started thinking,

O noktadan itibaren düşünmeye başladım,

are the nurses the only people in the world who get things wrong

acaba hemşireler dünyada bu tarz hataları yapan tek insanlar mı,

in this particular decision, or is it a more general case?

yoksa bu daha genel bir durum mu?

And it turns out it's a more general case --

Ortaya çıktı ki bu oldukça genel bir durum --

there's a lot of mistakes we do.

yaptığımız bir sürü hata var.

And I want to give you one example of one of these irrationalities,

Size mantıksızlık ile ilgili bir örnek vermek istiyorum,

and I want to talk to you about cheating.

size hileden bahsedeceğim.

And the reason I picked cheating is because it's interesting,

Hile konusunu seçtim, çünkü bu konu ilgi çekici,

but also it tells us something, I think,

diğer yandan da sanıyorum bize

about the stock market situation we're in.

içinde olduğumuz borsa durumu hakkında birşeyler anlatacak.

So, my interest in cheating started

Benim hileye olan ilgim

when Enron came on the scene, exploded all of a sudden,

Enron'un ortaya çıkışı ve aniden patlaması sırasında başladı

and I started thinking about what is happening here.

ve bu süreçte yaşananları değerlendirmeye başladım.

Is it the case that there was kind of

Acaba ortada sadece

a few apples who are capable of doing these things,

bunları yapabilecek birkaç çürük elma mı var,

or are we talking a more endemic situation,

yoksa daha bulaşıcı bir durumdan mı bahsediyoruz,

that many people are actually capable of behaving this way?

öyle ki aslında şekilde davranabilecek bir sürü insan var?

So, like we usually do, I decided to do a simple experiment.

Genelde yaptığımız gibi, basit bir deney yapmaya karar verdim.

And here's how it went.

Deneyin gidişatı şöyle:

If you were in the experiment, I would pass you a sheet of paper

Denek olduğunuzu düşünelim, size bir parça kağıt veriyorum

with 20 simple math problems that everybody could solve,

üzerinde 20 tane basit, herkesin çözebileceği matematik sorusu var,

but I wouldn't give you enough time.

ama size yeterince zaman vermiyorum.

When the five minutes were over, I would say,

Beş dakika sonunda da:

"Pass me the sheets of paper, and I'll pay you a dollar per question."

"Kağıtları bana uzatın, size her soru için bir dolar vereceğim."

People did this. I would pay people four dollars for their task --

İnsanlar soruları çözerdi. 4'er dolar verirdim --

on average people would solve four problems.

insanlar ortalamada 4 soru çözüyorlardı.

Other people I would tempt to cheat.

Bazılarını ise hile yapmaya ayartırdım.

I would pass their sheet of paper.

Onlara kağıtlari dağıtırdım.

When the five minutes were over, I would say,

Beş dakika bittiğinde, derdim ki,

"Please shred the piece of paper.

"Lütfen kağıdı yırtıp, parçalayın.

Put the little pieces in your pocket or in your backpack,

Parçaları cebinize ya da çantanıza koyun,

and tell me how many questions you got correctly."

ve bana kaç tane soruyu çözebildiğinizi söyleyin."

People now solved seven questions on average.

Bu sefer insanlar ortalama yedi soru çözmeye başladılar.

Now, it wasn't as if there was a few bad apples --

Yani, aralarında sadece birkaç çürük elma varmış değildi --

a few people cheated a lot.

birkaç insan çok hile yapıyor gibi değildi--

Instead, what we saw is a lot of people who cheat a little bit.

Aksine, gördüğümüz birçok insanın birazcık hile yaptığıydı.

Now, in economic theory,

Ekonomik teoride,

cheating is a very simple cost-benefit analysis.

hilekarlık çok kolay bir maliyet-kazanç karşılaştırmasıdır.

You say, what's the probability of being caught?

Dersiniz ki, yakalanma ihtimalim nedir?

How much do I stand to gain from cheating?

Hile yaparak ne kadar kazanacağım?

And how much punishment would I get if I get caught?

Ve eğer yakalanırsam, cezam ne kadar ağır olacak?

And you weigh these options out --

Ve bu seçenekleri tartarsınız --

you do the simple cost-benefit analysis,

kolay bir maliyet-kazanç hesabı yaparsınız,

and you decide whether it's worthwhile to commit the crime or not.

ve bu suçu işlemenin değip değmeyeceğine karar verirsiniz.

So, we try to test this.

Biz de bunu sınamaya çalışıyoruz.

For some people, we varied how much money they could get away with --

Bazı insanlar için ne kadar para kazanabileceklerini değiştirdik --

how much money they could steal.

ne kadar para çalabileceklerini.

We paid them 10 cents per correct question, 50 cents,

Bir soru için 10 sent (kuruş) ödedik, 50 sent ödedik,

a dollar, five dollars, 10 dollars per correct question.

bir dolar, beş dolar, on dolar.

You would expect that as the amount of money on the table increases,

Masadaki para arttıkça, insanların daha çok hile yapmasını beklersiniz,

people would cheat more, but in fact it wasn't the case.

ama bu aslında doğru değil.

We got a lot of people cheating by stealing by a little bit.

Birçok insan küçük hilelerle, küçük miktarlarda çaldılar.

What about the probability of being caught?

Peki yakalanma ihtimali?

Some people shredded half the sheet of paper,

Bazı insanlar kağıdın sadece yarısını parçaladı,

so there was some evidence left.

böylece bir miktar delil vardı.

Some people shredded the whole sheet of paper.

Bazı insanlar bütün kağıdı parçaladı.

Some people shredded everything, went out of the room,

Bazı insanlar bütün kağıdı parçalayıp, sınıftan çıkıp,

and paid themselves from the bowl of money that had over 100 dollars.

kendi ücretlerinii içinde 100 dolardan fazla para olan kaseden ödediler.

You would expect that as the probability of being caught goes down,

Beklentiniz, yakalanma ihtimali azaldıkça,

people would cheat more, but again, this was not the case.

insanların daha çok hile yapmasıysa, bu gene yanlış.

Again, a lot of people cheated by just by a little bit,

Yine, birçok insan az bir miktarda hile yaptı

and they were insensitive to these economic incentives.

ve bu ekonomik teşviklere karşı duyarsızlardı.

So we said, "If people are not sensitive

Biz de dedik ki "Eğer insanlar

to the economic rational theory explanations, to these forces,

ekonomik teori açıklamalarına, bu etkilere duyarsız değillerse,

what could be going on?"

acaba burada ne oluyor?"

And we thought maybe what is happening is that there are two forces.

belki de buradaki olayı iki etki oluşturdu diye düşündük.

At one hand, we all want to look at ourselves in the mirror

Bir yanda, hepimiz aynaya bakıp

and feel good about ourselves, so we don't want to cheat.

kendimiz hakkında iyi hissedebilmek istiyoruz, dolayısıyla hile yapmak istemiyoruz.

On the other hand, we can cheat a little bit,

Öbür tarafta, azıcık hile de yapabiliriz,

and still feel good about ourselves.

ve yine de kendimiz hakkında iyi hissedebiliriz.

So, maybe what is happening is that

Yani, belki burada olan

there's a level of cheating we can't go over,

aşamayacağımız bir hile sınırı var,

but we can still benefit from cheating at a low degree,

ama gene de az oranda hile yapmaktan faydalanabiliriz,

as long as it doesn't change our impressions about ourselves.

kendimiz hakkındaki düşüncelerimizi etkilemediği sürece.

We call this like a personal fudge factor.

Buna kişisel belirsizlik katsayısı diyoruz.

Now, how would you test a personal fudge factor?

Peki, kişisel belirsizlik katsayısını nasıl ölçersiniz?

Initially we said, what can we do to shrink the fudge factor?

İlk önce dedik ki, bu katsayıyı nasıl azaltabiliriz?

So, we got people to the lab, and we said,

İnsanları laboratuvara getirdik ve dedik ki,

"We have two tasks for you today."

"Sizin için iki görevimiz var bugün."

First, we asked half the people

Önce insanların yarısına

to recall either 10 books they read in high school,

lisede okudukları 10 kitabı hatırlamalarını söyledik,

or to recall The Ten Commandments,

ya da On Emiri hatırlamalarını söyledik,

and then we tempted them with cheating.

ve sonra onları hile yapmaya teşvik ettik.

Turns out the people who tried to recall The Ten Commandments --

Gördük ki On Emiri hatırlamaya çalışan insanlar --

and in our sample nobody could recall all of The Ten Commandments --

ve kimse On Emirin hepsini hatırlayamadı --

but those people who tried to recall The Ten Commandments,

ama o On Emiri hatırlmaya çalışan insanlar

given the opportunity to cheat, did not cheat at all.

kopya çekme imkanı verildiğinde, kesinlikle kopya çekmediler.

It wasn't that the more religious people --

Daha dindar insanlar --

the people who remembered more of the Commandments -- cheated less,

On Emirin daha çoğunu hatırlayanlar -- daha az hile yapmış değillerdi

and the less religious people --

ve daha az dindar insanlar --

the people who couldn't remember almost any Commandments --

On Emirin neredeyse hiçbirini hatırlayamayanlar --

cheated more.

daha çok hile yapmış değildi.

The moment people thought about trying to recall The Ten Commandments,

On Emiri hatırlamaya çalışmayı düşündükleri anda, insanlar

they stopped cheating.

hile yapmayı bıraktı.

In fact, even when we gave self-declared atheists

Hatta, kendilerini ateist ilan edenlere bile

the task of swearing on the Bible and we give them a chance to cheat,

İncil'in üzerine yemin ettirdiğimizde ve kopya çekme imkanı verdiğimizde,

they don't cheat at all.

hiç kopya çekmediler.

Now, Ten Commandments is something that is hard

Öyle ki, On Emiri eğitim düzenine koymak

to bring into the education system, so we said,

çok zor birşey, o yüzden dedik ki,

"Why don't we get people to sign the honor code?"

"Neden insanlara bir onur yasası imzalatmıyoruz?"

So, we got people to sign,

Bizde insanlara şunu imzalattık;

"I understand that this short survey falls under the MIT Honor Code."

"MIT onur yasasının bu kısa araştırmada geçerli olduğunun farkındayım."

Then they shredded it. No cheating whatsoever.

Sonra bu kağıdı parçaladılar. Kesinlikle kopya çeken olmadı.

And this is particularly interesting,

Ve bu özellikle ilginç bir durum,

because MIT doesn't have an honor code.

çünkü MIT'nin bir onur yasası yok.

(Laughter)

(Kahkaha)

So, all this was about decreasing the fudge factor.

Yani. bütün bunlar bu belirsizlik katsayısını azaltmak içindi.

What about increasing the fudge factor?

Peki ya belirsizlik katsayısını arttırmak?

The first experiment -- I walked around MIT

İlk deney -- MIT'yi gezdim

and I distributed six-packs of Cokes in the refrigerators --

ve buzdolaplarına 6'lık kola kutuları koydum --

these were common refrigerators for the undergrads.

bunlar üniversite öğrencileri için ortak buzdolaplarıydı.

And I came back to measure what we technically call

Ve, bizim teknik olarak kolanın yarı ömrü dediğimiz

the half-lifetime of Coke -- how long does it last in the refrigerators?

olguyu -- buzdolabında ne kadar durabiliyor? -- ölçmek adına geri geldim.

As you can expect it doesn't last very long; people take it.

Bekleneceği gibi, çok uzun süre durmuyor. İnsanlar kolaları alıyorlar.

In contrast, I took a plate with six one-dollar bills,

Bunun tersine, içinde altı tane bir dolar olan tabağı alıp,

and I left those plates in the same refrigerators.

aynı buzdolaplarına koydum.

No bill ever disappeared.

Hiçbiri kaybolmadı.

Now, this is not a good social science experiment,

Tabi ki, bu iyi bir toplumsal bilim deneyi değil,

so to do it better I did the same experiment

o yüzden bunu daha iyi yapabilmek için aynı deneyi

as I described to you before.

sizlere daha önceden anlattığım gibi yaptım.

A third of the people we passed the sheet, they gave it back to us.

İnsanların 3'te 1'ine kağıtları verdik ve bunlar bize geri verildi.

A third of the people we passed it to, they shredded it,

3'te 1'ine kağıtları verdik ve onlar bu kağıtları parçaladılar,

they came to us and said,

bize gelip dediler ki,

"Mr. Experimenter, I solved X problems. Give me X dollars."

"Deneyci Bey, ben X tane soru çözdüm. Bana X dolar verin."

A third of the people, when they finished shredding the piece of paper,

3'te 1'i kağıdı parçaladıktan sonra

they came to us and said,

bize gelip dediler ki,

"Mr Experimenter, I solved X problems. Give me X tokens."

"Deneyci Bey, ben X tane soru çözdüm. Bana X tane jeton verin."

We did not pay them with dollars; we paid them with something else.

Onları dolarla ödemedik. Başka birşeyle ödedik.

And then they took the something else, they walked 12 feet to the side,

Ve bu başka birşeyi alıp, yana doğru 4 metre yürüyüp,

and exchanged it for dollars.

dolara bozdurdular.

Think about the following intuition.

Şimdi şu mantık hakkında bir düşünün.

How bad would you feel about taking a pencil from work home,

Bir kalemi iş yerinden alıp, eve götürmek hakkında ne kadar kötü hissedersiniz,

compared to how bad would you feel

peki eğer bunu önemsiz bir para kutusundan 10 kuruş

about taking 10 cents from a petty cash box?

almakla karşılaştırırsanız?

These things feel very differently.

Bu iki şey çok farklı geliyor insana.

Would being a step removed from cash for a few seconds

Bir kaç saniye de olsa para fikrinden uzaklaşıp

by being paid by token make a difference?

ödemenin jetonla yapılması bir farklılık yaratır mıydı?

Our subjects doubled their cheating.

Deneklerimiz iki kat daha fazla hile yaptılar.

I'll tell you what I think

Size bu konu ve borsa hakkında

about this and the stock market in a minute.

ne düşündüğümü bir dakika sonra açıklayacağım.

But this did not solve the big problem I had with Enron yet,

Ama bu Enron'la olan büyük problemimi çözmedi,

because in Enron, there's also a social element.

çünkü Enron'da sosyal öğeler de söz konusu.

People see each other behaving.

Herkes diğerlerinin nasıl davrandığını görüyor.

In fact, every day when we open the news

Aslında her gün haberlerde dolandırıcılara

we see examples of people cheating.

dair örnekler görüyoruz.

What does this cause us?

Bu bizde neye sebep oluyor?

So, we did another experiment.

Böylece başka bir deney daha yaptık.

We got a big group of students to be in the experiment,

Büyük bir öğrenci grubunu deneye aldık,

and we prepaid them.

ödemelerini de önceden yaptık.

So everybody got an envelope with all the money for the experiment,

Herkes deney öncesinde parasını bir zarf içinde aldı

and we told them that at the end, we asked them

ve onlardan deney sırasında kazanamadıkları parayı

to pay us back the money they didn't make. OK?

iade etmelerini istedik. Tamam mı?

The same thing happens.

Aynı şey yaşandı.

When we give people the opportunity to cheat, they cheat.

İnsanlara hile yapmaları için fırsat verdiğimizde, hile yaptılar.

They cheat just by a little bit, all the same.

Küçük küçük de olsa her zaman hile yaptılar.

But in this experiment we also hired an acting student.

Ama bu deneyde bir de rol yapan bir öğrenciyi işe aldık.

This acting student stood up after 30 seconds, and said,

Bu aktör öğrenci, 30 saniye sonra ayağa kalkıp

"I solved everything. What do I do now?"

"Ben herşeyi çözdüm! Şimdi ne yapacağım?" diye sordu.

And the experimenter said, "If you've finished everything, go home.

Ve deneyci, "Herşeyi bitirdiysen, gidebilirsin" dedi.

That's it. The task is finished."

Bu kadar. Görevin tamamlandı.

So, now we had a student -- an acting student --

Şimdi, bir öğrencimiz var, --rol yapan bir öğrenci--

that was a part of the group.

grubun bir parçası.

Nobody knew it was an actor.

Onun bir oyuncu olduğunu kimse bilmiyordu.

And they clearly cheated in a very, very serious way.

Ve açıkça çok çok ciddi bir şekilde yine hile yaptılar.

What would happen to the other people in the group?

Grupta kalan diğer öğrencilere ne oldu?

Will they cheat more, or will they cheat less?

Daha mı az yoksa daha mı çok hile yaptılar?

Here is what happens.

Olan şuydu;

It turns out it depends on what kind of sweatshirt they're wearing.

Hile miktarları giydikleri sweatshirt'lerine bağlı değişkenlik gösterdi.

Here is the thing.

Şöyle ki, bu deneyi

We ran this at Carnegie Mellon and Pittsburgh.

Carnegie Mellon ve Pittsburgh'da yaptık.

And at Pittsburgh there are two big universities,

Ve Pittsburgh'da iki büyük üniversite var.

Carnegie Mellon and University of Pittsburgh.

Carnegie Mellon ve Pittsburgh üniversiteleri.

All of the subjects sitting in the experiment

Deneydeki deneklerin hepsi Carnegie Mellon

were Carnegie Mellon students.

öğrencileriydiler.

When the actor who was getting up was a Carnegie Mellon student --

Aktör öğrenci ayağa kalktığında ki o da Carnegie Mellon

he was actually a Carnegie Mellon student --

öğrencisiydi, gerçekten de öyleydi--

but he was a part of their group, cheating went up.

onların grubundan birisi olduğu için hile arttı.

But when he actually had a University of Pittsburgh sweatshirt,

Ama üstünde Pittsburgh üniversitesinin sweatshirt'ü

cheating went down.

olduğunda hile azaldı.

(Laughter)

(Kahkaha)

Now, this is important, because remember,

Şimdi, bu önemli, anımsayın,

when the moment the student stood up,

öğrenci ayağa kalktığı an,

it made it clear to everybody that they could get away with cheating,

öğrenciler hile yapsalar da yakalanmayacaklarını açıkça anladılar.

because the experimenter said,

çünkü deneyi yöneten

"You've finished everything. Go home," and they went with the money.

"Herşeyi bitirdin. Evine git" dedi, ve parayı alıp gitti.

So it wasn't so much about the probability of being caught again.

Yani bu defa yakalanma ihtimaline dair pek birşey yoktu.

It was about the norms for cheating.

Bu hile yapmanın normları ile ilgiliydi.

If somebody from our in-group cheats and we see them cheating,

Bizim içimizden birisi hile yapıyorsa, bizde onu görüyorsak,

we feel it's more appropriate, as a group, to behave this way.

grup olarak bu şekilde davranmanın daha uygun olduğunu hissediyoruz.

But if it's somebody from another group, these terrible people --

Ama başka gruptan birisiyse, bu kötü insanlar--

I mean, not terrible in this --

Demek istediğim, bu konuda kötü değil--

but somebody we don't want to associate ourselves with,

ama kendimizi bağdaştırmak istemediğimiz

from another university, another group,

başka bir grup veya başka bir üniversiteden birisi

all of a sudden people's awareness of honesty goes up --

hile yapmışsa, aniden kişilerdeki dürüstlük farkındalığı

a little bit like The Ten Commandments experiment --

-bir parça da On Emir'de olduğu gibi--hemen yükseliyor.

and people cheat even less.

ve hatta daha da az hile yapıyorlar.

So, what have we learned from this about cheating?

Yani bu konudan hile yapmakla ilgili ne öğrenmiş olduk?

We've learned that a lot of people can cheat.

Pek çok insanın hile yapabileceğini öğrendik.

They cheat just by a little bit.

Küçük küçük hileler yapıyorlar.

When we remind people about their morality, they cheat less.

Kişilere ahlaki değerler anımsatıldığında, daha az hile yapıyorlar.

When we get bigger distance from cheating,

Hile yapma fikrinden uzaklaşınca,

from the object of money, for example, people cheat more.

örneğin para objesinden uzaklaşınca, insanlar daha çok hile yapıyor.

And when we see cheating around us,

Ve çevremizde hile yapanları gördüğümüzde,

particularly if it's a part of our in-group, cheating goes up.

özellikle bizim grubumuzun bir parçasıysalar, hilekarlık artıyor.

Now, if we think about this in terms of the stock market,

Peki şimdi konuya borsa açısından bakalım,

think about what happens.

ne yaşandığını düşünün.

What happens in a situation when you create something

Kişilere büyük paralar ödeyip, gerçeği olduğundan

where you pay people a lot of money

birazcık farklı görmelerini sağlayacak

to see reality in a slightly distorted way?

bir durum yarattığınızda ne olur?

Would they not be able to see it this way?

Bu şekilde farklı görmeyi başaramazlar mı?

Of course they would.

Elbette başarırlar.

What happens when you do other things,

Peki ya daha farklı şeyler yaparsanız,

like you remove things from money?

yani parayı konudan uzaklaştırırsanız?

You call them stock, or stock options, derivatives,

Onlara hisse, hisse opsiyonları, yan ürünler,

mortgage-backed securities.

veya mortgagelanmış güvence adını verirseniz?

Could it be that with those more distant things,

Daha uzak şeyler için olay bu olabilir mi,

it's not a token for one second,

bu bir saniyelik jeton bile değil,

it's something that is many steps removed from money

çok uzun sürelerdir, paradan pek çok basamakla uzaklaştırılmış

for a much longer time -- could it be that people will cheat even more?

bu olaylarda--kişiler daha da çok hile yapmaya yöneliyor olabilir mi?

And what happens to the social environment

Ve sosyal çevremizde böyle davranan insanları

when people see other people behave around them?

başka insanlar gördüğünde ne oluyor?

I think all of those forces worked in a very bad way

Ben stok markette tüm bu güçlerin olabilecek

in the stock market.

en kötü haliyle görev aldığını düşünüyorum.

More generally, I want to tell you something

Davranış ekonomisi hakkında size daha da

about behavioral economics.

genel bir şey söylemek istiyorum.

We have many intuitions in our life,

hayatımızda pek çok sezgimiz var

and the point is that many of these intuitions are wrong.

ve asıl olay bu sezgisel tahminlerimizin çoğunun hatalı olmasıdır.

The question is, are we going to test those intuitions?

Soru şu, bu tahmin ve sezgilerimizi test edecek miyiz?

We can think about how we're going to test this intuition

Bu sezgilerimizi özel hayatımızda,

in our private life, in our business life,

iş hayatımızda özellikle olay prensiplere dayandığında,

and most particularly when it goes to policy,

Hiçbir Çocuk Geride Kalmadı gibi şeyleri düşündüğümüzde,

when we think about things like No Child Left Behind,

yeni bir stok market yarattığınızda,

when you create new stock markets, when you create other policies --

ve yeni bir prensip oluşturduğunuzda--

taxation, health care and so on.

vergilerde, sağlık sisteminde vs nasıl test edeceğinizi düşünebilirsiniz.

And the difficulty of testing our intuition

Sezgilerimizi test etmekteki zorluk

was the big lesson I learned

öğrendiğim en büyük dersti;

when I went back to the nurses to talk to them.

hemşirelere geri döndüm,

So I went back to talk to them

yani onlarla konuşmak için geri gittim.

and tell them what I found out about removing bandages.

ve onlara bandajları çıkarma konusunda bulduklarımı anlattım

And I learned two interesting things.

Ve çok ilginç iki şey öğrendim;

One was that my favorite nurse, Ettie,

Birisi Ettie, en sevdiğim hemşiremdi.

told me that I did not take her pain into consideration.

bana kendisinin çektiği acıyı göz ardı ettiğimi söyledi.

She said, "Of course, you know, it was very painful for you.

"Elbette, senin için çok acı vericiydi", dedi.

But think about me as a nurse,

"Ama beni bir hemşire olarak düşün,

taking, removing the bandages of somebody I liked,

Sevdiğim, hoşlandığım birinden bandajları çıkarıyorum.

and had to do it repeatedly over a long period of time.

ve uzun bir süre boyunca da bunu yapmak zorunda kalıyorum.

Creating so much torture was not something that was good for me, too."

Bu kadar çok işkence yaratmak benim için de iyi birşey değildi."

And she said maybe part of the reason was it was difficult for her.

Ve belki bir parça zorlandığı için böyle davranmıştı, öyle söyledi.

But it was actually more interesting than that, because she said,

Ama aslında olay bundan da ilginçti,

"I did not think that your intuition was right.

"Senin sezginin doğru olduğunu düşünmüyordum", dedi.

I felt my intuition was correct."

"Benim sezgimin doğru olduğunu düşünüyordum".

So, if you think about all of your intuitions,

Yani bütün sezgilerinizi düşününce

it's very hard to believe that your intuition is wrong.

kendi sezginizin yanlış olduğuna inanmak oldukça zor.

And she said, "Given the fact that I thought my intuition was right ..." --

"Gerçekten de ben kendi sezgimin doğru olduğunu düşünüyordum," dedi.

she thought her intuition was right --

kendi sezgisinin doğru olduğunu düşünüyordu,

it was very difficult for her to accept doing a difficult experiment

ve hatalı olup olmadığını anlamak için dahi zor bir

to try and check whether she was wrong.

deneye katılmayı kabul etmek onun için yine zordu.

But in fact, this is the situation we're all in all the time.

Gerçekte, hepimizin her an içinde olduğu durum budur.

We have very strong intuitions about all kinds of things --

Her tür şey hakkında çok güçlü sezgilerimiz var,

our own ability, how the economy works,

kendi yeteneklerimize, ekonominin nasıl işlediğine,

how we should pay school teachers.

okul öğretmenlerine nasıl maaş verileceğine dair.

But unless we start testing those intuitions,

Ama bu sezgilerimizi test etmeye başlamazsak

we're not going to do better.

daha iyi olmamızin imkanı yok.

And just think about how better my life would have been

Sadece şunu düşünün, hemşireler sezgilerini kontrol etmeye

if these nurses would have been willing to check their intuition,

niyetli olsalardı, hayatım çok daha iyi olabilirdi,

and how everything would have been better

ve eğer kendi sezgilerimiz üzerinde

if we just start doing more systematic experimentation of our intuitions.

daha fazla sistematik deneyler yapmaya başlasak herşey nasıl daha iyi olabilir.

Thank you very much.

Çok teşekkür ediyorum.