Bjorn Lomborg: Global priorities bigger than climate change

Bjorn Lomborg küresel öncelikleri belirliyor

Çeviri: ANIL ERDEM Gözden geçirme: Basak Kara

What I'd like to talk about is really the biggest problems in the world.

Bugün dünyanın en büyük sorunları üzerine konuşmak istiyorum.

I'm not going to talk about "The Skeptical Environmentalist" --

“Kuşkulu Çevreci”den (The Skeptical Environmentalist) bahsetmeyeceğim,

probably that's also a good choice.

belki o da iyi bir seçim olabilirdi ama.

(Laughter)

(Kahkahalar)

But I am going talk about: what are the big problems in the world?

Ama şununla ilgili konuşacağım, dünyadaki büyük sorunlar neler?

And I must say, before I go on, I should ask every one of you

Ve konuya girmeden önce sizlerden şunu isteyeceğim,

to try and get out pen and paper

hepinizin birer kalem kağıt almanızı istiyorum,

because I'm actually going to ask you to help me to look at how we do that.

çünkü aslında sizden bunu nasıl yapacağımıza dair yardım isteyeceğim.

So get out your pen and paper.

Şimdi, kağıt ve kalemlerinizi çıkarın.

Bottom line is, there is a lot of problems out there in the world.

Mesele şu, dünyada pek çok sorun var.

I'm just going to list some of them.

Ben sadece bunların birkaçını sıralayacağım.

There are 800 million people starving.

800 milyon insan açlıkla yüz yüze.

There's a billion people without clean drinking water.

1 milyar insan temiz içme suyu bulamıyor.

Two billion people without sanitation.

2 milyar insan hijyen koşullarından yoksun.

There are several million people dying of HIV and AIDS.

Milyonlarca insan HIV ve AIDS nedeniyle ölüyor.

The lists go on and on.

Liste böyle uzayıp gidiyor.

There's two billions of people who will be severely affected by climate change -- so on.

İki milyar insan iklim değişikliklerinden ciddi şekilde etkilenecek...

There are many, many problems out there.

Dünyanın pek çok sorunu var.

In an ideal world, we would solve them all, but we don't.

İdeal bir dünyada, bu sorunların hepsini çözebilmeliyiz, ama çözmüyoruz.

We don't actually solve all problems.

Bütün sorunları çözmüyoruz.

And if we do not, the question I think we need to ask ourselves --

Ve madem hepsini çözemiyoruz, kendimize sormalıyız

and that's why it's on the economy session -- is to say,

- ki bu konuşma bu yüzden ekonomi oturumunda yapılıyor-

if we don't do all things, we really have to start asking ourselves,

hepsini çözemeyeceksek, kendimize sormaya başlamalıyız,

which ones should we solve first?

önce hangilerini çözmeliyiz?

And that's the question I'd like to ask you.

Ve size bugün sormak istediğim soru bu.

If we had say, 50 billion dollars over the next four years to spend

Diyelim ki önümüzdeki 4 sene içinde, dünyaya faydalı işler yapmamız için ayrılmış

to do good in this world, where should we spend it?

50 milyar dolarımız var, bu parayı nereye harcamalıyız?

We identified 10 of the biggest challenges in the world,

Gelecekte dünyayı bekleyen 10 ana sorunu belirledik,

and I will just briefly read them:

sizlere kısaca bunları okuyacağım.

climate change, communicable diseases, conflicts, education,

İklim değişiklikleri, bulaşıcı hastalıklar, çatışmalar, eğitim,

financial instability, governance and corruption,

ekonomik dalgalanmalar, devlet yönetiminde yolsuzluk,

malnutrition and hunger, population migration,

yetersiz beslenme ve açlık, nüfus göçleri,

sanitation and water, and subsidies and trade barriers.

hijyen ve temiz su, sübvansiyonlar ve ticari engellemeler.

We believe that these in many ways

Bunların birçok yönden,

encompass the biggest problems in the world.

dünyanın en büyük sorunlarını da kapsayan sorunlar olduğunu düşünüyoruz.

The obvious question would be to ask,

Aslında sorulması gereken soru şudur,

what do you think are the biggest things?

size göre dünyadaki en büyük meseleler nelerdir?

Where should we start on solving these problems?

Bu sorunların çözümüne nereden başlamalıyız?

But that's a wrong problem to ask.

Ama aslında bu yanlış bir soru.

That was actually the problem that was asked in Davos in January.

Bu, Ocak ayında Davos’ta sorulan soruydu.

But of course, there's a problem in asking people to focus on problems.

Ama tabii, insanlardan sorunlara yoğunlaşmalarını istemekte bir sorun var.

Because we can't solve problems.

Çünkü sorunların hepsini çözemiyoruz.

Surely the biggest problem we have in the world is that we all die.

Şüphesiz dünyadaki en büyük sorun hepimizin bir gün ölecek olması.

But we don't have a technology to solve that, right?

Ama bunu çözecek bir teknolojiye sahip değiliz, değil mi?

So the point is not to prioritize problems,

Yani mesele sorunlar için öncelikleri belirlemek değil,

but the point is to prioritize solutions to problems.

sorunların çözümlerine yönelik önceliklerin sıralaması yapmaktır.

And that would be -- of course that gets a little more complicated.

Örneğin, tabii bu giderek karmaşık hale geliyor olabilir,

To climate change that would be like Kyoto.

İklim değişiklikleri için Kyoto gibi bir çözüm önerisi olabilir.

To communicable diseases, it might be health clinics or mosquito nets.

Bulaşıcı hastalıklar için sağlık klinikleri veya sineklikler önerilebilir.

To conflicts, it would be U.N.'s peacekeeping forces, and so on.

Çatışmalar için çözüm önerisi Birleşmiş Milletler’in barış gücü olabilir vesaire...

The point that I would like to ask you to try to do,

Sizden yapmanızı istediğim,

is just in 30 seconds -- and I know this is in a sense

30 saniye içinde, biliyorum bu bir yandan

an impossible task -- write down what you think

imkansız bir iş gibi görünüyor ama, size göre

is probably some of the top priorities.

en yüksek önceliklerin neler olduğunu yazmanızı istiyorum.

And also -- and that's, of course, where economics gets evil --

Ve önce, ki bu ekonominin kötücülleştiği bir nokta tabii,

to put down what are the things we should not do, first.

neleri yapmamamız gerektiğini yazmanızı istiyorum.

What should be at the bottom of the list?

Hangi maddeler listenin sonunda yer almalı?

Please, just take 30 seconds, perhaps talk to your neighbor,

Şimdi lütfen, 30 saniye içinde, isterseniz komşunuzla konuşun,

and just figure out what should be the top priorities

ve dünyanın en büyük sorunları için listenin başında

and the bottom priorities of the solutions that we have

ve sonunda hangi çözümler bulunmalı

to the world's biggest issues.

belirleyin.

The amazing part of this process -- and of course, I mean,

Burada yaptığım bu konuşmanın en olağanüstü tarafı, elbette

I would love to -- I only have 18 minutes,

yapmaktan keyif aldığım bir iş bu ama, bunun için sadece 18 dakikam var.

I've already given you quite a substantial amount of my time, right?

Şimdiden oldukça büyük bir kısmını sizlere verdim, değil mi?

I'd love to go into, and get you to think about this process,

Bu süreçle ilgili daha detaya inmek ve sizleri biraz düşündürmek istiyorum,

and that's actually what we did.

ve aslında şimdiye kadar yaptığımız da buydu.

And I also strongly encourage you,

Sizleri aynı zamanda cesaretlendirmek istiyorum.

and I'm sure we'll also have these discussions afterwards,

Eminim konuşmanın ardından da fikir alışverişi yapacağız ama,

to think about, how do we actually prioritize?

düşünmenizi istediğim asıl konu, öncelik sıralamasını nasıl yaptığımız?

Of course, you have to ask yourself,

Tabii önce kendinize şu soruyu sormanız gerekecek,

why on Earth was such a list never done before?

acaba neden daha önce böyle bir liste yapılmadı?

And one reason is that prioritization is incredibly uncomfortable.

Bunun bir sebebi, öncelikleri sıralamanın çok rahatsızlık verici olmasıdır.

Nobody wants to do this.

Kimse bunu yapmak istemez.

Of course, every organization would love to be on the top of such a list.

Elbette tüm örgütler böyle bir listenin en başında olmak isterler.

But every organization would also hate to be not on the top of the list.

Ama aynı zamanda, bu örgütler listebaşı olmamaktan nefret de edebilirler.

And since there are many more not-number-one spots on the list

Ve listebaşı olanlardan çok daha fazla

than there is number ones, it makes perfect sense

liste başı olmayan bulunacağı için, böyle bir listenin

not to want to do such a list.

yapılmak istenmeyişi anlaşılırdır.

We've had the U.N. for almost 60 years,

Birleşmiş Milletler 60 yıldır faaliyette,

yet we've never actually made a fundamental list

buna rağmen BM’de dünyanın sorunları için yapılabilecek

of all the big things that we can do in the world,

temel katkıların bir listesini çıkarmış değiliz,

and said, which of them should we do first?

ve tabii, hangilerini önce yapmamız gerektiğini de belirlemedik.

So it doesn't mean that we are not prioritizing --

Bu demek değil ki, öncelikleri belirlemiyoruz

any decision is a prioritization, so of course we are still prioritizing,

verilen her karar bir önceliklendirmedir aslında, dolaylı yoldan da olsa

if only implicitly -- and that's unlikely to be as good

öncelikleri belirliyoruz- ama tabii bunların detaylandırılıp,

as if we actually did the prioritization,

üzerinde konuşularak yapılan önceliklendirmeler kadar

and went in and talked about it.

etkili olması mümkün olmuyor.

So what I'm proposing is really to say that we have,

Burada söylemeye niyet ettiğim şu ki; çok uzun bir süredir,

for a very long time, had a situation when we've had a menu of choices.

bir menü dolusu seçeneğin olduğu bir durumla karşı karşıyayız.

There are many, many things we can do out there,

Yapmayı seçebileceğimiz bir yığın şey varken,

but we've not had the prices, nor the sizes.

bunların fiyatlarını ve porsiyonların büyüklüğünü bilmiyorduk.

We have not had an idea.

Hiçbir fikrimiz yoktu.

Imagine going into a restaurant and getting this big menu card,

Bir restoranta gittiğinizi ve büyük menü kartlarından birine baktığınızı hayal edin.

but you have no idea what the price is.

ama fiyatlar hakkında hiçbir fikriniz yok.

You know, you have a pizza; you've no idea what the price is.

Bir pizza isteyeceksiniz, bunu biliyorsunuz, ama fiyatı hakkında en küçük fikriniz yok.

It could be at one dollar; it could be 1,000 dollars.

1 dolar olabilir, 1000 dolar olabilir.

It could be a family-size pizza;

Aile boyu bir pizza gelebilir.

it could be a very individual-size pizza, right?

Sadece 1 kişilik bir pizza olabilir, değil mi?

We'd like to know these things.

Bunları bilmek isteriz.

And that is what the Copenhagen Consensus is really trying to do --

Kopenhag Konsensus’unun yapmaya çalıştığı işte budur --

to try to put prices on these issues.

konuların üstlerine fiyat etiketlerini iliştirmeye çalışmak.

And so basically, this has been the Copenhagen Consensus' process.

Ve en temel hatlarıyla, Kopenhag Konsensus’unun işlevi de budur.

We got 30 of the world's best economists, three in each area.

Her alandan üçer tane olmak üzere, dünyanın en iyi 30 ekonomistiyle çalışıyoruz.

So we have three of world's top economists write about climate change.

Dünyanın en iyi ekonomistlerinden 3'ü, iklim değişiklikleriyle ilgili raporlar yazıyor.

What can we do? What will be the cost

Neler yapabiliriz? Hangi bedelleri ödeyeceğiz?

and what will be the benefit of that?

Ve bunların sağlayacağı faydalar neler olacak?

Likewise in communicable diseases.

Bulaşıcı hastalıklar için de aynı şekilde.

Three of the world's top experts saying, what can we do?

Dünyanın alanında en iyi 3 uzmanı ne yapabiliriz diye soruyor?

What would be the price?

Ve bedeli ne olacak?

What should we do about it, and what will be the outcome?

Bu konuda ne yapmalıyız ve ortaya çıkan sonuç ne olur?

And so on.

Ve bunun gibi soruların cevaplarını veriyorlar.

Then we had some of the world's top economists,

Sonrasında dünyanın en iyi ekonomistlerini

eight of the world's top economists, including three Nobel Laureates,

3'ü Nobel ödüllü olmak üzere, dünyanın en iyi 8 ekonomistini,

meet in Copenhagen in May 2004.

Mayıs 2004'te Kopenhag'da buluşturduk.

We called them the "dream team."

Onlara “rüya takım” diyorduk.

The Cambridge University prefects decided to call them

Cambridge Üniversitesi Öğrenci Konseyi onlara

the Real Madrid of economics.

“Ekonominin Real Madrid’i” demeye karar verdi.

That works very well in Europe, but it doesn't really work over here.

Bu, Avrupa’da geçerliliği olan bir tanım tabii, burada aynı etkiyi yaratmayabiliyor.

And what they basically did was come out with a prioritized list.

Yaptıkları basitçe, önceliklerin belirlendiği bir liste ortaya çıkarmaktı.

And then you ask, why economists?

Tabii akla ilk şu soru geliyor, neden ekonomistler?

And of course, I'm very happy you asked that question -- (Laughter) --

Bu soruyu sorduğunuz için çok memnun oldum tabii --(Kahkahalar)--

because that's a very good question.

Çünkü bu çok iyi bir soru.

The point is, of course, if you want to know about malaria,

Mesele şu, sıtma hastalığını merak ediyorsanız,

you ask a malaria expert.

sıtma hastalıkları uzmanına danışırsınız.

If you want to know about climate, you ask a climatologist.

İklimle ilgili sorularınız varsa, bir iklimbilimciye sorarsınız.

But if you want to know which of the two you should deal with first,

Ama bu iki sorundan hangisini daha önce çözmemiz gerektiğini bilmek istiyorsanız,

you can't ask either of them, because that's not what they do.

ikisine de danışamazsınız, çünkü bu onların uzmanlık alanı değildir.

That is what economists do.

Bu ekonomistlerin işidir.

They prioritize.

Onlar öncelikleri belirlerler.

They make that in some ways disgusting task of saying, which one should we do first,

Önce hangi sorunları çözmemiz gerektiğini bulmak, son derece pis bir iş olsa da onların işi.

and which one should we do afterwards?

Ve hangilerini daha sonraya bırakacağımızı bulmak?

So this is the list, and this is the one I'd like to share with you.

Şimdi, listenin son hali bu ve bunu bugün sizlerle paylaşmak istiyorum.

Of course, you can also see it on the website,

Bunu web sitesinde görmeniz de mümkün tabi,

and we'll also talk about it more, I'm sure, as the day goes on.

ve gün içinde de, eminim üstünde konuşmaya devam edeceğiz..

They basically came up with a list where they said

Bir liste ortaya çıkardılar, ki dediklerine göre

there were bad projects -- basically, projects

listede kötü projeler var -- 1 dolar yatırdığınızda,

where if you invest a dollar, you get less than a dollar back.

karşılığında 1 dolardan daha az fayda sağlayan projeler.

Then there's fair projects, good projects and very good projects.

Listenin devamında vasat projeler, iyi projeler ve çok iyi projeler yer alıyor.

And of course, it's the very good projects we should start doing.

Ve tabii, başlangıçta yapmamız gerekenler çok iyi olan projeler.

I'm going to go from backwards

Listenin tersinden gideceğim

so that we end up with the best projects.

böylelikle en son, en iyi projelere geleceğiz.

These were the bad projects.

Bunlar kötü olan projelerdi.

As you might see the bottom of the list was climate change.

Gördüğünüz gibi listenin sonunda iklim değişikliği yer alıyor.

This offends a lot of people, and that's probably one of the things

Bu birçok insanı kızdırıyor, bir de muhtemelen bu,

where people will say I shouldn't come back, either.

insanların, benim de dönmemi istemeyecekleri bir konu.

And I'd like to talk about that, because that's really curious.

Ben de bunun hakkında konuşmak istiyorum çünkü gerçekten ilginç.

Why is it it came up?

Neden bu gündeme geldi?

And I'll actually also try to get back to this

Aslında buna konuşmanın devamında da geri dönmeye çalışacağım

because it's probably one of the things

çünkü bu muhtemelen

that we'll disagree with on the list that you wrote down.

yazdığınız listelerde fikir ayrılığına düştüğümüz konulardan biri olacak.

The reason why they came up with saying that Kyoto --

Kyoto’nun --veya Kyoto’dan daha kapsamlı bir işin--

or doing something more than Kyoto -- is a bad deal

başarısız birer uygulama olacağını söylemelerinin nedeni

is simply because it's very inefficient.

Kyoto’nun verim alınamayacak bir çalışma olmasıdır.

It's not saying that global warming is not happening.

Bu küresel ısınma yoktur demek anlamına gelmiyor.

It's not saying that it's not a big problem.

Bunun büyük bir problem olmadığı da söylenmiyor.

But it's saying that what we can do about it

Ama deniliyor ki, bu konuda yapabileceğimiz

is very little, at a very high cost.

büyük harcamalar sonucu çok küçük faydalar göreceğiz.

What they basically show us, the average of all macroeconomic models,

Makro ekonomik modellemelerin çoğunun bize gösterdiği sonuç şu ki,

is that Kyoto, if everyone agreed, would cost about 150 billion dollars a year.

herkes de buna katılıyor sanırım, Kyoto yılda 150 milyar dolara maloluyor.

That's a substantial amount of money.

Bu çok ciddi bir rakam.

That's two to three times the global development aid

Her yıl Üçüncü Dünya ülkelerine yaptığımız

that we give the Third World every year.

global gelişim yardım paketinin 2-3 katı.

Yet it would do very little good.

Buna karşın sağladığı fayda da çok küçük.

All models show it will postpone warming for about six years in 2100.

Tüm modellemeler, bu çalışmanın küresel ısınmayı 2100'e gelindiğinde sadece 6 yıl için ertelenmiş olacağını gösteriyor.

So the guy in Bangladesh who gets a flood in 2100 can wait until 2106.

Yani Bangladeş’deki biri 2100’de başına gelecek bir sel felaketini 2106’da yaşayacak.

Which is a little good, but not very much good.

Ki bu küçük bir fayda, ama yeterli bir fayda değil.

So the idea here really is to say, well, we've spent a lot of money doing a little good.

Yani buradaki fikirle, büyük paralar karşılığında çok küçük faydalar elde edebildiğimiz.

And just to give you a sense of reference,

Bu konuyu biraz somutlaştırabilmek adına şu örneği vereceğim,

the U.N. actually estimate that for half that amount,

BM’in değerlendirmelerine göre bu rakamın yarısı ile,

for about 75 billion dollars a year,

yani yılda 75 milyar dolarla,

we could solve all major basic problems in the world.

Dünya’nın tüm temel sorunlarını çözebiliyoruz.

We could give clean drinking water, sanitation, basic healthcare

Yaşayan her birey için temiz içme suyu, hijyenik koşullar,

and education to every single human being on the planet.

temel sağlık ve eğitim ihtiyaçlarını sağlayabiliyoruz.

So we have to ask ourselves, do we want to spend twice the amount

Burada kendimize sormamız gereken soru şu, çok küçük fayda sağlayabildiğimiz bu işe,

on doing very little good?

bu rakamın iki katı kadar harcama yapmak istiyor muyuz?

Or half the amount on doing an amazing amount of good?

Yoksa yarısı ile inanılmaz faydalar sağlayabileceğimiz başka işlere mi yatırım yapmalıyız?

And that is really why it becomes a bad project.

Ve bu, bu bir projenin neden başarısız sayıldığının göstergesidir.

It's not to say that if we had all the money in the world, we wouldn't want to do it.

Bu demek değil ki, bütün bu paraya sahip olsaydık bunu da yapmak istemezdik.

But it's to say, when we don't, it's just simply not our first priority.

Ama bu şu demek, maalesef sahip değiliz ve önceliğimiz de şimdilik bu değil.

The fair projects -- notice I'm not going to comment on all these --

Sırada, vasat projeler var, fark etmişsinizdir hepsiyle ilgili uzun uzun konuşmayacağım,

but communicable diseases, scale of basic health services -- just made it,

ama bulaşıcı hastalıklar, temel sağlık hizmeti bu listede yerini aldı

simply because, yes, scale of basic health services is a great thing.

çünkü evet, temel sağlık hizmeti önemlidir.

It would do a lot of good, but it's also very, very costly.

Çok ciddi faydalar sağlanabilirdi, ama bu da çok ama çok büyük maliyetli bir iş.

Again, what it tells us is suddenly

Yine buradan da görünen şu ki,

we start thinking about both sides of the equation.

bir anda denklemin iki tarafını birden düşünmeye başlıyoruz.

If you look at the good projects, a lot of sanitation and water projects came in.

İyi projelere baktığınızda, hijyenik koşullar ve temiz su ile ilgili birçok proje var.

Again, sanitation and water is incredibly important,

Hijyen ve temiz su elbette çok önemli,

but it also costs a lot of infrastructure.

ama altyapı maliyetleri çok yüksek.

So I'd like to show you the top four priorities

Bu yüzden sizlere dünyadaki sorunlarla nasıl başa çıkmalıyız konusu gündeme geldiğinde

which should be at least the first ones that we deal with

en azından ilk sıralarda dikkate almamız gereken

when we talk about how we should deal with the problems in the world.

dört öncelikli sorundan bahsetmek istiyorum.

The fourth best problem is malaria -- dealing with malaria.

Dikkate alınması gereken öncelikli dördüncü sorun sıtma - sıtmayla başa çıkma.

The incidence of malaria is about a couple of [million] people get infected every year.

Sıtma, dünyada her yıl milyonlarca insanın yakalandığı bir hastalık.

It might even cost up towards a percentage point of GDP

Hatta mağduru olan ülkelerde her yıl

every year for affected nations.

gayri safi milli hasıladan aldığı yüzdeyi yükseltmeye neden olabiliyor.

If we invested about 13 billion dollars over the next four years,

Önümüzdeki 4 yıl içinde 13 milyar dolar yatırım yaptığımızda,

we could bring that incidence down to half.

sıtma vakalarını yarıya düşürebiliriz.

We could avoid about 500,000 people dying,

500.000 kişiyi ölümden döndürebiliriz,

but perhaps more importantly, we could avoid about a [million] people

ama daha da önemlisi, her yıl bir milyar kadar insana

getting infected every year.

sıtma bulaşmasının önüne geçebiliriz.

We would significantly increase their ability

Böylelikle, bu insanların, mücadele etmeleri gereken başka birçok sorunla

to deal with many of the other problems that they have to deal with --

uğraşmaları için gereken gücü önemli ölçüde sağlamış oluruz.

of course, in the long run, also to deal with global warming.

Elbette, uzun vadede de küresel ısınmayla mücadele edebilmelerini.

This third best one was free trade.

Üçüncü en iyi proje, serbest ticaret.

Basically, the model showed that if we could get free trade,

Temel olarak model, serbest ticaret ortamı sağlayabilirsek,

and especially cut subsidies in the U.S. and Europe,

özellikle Avrupa ve Amerika’daki sübvansiyonları kısıtlayabilirsek,

we could basically enliven the global economy

global ekonomiyi canlandırmış oluruz.

to an astounding number of about 2,400 billion dollars a year,

Bu canlanma 2,400 milyar dolar gibi şaşırtıcı bir rakama mukabil

half of which would accrue to the Third World.

ki bunun yarısı Üçüncü Dünya ülkelerinin payına düşecektir.

Again, the point is to say that we could actually pull

Bir kez daha tekrarlarsak, söylemeye çalıştığım şu ki; aslında

two to three hundred million people out of poverty,

200-300 milyon insanı 2 ile 5 yıl arasında bir süre içinde,

very radically fast, in about two to five years.

radikal bir hızla, yoksulluktan kurtarabiliriz.

That would be the third best thing we could do.

Bu yapabileceğimiz en iyi üçüncü şey olur.

The second best thing would be to focus on malnutrition.

Yapabileceğimiz ikinci en iyi şey, yetersiz ve kötü beslenme üzerine yoğunlaşmaktır.

Not just malnutrition in general, but there's a very cheap way

Sadece genel olarak yetersiz beslenme değil, bunu yapmanın çok ucuz bir yolu var

of dealing with malnutrition, namely, the lack of micronutrients.

- ki bu mineraller gibi mikro besinlerin eksikliğiyle mücadeleden geçiyor.

Basically, about half of the world's population is lacking in

Temel olarak, dünya nüfusunun yarısı

iron, zinc, iodine and vitamin A.

demir, çinko, iyot ve A vitamini eksikliğinden muzdarip.

If we invest about 12 billion dollars,

12 milyar dolar civarında bir yatırım yaptığımızda,

we could make a severe inroad into that problem.

bu sorunun önüne güçlü bir set çekebiliyoruz.

That would be the second best investment that we could do.

-- ki bu da yapacağımız en iyi ikinci yatırım oluyor.

And the very best project would be to focus on HIV/AIDS.

Ve en iyi proje, HIV/AIDS sorununa yoğunlaşmak olacaktır.

Basically, if we invest 27 billion dollars over the next eight years,

Temel olarak, önümüzdeki sekiz sene içinde 27 milyar dolar yatırım yaparsak,

we could avoid 28 new million cases of HIV/AIDS.

28 milyon yeni HIV/AIDS vakasının önüne geçmiş oluyoruz.

Again, what this does and what it focuses on is saying

Bir kez daha, burada yapılacak iş ve yoğunlaşılacak olan şu;

there are two very different ways that we can deal with HIV/AIDS.

HIV/AIDS ile mücadelede birbirinden tamamen farklı iki yöntem var.

One is treatment; the other one is prevention.

Biri tedavi, diğeri ise korunma.

And again, in an ideal world, we would do both.

Ve yine, ideal bir dünyada, ikisini birden yapardık.

But in a world where we don't do either, or don't do it very well,

Ama ikisini de yapamadığımız, veya ikisinde de pek başarılı olamadığımız bir dünyada,

we have to at least ask ourselves where should we invest first.

kendimize en azından, ilk önce hangisine yatırım yapacağımızı sormalıyız.

And treatment is much, much more expensive than prevention.

Ve tedavi, korunmaya nispeten çok çok daha pahalı bir yöntem.

So basically, what this focuses on is saying, we can do a lot more

Yani odak noktamız, korunmaya yapacağımız yatırımlarla

by investing in prevention.

çok daha büyük faydalar sağlayabilecek olmamız.

Basically for the amount of money that we spend,

Kısacası, harcayacağımız para ile

we can do X amount of good in treatment,

tedavi yönteminde X kadar fayda sağlayabilecekken,

and 10 times as much good in prevention.

korunma yöntemiyle bunun 10 katı kadar fazla fayda sağlayabiliyoruz.

So again, what we focus on is prevention rather than treatment,

Yani bir kez daha tekrarlarsak, ilk aşamada, tedavi etmektense

at first rate.

korunmaya odaklanıyoruz.

What this really does is that it makes us think about our priorities.

Bütün bunlar bizi, önceliklerimizle ilgili düşündürmeye yöneltiyor.

I'd like to have you look at your priority list and say,

Sizden öncelik listenize bakıp karar vermenizi istiyorum,

did you get it right?

doğru bir liste yaptınız mı?

Or did you get close to what we came up with here?

Burada ortaya çıkan listeye yaklaşabildiniz mi?

Well, of course, one of the things is climate change again.

Tabii eminim ki, burada yine iklim değişikliği sorunu gündeme geliyor.

I find a lot of people find it very, very unlikely that we should do that.

Birçok insanın bunu yapmamızın gerekliliği konusunda tereddütleri olduğunu fark ediyorum.

We should also do climate change,

İklim değişikliği sorununa da eğilmeliyiz tabii,

if for no other reason, simply because it's such a big problem.

başka hiçbir sebebi olmasa bile, sadece gerçekten büyük bir sorun olduğu için bu konuya değinmeliyiz.

But of course, we don't do all problems.

Ama tabii, bütün sorunlara eğilemiyoruz.

There are many problems out there in the world.

Dünyada çözülmeyi bekleyen pek çok sorun var.

And what I want to make sure of is, if we actually focus on problems,

Aslında yapmaya çalıştığım, sorunlara gerçekten odaklanacaksak

that we focus on the right ones.

doğru sorunlara odaklanmamızı sağlamak.

The ones where we can do a lot of good rather than a little good.

Daha az yararlı olabileceklerimizdense, çok daha fazla yararlı olabileceklerimize.

And I think, actually -- Thomas Schelling,

Ve bence, rüya takımdan Thomas Schelling

one of the participants in the dream team, he put it very, very well.

bunu çok çok güzel ifade etmişti.

One of things that people forget, is that in 100 years,

“İnsanların unuttukları bir şey var; önümüzdeki 100 yıl içinde,

when we're talking about most of the climate change impacts will be,

ki iklim değişikliğinin çoğu etkileri bu süreçte ortaya çıkacak,

people will be much, much richer.

insanlık çok çok daha zengin olacak.

Even the most pessimistic impact scenarios of the U.N.

Birleşmiş Milletler’in en karamsar değerlendirmelerine göre bile,

estimate that the average person in the developing world in 2100

2100 yılında, gelişmekte olan ülkelerde, sıradan bir insanın geliri

will be about as rich as we are today.

bugün bizim elde ettiğimiz gelir kadar olacak.

Much more likely, they will be two to four times richer than we are.

Daha büyük ihtimalle, bizim mevcut halimizden 2 ile 4 katımız kadar daha zengin olacaklar.

And of course, we'll be even richer than that.

Ve tabii, bizlerin, bundan çok daha zengin olacağız.”

But the point is to say, when we talk about saving people,

Söylemeye çalıştığım, insan hayatı kurtarmaktan bahsettiğimiz zaman,

or helping people in Bangladesh in 2100,

ya da 2100 yılında Bangladeş’teki insanlara yardım etmekten,

we're not talking about a poor Bangladeshi.

fakir bir Bangladeşliden bahsetmiyoruz.

We're actually talking about a fairly rich Dutch guy.

Aslında, bugünün oldukça zengin bir Hollandalısından bahsediyoruz.

And so the real point, of course, is to say,

Yani esas nokta şu,

do we want to spend a lot of money helping a little,

günümüzden 100 yıl sonrasında yaşayacak, oldukça zengin bir Hollandalıya,

100 years from now, a fairly rich Dutch guy?

yüklü bir para harcayıp küçük bir yardımda mı bulunmak istiyoruz?

Or do we want to help real poor people, right now, in Bangladesh,

Yoksa şu anda, Bangladeş’te, gerçekten yoksulluk içinde yaşayan,

who really need the help, and whom we can help very, very cheaply?

gerçekten yardıma ihtiyacı olan ve bizim çok ucuza yardım eli uzatabileceğimiz insanlara mı yardım etmek istiyoruz?

Or as Schelling put it, imagine if you were a rich -- as you will be --

Veya Schelling’in ifade ettiği gibi, 2100’de yaşayıp 2005'i düşünen zengin bir Çinli, Bolivyalı ya da zengin bir Kongolu

a rich Chinese, a rich Bolivian, a rich Congolese, in 2100,

--öyle olacakları varsayılıyor--olduğunuzu düşünün ve şöyle diyorsunuz:

thinking back on 2005, and saying, "How odd that they cared so much

“O dönemde yardıma asıl ihtiyacı olan ve daha faydalı olabilecekleri

about helping me a little bit through climate change,

büyük dedelerim dururken,

and cared so fairly little about helping my grandfather

iklim değişikliği için bana faydası olacağını düşündükleri

and my great grandfather, whom they could have helped so much more,

bu küçücük yardımla,

and who needed the help so much more?"

bu kadar çok uğraşmış olmaları ne tuhaf?”

So I think that really does tell us why it is

Sanırım bu gerçekten bize,

we need to get our priorities straight.

önceliklendirme işini neden yapmamız gerektiğini açıkça anlatıyor.

Even if it doesn't accord to the typical way we see this problem.

Her ne kadar bu bizim, sorunları en yalın haliyle ele almamıza izin vermese de.

Of course, that's mainly because climate change has good pictures.

Tabii bunun ana sebebi, iklim değişikliği sorunu ile ilgili kafamızda çok net resimlemeler var.

We have, you know, "The Day After Tomorrow" -- it looks great, right?

Biliyorsunuz, “Yarından Sonra” filmi var --çok iyi görünüyor, değil mi?

It's a good film in the sense that

İzlemek istiyorum o anlamda, iyi bir film, evet,

I certainly want to see it, right, but don't expect Emmerich

ama Emmerich’in bir sonraki filminde

to cast Brad Pitt in his next movie

Brad Pitt’e Tanzanya’da bir yerlerde

digging latrines in Tanzania or something. (Laughter)

tuvalet kazdırmasını filan beklemeyin. (Kahkaha)

It just doesn't make for as much of a movie.

Bunun filme kazandıracağı pek fazla bir şey yok tabii.

So in many ways, I think of the Copenhagen Consensus

Şimdi birçok yönden, Kopenhag Konsensüs’ü

and the whole discussion of priorities

ve bütün bu önceliklendirme konuşmalarının

as a defense for boring problems.

sıkıcı sorunlara karşı bir savunma olduğunu düşünüyorum.

To make sure that we realize it's not about making us feel good.

Bunları, bize kendimizi daha iyi hissettirdikleri

It's not about making things that have the most media attention,

ya da medyanın daha çok ilgisini çeken sorunlar oldukları için değil,

but it's about making places where we can actually do the most good.

en büyük faydayı sağlayabileceğimiz projeler olduklarını bildiğimiz için ele almalıyız.

The other objections, I think, that are important to say,

Diğer itirazlar, ki bence bunlara değinmek önemli --

is that I'm somehow -- or we are somehow -- positing a false choice.

benim veya bizim, bir şekilde varsayımlarımızı yanlış seçimlere göre yapıyor olmamız.

Of course, we should do all things,

İdeal bir dünyada, elbette bütün sorunları çözmeliyiz

in an ideal world -- I would certainly agree.

kesinlikle aynı fikirdeyim.

I think we should do all things, but we don't.

Bence hepsini birden çözmeliyiz, ama çözemiyoruz.

In 1970, the developed world decided we were going to spend

1970’te gelişmiş dünya bizlerin, onların gelişmekte olan dünyalarında yaptıklarının

twice as much as we did, right now, than in 1970, on the developing world.

iki katı kadar harcama yapacağımızı öngörmüştü.

Since then our aid has halved.

O günden beri yaptığımız yardımlar yarıya indi.

So it doesn't look like we're actually on the path

Yani ortada, bütün büyük sorunları

of suddenly solving all big problems.

bir anda çözebilecekmişiz gibi bir durum yok.

Likewise, people are also saying, but what about the Iraq war?

Benzer şekilde, insanlar, “Peki Irak savaşı ne olacak?” diye soruyor.

You know, we spend 100 billion dollars --

Biliyorsunuz, 100 milyar dolar harcadık.

why don't we spend that on doing good in the world?

Neden o parayı dünyaya faydalı olacak işlerde kullanmıyoruz?

I'm all for that.

Hepsine katılıyorum.

If any one of you guys can talk Bush into doing that, that's fine.

Eğer herhangi biriniz Bush’u bunu yapmaya ikna edebilirse iyi olur.

But the point, of course, is still to say,

Ama yine söylemeye çalıştığım şey şu,

if you get another 100 billion dollars,

eğer başka bir 100 milyar dolar bulursanız,

we still want to spend that in the best possible way, don't we?

bunu yine elimizden gelen en iyi şekilde kullanmak isteriz, değil mi?

So the real issue here is to get ourselves back

Yani burada asıl mesele, en başa dönüp

and think about what are the right priorities.

doğru önceliklerin ne olduğu üzerine düşünmek.

I should just mention briefly, is this really the right list that we got out?

Kısaca özetleyerek belirtmeliyim, bu ortaya çıkardığımız liste gerçekten doğru bir liste mi?

You know, when you ask the world's best economists,

Bilirsiniz, dünyanın en iyi ekonomistlerine danıştığınızda,

you inevitably end up asking old, white American men.

bu insanların yaşlı beyaz Amerikalılar olması kaçınılmaz oluyor.

And they're not necessarily, you know,

Ve bilirsiniz, onlar da dünyanın geri kalanına dönüp bakmak için

great ways of looking at the entire world.

her zaman en iyi adamlar olmayabiliyorlar.

So we actually invited 80 young people from all over the world

Sonuç olarak dünyanın her yerinden 80 genç insana

to come and solve the same problem.

gelip aynı sorunu çözmeleri için davette bulunduk.

The only two requirements were that they were studying at the university,

Koyulan iki koşul vardı, birincisi bir üniversitede okuyor olmaları,

and they spoke English.

ve ikincisi İngilizce konuşuyor olmalarıydı.

The majority of them were, first, from developing countries.

Başta, büyük bir çoğunluğu, gelişmiş ülkelerdendi.

They had all the same material but they could go vastly

Hepsinin ele alacağı konu aynıydı ama kendi listelerini oluştururken

outside the scope of discussion, and they certainly did,

konuşmaların kapsamının çok dışına da çıkabileceklerdi,

to come up with their own lists.

ve öyle de yaptılar.

And the surprising thing was that the list was very similar --

Ve işin şaşırtıcı yanı, listeler çok benzerdi--

with malnutrition and diseases at the top

yetersiz beslenme ve hastalıklar en başta

and climate change at the bottom.

ve iklim değişikliği listenin sonunda.

We've done this many other times.

Bunu pek çok kez tekrarladık.

There's been many other seminars and university students, and different things.

Başka birçok seminerler ve üniversite öğrencileri oldu ve başka birçok değişik şey.

They all come out with very much the same list.

Her seferinde ortaya çıkan liste hemen hemen aynıydı.

And that gives me great hope, really, in saying that I do believe

Ve bu bana, önümüzde bizi önceliklerimize dair düşünmeye iten bir yolda

that there is a path ahead to get us to start thinking about priorities,

ilerlediğimize inanmam için büyük umut veriyor.

and saying, what is the important thing in the world?

Ve dünyada önemli olan şey nedir derken.

Of course, in an ideal world, again we'd love to do everything.

tabii ideal dünyada, tekrar ediyorum, bütün sorunları birden çözmek isteriz.

But if we don't do it, then we can start thinking about where should we start?

Ama bunu yapamıyorsak, o zaman nereden başlamamız gerektiğini düşünmeye başlayabiliriz.

I see the Copenhagen Consensus as a process.

Kopenhag Konsensus’unu bir süreç olarak düşünüyorum.

We did it in 2004,

2004’te yaptık,

and we hope to assemble many more people,

2008 ve 2012 için çok daha fazla insanı bir araya getirmeyi

getting much better information for 2008, 2012.

ve çok daha faydalı bilgiler elde etmeyi umut ediyoruz.

Map out the right path for the world --

Dünya için doğru olan yolun haritasını çıkarmak

but also to start thinking about political triage.

diğer yandan politik koşulları ve öncelikleri de düşünmek.

To start thinking about saying, "Let's do

Söylemeye başlamamız gereken,

not the things where we can do very little at a very high cost,

“Büyük bedeller ödeyip küçük faydalar sağlayacağımız işler değil;

not the things that we don't know how to do,

nasıl yapacağımızı bilmediklerimizi de değil;

but let's do the great things where we can do an enormous

ama hemen şimdi, düşük bedellerle, en büyük faydayı sağlayacağımız

amount of good, at very low cost, right now."

muhteşem işleri yapalım hadi” olmalıdır.

At the end of the day, you can disagree

Günün sonunda, bunların hepsini nasıl önceliklendirdiğimize dair

with the discussion of how we actually prioritize these,

yaptığımız tartışmalara itiraz edebilirsiniz,

but we have to be honest and frank about saying,

ama yaptıklarımız kadar yapmadığımız şeyler de olduğu konusunda

if there's some things we do, there are other things we don't do.

dürüst ve açıksözlü olmalıyız.

If we worry too much about some things,

Bazı şeyler için gereğinden fazla endişelenirsek,

we end by not worrying about other things.

diğer şeyler için endişelenemeyecek duruma gelebiliriz.

So I hope this will help us make better priorities,

Umarım bu konuşma bize daha iyi önceliklendirmeler yapmamızda,

and think about how we better work for the world.

ve dünya için nasıl daha iyi işler yapabiliriz diye düşünmemizde yardımcı olur.

Thank you.

Teşekkür ederim.