Why we think it's OK to cheat and steal (sometimes) | Dan Ariely

Tłumaczenie: Alicja Szatkowska Korekta: Rysia Wand

I want to talk to you today a little bit

Chcę dziś mówić

about predictable irrationality.

o przewidywalnej irracjonalności.

And my interest in irrational behavior

Zainteresowałem się irracjonalnym zachowaniem

started many years ago in the hospital.

wiele lat temu, kiedy trafiłem do szpitala.

I was burned very badly.

Byłem poważnie poparzony.

And if you spend a lot of time in hospital,

Spędzając dużo czasu w szpitalu

you'll see a lot of types of irrationalities.

widzi się wiele irracjonalnych zachowań.

And the one that particularly bothered me in the burn department

Na oddziale oparzeń szczególnie niepokoił mnie

was the process by which the nurses took the bandage off me.

sposób, w jaki pielęgniarki zdejmowały bandaże.

Now, you must have all taken a Band-Aid off at some point,

Każdy kiedyś zdejmował opatrunek,

and you must have wondered what's the right approach.

i zastanawiał się, jak to najlepiej zrobić.

Do you rip it off quickly -- short duration but high intensity --

Czy zedrzeć szybko: ból krótki, ale intensywny,

or do you take your Band-Aid off slowly --

czy zdejmować powoli:

you take a long time, but each second is not as painful --

trwa dłużej, ale nie boli aż tak bardzo.

which one of those is the right approach?

Który sposób jest lepszy?

The nurses in my department thought that the right approach

Pielęgniarki na moim oddziale uważały, że pierwszy.

was the ripping one, so they would grab hold and they would rip,

Chwytały więc za opatrunek i zdzierały,

and they would grab hold and they would rip.

chwytały i zdzierały. Miałem poparzone

And because I had 70 percent of my body burned, it would take about an hour.

70 procent ciała, więc trwało to prawie godzinę.

And as you can imagine,

Jak się domyślacie, z całego serca

I hated that moment of ripping with incredible intensity.

nienawidziłem momentu zdzierania.

And I would try to reason with them and say,

Przekonywałem pielęgniarki,

"Why don't we try something else?

żeby spróbowały inaczej.

Why don't we take it a little longer --

Zajmie im to dłużej, może dwie godziny nie jedną,

maybe two hours instead of an hour -- and have less of this intensity?"

ale ból będzie mniej intensywny.

And the nurses told me two things.

W odpowiedzi słyszałem dwie rzeczy:

They told me that they had the right model of the patient --

że lepiej ode mnie wiedzą,

that they knew what was the right thing to do to minimize my pain --

jak zmniejszać ból, a po drugie,

and they also told me that the word patient doesn't mean

że "być pacjentem" nie znaczy

to make suggestions or to interfere or ...

"robić uwagi" albo "wtrącać się".

This is not just in Hebrew, by the way.

Skądinąd nie tylko po hebrajsku,

It's in every language I've had experience with so far.

ale w każdym znanym mi języku.

And, you know, there's not much -- there wasn't much I could do,

Niewiele mogłem poradzić,

and they kept on doing what they were doing.

a pielęgniarki dalej zdzierały opatrunki.

And about three years later, when I left the hospital,

Trzy lata później, kiedy opuściłem szpital,

I started studying at the university.

poszedłem na studia.

And one of the most interesting lessons I learned

Najciekawszą rzeczą, jakiej się nauczyłem

was that there is an experimental method

była metoda eksperymentalna, polegająca na tym,

that if you have a question you can create a replica of this question

że jeżeli ma się pytanie, można stworzyć

in some abstract way, and you can try to examine this question,

jego abstrakcyjną replikę, zbadać ją

maybe learn something about the world.

i nauczyć się czegoś o świecie.

So that's what I did.

Tak też zrobiłem. Ciągle interesował mnie

I was still interested

Tak też zrobiłem. Ciągle interesował mnie

in this question of how do you take bandages off burn patients.

najlepszy sposób zdejmowania opatrunków.

So originally I didn't have much money,

Początkowo brakowało mi pieniędzy,

so I went to a hardware store and I bought a carpenter's vice.

więc kupiłem imadło.

And I would bring people to the lab and I would put their finger in it,

W laboratorium wsadzałem ochotnikom palce w imadło

and I would crunch it a little bit.

i zgniatałem trochę.

(Laughter)

(Śmiech)

And I would crunch it for long periods and short periods,

Zaciskałem dłuższej lub krócej,

and pain that went up and pain that went down,

ból narastał lub malał,

and with breaks and without breaks -- all kinds of versions of pain.

z przerwami lub bez - różne wersje bólu.

And when I finished hurting people a little bit, I would ask them,

Na koniec pytałem

so, how painful was this? Or, how painful was this?

jak bardzo bolało.

Or, if you had to choose between the last two,

Gdyby musieli wybierać między dwoma ostatnimi,

which one would you choose?

który rodzaj bólu by wybrali?

(Laughter)

(Śmiech)

I kept on doing this for a while.

Trwało to przez jakiś czas.

(Laughter)

(Śmiech)

And then, like all good academic projects, I got more funding.

Jak na dobry projekt przystało, dostałem fundusze.

I moved to sounds, electrical shocks --

Wprowadziłem dźwięki, elektrowstrząsy,

I even had a pain suit that I could get people to feel much more pain.

nawet specjalny kombinezon, potęgujący ból.

But at the end of this process,

Moje badania udowodniły,

what I learned was that the nurses were wrong.

że pielęgniarki były w błędzie.

Here were wonderful people with good intentions

Cudowne osoby, które pomimo dobrych intencji

and plenty of experience, and nevertheless

i dużego doświadczenia,

they were getting things wrong predictably all the time.

myliły się, w sposób łatwy do przewidzenia.

It turns out that because we don't encode duration

Okazuje się, że czasu trwania bólu

in the way that we encode intensity,

nie rejestrujemy tak samo, jak intensywności.

I would have had less pain if the duration would have been longer

Mniej bym cierpiał, gdyby zdejmowanie bandaży

and the intensity was lower.

trwało dłużej, ale ból był mniej intensywny.

It turns out it would have been better to start with my face,

Powinno się też zacząć od twarzy,

which was much more painful, and move toward my legs,

najbardziej wrażliwej, i posuwać ku nogom.

giving me a trend of improvement over time --

Miałbym poczucie, że jest coraz lepiej

that would have been also less painful.

i ból by się zmniejszył.

And it also turns out that it would have been good

Pomogłyby też przerwy w zdejmowaniu,

to give me breaks in the middle to kind of recuperate from the pain.

żebym mógł odpocząć od bólu.

All of these would have been great things to do,

O wszystkich tych rzeczach

and my nurses had no idea.

pielęgniarki nie miały zielonego pojęcia.

And from that point on I started thinking,

Zacząłem się zastanawiać,

are the nurses the only people in the world who get things wrong

czy mylne podejście pielęgniarek to wyjątek,

in this particular decision, or is it a more general case?

czy przykład powszechnego zachowania.

And it turns out it's a more general case --

Okazuje się, że to drugie;

there's a lot of mistakes we do.

popełniamy mnóstwo błędów.

And I want to give you one example of one of these irrationalities,

Oto przykład irracjonalnego zachowania:

and I want to talk to you about cheating.

oszustwo.

And the reason I picked cheating is because it's interesting,

Wybrałem oszustwo, bo jest interesujące,

but also it tells us something, I think,

a także mówi nam coś

about the stock market situation we're in.

o sytuacji na rynku papierów wartościowych.

So, my interest in cheating started

Zainteresowałem się oszustwem

when Enron came on the scene, exploded all of a sudden,

po skandalicznym bankructwie Enronu.

and I started thinking about what is happening here.

Zastanawiałem się, co tam zaszło.

Is it the case that there was kind of

Czy chodziło o kilka czarnych owiec,

a few apples who are capable of doing these things,

Czy chodziło o kilka czarnych owiec,

or are we talking a more endemic situation,

czy powodu trzeba upatrywać

that many people are actually capable of behaving this way?

w powszechnej skłonności do oszustwa?

So, like we usually do, I decided to do a simple experiment.

Postanowiłem przeprowadzić prosty eksperyment.

And here's how it went.

Każdy dostawał na kartce

If you were in the experiment, I would pass you a sheet of paper

Każdy dostawał na kartce

with 20 simple math problems that everybody could solve,

20 bardzo prostych zadań z matematyki,

but I wouldn't give you enough time.

i za mało czasu na ich rozwiązanie.

When the five minutes were over, I would say,

Po 5 minutach prosiłem o zwrot kartek

"Pass me the sheets of paper, and I'll pay you a dollar per question."

i płaciłem dolara od rozwiązanego zadania.

People did this. I would pay people four dollars for their task --

Płaciłem zwykle 4 dolary.

on average people would solve four problems.

Średnio każdy rozwiązywał 4 zadania.

Other people I would tempt to cheat.

Inną grupę kusiłem do oszustwa.

I would pass their sheet of paper.

Dostawali kartkę z zadaniami.

When the five minutes were over, I would say,

Po pięciu minutach prosiłem,

"Please shred the piece of paper.

aby podarli i zabrali kartkę,

Put the little pieces in your pocket or in your backpack,

aby podarli i zabrali kartkę,

and tell me how many questions you got correctly."

mówiąc mi, ile mieli poprawnych odpowiedzi.

People now solved seven questions on average.

Teraz "rozwiązywano" średnio po 7 zadań.

Now, it wasn't as if there was a few bad apples --

To nie było kilka czarnych owiec,

a few people cheated a lot.

oszukujących na dużą skalę.

Instead, what we saw is a lot of people who cheat a little bit.

Zamiast tego wiele osób oszukiwało po trochu.

Now, in economic theory,

W kontekście nauk ekonomicznych

cheating is a very simple cost-benefit analysis.

oszustwo to prosta analiza kosztów i korzyści.

You say, what's the probability of being caught?

Na ile procent mnie złapią?

How much do I stand to gain from cheating?

Ile mogę zyskać na oszustwie?

And how much punishment would I get if I get caught?

Jaka kara wchodzi w grę w razie przyłapania?

And you weigh these options out --

Rozważasz za i przeciw,

you do the simple cost-benefit analysis,

jak w prostej analizie kosztów i korzyści

and you decide whether it's worthwhile to commit the crime or not.

i decydujesz, czy warto popełnić przestępstwo.

So, we try to test this.

Próbowaliśmy to zbadać.

For some people, we varied how much money they could get away with --

Różne grupy mogły podkradać różne kwoty.

how much money they could steal.

Płaciliśmy 10 centów za odpowiedź, 50 centów,

We paid them 10 cents per correct question, 50 cents,

Płaciliśmy 10 centów za odpowiedź, 50 centów,

a dollar, five dollars, 10 dollars per correct question.

dolara, 5, 10 dolarów od poprawnej odpowiedzi.

You would expect that as the amount of money on the table increases,

Można by sądzić, że ze wzrostem stawki,

people would cheat more, but in fact it wasn't the case.

ludzie będą oszukiwać więcej, ale nie.

We got a lot of people cheating by stealing by a little bit.

Wiele osób podkradało niewielkie kwoty.

What about the probability of being caught?

Co z prawdopodobieństwem wpadki?

Some people shredded half the sheet of paper,

Niektórzy darli połowę kartki,

so there was some evidence left.

tak żeby został jakiś dowód.

Some people shredded the whole sheet of paper.

Niektórzy darli całą kartkę.

Some people shredded everything, went out of the room,

Inni darli całą kartkę i w pokoju obok sami brali

and paid themselves from the bowl of money that had over 100 dollars.

wypłatę z misy zawierającej ponad 100 dolarów.

You would expect that as the probability of being caught goes down,

Można sądzić, że im mniejsze ryzyko przyłapania,

people would cheat more, but again, this was not the case.

tym więcej oszustów, ale znowu tak się nie stało.

Again, a lot of people cheated by just by a little bit,

Wiele osób oszukiwało w małym stopniu,

and they were insensitive to these economic incentives.

nie zwracając uwagi na korzyści ekonomiczne.

So we said, "If people are not sensitive

Zastanawialiśmy się, co nimi kieruje,

to the economic rational theory explanations, to these forces,

Zastanawialiśmy się, co nimi kieruje,

what could be going on?"

skoro nie racjonalne siły ekonomii?

And we thought maybe what is happening is that there are two forces.

Pomyśleliśmy, że być może działają tu dwie siły.

At one hand, we all want to look at ourselves in the mirror

Z jednej strony, lubimy mieć o sobie dobre zdanie,

and feel good about ourselves, so we don't want to cheat.

więc nie chcemy oszukiwać.

On the other hand, we can cheat a little bit,

Z drugiej strony, możemy oszukać trochę

and still feel good about ourselves.

i nadal mieć dobre samopoczucie.

So, maybe what is happening is that

Nie możemy przekroczyć pewnej granicy

there's a level of cheating we can't go over,

Nie możemy przekroczyć pewnej granicy,

but we can still benefit from cheating at a low degree,

ale możemy odnosić korzyści z małych oszustw,

as long as it doesn't change our impressions about ourselves.

o ile nie wpływa to na naszą samoocenę.

We call this like a personal fudge factor.

Nazywamy to współczynnikiem samoobłudy.

Now, how would you test a personal fudge factor?

Jak przetestować współczynnik samoobłudy?

Initially we said, what can we do to shrink the fudge factor?

Najpierw chcieliśmy go zmniejszyć.

So, we got people to the lab, and we said,

Uczestnikom mówiliśmy,

"We have two tasks for you today."

że mamy dla nich dwa zadania.

First, we asked half the people

Połowa miała przypomnieć sobie 10 szkolnych lektur,

to recall either 10 books they read in high school,

Połowa miała przypomnieć sobie 10 szkolnych lektur,

or to recall The Ten Commandments,

a druga połowa dekalog,

and then we tempted them with cheating.

po czym kusiliśmy ich do oszustw.

Turns out the people who tried to recall The Ten Commandments --

W grupie wymieniającej przykazania

and in our sample nobody could recall all of The Ten Commandments --

nikt nie pamiętał wszystkich dziesięciu,

but those people who tried to recall The Ten Commandments,

ale ci, którzy usiłowali,

given the opportunity to cheat, did not cheat at all.

nie próbowali potem oszukiwać.

It wasn't that the more religious people --

Nie chodzi o to, że ci bardziej religijni,

the people who remembered more of the Commandments -- cheated less,

pamiętający przykazania, oszukiwali mniej,

and the less religious people --

pamiętający przykazania, oszukiwali mniej,

the people who couldn't remember almost any Commandments --

a ci, co nie pamiętali - więcej.

cheated more.

a ci, co nie pamiętali - więcej.

The moment people thought about trying to recall The Ten Commandments,

W chwili, gdy zaczęli przypominać sobie dekalog,

they stopped cheating.

przestawali oszukiwać.

In fact, even when we gave self-declared atheists

Nawet zdeklarowani ateiści,

the task of swearing on the Bible and we give them a chance to cheat,

kuszeni po przysięganiu na biblię,

they don't cheat at all.

nie oszukiwali.

Now, Ten Commandments is something that is hard

Trudno byłoby wprowadzić dekalog

to bring into the education system, so we said,

do systemu edukacyjnego, więc postanowiliśmy

"Why don't we get people to sign the honor code?"

dawać ludziom do podpisu kodeks honorowy.

So, we got people to sign,

Każdy podpisywał, że rozumie,

"I understand that this short survey falls under the MIT Honor Code."

iż badanych obowiązuje kodeks honorowy MIT.

Then they shredded it. No cheating whatsoever.

Potem darli swoje kartki. Nikt nie oszukiwał.

And this is particularly interesting,

Co ciekawe, MIT nie ma kodeksu honorowego.

because MIT doesn't have an honor code.

Co ciekawe, MIT nie ma kodeksu honorowego.

(Laughter)

(Śmiech)

So, all this was about decreasing the fudge factor.

Tak obniżaliśmy współczynnik samoobłudy.

What about increasing the fudge factor?

A co, gdyby go podwyższyć?

The first experiment -- I walked around MIT

Podczas pierwszego eksperymentu

and I distributed six-packs of Cokes in the refrigerators --

wkładałem sześciopaki coli

these were common refrigerators for the undergrads.

do wspólnych lodówek studentów MIT.

And I came back to measure what we technically call

Później mierzyłem, jak to technicznie nazywamy,

the half-lifetime of Coke -- how long does it last in the refrigerators?

czas połowicznego zaniku coli; ile przetrwała w lodówkach.

As you can expect it doesn't last very long; people take it.

Jak było do przewidzenia - dosyć krótko.

In contrast, I took a plate with six one-dollar bills,

Dla porównania, w tych samych lodówkach

and I left those plates in the same refrigerators.

zostawiałem tacki z 6 jednodolarówkami.

No bill ever disappeared.

Żaden banknot nie zniknął. To nie najlepsza metoda,

Now, this is not a good social science experiment,

Żaden banknot nie zniknął. To nie najlepsza metoda,

so to do it better I did the same experiment

więc znowu przeprowadziłem eksperyment

as I described to you before.

z kartkami i zadaniami.

A third of the people we passed the sheet, they gave it back to us.

Jedna trzecia osób oddawała nam kartki,

A third of the people we passed it to, they shredded it,

jedna trzecia darła je i mówiła,

they came to us and said,

jedna trzecia darła je i mówiła,

"Mr. Experimenter, I solved X problems. Give me X dollars."

że rozwiązała x problemów i prosi o x dolarów.

A third of the people, when they finished shredding the piece of paper,

Ostatnia grupa po podarciu kartek,

they came to us and said,

przychodziła i mówiła,

"Mr Experimenter, I solved X problems. Give me X tokens."

że rozwiązała x problemów i prosi o x żetonów.

We did not pay them with dollars; we paid them with something else.

Nie płaciliśmy im w dolarach, ale w żetonach.

And then they took the something else, they walked 12 feet to the side,

Potem szli z żetonami na bok

and exchanged it for dollars.

i wymieniali je na dolary.

Think about the following intuition.

Zastanówmy się.

How bad would you feel about taking a pencil from work home,

Czy czulibyśmy się gorzej, zabierając z pracy ołówek,

compared to how bad would you feel

czy zabierając

about taking 10 cents from a petty cash box?

10 centów z pudełka z drobniakami?

These things feel very differently.

To zupełnie różne odczucia.

Would being a step removed from cash for a few seconds

Czy to, że płaciliśmy najpierw w żetonach

by being paid by token make a difference?

miało jakiś wpływ?

Our subjects doubled their cheating.

Oszustwa wzrosły dwukrotnie.

I'll tell you what I think

Zaraz powiem, co myślę o tym

about this and the stock market in a minute.

i o rynku papierów wartościowych.

But this did not solve the big problem I had with Enron yet,

Wyniki nie tłumaczyły problemu Enronu,

because in Enron, there's also a social element.

bo tam występował również czynnik społeczny.

People see each other behaving.

Codziennie w wiadomościach

In fact, every day when we open the news

Codziennie w wiadomościach

we see examples of people cheating.

słyszymy o oszustwach.

What does this cause us?

Jaki to ma na nas wpływ?

So, we did another experiment.

Do kolejnego eksperymentu zaprosiliśmy dużą grupę studentów,

We got a big group of students to be in the experiment,

Do kolejnego eksperymentu zaprosiliśmy dużą grupę studentów,

and we prepaid them.

opłaconych z góry. Wszyscy dostali koperty z wypłatami.

So everybody got an envelope with all the money for the experiment,

opłaconych z góry. Wszyscy dostali koperty z wypłatami.

and we told them that at the end, we asked them

Pod koniec eksperymentu prosiliśmy

to pay us back the money they didn't make. OK?

o oddanie sumy, której nie zarobili.

The same thing happens.

Podobny rezultat.

When we give people the opportunity to cheat, they cheat.

Mając okazję do oszustwa, ludzie z niej korzystają.

They cheat just by a little bit, all the same.

Oszukują w niewielkim stopniu, ale jednak.

But in this experiment we also hired an acting student.

Do tego eksperymentu wynajęliśmy też aktora.

This acting student stood up after 30 seconds, and said,

Po 30 sekundach aktor wstawał i mówił:

"I solved everything. What do I do now?"

"Rozwiązałem wszystko. Co teraz?"

And the experimenter said, "If you've finished everything, go home.

Badający odpowiadał, że może iść do domu.

That's it. The task is finished."

Tyle. Koniec zadania.

So, now we had a student -- an acting student --

Czyli teraz mieliśmy studenta-aktora,

that was a part of the group.

jako członka grupy.

Nobody knew it was an actor.

Nikt nie wiedział, że to aktor.

And they clearly cheated in a very, very serious way.

Aktor oszukiwał bardzo wyraźnie.

What would happen to the other people in the group?

Jak zachowają się inne osoby w grupie?

Will they cheat more, or will they cheat less?

Będą oszukiwać mniej czy więcej?

Here is what happens.

Oto co się stało.

It turns out it depends on what kind of sweatshirt they're wearing.

Wszystko zależało od bluzy aktora.

Here is the thing.

Muszę tu coś dodać.

We ran this at Carnegie Mellon and Pittsburgh.

Działaliśmy w Carnegie Mellon i Pittsburghu.

And at Pittsburgh there are two big universities,

Pittsburgh ma dwa duże uniwersytety:

Carnegie Mellon and University of Pittsburgh.

Carnegie Mellon i Uniwersytet Pittsburski.

All of the subjects sitting in the experiment

Uczestnicy eksperymentu

were Carnegie Mellon students.

byli studentami Carnegie Mellon.

When the actor who was getting up was a Carnegie Mellon student --

Kiedy aktor miał bluzę Carnegie Mellon,

he was actually a Carnegie Mellon student --

skądinąd własną,

but he was a part of their group, cheating went up.

grupa oszukiwała więcej.

But when he actually had a University of Pittsburgh sweatshirt,

Ale kiedy wkładał bluzę Uniwesytetu Pittsburskiego,

cheating went down.

oszustwa malały.

(Laughter)

(Śmiech)

Now, this is important, because remember,

To ważne, bo pamiętajmy,

when the moment the student stood up,

że kiedy aktor wstawał,

it made it clear to everybody that they could get away with cheating,

wszyscy widzieli, że można oszukiwać,

because the experimenter said,

bo eksperymentator pozwalał mu

"You've finished everything. Go home," and they went with the money.

iść do domu z pieniędzmi.

So it wasn't so much about the probability of being caught again.

Nie tyle chodziło tu o ryzyko wpadki,

It was about the norms for cheating.

co o normy regulujące oszustwo.

If somebody from our in-group cheats and we see them cheating,

Jeżeli oszukuje ktoś z naszego grona,

we feel it's more appropriate, as a group, to behave this way.

oszustwo wydaje się do przyjęcia.

But if it's somebody from another group, these terrible people --

Jeżeli natomiast

I mean, not terrible in this --

oszukuje ktoś z innej grupy,

but somebody we don't want to associate ourselves with,

z którą nie chcemy się utożsamiać,

from another university, another group,

np. z innego uniwersytetu, klanu,

all of a sudden people's awareness of honesty goes up --

wzrasta nagle poczucie uczciwości,

a little bit like The Ten Commandments experiment --

podobnie jak w eksperymencie z dekalogiem.

and people cheat even less.

i ludzie oszukują mniej niż zwykle.

So, what have we learned from this about cheating?

Czego więc dowiedzieliśmy się o oszustwie?

We've learned that a lot of people can cheat.

Wielu ludzi potrafi oszukiwać.

They cheat just by a little bit.

Oszukują w niewielkim stopniu.

When we remind people about their morality, they cheat less.

Po refleksji nad moralnością, oszukują mniej.

When we get bigger distance from cheating,

Im większy dystans od obiektu oszustwa,

from the object of money, for example, people cheat more.

na przykład pieniędzy, tym oszukują więcej.

And when we see cheating around us,

Będąc świadkiem oszustwa,

particularly if it's a part of our in-group, cheating goes up.

zwłaszcza we własnej grupie, oszukują więcej.

Now, if we think about this in terms of the stock market,

Weźmy teraz rynek papierów wartościowych.

think about what happens.

Zauważmy, co się dzieje w chwili,

What happens in a situation when you create something

Zauważmy, co się dzieje w chwili,

where you pay people a lot of money

gdy komuś dużo płacą

to see reality in a slightly distorted way?

za zniekształcone postrzeganie rzeczywistości?

Would they not be able to see it this way?

Czy będzie w stanie tak patrzeć?

Of course they would.

Jasne, że tak.

What happens when you do other things,

A jeśli zwiększymy jeszcze dystans do pieniędzy?

like you remove things from money?

A jeśli zwiększymy jeszcze dystans do pieniędzy?

You call them stock, or stock options, derivatives,

Wprowadzimy akcje, opcje, pochodne

mortgage-backed securities.

zastawy hipoteczne.

Could it be that with those more distant things,

Jeśli okaże się,

it's not a token for one second,

że to już nawet nie żetony,

it's something that is many steps removed from money

ale coś zupełnie oderwanego od pieniędzy

for a much longer time -- could it be that people will cheat even more?

i to od dawna - czy wtedy oszukiwano by więcej?

And what happens to the social environment

Jak wpływa na społeczność to,

when people see other people behave around them?

że widzi, jak inni oszukują?

I think all of those forces worked in a very bad way

Uważam, że to wszystko źle wpływa

in the stock market.

na rynek papierów wartościowych.

More generally, I want to tell you something

Chcę coś dodać na temat

about behavioral economics.

ekonomii behawioralnej.

We have many intuitions in our life,

W życiu kierujemy się przeczuciami,

and the point is that many of these intuitions are wrong.

które często okazują się błędne.

The question is, are we going to test those intuitions?

Czy zechcemy wystawiać je na próbę?

We can think about how we're going to test this intuition

Zastanówmy się, jak je badać

in our private life, in our business life,

w życiu prywatnym, zawodowym,

and most particularly when it goes to policy,

a zwłaszcza w polityce,

when we think about things like No Child Left Behind,

przy projektach typu No Child Left Behind,

when you create new stock markets, when you create other policies --

przy tworzeniu nowych giełd, regulacji

taxation, health care and so on.

systemów podatkowych, służby zdrowia itd.

And the difficulty of testing our intuition

Trudno jest badać przeczucia,

was the big lesson I learned

czego doświadczyłem

when I went back to the nurses to talk to them.

odwiedzając moje pielęgniarki.

So I went back to talk to them

Wróciłem powiedzieć im,

and tell them what I found out about removing bandages.

czego nauczyłem się o zdejmowaniu bandaży.

And I learned two interesting things.

Dowiedziałem się dwóch ważnych rzeczy.

One was that my favorite nurse, Ettie,

Po pierwsze Ettie, moja ulubiona pielęgniarka,

told me that I did not take her pain into consideration.

powiedziała, że nie wziąłem pod uwagę jej bólu.

She said, "Of course, you know, it was very painful for you.

"Jasne, że cię bolało,

But think about me as a nurse,

ale pomyśl o mnie.

taking, removing the bandages of somebody I liked,

Zmieniam bandaże komuś, kogo lubię

and had to do it repeatedly over a long period of time.

w kółko, przez wiele tygodni.

Creating so much torture was not something that was good for me, too."

Przedłużanie tortur nie było też dobre dla mnie”.

And she said maybe part of the reason was it was difficult for her.

Czyli częściowo robiła to dla siebie.

But it was actually more interesting than that, because she said,

Co ważniejsze, dodała:

"I did not think that your intuition was right.

"Twoje argumenty mnie nie przekonywały.

I felt my intuition was correct."

Uważałam, że mam rację".

So, if you think about all of your intuitions,

Myśląc o własnej intuicji,

it's very hard to believe that your intuition is wrong.

trudno nam uwierzyć, że możemy się mylić.

And she said, "Given the fact that I thought my intuition was right ..." --

Dodała też, że ponieważ wierzyła

she thought her intuition was right --

że ma rację,

it was very difficult for her to accept doing a difficult experiment

ciężko jej było zgodzić się na trudny eksperyment,

to try and check whether she was wrong.

aby sprawdzić, czy się myli.

But in fact, this is the situation we're all in all the time.

Wszyscy doświadczamy tego co dzień.

We have very strong intuitions about all kinds of things --

Mocno wierzymy własnym przeczuciom

our own ability, how the economy works,

w sprawach własnych zdolności, działania gospodarki,

how we should pay school teachers.

płac dla nauczycieli.

But unless we start testing those intuitions,

Jeżeli nie zaczniemy wystawiać ich na próbę,

we're not going to do better.

nie ruszymy z miejsca.

And just think about how better my life would have been

O ile lżejsze miałbym życie,

if these nurses would have been willing to check their intuition,

gdyby pielęgniarki poddały próbie swoje przeczucia,

and how everything would have been better

i o ile lepszy będzie świat,

if we just start doing more systematic experimentation of our intuitions.

jeśli zaczniemy systematycznie testować intuicje.

Thank you very much.

Dziękuję.