The silent drama of photography | Sebastião Salgado

Translator: Joseph Geni Reviewer: Morton Bast

Translator: Adela Sota Reviewer: Helena Bedalli

I'm not sure that every person here

Nuk jam i sigurt nëse secili prej jush

is familiar with my pictures.

i ka të njohura fotot e mia.

I want to start to show just a few pictures to you,

Dua t'ju tregoj vetëm disa prej tyre,

and after I'll speak.

dhe pastaj do të flas.

I must speak to you a little bit of my history,

Duhet t'ju tregoj pak për historinë time,

because we'll be speaking on this

sepse do të flasim për të

during my speech here.

gjatë fjalimit tim këtu.

I was born in 1944 in Brazil,

Kam lindur në 1944 në Brazil

in the times that Brazil was not yet a market economy.

kur Brazili nuk ishte akoma ekonomi tregu.

I was born on a farm,

Linda në një fermë,

a farm that was more than 50 percent rainforest [still].

një fermë, ku më shumë se 50 përqind ishte pyll ekuatorial (akoma).

A marvelous place.

Vend i mrekullueshëm.

I lived with incredible birds, incredible animals,

Jetoja me zogj mahnitës, kafshë mahnitëse,

I swam in our small rivers with our caimans.

Notoja në lumenjtë tanë të vegjël me kaimanë.

It was about 35 families that lived on this farm,

Ishin gati 35 familje që jetonin në këtë fermë,

and everything that we produced on this farm, we consumed.

dhe çdo gjë që prodhonim në këtë fermë, e konsumonim.

Very few things went to the market.

Shumë pak gjëra shkonin në treg.

Once a year, the only thing that went to the market

Një herë në vit, e vetmja gjë që shkonte në treg

was the cattle that we produced,

ishte bagëtia që rrisnim,

and we made trips of about 45 days

dhe udhëtonim për 45 ditë

to reach the slaughterhouse,

për të arritur te thertorja,

bringing thousands of head of cattle,

duke sjellë mijëra kokë bagëtish,

and about 20 days traveling back

dhe për gati 20 ditë udhëtonim prapë

to reach our farm again.

për të mbërritur te ferma jonë.

When I was 15 years old,

Kur isha 15 vjeç,

it was necessary for me to leave this place

mu desh ta lija atë vend

and go to a town a little bit bigger -- much bigger --

dhe të shkoja në një qytet pak më të madh -- shumë më të madh --

where I did the second part of secondary school.

ku përfundova gjimnazin.

There I learned different things.

Atje mësova gjëra të tjera.

Brazil was starting to urbanize, industrialize,

Brazili kishte filluar të urbanizohej, industrializohej,

and I knew the politics. I became a little bit radical,

dhe i dija politikat. U bëra disi radikal,

I was a member of leftist parties,

isha anëtar i partive të majta,

and I became an activist.

dhe u bëra aktivist.

I [went to] university to become an economist.

Hyra në universitet për ekonomi.

I [did] a master's degree in economics.

Përfundova masterin në ekonomi.

And the most important thing in my life

Dhe gjëja më e rëndësishme në jetën time

also happened in this time.

ndodhi po në këtë periudhë.

I met an incredible girl

Njoha një vajzë të mrekullueshme,

who became my lifelong best friend,

e cila u bë shoqja ime e ngushtë për gjithë jetën

and my associate in everything that I have done till now,

dhe shoqëruesja ime në çdo gjë që kam bërë deri më tani,

my wife, Lélia Wanick Salgado.

bashkëshortja ime, Lélia Wanick Salgado.

Brazil radicalized very strongly.

Brazili u radikalizua shumë.

We fought very hard against the dictatorship,

Luftuam fort kundër diktaturës,

in a moment it was necessary to us:

në një moment të rëndësishëm për ne:

Either go into clandestinity with weapons in hand,

Ose rri klandestin me armë në duar,

or leave Brazil. We were too young,

ose lër Brazilin. Ishim shumë të rinj,

and our organization thought it was better for us to go out,

dhe organizata jonë mendoi se do të ishte më mirë sikur të largoheshim,

and we went to France,

dhe shkuam në Francë,

where I did a PhD in economics,

ku bëra PhD në ekonomi,

Léila became an architect.

Léila u bë arkitekte.

I worked after for an investment bank.

Më pas punova për një bankë investimi.

We made a lot of trips, financed development,

Udhëtonim shumë, financonim zhvillimin,

economic projects in Africa with the World Bank.

projektet ekonomike në Afrikë me Bankën Botërore.

And one day photography made a total invasion in my life.

Dhe një ditë fotografia pushtoi komplet jetën time.

I became a photographer,

U bëra fotograf,

abandoned everything and became a photographer,

braktisa gjithçka dhe u bëra fotograf,

and I started to do the photography

dhe fillova të fotografoja

that was important for me.

gjëra të rëndësishme për mua.

Many people tell me that you are a photojournalist,

Shumë njerëz më thonë se jam fotoreporter,

that you are an anthropologist photographer,

se jam foto-antropolog,

that you are an activist photographer.

se jam foto-aktivist.

But I did much more than that.

Por unë bëra më shumë se kaq.

I put photography as my life.

Fotografia u bë jeta ime.

I lived totally inside photography

Jetoja komplet brenda fotografisë

doing long term projects,

duke bërë projekte afatgjata,

and I want to show you just a few pictures

dhe dua t'ju tregoj vetëm disa foto

of -- again, you'll see inside the social projects,

të -- përsëri, ju do të shihni brenda projekteve sociale

that I went to, I published many books

ku unë shkova, publikova librat e mi

on these photographs,

mbi këto foto,

but I'll just show you a few ones now.

por do ju tregoj vetëm disa tani.

In the '90s, from 1994 to 2000,

Në vitet '90, nga 1994 në 2000,

I photographed a story called Migrations.

fotografova një histori të quajtur Migrimet.

It became a book. It became a show.

U bë libër. U bë shfaqje.

But during the time that I was photographing this,

Por gjatë kohës që po e fotografoja,

I lived through a very hard moment in my life, mostly in Rwanda.

po jetoja një periudhë të vështirë të jetës sime, sidomos në Ruanda.

I saw in Rwanda total brutality.

Në Ruanda pashë brutalitet.

I saw deaths by thousands per day.

Pashë mijëra vdekje në ditë.

I lost my faith in our species.

Humba besimin në specien tonë.

I didn't believe that it was possible for us to live any longer,

Nuk besoja se mund të jetonim më tutje,

and I started to be attacked by my own Staphylococcus.

dhe fillova të sulmohesha nga vetë Stafilokoku im.

I started to have infection everywhere.

Kisha infeksione kudo.

When I made love with my wife, I had no sperm that came out of me;

Kur bëja dashuri me gruan time, nuk më dilte më spermë;

I had blood.

Më dilte gjak.

I went to see a friend's doctor in Paris,

Shkova të vizitohesha te një miku im në Paris,

told him that I was completely sick.

i tregova për sëmundjen time.

He made a long examination, and told me, "Sebastian,

Më bëri një kontroll të gjatë e më tha: "Sebastian,

you are not sick, your prostate is perfect.

ti nuk je i sëmurë, prostata jote është perfekte.

What happened is, you saw so many deaths that you are dying.

Ajo çfarë ndodhi është se ti pe aq shumë vdekje sa po shkon drejt vdekjes tënde.

You must stop. Stop.

Duhet të ndalosh. Ndalo.

You must stop because on the contrary, you will be dead."

Duhet të ndalosh, përndryshe do të vdesësh."

And I made the decision to stop.

Dhe vendosa të ndaloja.

I was really upset with photography,

U mërzita me fotografinë,

with everything in the world,

me gjithçka në botë,

and I made the decision to go back to where I was born.

dhe vendosa të kthehesha në vendin ku linda.

It was a big coincidence.

Ndodhi një rastësi e madhe.

It was the moment that my parents became very old.

Në këtë kohë prindërit po më plakeshin.

I have seven sisters. I'm one of the only men in my family,

Kam shtatë motra. Jam ndër burrat e vetëm në familje,

and they made together the decision

dhe ata bashkë vendosën

to transfer this land to Léila and myself.

të na e jepnin mua dhe Léilës këtë tokë.

When we received this land, this land was as dead as I was.

Kur e morëm, kjo tokë ishte po aq e vdekur sa edhe unë.

When I was a kid, it was more than 50 percent rainforest.

Kur isha fëmijë, më se 50 përqind e saj ishte pyll tropikal.

When we received the land,

Kur e morëm,

it was less than half a percent rainforest,

më pak se gjysmë përqindjeje ishte pyll,

as in all my region.

ashtu si në të gjithë rajonin tim.

To build development, Brazilian development,

Për të krijuar zhvillim, zhvillimin brazilian,

we destroyed a lot of our forest.

shkatërruam shumë nga pyjet tona.

As you did here in the United States,

Ashtu siç ju bëtë në Shtetet e Bashkuara,

or you did in India, everywhere in this planet.

ose në Indi, kudo në planet.

To build our development,

Për t'u zhvilluar

we come to a huge contradiction

vijmë te një kontradiktë e madhe

that we destroy around us everything.

që shkatërrojmë gjithçka përreth nesh.

This farm that had thousands of head of cattle

Kjo fermë që kishte mijëra kokë bagëtish

had just a few hundreds,

kishte ngelur vetëm me disa qindra

and we didn't know how to deal with these.

dhe nuk dinim si ta ndreqnim situatën.

And Léila came up with an incredible idea, a crazy idea.

Léila pati një ide të jashtëzakonshme, një ide të çmendur.

She said, why don't you put back the rainforest that was here before?

Dhe tha: "Pse nuk ndërton sërish pyllin e dikurshëm?

You say that you were born in paradise.

Ti thua që ke lindur në parajsë.

Let's build the paradise again.

Le ta ndërtojmë sërish parajsën."

And I went to see a good friend

Dhe shkova të takoja një shok timin të mirë

that was engineering forests

inxhinier pyjesh

to prepare a project for us,

që të përgatiste një projekt për ne,

and we started. We started to plant, and this

dhe filluam. Filluam të mbillnim,

first year we lost a lot of trees, second year less,

vitin e parë humbëm shumë pemë, vitin e dytë më pak

and slowly, slowly this dead land started to be born again.

dhe pak e nga pak, kjo tokë e vdekur filloi të ringjallej.

We started to plant hundreds of thousands of trees,

Filluam të ndërtonim qindra e mijëra pemë,

only local species, only native species,

vetëm specie të zonës, vetëm vendase,

where we built an ecosystem identical to the one that was destroyed,

ku ndërtuam një ekosistem identik me atë që ishte shkatërruar,

and the life started to come back in an incredible way.

dhe vendi u gjallërua në mënyrë të pabesueshme.

It was necessary for us to transform our land

Ishte e nevojshme për ne ta shndërronim tokën tonë

into a national park.

në park kombëtar.

We transformed. We gave this land back to nature.

E shndërruam. Ia dhamë përsëri këtë tokë natyrës.

It became a national park.

U bë park kombëtar.

We created an institution called Instituto Terra,

Krijuam një institucion të quajtur Instituto Terra,

and we built a big environmental project to raise money everywhere.

dhe krijuam një projekt të madh mjedisi për të mbledhur para kudo.

Here in Los Angeles, in the Bay Area in San Francisco,

Këtu në Los Angeles, në Bay Area në San Francisco

it became tax deductible in the United States.

ulej nga taksat në Shtetet e Bashkuara.

We raised money in Spain, in Italy, a lot in Brazil.

Mblodhëm para në Spanjë, në Itali, shumë në Brazil.

We worked with a lot of companies in Brazil

Punuam me shumë kompani në Brazil

that put money into this project, the government.

të cilat hodhën para në këtë projekt, me qeverinë.

And the life started to come, and I had a big wish

Dhe jeta erdhi përsëri e pata një dëshirë të madhe

to come back to photography, to photograph again.

t'i kthehesha fotografisë, të fotografoja sërish.

And this time, my wish was not to photograph anymore

Këtë herë nuk doja të fotografoja më

just one animal that I had photographed all my life: us.

vetëm një kafshë, të cilën e kisha fotografuar gjatë gjithë jetës sime: ne.

I wished to photograph the other animals,

Doja të fotografoja kafshë të tjera,

to photograph the landscapes,

të fotografoja pejsazhet,

to photograph us, but us from the beginning,

të fotografoja njerëzit, por njerëzit e fillimit,

the time we lived in equilibrium with nature.

në kohën kur jetonim në ekuilibër me natyrën.

And I went. I started in the beginning of 2004,

Dhe shkova. Ia nisa në fillim të 2004,

and I finished at the end of 2011.

dhe përfundova në fund të 2011.

We created an incredible amount of pictures,

Bëmë një numër të pabesueshëm fotosh,

and the result -- Lélia did the design of all my books,

dhe përfundimi -- Lélia skicoi gjithë librat e mi,

the design of all my shows. She is the creator of the shows.

gjithë shfaqjet e mia. Eshtë krijuesja e shfaqjeve të mia.

And what we want with these pictures

Dhe ajo çfarë duam nga këto foto

is to create a discussion about what we have that is pristine on the planet

është të nisim një diskutim mbi çfarë kemi të pacënuar në planet

and what we must hold on this planet

dhe çfarë duhet të ruajmë në këtë planet

if we want to live, to have some equilibrium in our life.

nëse duam të jetojmë, të kemi ekuilibër në jetë.

And I wanted to see us

Dhe doja të shikoja njerëzit, ne,

when we used, yes, our instruments in stone.

kur përdornim, po, mjetet tona në gur.

We exist yet. I was last week

Ne akoma rrojmë. Javën e kaluar isha

at the Brazilian National Indian Foundation,

tek Fondacioni Kombëtar Brazilian i Indianëve,

and only in the Amazon we have about 110 groups

dhe vetëm në Amazonë kemi 110 grupe

of Indians that are not contacted yet.

indianësh, të cilët nuk janë kontaktuar ende.

We must protect the forest in this sense.

Duhet të mbrojmë pyjet.

And with these pictures, I hope that we can create

Dhe me këto foto, shpresoj të ndërtojmë

information, a system of information.

informacion, sistem informacionesh.

We tried to do a new presentation of the planet,

U munduam të bënim një prezantim të ri të planetit,

and I want to show you now just a few pictures

dhe dua t'ju tregoj tani vetëm disa fotografi

of this project, please.

të këtij projekti, ju lutem.

Well, this — (Applause) —

Kjo — (Duartrokitje) —

Thank you. Thank you very much.

Falemnderit. Shumë falemnderit.

This is what we must fight hard

Kjo tregon sa duhet të luftojmë

to hold like it is now.

për ta mbajtur siç është tani.

But there is another part that we must together rebuild,

Por është një pjesë tjetër, të cilën duhet ta ndërtojmë së bashku,

to build our societies, our modern family of societies,

të ndërtojmë shoqëritë tona, familjet moderne të shoqërisë,

we are at a point where we cannot go back.

jemi në një pikë ku nuk mund të kthehemi më mbrapa.

But we create an incredible contradiction.

Por krijojmë një kontradiktë të madhe.

To build all this, we destroy a lot.

Për të ndërtuar gjithë këtë, shkatërrojmë shumë.

Our forest in Brazil, that antique forest

Pylli ynë në Brazil, ai pylli antik

that was the size of California,

në përmasat e Kalifornisë,

is destroyed today 93 percent.

është shkatërruar në masën 93 përqind.

Here, on the West Coast, you've destroyed your forest.

Këtu, në Bregun Perëndimor, i keni shkatërruar pyjet tuaja.

Around here, no? The redwood forests are gone.

Këtu rrotull, apo jo? Pyjet e sekuove janë zhdukur.

Gone very fast, disappeared.

Shumë shpejt u zhdukën.

Coming the other day from Atlanta, here, two days ago,

Duke ardhur para dy ditësh nga Atlanta këtu,

I was flying over deserts

fluturova mbi shkretëtirat

that we made, we provoked with our own hands.

që kemi bërë, që provokuam me duart tona.

India has no more trees. Spain has no more trees.

India nuk ka më pemë. Spanja nuk ka më pemë.

And we must rebuild these forests.

Dhe duhet t'i ndërtojmë këto pyje.

That is the essence of our life, these forests.

Ato janë thelbi i jetës sonë, këto pyje.

We need to breathe. The only factory

Na duhet të marrim frymë. E vetmja fabrikë

capable to transform CO2 into oxygen,

në gjendje të shndërrojë CO2 në oksigjen,

are the forests.

janë pyjet.

The only machine capable to capture the carbon

Makineria e vetme në gjendje të kapë karbonin

that we are producing, always,

që po prodhojmë, gjithmonë,

even if we reduce them, everything that we do, we produce CO2,

edhe kur e pakësojmë, me çdo gjë që bëjmë, prodhojmë CO2,

are the trees.

janë pemët.

I put the question -- three or four weeks ago,

Bëj pyetjen -- tre apo katër javë më parë,

we saw in the newspapers

pamë në gazeta

millions of fish that die in Norway.

miliona peshq që ngordhën në Norvegji.

A lack of oxygen in the water.

Mungesë oksigjeni në ujë.

I put to myself the question, if for a moment,

Pyes veten, nëse për një moment,

we will not lack oxygen for all animal species,

nuk do kemi mungesa oksigjeni për gjithë speciet e kafshëve,

ours included -- that would be very complicated for us.

duke përfshirë tonën -- do të ishte shumë e ndërlikuar për ne.

For the water system, the trees are essential.

Për sistemin ujor, pemët janë thelbësore.

I'll give you a small example that you'll understand very easily.

Do ju jap një shembull të vogël që do ta kuptoni shumë lehtë.

You happy people that have a lot of hair on your head,

Ju njerëz të lumtur që keni shumë flokë,

if you take a shower, it takes you

nëse bëni një dush, ju duhen

two or three hours to dry your hair

dy apo tre orë të thani flokët

if you don't use a dryer machine.

nëse nuk përdorni tharëse flokësh.

Me, one minute, it's dry. The same with the trees.

Për mua, një minutë dhe janë tharë. E njëjta gjë edhe me pemët.

The trees are the hair of our planet.

Pemët janë flokët e planetit tonë.

When you have rain in a place that has no trees,

Kur bie shi në një vend ku nuk ka pemë,

in just a few minutes, the water arrives in the stream,

në pak minuta, uji mbërrin në lumenj,

brings soil, destroying our water source,

sjell dheun, duke shkatërruar burimet tona ujore,

destroying the rivers,

duke shkatërruar lumenjtë,

and no humidity to retain.

dhe nuk ruan aspak lagështi.

When you have trees, the root system holds the water.

Kur ka pemë, sistemi i rrënjëve ruan ujin.

All the branches of the trees, the leaves that come down

Gjithë degët e pemëve, gjethet që bien

create a humid area,

krijojnë një zonë të lagësht,

and they take months and months under the water, go to the rivers,

e cila rri me muaj të tërë nëntokë, shkon në lumenj,

and maintain our source, maintain our rivers.

dhe ruan burimin tonë, ruan lumenjtë tanë.

This is the most important thing,

Kjo është gjëja më e rëndësishme,

when we imagine that we need water for every activity in life.

kur imagjinojmë që na nevojitet uji për çdo aktivitet në jetën tonë.

I want to show you now, to finish,

Dua t'ju tregoj tani, për të përfunduar,

just a few pictures that for me

vetëm disa foto, që për mua

are very important in that direction.

janë shumë të rëndësishme në këtë drejtim.

You remember that I told you,

Ju kujtohet që ju tregova,

when I received the farm from my parents

kur mora fermën nga prindërit e mi

that was my paradise, that was the farm.

ajo ishte parajsa ime, ishte ferma ime.

Land completely destroyed, the erosion there, the land had dried.

Tokë plotësisht e shkatërruar, erozioni, toka ishte tharë.

But you can see in this picture,

Por mund të shihni në këtë fotografi,

we were starting to construct an educational center

filluam të ndërtonim një qendër edukimi

that became quite a large environmental center in Brazil.

që u shndërrua në një qendër mjedisore goxha të madhe në Brazil.

But you see a lot of small spots in this picture.

Por ju shihni shumë pika në foto.

In each point of those spots, we had planted a tree.

Në çdo pikë, patëm mbjelle një pemë.

There are thousands of trees.

Janë me mijëra pemë.

Now I'll show you the pictures made exactly in the same point

Tani do ju tregoj fotot e bëra pikërisht në të njëjtin vend

two months ago.

para dy muajsh.

(Applause)

(Duartrokitje)

I told you in the beginning that it was necessary

Ju thashë në fillim që nevojiteshin

for us to plant about 2.5 million trees

gati 2.5 milion pemë

of about 200 different species

nga 200 specie të ndryshme

in order to rebuild the ecosystem.

për të rindërtuar ekosistemin.

And I'll show you the last picture.

Dhe do ju tregoj foton e fundit.

We are with two million trees in the ground now.

Kemi dy milion pemë në tokë tani.

We are doing the sequestration

Po izolojmë

of about 100,000 tons of carbon with these trees.

rreth 100 000 ton karboni me këto pemë.

My friends, it's very easy to do. We did it, no?

Miqtë e mi, është shumë e thjeshtë për t'u bërë. Ne e bëmë, apo jo?

By an accident that happened to me,

Nga një aksident që më ndodhi,

we went back, we built an ecosystem.

u kthyem, ndërtuam një ekosistem.

We here inside the room,

Ne brenda kësaj dhome,

I believe that we have the same concern,

besoj se kemi të njëjtin shqetësim,

and the model that we created in Brazil,

dhe modelin që krijuam në Brazil,

we can transplant it here.

mund ta shpërngulim këtu.

We can apply it everywhere around the world, no?

Mund ta zbatojmë në çdo vend të botës, apo jo?

And I believe that we can do it together.

Dhe besoj se mund ta bëjmë së bashku.

Thank you very much.

Shumë falemnderit.

(Applause)

(Duartrokitje)