Why we think it's OK to cheat and steal (sometimes) | Dan Ariely

Dan Ariely bàn về đoạn mã đạo đức bị lỗi của con người

Translator: Ha Tran Reviewer: Anh Thu Ho

I want to talk to you today a little bit

Hôm nay, tôi muốn nói 1 chút về

about predictable irrationality.

tính phi lý có thể lường trước được

And my interest in irrational behavior

Niềm đam mê của tôi về lĩnh vực này

started many years ago in the hospital.

bắt đầu cách đây nhiều năm trong bệnh viện.

I was burned very badly.

Khi ấy tôi bị bỏng nặng.

And if you spend a lot of time in hospital,

Nếu chẳng may bạn phải dành nhiều thời gian ở bệnh viện,

you'll see a lot of types of irrationalities.

bạn sẽ bắt gặp nhiều dạng phi lý

And the one that particularly bothered me in the burn department

Một điều đặc biệt gây khó khăn cho tôi tại khoa điều trị bỏng

was the process by which the nurses took the bandage off me.

là quá trình các y tá tháo băng cho tôi.

Now, you must have all taken a Band-Aid off at some point,

Bây giờ, bạn phải tháo băng y tế tại 1 số vị trí,

and you must have wondered what's the right approach.

bạn phải cẩn thận xem xét đâu là cách làm đúng

Do you rip it off quickly -- short duration but high intensity --

Cách 1: bóc nó ra nhanh - thời gian ngắn nhưng phải khá mạnh tay

or do you take your Band-Aid off slowly --

hoặc cách 2: bạn tháo băng từ từ--

you take a long time, but each second is not as painful --

mất khá nhiều thời gian- nhưng từng giây qua đi bớt đau đớn hơn--

which one of those is the right approach?

Vậy cách nào là đúng?

The nurses in my department thought that the right approach

Các y tá trong khoa tôi nằm cho rằng phương pháp đúng nhất là

was the ripping one, so they would grab hold and they would rip,

cách 1, họ giữ 1 đầu và bắt đầu bóc

and they would grab hold and they would rip.

và giữ 1 đầu rồi bóc.

And because I had 70 percent of my body burned, it would take about an hour.

Vì tôi bị bỏng 70% cơ thể nên mất khoảng 1 tiếng tháo băng.

And as you can imagine,

Như bạn có thể tưởng tượng

I hated that moment of ripping with incredible intensity.

tôi căm ghét cái khoảnh khắc bóc toạc với 1 sức mạnh kinh hồn.

And I would try to reason with them and say,

Và tôi sẽ cố gắng lý sự với họ

"Why don't we try something else?

"Tại sao chúng ta không thử cách khác?"

Why don't we take it a little longer --

"Tại sao chúng ta không làm lâu hơn 1 chút

maybe two hours instead of an hour -- and have less of this intensity?"

2 tiếng thay vì 1 tiếng, và nhẹ tay hơn?"

And the nurses told me two things.

Và các y tá nói với tôi 2 điều.

They told me that they had the right model of the patient --

Họ nói rằng mẫu bệnh nhân đúng mực là

that they knew what was the right thing to do to minimize my pain --

những người tin tưởng vào các y tá luôn thao tác đúng để giảm đau tối đa

and they also told me that the word patient doesn't mean

và họ cũng nói rằng bệnh nhân không nên

to make suggestions or to interfere or ...

gợi ý hay can thiệp, hoặc...

This is not just in Hebrew, by the way.

Đây không phải bằng chữ Hebrew

It's in every language I've had experience with so far.

Nó bằng mọi thứ ngôn ngữ tôi từng biết

And, you know, there's not much -- there wasn't much I could do,

Và, bạn biết đấy, không có nhiều nhiều thứ tôi có thể làm

and they kept on doing what they were doing.

và họ tiếp tục làm công việc của mình.

And about three years later, when I left the hospital,

Và khoảng 3 năm sau, khi tôi ra viện,

I started studying at the university.

tôi đã bắt đầu học đại học

And one of the most interesting lessons I learned

Và 1 trong số các bài học thú vị nhất tôi đã học

was that there is an experimental method

là phương pháp thử nghiệm

that if you have a question you can create a replica of this question

nghĩa là nếu bạn nghi vấn điều gì, bạn có thể tạo 1 bản mô phỏng nghi vấn

in some abstract way, and you can try to examine this question,

một cách trừu tượng, bạn có thể cố gắng kiểm tra nghi vấn,

maybe learn something about the world.

có thể học được chút gì về thế giới.

So that's what I did.

Đó là những gì tôi đã làm.

I was still interested

Tôi vẫn rất quan tâm

in this question of how do you take bandages off burn patients.

đến câu hỏi làm cách nào để tháo băng y tế cho bệnh nhân bỏng.

So originally I didn't have much money,

Ban đầu tôi không có nhiều tiền,

so I went to a hardware store and I bought a carpenter's vice.

vì thế tôi đã đến cửa hàng kim khí và mua 1 cái bàn kẹp thợ mộc.

And I would bring people to the lab and I would put their finger in it,

Sau đó tôi mang mọi người tới phòng thí nhiệm, đặt ngón tay họ vào đó,

and I would crunch it a little bit.

và tôi kẹp họ 1 chút.

(Laughter)

(Tiếng cười)

And I would crunch it for long periods and short periods,

Và tôi kẹp trong 1 khoảng thời gian dài và ngắn,

and pain that went up and pain that went down,

cơn đau lúc tăng lúc giảm,

and with breaks and without breaks -- all kinds of versions of pain.

có lúc nghỉ ngơi và có lúc không- tất cả các mức độ đau đớn.

And when I finished hurting people a little bit, I would ask them,

Sau khi thôi không làm đau mọi người nữa, tôi sẽ hỏi họ

so, how painful was this? Or, how painful was this?

Bạn có đau không? Đau như thế nào?

Or, if you had to choose between the last two,

Hoặc nếu được chọn giữa 2 kiểu đau cuối,

which one would you choose?

bạn sẽ chọn cái nào?

(Laughter)

(Tiếng cười)

I kept on doing this for a while.

Tôi tiếp tục làm thí nghiệm này 1 thời gian

(Laughter)

(Tiếng cười)

And then, like all good academic projects, I got more funding.

Và sau đó, giống các đề tài nghiên cứu hay khác, tôi nhận thêm nguồn tài trợ.

I moved to sounds, electrical shocks --

Tôi thử nghiệm dùng âm thanh và shock điện

I even had a pain suit that I could get people to feel much more pain.

thậm chí tôi có cả bộ quần áo gây đau khiến mọi người thấy đau hơn.

But at the end of this process,

Nhưng khi kết thúc dự án,

what I learned was that the nurses were wrong.

cái tôi rút ra được là các y tá đã sai.

Here were wonderful people with good intentions

Đây là những con người tuyệt vời với sự chuẩn bị tốt

and plenty of experience, and nevertheless

nhiều kinh nghiệm, tuy nhiên

they were getting things wrong predictably all the time.

họ luôn không lường trước hết được sự đau đớn.

It turns out that because we don't encode duration

Hóa ra là vì chúng ta không mã hóa thời lượng

in the way that we encode intensity,

theo cách mã hóa cường độ,

I would have had less pain if the duration would have been longer

Lẽ ra tôi sẽ bớt đau nếu thời gian chịu đựng kéo dài hơn

and the intensity was lower.

và độ mạnh thấp hơn

It turns out it would have been better to start with my face,

Hóa ra chúng ta nên bắt đầu với vùng mặt

which was much more painful, and move toward my legs,

là vùng đau đớn hơn, rồi chuyển đến chân

giving me a trend of improvement over time --

tạo 1 xu hướng cải thiện theo thời gian--

that would have been also less painful.

như thế sẽ đỡ đau hơn.

And it also turns out that it would have been good

Và cũng hóa ra họ nên

to give me breaks in the middle to kind of recuperate from the pain.

cho tôi nghỉ vào giữa quá trình để hồi phục khỏi cơn đau.

All of these would have been great things to do,

Tất cả những điều này đều rất hữu ích

and my nurses had no idea.

nhưng các y tá của tôi lại chẳng biết gì.

And from that point on I started thinking,

Từ điểm này, tôi bắt đầu suy nghĩ

are the nurses the only people in the world who get things wrong

liệu các y tá đó là nhũng người duy nhất trên thế giới này làm mọi việc tồi tệ hơn

in this particular decision, or is it a more general case?

vì 1 quyết định này, hay đây là trường hợp phổ biến?

And it turns out it's a more general case --

Và hóa ra đó là tình trạng chung thôi.

there's a lot of mistakes we do.

Chúng ta mắc rất nhiều lỗi.

And I want to give you one example of one of these irrationalities,

Và tôi muốn nói về 1 ví dụ điển hình của sự phi lý

and I want to talk to you about cheating.

Tôi muốn nói về hành vi gian lận.

And the reason I picked cheating is because it's interesting,

Lý do tôi chọn gian lận là vì nó rất thú vị

but also it tells us something, I think,

và vì nó sẽ cho chúng ta biết điều gì đó

about the stock market situation we're in.

về tình tình của thị trường chứng khoán chúng ta tham gia.

So, my interest in cheating started

Tôi bắt đầu quan tâm đến sự gian lận

when Enron came on the scene, exploded all of a sudden,

khi vụ tai tiếng Enron đến và thình lình bùng nổ,

and I started thinking about what is happening here.

và tôi bắt đầu nghĩ chuyện gì đang xảy ra ở đây.

Is it the case that there was kind of

Liệu đây chỉ là trường hợp

a few apples who are capable of doing these things,

con sâu bỏ rầu nồi canh

or are we talking a more endemic situation,

hay chúng ta đang nói về 1 bệnh dịch

that many people are actually capable of behaving this way?

mà nhiều người đều có thể hành xử theo cách này?

So, like we usually do, I decided to do a simple experiment.

Vì vậy, như chúng tôi vẫn thường làm, tôi quyết định làm 1 thí nghiệm đơn giản.

And here's how it went.

Nó như thế này...

If you were in the experiment, I would pass you a sheet of paper

Nếu bạn tham gia thí nghiệm, tôi sẽ đưa cho bạn 1 tờ giấy

with 20 simple math problems that everybody could solve,

với 20 phép tính đơn giản mà ai cũng có thể làm được

but I wouldn't give you enough time.

nhưng tôi sẽ không cho bạn đủ thời gian.

When the five minutes were over, I would say,

Sau 5 phút, tôi sẽ nói

"Pass me the sheets of paper, and I'll pay you a dollar per question."

" Đưa tôi tờ giấy, tôi sẽ trả bạn $1 cho 1 câu hỏi"

People did this. I would pay people four dollars for their task --

Tôi phải trả 4 $ cho công việc của họ

on average people would solve four problems.

vì trung bình mỗi người giải được 4 phép tính.

Other people I would tempt to cheat.

Với những người khác, tôi tạo cơ hội cho họ gian lận.

I would pass their sheet of paper.

Tôi đưa đề bài cho họ.

When the five minutes were over, I would say,

Sau 5 phút , tôi nói

"Please shred the piece of paper.

" Bạn hãy xé tờ giấy đó đi.

Put the little pieces in your pocket or in your backpack,

Nhét các mảnh vụn vào túi quần hoặc ba lô,

and tell me how many questions you got correctly."

và nói cho tôi biết bạn trả lời đúng bao nhiêu câu hỏi."

People now solved seven questions on average.

Mọi người bây giờ trung bình "trả lời đúng" 7 câu.

Now, it wasn't as if there was a few bad apples --

Bây giờ, việc đó không phải như thể có 1 vài con sâu--

a few people cheated a lot.

nghĩa là 1 vài người gian lận nhiều.

Instead, what we saw is a lot of people who cheat a little bit.

Mà những gì chúng tôi quan sát được là rất nhiều người gian lận 1 chút.

Now, in economic theory,

Xét trên lý thuyết kinh tế,

cheating is a very simple cost-benefit analysis.

gian lận là sự phân tích lợi nhuận rất đơn giản.

You say, what's the probability of being caught?

Vậy, có bao nhiêu khả năng bị bắt quả tang?

How much do I stand to gain from cheating?

Tôi sẽ kiếm được bao nhiêu nếu gian lận?

And how much punishment would I get if I get caught?

tôi sẽ bị phạt bao nhiêu tiền nếu bị phát hiện?

And you weigh these options out --

Và bạn cân nhắc những lựa chọn đó--

you do the simple cost-benefit analysis,

bạn đang phân tích lợi nhuận 1 cách đơn giản,

and you decide whether it's worthwhile to commit the crime or not.

và bạn quyết định liệu nó có xứng đáng để phạm tội hay không.

So, we try to test this.

Chúng tôi cố gắng kiểm tra điều này

For some people, we varied how much money they could get away with --

Với 1 số người, chúng tôi thay đổi số tiền họ có thể kiếm được

how much money they could steal.

số tiền họ có thể lấy trộm

We paid them 10 cents per correct question, 50 cents,

chúng tôi trả họ 10 cent cho 1 câu trả lời đúng, 50 cent,

a dollar, five dollars, 10 dollars per correct question.

$1, $5, $10 cho 1 câu trả lời đúng.

You would expect that as the amount of money on the table increases,

Bạn sẽ nghĩ rằng khi số tiền trên bàn tăng lên

people would cheat more, but in fact it wasn't the case.

mọi người sẽ gian lận nhiều hơn, nhưng thực tế không phải vậy

We got a lot of people cheating by stealing by a little bit.

Có nhiều người gian lận bằng cách ăn gian 1 chút.

What about the probability of being caught?

Thế còn về khả năng bị phát hiện?

Some people shredded half the sheet of paper,

Một số người xé đôi tờ giấy

so there was some evidence left.

vì thế bằng chứng vẫn còn.

Some people shredded the whole sheet of paper.

Một số xé toàn bộ tờ giấy.

Some people shredded everything, went out of the room,

Một số xé tất cả , đi ra khỏi phòng,

and paid themselves from the bowl of money that had over 100 dollars.

lấy tiền từ hộp đựng hơn 100$

You would expect that as the probability of being caught goes down,

Bạn sẽ nghĩ rằng khi khả năng bị phát hiện giảm xuống

people would cheat more, but again, this was not the case.

mọi người sẽ gian lận nhiều hơn, nhưng 1 lần nữa , đây không phải trường hợp đó.

Again, a lot of people cheated by just by a little bit,

1 lần nữa, nhiều người gian lận 1 chút

and they were insensitive to these economic incentives.

và họ thiếu nhạy cảm với các ưu đãi kinh tế đó.

So we said, "If people are not sensitive

Do vậy chúng ta nói " Nếu mọi người không nhạy cảm

to the economic rational theory explanations, to these forces,

với các giải thích về lý thuyết phù hợp kinh tế, với các lực đó

what could be going on?"

chuyện gì sẽ tiếp tục xảy ra?"

And we thought maybe what is happening is that there are two forces.

Và chúng tôi nghĩ có thể có 2 lực đang diễn ra

At one hand, we all want to look at ourselves in the mirror

một mặt, chúng ta luôn muốn tự soi bản thân trong gương

and feel good about ourselves, so we don't want to cheat.

và cảm giác tốt về bản thân, do vậy chúng ta không muốn gian lận

On the other hand, we can cheat a little bit,

Mặt khác, chúng ta có thể gian lận 1 chút

and still feel good about ourselves.

và vẫn cảm thấy tốt đẹp về bản thân

So, maybe what is happening is that

Vậy , có thể vấn đề ở đây là

there's a level of cheating we can't go over,

1 mức độ gian lận chúng ta không thể vượt qua

but we can still benefit from cheating at a low degree,

nhưng chúng ta vẫn có lợi từ việc gian lận ở mức độ thấp

as long as it doesn't change our impressions about ourselves.

miễn là nó không làm thay đổi ấn tượng của chúng ta về chính bản thân mình.

We call this like a personal fudge factor.

Chúng ta gọi đó là yếu tố gian lận cá nhân.

Now, how would you test a personal fudge factor?

Vậy, làm thế nào để kiểm tra yếu tố gian lận cá nhân?

Initially we said, what can we do to shrink the fudge factor?

Ban đầu chúng tôi nói, chúng tôi có thể làm gì để giảm yếu tố này?

So, we got people to the lab, and we said,

Chúng tôi mang mọi người đến phòng thí nghiệm và nói

"We have two tasks for you today."

" Hôm nay chúng tôi có 2 nhiệm vụ cho các bạn

First, we asked half the people

Đầu tiên, chúng tôi yêu cầu 1 nửa số người tham gia

to recall either 10 books they read in high school,

hồi tưởng 10 cuốn sách họ đã đọc ở cấp 3

or to recall The Ten Commandments,

hoặc nhớ lại 10 Điều Răn của Chúa

and then we tempted them with cheating.

và sau đó chúng tôi tạo cơ hội cho họ gian lận

Turns out the people who tried to recall The Ten Commandments --

Kết quả là những người cố gắng nhớ lại 10 Điều Răn của Chúa

and in our sample nobody could recall all of The Ten Commandments --

-và trong mẫu của chúng tôi, không ai nhớ hết cả 10 Điều Răn

but those people who tried to recall The Ten Commandments,

nhưng những người cố gắng nhớ 10 Điều Răn

given the opportunity to cheat, did not cheat at all.

được tạo cơ hội để gian lận, lại không gian lận chút nào.

It wasn't that the more religious people --

Họ không phải những người nặng tín ngưỡng hơn

the people who remembered more of the Commandments -- cheated less,

những người nhớ được nhiều điều răn hơn thì gian lận ít hơn

and the less religious people --

và những người ít tôn giáo

the people who couldn't remember almost any Commandments --

là những người không thể nhớ được hầu hết bất kỳ điều răn nào

cheated more.

thì gian lận nhiều hơn.

The moment people thought about trying to recall The Ten Commandments,

Khoảnh khắc mọi người nghĩ về việc cố gắng nhớ lại 10 Điều Răn

they stopped cheating.

họ đã thôi gian lận

In fact, even when we gave self-declared atheists

Thực tế, thậm chí khi chúng tôi yêu cầu những người tự cho là theo thuyết vô thần

the task of swearing on the Bible and we give them a chance to cheat,

thề trên Kinh Thánh và chúng tôi cho họ cơ hội để gian lận

they don't cheat at all.

nhưng họ không gian lận chút nào.

Now, Ten Commandments is something that is hard

10 Điều Răn rất khó

to bring into the education system, so we said,

để đưa vào hệ thống giáo dục, vì thế chúng tôi nói

"Why don't we get people to sign the honor code?"

"Tại sao chúng ta không yêu cầu mọi người ký mật mã danh dự?"

So, we got people to sign,

Sau đó, chúng tôi đã yêu cầu mọi người làm như thế

"I understand that this short survey falls under the MIT Honor Code."

"Tôi hiểu rằng cuộc điều tra ngắn này nằm dưới Mã Danh Dự MIT"

Then they shredded it. No cheating whatsoever.

Sau đó họ xé nó đi. Không có bất kỳ gian lận nào

And this is particularly interesting,

Và thú vị ở chỗ

because MIT doesn't have an honor code.

MIT không có bất kỳ mã danh dự nào.

(Laughter)

(Tiếng cười)

So, all this was about decreasing the fudge factor.

Vậy, tất cả điều trên là về việc giảm yếu tố gian lận cá nhân

What about increasing the fudge factor?

Thế còn về tăng yếu tố gian lận?

The first experiment -- I walked around MIT

Thí nhiệm đầu tiên- tôi đi xung quanh MIT

and I distributed six-packs of Cokes in the refrigerators --

và đặt 6 hộp Coke vào tủ lạnh

these were common refrigerators for the undergrads.

loại tủ lạnh thông thường cho sinh viên chưa tốt nghiệp

And I came back to measure what we technically call

Và tôi quay lại để đo cái mà chúng tôi gọi

the half-lifetime of Coke -- how long does it last in the refrigerators?

là nửa cuộc đời của Coke- nó tồn tại được bao lâu trong tủ lạnh?

As you can expect it doesn't last very long; people take it.

Như bạn có thể đoán nó không "sống" được lâu. Mọi người đã uống chúng.

In contrast, I took a plate with six one-dollar bills,

Ngược lại, tôi đặt $6 vào đĩa

and I left those plates in the same refrigerators.

và bỏ các đĩa đó trong cùng cái tủ lạnh đó

No bill ever disappeared.

Không đồng đô la nào bị mất cả

Now, this is not a good social science experiment,

Đây không phải là 1 thí nghiệm khoa học xã hội tốt

so to do it better I did the same experiment

nên để làm tốt hơn, tôi đã làm 1 thí nhiệm y như

as I described to you before.

tôi đã mô tả cho các bạn lúc trước

A third of the people we passed the sheet, they gave it back to us.

1/3 người tham gia nhận tờ giấy chúng tôi phát, họ trả lại cho chúng tôi

A third of the people we passed it to, they shredded it,

1/3 người nhận giấy, họ xé nó đi

they came to us and said,

và nói với chúng tôi

"Mr. Experimenter, I solved X problems. Give me X dollars."

" tôi giải được X phép tính. Hãy đưa cho tôi X đô la."

A third of the people, when they finished shredding the piece of paper,

1/3 người tham gia, sau khi xé giấy

they came to us and said,

họ nói với chúng tôi

"Mr Experimenter, I solved X problems. Give me X tokens."

" Tôi giải được X phép tính. Hãy đưa cho tôi X phiếu đổi tiền."

We did not pay them with dollars; we paid them with something else.

Chúng tôi không trả họ bằng đô la mà bằng 1 thứ khác

And then they took the something else, they walked 12 feet to the side,

Sau đó họ thấy thứ đó, đi 12 ft đến nơi

and exchanged it for dollars.

đổi nó lấy một ít tiền mặt.

Think about the following intuition.

Hãy nghĩ tới trực giác sau:

How bad would you feel about taking a pencil from work home,

Bạn sẽ thấy tồi tệ ra sao nếu lấy cái bút chì ở cơ quan về nhà

compared to how bad would you feel

so với cảm giác

about taking 10 cents from a petty cash box?

lấy 10 cent từ hộp tiền lẻ

These things feel very differently.

những điều này tạo cảm giác rất khác nhau

Would being a step removed from cash for a few seconds

Liệu được trả bằng tiền mặt

by being paid by token make a difference?

hay bằng phiếu đổi tiền có tạo nên sự khác biệt?

Our subjects doubled their cheating.

Các đối tượng nghiên cứu nhân đôi sự gian lận của họ.

I'll tell you what I think

Tôi sẽ nói với bạn điều tôi nghĩ

about this and the stock market in a minute.

về điều này và về thị trường chứng khoán trong 1 phút tới

But this did not solve the big problem I had with Enron yet,

Nhưng điiều này không giải quyết vấn đề lớn giữa tôi và Enron

because in Enron, there's also a social element.

vì trong Enron có 1 yếu tố xã hội

People see each other behaving.

Mọi người thấy cách cư xử của nhau

In fact, every day when we open the news

Thực tế thì hàng ngày chúng ta xem tin tức

we see examples of people cheating.

thấy các ví dụ gian lận của mọi người

What does this cause us?

Điều này gây ra cái gì cho chúng ta?

So, we did another experiment.

Chúng tôi làm 1 thí nghiệm khác

We got a big group of students to be in the experiment,

Chúng tôi có 1 nhóm lớn các sinh viên tham gia thí nghiệm

and we prepaid them.

và chúng tôi đã trả trước cho họ

So everybody got an envelope with all the money for the experiment,

Vì vậy mỗi người đều có 1 phong bao tiền cho cuộc thí nghiệm

and we told them that at the end, we asked them

chúng tôi nói với họ rằng đến lúc cuối, chúng tôi yêu cầu họ

to pay us back the money they didn't make. OK?

trả lại số tiền họ không làm ra. Có được không?

The same thing happens.

Điều tương tự xảy ra.

When we give people the opportunity to cheat, they cheat.

Khi chúng tôi tạo cơ hội cho họ gian lận, họ gian lận

They cheat just by a little bit, all the same.

chỉ 1 chút, nhưng tất cả đều như vậy.

But in this experiment we also hired an acting student.

Nhưng trong thí nghiệm này, chúng tôi đã thuê 1 sinh viên điện ảnh

This acting student stood up after 30 seconds, and said,

Sinh viên này đứng lên sau 30 giây và nói,

"I solved everything. What do I do now?"

"Tôi đã giải xong mọi thứ. Bây giờ tôi phải làm gì nữa?"

And the experimenter said, "If you've finished everything, go home.

và người điều hành nói,"Nếu bạn làm xong mọi việc thì về nhà được rồi."

That's it. The task is finished."

Nhiệm vụ hoàn thành như thế đấy.

So, now we had a student -- an acting student --

Chúng tôi có 1 sinh viên - 1 sinh viên diễn xuất

that was a part of the group.

là 1 phần trong nhóm.

Nobody knew it was an actor.

Không ai biết đó là 1 diễn viên

And they clearly cheated in a very, very serious way.

Và họ gian lận rõ ràng và nghiêm trọng

What would happen to the other people in the group?

Chuyện gì sẽ diễn ra với những sinh viên còn lại trong nhóm?

Will they cheat more, or will they cheat less?

Họ sẽ gian lận ít hơn, hay nhiều hơn?

Here is what happens.

Đây là những gì đã diễn ra.

It turns out it depends on what kind of sweatshirt they're wearing.

Kết quả là nó phụ thuộc vào loại áo nào họ đang mặc

Here is the thing.

Đây là nó.

We ran this at Carnegie Mellon and Pittsburgh.

Chúng tôi đã cho thử nghiệm cái này tại Carnegie Mellon và Pittsburgh

And at Pittsburgh there are two big universities,

Tại Pittsburgh có 2 trường đại học lớn

Carnegie Mellon and University of Pittsburgh.

Carnegie Mellon và đại học Pittsburgh

All of the subjects sitting in the experiment

Tất cả đối tượng tham gia thí nghiệm

were Carnegie Mellon students.

là sinh viên ở Carnegie Mellon

When the actor who was getting up was a Carnegie Mellon student --

Khi người diễn viên đứng lên ( là sinh viên của Carnegie Mellon)

he was actually a Carnegie Mellon student --

anh thực sự là sinh viên của Carnegie Mellon

but he was a part of their group, cheating went up.

nhưng anh ta thuộc nhóm của họ, và gian lận tăng lên

But when he actually had a University of Pittsburgh sweatshirt,

Nhưng khi anh ta mặc 1 cái áo của đại học Pittsburgh

cheating went down.

gian lận giảm xuống

(Laughter)

(Tiếng cười)

Now, this is important, because remember,

Điều này rất quan trọng, vì hãy nhớ

when the moment the student stood up,

khi người sinh viên đó đứng lên,

it made it clear to everybody that they could get away with cheating,

mọi người thấy rõ họ có thể an toàn với gian lận

because the experimenter said,

vì người điều hành nói

"You've finished everything. Go home," and they went with the money.

"Bạn đã hoàn thành công việc.Về nhà được rồi" và họ đã ra về với 1 số tiền

So it wasn't so much about the probability of being caught again.

Vì thế không có nhiều khả năng bị phát hiện

It was about the norms for cheating.

Nó liên quan đến các quy tắc của gian lận

If somebody from our in-group cheats and we see them cheating,

Nếu ai đó từ nhóm chúng tôi gian lận và chúng tôi thấy rõ là họ gian lận

we feel it's more appropriate, as a group, to behave this way.

chúng tôi thấy với tư cách 1 nhóm, sẽ là phù hợp hơn để hành xử theo cách đó

But if it's somebody from another group, these terrible people --

Nhưng nếu ai đó từ 1 nhóm khác, những người tồi tệ đó

I mean, not terrible in this --

Ý tôi là không phải tồi tệ theo cách--

but somebody we don't want to associate ourselves with,

nhưng ai đó từ 1 trường khác, 1 nhóm khác

from another university, another group,

mà chúng tôi không muốn hợp tác cùng

all of a sudden people's awareness of honesty goes up --

1 cách đột ngột, ý thức của mọi người về tính trung thực tăng lên

a little bit like The Ten Commandments experiment --

1 chút giống như thí nghiệm 10 Điều Răn của Chúa

and people cheat even less.

và mọi người thậm chí gian lận ít hơn.

So, what have we learned from this about cheating?

Vậy, chúng tôi đã học được gì từ thí nghiệm này?

We've learned that a lot of people can cheat.

Chúng tôi rút ra rằng nhiều người có thể gian lận

They cheat just by a little bit.

Họ gian lận chỉ 1 chút thôi

When we remind people about their morality, they cheat less.

Khi chúng tôi gợi cho họ về phẩm chất đạo đức, họ gian lận ít đi

When we get bigger distance from cheating,

Khi chúng tôi tạo 1 khoảng cách lớn hơn khỏi gian lận

from the object of money, for example, people cheat more.

khỏi tiền bạc, họ gian lận nhiều hơn.

And when we see cheating around us,

Và khi chúng tôi thấy hành vi gian lận quanh chúng tôi

particularly if it's a part of our in-group, cheating goes up.

đặc biệt nếu nó là 1 phần trong cùng nhóm ấy, gian lận tăng lên

Now, if we think about this in terms of the stock market,

Bây giờ, nếu chúng ta nghĩ đến thị trường chứng khoán

think about what happens.

nghĩ đến những gì đang diễn ra

What happens in a situation when you create something

Chuyện gì sẽ xảy ra trong 1 tình huống khi bạn tạo ra cái gì đó

where you pay people a lot of money

nơi mà bạn trả mọi người nhiều tiền

to see reality in a slightly distorted way?

để thấy hiện thực theo 1 cách méo mó 1 chút?

Would they not be able to see it this way?

Liệu họ không thể nhìn thấy điều đó theo cách này?

Of course they would.

Tất nhiên họ có thể

What happens when you do other things,

Chuyện gì sẽ xay ra khi bạn làm những việc khác

like you remove things from money?

như là tách rời mọi thứ khỏi tiền?

You call them stock, or stock options, derivatives,

Bạn gọi đó là chứng khoán, hay các quyền chọn chứng khoán, các chứng khoán phái sinh,

mortgage-backed securities.

chứng khoán nợ.

Could it be that with those more distant things,

Có thể nào với những thứ xa xôi như thế

it's not a token for one second,

không phải là phiếu đổi tiền trong 1 giây,

it's something that is many steps removed from money

nó là thứ mà nhiều bước được tách khỏi tiền bạc

for a much longer time -- could it be that people will cheat even more?

trong 1 khoảng thời gian dài hơn- mọi người sẽ gian lận nhiều hơn?

And what happens to the social environment

Và điều gì sẽ xảy ra với môi trường xã hội

when people see other people behave around them?

khi mọi người thấy những người khác cư xử như vậy xung quanh mình?

I think all of those forces worked in a very bad way

Tôi cho rằng tất cả các lực tác động đó hoạt động theo 1 cách xấu

in the stock market.

trên thị trường chứng khoán

More generally, I want to tell you something

Khái quát hơn, tôi muốn nói với bạn về

about behavioral economics.

kinh tế học ứng xử.

We have many intuitions in our life,

Chúng ta trong cuộc đời có nhiều trực giác

and the point is that many of these intuitions are wrong.

và vấn đề là nhiều trực giác đó là sai

The question is, are we going to test those intuitions?

Câu hỏi đặt ra là, chúng ta sẽ kiểm tra những trực giác đó chứ?

We can think about how we're going to test this intuition

Chúng ta có thể nghĩ đến làm thế nào để kiểm tra trực giác này

in our private life, in our business life,

trong cuộc sống cá nhân mình, trong cuộc sống kinh doanh của chúng ta

and most particularly when it goes to policy,

và nhất là khi nó liên quan đến chính sách,

when we think about things like No Child Left Behind,

khi chúng ta nghĩ đến những thứ như Không Đứa Trẻ Nào Bị Bỏ Lại

when you create new stock markets, when you create other policies --

khi bạn xây dựng những thị trường chứng khoán mới, khi bạn xây dựng các chính sách khác

taxation, health care and so on.

thuế, chăm sóc sức khỏe, ...

And the difficulty of testing our intuition

Và khó khăn trong việc kiểm tra trực giác

was the big lesson I learned

là bài học lớn cho tôi

when I went back to the nurses to talk to them.

khi tôi trở lại gặp các y tá và nói chuyện với họ.

So I went back to talk to them

Tôi trở lại để nói với họ

and tell them what I found out about removing bandages.

những gì tôi khám phá ra về việc tháo băng y tế

And I learned two interesting things.

Và tôi học được 2 điều thú vị sau

One was that my favorite nurse, Ettie,

Một là cô y tá yêu thích của tôi,Ettie,

told me that I did not take her pain into consideration.

đã nói với tôi rằng tôi không cân nhắc nỗi đau của cô

She said, "Of course, you know, it was very painful for you.

Cô nói," Dĩ nhiên, cháu biết đấy, cháu đã rất đau đớn.

But think about me as a nurse,

Nhưng hãy nghĩ đến cô như 1 y tá

taking, removing the bandages of somebody I liked,

tháo băng y tế cho 1 người cô yêu quý

and had to do it repeatedly over a long period of time.

và phải làm thế liên tục trong 1 thời gian dài

Creating so much torture was not something that was good for me, too."

Gây ra đau đơn như thế cũng làm cô rất buồn."

And she said maybe part of the reason was it was difficult for her.

Và cô ấy nói, có thể đó là 1 phần lý do gây khó khăn cho cô.

But it was actually more interesting than that, because she said,

Nhưng điều thực sự thú vị là vì cô ấy nói,

"I did not think that your intuition was right.

"Cô không nghĩ trực giác của cháu đã đúng

I felt my intuition was correct."

Cô cảm thấy trực giác của cô là đúng."

So, if you think about all of your intuitions,

Nếu bạn nghĩ đến tất cả trực giác của mình,

it's very hard to believe that your intuition is wrong.

rất khó để tin trực giác của mình là sai.

And she said, "Given the fact that I thought my intuition was right ..." --

Và cô ấy nói, " Giả sử trực giác của cô là đúng..."-

she thought her intuition was right --

cô ấy nghĩ trực giác của mình đúng

it was very difficult for her to accept doing a difficult experiment

rất khó cho cô ấy chấp nhận làm 1 thí nghiệm khó

to try and check whether she was wrong.

để thử và kiểm tra liệu cô ấy có sai không.

But in fact, this is the situation we're all in all the time.

Nhưng thực ra, đây là tình huống chúng ta luôn rơi vào

We have very strong intuitions about all kinds of things --

Chúng ta có những trực giác rất mạnh về mọi việc

our own ability, how the economy works,

về khả năng của riêng chúng ta, về nền kình tế hoạt động ra sao

how we should pay school teachers.

hay chúng ta nên trả lương cho các giáo viên như thế nào

But unless we start testing those intuitions,

Nhưng trừ phi chúng ta bắt đầu thử nghiệm các trực giác đó

we're not going to do better.

nếu không chúng ta sẽ không cải thiện tốt hơn.

And just think about how better my life would have been

Và hãy nghĩ đến cuộc sống của tôi lẽ ra sẽ tốt hơn đến mức nào

if these nurses would have been willing to check their intuition,

nếu các y tá đó sẵn sàng kiểm tra trực giác của họ

and how everything would have been better

và mọi thứ lẽ ra sẽ tốt hơn thế nào

if we just start doing more systematic experimentation of our intuitions.

nếu chúng ta bắt tay vào làm thí nghiệm có hệ thống về trực giác của mình

Thank you very much.

Cảm ơn các bạn rất nhiều