Jaap de Roode: How butterflies self-medicate

Jaap de Roode: Kelebekler kendilerini nasıl tedavi ediyor

Çeviri: Başak Karadağ Gözden geçirme: Ramazan Şen

So infectious diseases, right?

Evet, bulaşıcı hastalıklar...

Infectious diseases are still the main cause

Bulaşıcı hastalıklar tüm dünyada hâlâ

of human suffering and death around the world.

acı ve ölümün temel sebebi.

Every year, millions of people die of diseases such as T.B., malaria, HIV,

Her yıl milyonlarca insan T.B., sıtma, HIV

around the world and even in the United States.

gibi hastalıklardan ölüyor, Amerika'da dahi.

Every year, thousands of Americans die of seasonal flu.

Her yıl binlerce Amerikalı mevsimsel gripten dolayı yaşamını yitiriyor.

Now of course, humans, we are creative. Right?

Tabii ki biz insanlar yaratıcıyız. Değil mi?

We have come up with ways to protect ourselves against these diseases.

Kendimizi hastalıklara karşı korumak için yeni yöntemler buluruz.

We have drugs and vaccines.

İlaç ve aşılarımız var.

And we're conscious -- we learn from our experiences

Ve bilinçliyiz -- tecrübelerimizden öğreniyoruz

and come up with creative solutions.

ve yaratıcı çözümlerle geliyoruz.

We used to think we're alone in this, but now we know we're not.

Evrende yalnız olduğumuzu düşünsek de artık olmadığmızı biliyoruz

We're not the only medical doctors.

Tek doktorlar biz değiliz.

Now we know that there's a lot of animals out there that can do it too.

Artık biliyoruz ki birçok hayvan da bunu yapabiliyor.

Most famous, perhaps, chimpanzees.

En ünlüsü, muhtemelen, şempanzeler.

Not so much different from us,

Bizden çok farklı değiller,

they can use plants to treat their intestinal parasites.

bitkileri bağırsak parazitlerini tedavi etmekte kullanıyorlar.

But the last few decades have shown us that other animals can do it too:

Fakat son yıllarda başka hayvanların da bunu yapabildiği anlaşıldı.

Filler, kirpiler, kuzular, keçiler, siz söyleyin.

elephants, porcupines, sheep, goats, you name it.

And even more interesting than that is that recent discoveries are telling us

Ve daha ilginci, son buluşlar bize küçük beyinleri olan

that insects and other little animals with smaller brains can use medication too.

böcek ve diğer ufak hayvanların da ilaç tedavisi kullandığını gösteriyor.

The problem with infectious diseases, as we all know,

Bulaşıcı hastalıklardaki sorun hepimizin bildiği gibi

is that pathogens continue to evolve,

patojenlerin gelişmeye devam etmesi

and a lot of the drugs that we have developed

ve geliştirdiğimiz birçok ilaçın

are losing their efficacy.

faydasını yitirmesi.

And therefore, there is this great need to find new ways to discover drugs

Ve bu nedenle, hastalıklara karşı kullanabileceğimiz ilaçlar keşfetmek için

that we can use against our diseases.

yeni yollar bulmaya çok ihtiyaç var.

Now, I think that we should look at these animals,

Şimdi, bence şu hayvanlara bakmalı

and we can learn from them how to treat our own diseases.

ve kendi hastalıklarımızı nasıl tedavi edeceğimizi onlardan öğrenmemiz lazım.

As a biologist, I have been studying monarch butterflies for the last 10 years.

Biyolog olarak, son 10 yıldır kral kelebeği üzerinde çalışıyorum.

Now, monarchs are extremely famous for their spectacular migrations

Krallar her yıl milyonlarcasının bir araya gelerek

from the U.S. and Canada down to Mexico every year,

Amerika ve Kanada'dan Meksika'ya yaptıkları

where millions of them come together,

muhteşem göçlerle oldukça ünlüdür.

but it's not why I started studying them.

Ama onları incelemeye başlamamın sebebi bu değil.

I study monarchs because they get sick.

Kralları inceliyorum çünkü hastalanıyorlar.

They get sick like you. They get sick like me.

Sizin gibi hastalanıyorlar. Benim gibi hastalanıyorlar.

And I think what they do can tell us a lot about drugs

Bence yaptıkları bize insanlar için geliştirebileceğimiz

that we can develop for humans.

ilaçlarla ilgili çok şey anlatıyor.

Now, the parasites that monarchs get infected with

Kralları enfekte eden parazitler

are called ophryocystis elektroscirrha -- a mouthful.

ophryocystis elektroscirrha diye adlandırılıyor, söylemesi zor.

What they do is they produce spores,

Yaptıkları şey ise

millions of spores on the outside of the butterfly

kelebeğin dış tarafında,

that are shown as little specks in between the scales of the butterfly.

pulları arasında benek olarak görünen sporlar üretmek.

And this is really detrimental to the monarch.

Ve bu kral için oldukça zararlı.

It shortens their lifespan,

Onun ömrünü kısaltır

it reduces their ability to fly,

uçma becerisini azaltır,

it can even kill them before they're even adults.

hatta onu yetişkin olmadan önce öldürür.

Very detrimental parasite.

Çok zararlı parazitler.

As part of my job, I spend a lot of time in the greenhouse growing plants,

İşimin bir parçası olarak, serada büyüyen bitkiler üzerinde çok zaman harcıyorum

and the reason for this is that monarchs are extremely picky eaters.

ve bunun sebebi, kralların oldukça seçici yiyiciler olması.

They only eat milkweed as larvae.

Sadece ipekotu larvalarını yiyorlar.

Luckily, there are several species of milkweed that they can use,

İyi ki, tüketebilecekleri birçok ipekotu cinsi var

and all these milkweeds have cardenolides in them.

ve tüm bu ipekotlarında kardenolitler var.

These are chemicals that are toxic.

Bunlar zehirli kimyasallar.

They're toxic to most animals, but not to monarchs.

Birçok hayvan için zehirli fakat krallar için değil.

In fact, monarchs can take up the chemicals,

Aslında, krallar kimyasalları alabilir,

put it in their own bodies, and it makes them toxic

vücutlarının içerisine koyabilirler Ve bu onları

against their predators, such as birds.

kuş gibi yırtıcı hayvanlara karşı zehirli yapar.

And what they do, then, is advertise this toxicity

Ve sonrasında ise,

turuncu, siyah ve beyazlı harika uyarıcı renkleriyle

through their beautiful warning colorations

with this orange, black and white.

bu toksitenin reklamını yaparlar.

So what I did during my job is grow plants in the greenhouse,

Bu sürede serada bitkiler yetiştirdim,

different ones, different milkweeds.

farklı bitkiler, farklı ipekotları.

Some were toxic, including the tropical milkweed,

Bazıları zehirliydi, tropik ipekotu dahil,

with very high concentrations of these cardenolides.

çok yüksek konsantrasyonlarda kardenolitleri vardı.

And some were not toxic.

Ve bazıları zehirsizdi.

And then I fed them to monarchs.

Ve sonra kralları onlarla besledim.

Some of the monarchs were healthy. They had no disease.

Bazı krallar sağlıklıydı. Hiçbir hastalıkları yoktu.

But some of the monarchs were sick,

Fakat bazıları hastaydı

ve ipekotlarının bazılarının şifalı olduğunu buldum.

and what I found is that some of these milkweeds are medicinal,

meaning they reduce the disease symptoms in the monarch butterflies,

Yani kral kelebeklerindeki hastalık semptomlarını azaltıyorlardı,

meaning these monarchs can live longer when they are infected

yani krallar hasta olduklarında, bu şifalı bitkileri yer iseler

when feeding on these medicinal plants.

daha uzun yaşayabilirler.

And when I found this, I had this idea,

Ve bunu bulduğum zaman, bu fikre sahipken,

and a lot of people said it was a crazy idea,

birçoğu bunun çılgın bir fikir olduğunu söyledi,

but I thought, what if monarchs can use this?

ama düşündüm, ya krallar bunu kullanabiliyorlarsa?

What if they can use these plants as their own form of medicine?

Ya bu bitkileri kendi ilaçları olarak kullanabiliyorlarsa?

What if they can act as medical doctors?

Ya doktor gibi davranabiliyorlarsa?

So my team and I started doing experiments.

Böylece takımımla deneyler yapmaya başladık.

In the first types of experiments,

İlk deneyde,

we had caterpillars, and gave them a choice:

tırtıllarımız vardı, onlara bir seçenek sunduk:

medicinal milkweed versus non-medicinal milkweed.

şifalı ipekotuna karşı şifalı olmayan ipekotu.

And then we measured how much they ate of each species over their lifetime.

Ve sonra her bir cinsin yaşam süresince ne kadar yediğini ölçtük.

And the result, as so often in science, was boring:

Ve sonuç, bilimde çok sık olduğu gibi, can sıkıcıydı:

Fifty percent of their food was medicinal. Fifty percent was not.

Yediklerinin yüzde ellisi şifalıydı. Yüzde ellisi değildi.

These caterpillars didn't do anything for their own welfare.

Bu tırtıllar kendi sağlıkları için hiçbir şey yapmadılar.

So then we moved on to adult butterflies,

Sonra yetişkin kelebeklere geçtik,

and we started asking the question

ve şunu sormaya başladık:

whether it's the mothers that can medicate their offspring.

Acaba anneler mi yavrularını tedavi edebiliyorlar?

Can the mothers lay their eggs on medicinal milkweed

Anneler gelecekteki yavrularının daha az hasta olması için

that will make their future offspring less sick?

şifalı ipekotunun üzerine yumurtlayabilirler mi?

We have done these experiments now over several years,

Bu deneyleri yıllar boyunca yaptık

and always get the same results.

ve her zaman aynı sonucu elde ettik.

What we do is we put a monarch in a big cage,

Yaptığımız şey kralı büyük bir kafese koymaktı.

a medicinal plant on one side, a non-medicinal plant on the other side,

Şifalı bitki bir tarafta, şifalı olmayan öbür tarafta

and then we measure the number of eggs that the monarchs lay on each plant.

ve kralın her bitki üzerine yumurtladığı yumurta sayısını ölçtük

And what we find when we do that is always the same.

Ve bunu yaptığımızda bulduğumuz şey her zaman aynı.

What we find is that the monarchs strongly prefer the medicinal milkweed.

Bulduğumuz şey, kralların daha çok şifalı ipekotunu tercih ettiğiydi.

In other words, what these females are doing

Diğer bir deyişle, dişiler yumurtalarının

is they're laying 68 percent of their eggs in the medicinal milkweed.

%68'ini ipekotuna yumurtluyorlar.

Intriguingly, what they do is they actually transmit the parasites

Şaşırtıcı bir şekilde, yumurtlarken

aslında parazitleri transfer ediyorlar.

when they're laying the eggs.

They cannot prevent this.

Bunun önüne geçemezler.

They can also not medicate themselves.

Ayrıca kendilerini de iyileştiremezler.

But what these experiments tell us

Fakat bu deney bize şunu söylüyor:

is that these monarchs, these mothers, can lay their eggs on medicinal milkweed

Bu krallar, bu anneler, gelecekteki yavrularının daha az hasta olması için

that will make their future offspring less sick.

şifalı bitki üzerine yumurtlayabilirler.

Now, this is a really important discovery, I think,

Bence bu gerçekten çok önemli bir keşif.

not just because it tells us something cool about nature,

Sadece doğa hakkında havalı bir şey söylediği için değil,

but also because it may tell us something more about how we should find drugs.

ayrıca ilaçları nasıl bulmamız gerektiğini söyleyebileceği için.

Now, these are animals that are very small

Şimdi, bu hayvanların çok küçük

and we tend to think of them as very simple.

ve çok basit olduklarını düşünüyoruz.

They have tiny little brains,

Küçük beyinleri var,

yet they can do this very sophisticated medication.

ama bu çok sofistike ilaç tedavisini yapabiliyorlar.

Now, we know that even today, most of our drugs

Şimdi biliyoruz ki, bugün bile, birçok ilaç

derive from natural products, including plants,

doğal ürünlerden elde ediliyor, bitkiler dahil

and in indigenous cultures,

ve yerel kültürlerde,

traditional healers often look at animals to find new drugs.

yerel şifacılar ilaçlar bulmak için hayvanlara bakıyorlar.

In this way, elephants have told us how to treat stomach upset,

Bu sayede, filler mide ağrısını nasıl tedavi edeceğimizi bize gösterdi

and porcupines have told people how to treat bloody diarrhea.

ve kirpiler kanlı ishalin nasıl tedavi edileceğini insanlara gösterdi.

What I think is important, though, is to move beyond

Önemli olduğunu düşündüğüm şey büyük beyinli memelilerin

these large-brained mammals and give these guys more credit,

ötesine geçmek ve bu ahbaplara daha çok itibar etmek,

these simple animals, these insects that we tend to think of

bu basit hayvanlara, çok, çok basit ve

as very, very simple with tiny little brains.

küçücük beyinli olduğunu düşündüğümüz bu böceklere...

The discovery that these animals can also use medication

Bu hayvanların da ilaç tedavisi kullandıklarını keşfetmek

opens up completely new avenues,

bize tamamen yeni yollar açıyor

and I think that maybe one day, we will be treating human diseases

ve bence belki de bir gün, ilk defa kelebeklerle keşfettiğimiz

with drugs that were first discovered by butterflies,

ilaçlarla insan hastalıklarını tedavi ediyor olacağız

and I think that is an amazing opportunity worth pursuing.

ve bence bu kovalanması gereken inanılmaz bir fırsat.

Thank you so much.

Çok teşekkürler.

(Applause)

(Alkış)