Fighting with non-violence | Scilla Elworthy

Translator: Timothy Covell Reviewer: Morton Bast

Translator: Shegë Bahtiri Reviewer: Helena Bedalli

In half a century of trying to help prevent wars,

Pas gjysmë shekulli përpjekje për parandalimin e luftërave,

there's one question that never leaves me:

është një pyetje që ende vazhdoj ta kem:

How do we deal with extreme violence

Si të përballemi me dhunën ekstreme

without using force in return?

pa u kundërpërgjigjur me forcë?

When you're faced with brutality,

Kur ke të bësh me brutalitet,

whether it's a child facing a bully on a playground

qoftë një fëmijë përballë një ngacmuesi në parkun e lojërave

or domestic violence --

apo dhuna në familje -

or, on the streets of Syria today,

apo sot, në rrugët e Sirisë,

facing tanks and shrapnel,

përballë tankeve dhe shrapnelave,

what's the most effective thing to do?

cila është gjëja më efektive që duhet bërë?

Fight back? Give in?

Të kundërpërgjigjesh? Të dorëzohesh?

Use more force?

Të përdorësh më shumë forcë?

This question: "How do I deal with a bully

Këtë pyetje: "Si të përballem me një agresor

without becoming a thug in return?"

pa u bërë edhe vetë kriminel"?

has been with me ever since I was a child.

vazhdoj ta kem që nga fëmijëria.

I remember I was about 13,

Më kujtohet kur isha rreth 13 vjeç,

glued to a grainy black and white television in my parents' living room

po shihja ne një televizor bardhë e zi me miza në dhomën e prindërve

as Soviet tanks rolled into Budapest,

teksa tanket sovjetike u futën në Budapest,

and kids not much older than me

dhe disa fëmijë jo shumë më të mëdhenj se unë

were throwing themselves at the tanks

hidheshin në drejtim të tankeve

and getting mown down.

dhe masakroheshin.

And I rushed upstairs and started packing my suitcase.

Unë vrapova shkallëve dhe fillova të paketoj valixhen.

And my mother came up and said, "What on Earth are you doing?"

Nëna ime erdhi dhe më tha, "Çfarë të ka shkuar ne mendje te bësh"?

And I said, "I'm going to Budapest."

Dhe unë i thashë, "Po shkoj në Budapest".

And she said, "What on Earth for?"

Dhe ajo më tha, "Përse"?

And I said, "Kids are getting killed there.

Unë i thashë, "Fëmijët po vriten atje.

There's something terrible happening."

Është e tmerrshme ajo që po ndodh".

And she said, "Don't be so silly."

Dhe ajo tha, "Mos u bëj budallaqe".

And I started to cry.

Unë fillova të qaj.

And she got it, she said,

Ajo e kuptoi dhe tha,

"Okay, I see it's serious.

"E shoh që është serioze.

You're much too young to help.

Je tepër e re të ndihmosh.

You need training. I'll help you.

Të duhet trajnim. Unë do të të ndihmoj.

But just unpack your suitcase."

Por cpaketoje njëherë valixjen".

And so I got some training

Dhe kështu unë u trajnova

and went and worked in Africa during most of my 20s.

dhe shkova e punova në Afrikë në të njëzetat.

But I realized that what I really needed to know

Por e kuptova që atë çfarë duhet ta di në të vërtetë

I couldn't get from training courses.

nuk mund ta marr nga kurset trajnuese.

I wanted to understand

Doja të kuptoja

how violence, how oppression, works.

si funksionojnë dhuna dhe shtypja.

And what I've discovered since is this:

Dhe ajo që kam zbuluar që atëherë është:

Bullies use violence in three ways.

Agresorët e përdorin dhunën në tri mënyra.

They use political violence to intimidate,

Përdorin dhunën politike për të frikësuar,

physical violence to terrorize

dhunën fizike për të tmerruar

and mental or emotional violence to undermine.

dhe dhunën mendore apo emocionale për të nënçmuar.

And only very rarely in very few cases

Dhe rrallë, në shumë pak raste

does it work to use more violence.

funksionon të përdorësh më shumë dhunë.

Nelson Mandela went to jail believing in violence,

Nelson Mandela u burgos duke besuar në dhunë

and 27 years later

dhe 27 vite më vonë

he and his colleagues

ai dhe kolegët e tij,

had slowly and carefully

ngadalë dhe me kujdes,

honed the skills, the incredible skills, that they needed

mprehën aftësitë, aftësitë e jashtëzakonshme, që iu duheshin

to turn one of the most vicious governments the world has known

për ta shndërruar një ndër qeveritë më të egra që ka njohur bota

into a democracy.

në një demokraci.

And they did it in a total devotion to non-violence.

Dhe ia arritën me një përkushtim të plotë ndaj jo-dhunës.

They realized that using force against force

Ata e kuptuan që të përdorësh forcë kundër forcës

doesn't work.

nuk funksionon.

So what does work?

Pra, çfarë funksionon?

Over time I've collected about a half-dozen methods

Kam gjetur shumë metoda

that do work -- of course there are many more --

që funksionojnë, - ka shumë të tjera -

that do work and that are effective.

që kryejnë punë dhe janë efektive.

And the first is

Dhe e para është

that the change that has to take place

që ndryshimi duhet të ndodhë

has to take place here, inside me.

duhet të ndodhë këtu, brenda meje.

It's my response, my attitude, to oppression

Është reagimi im, qëndrimi im, ndaj shtypjes

that I've got control over,

të cilin unë mund ta kontrolloj,

and that I can do something about.

dhe që mund të bëj diçka rreth tij.

And what I need to develop is self-knowledge to do that.

Për këtë duhet të zhvilloj vetëdijen.

That means I need to know how I tick,

Duhet ta njoh veten time,

when I collapse,

kur rrëzohem,

where my formidable points are,

cilat janë pikat e mia të forta,

where my weaker points are.

cilat janë pikat e mia të dobta.

When do I give in?

Kur dorëzohem?

What will I stand up for?

Për çka do ta ngre zërin?

And meditation or self-inspection

Meditimi apo vetë-inspektimi

is one of the ways -- again it's not the only one --

është një mënyrë - pra, jo e vetmja -

it's one of the ways

është një ndër mënyrat

of gaining this kind of inner power.

për ta fituar këtë lloj fuqie të brendshme.

And my heroine here -- like Satish's --

Dhe heroina ime këtu - si e Satishit -

is Aung San Suu Kyi in Burma.

është Aung San Suu Kyi në Burma.

She was leading a group of students

Ajo po udhëhiqte një grup studentësh

on a protest in the streets of Rangoon.

në një protestë në rrugët e Rangoon-it.

They came around a corner faced with a row of machine guns.

Ata u gjendën përballë mitralozëve.

And she realized straight away

Dhe ajo kuptoi menjëherë

that the soldiers with their fingers shaking on the triggers

që ushtarëve iu dridheshin gishtat nën këmbëz

were more scared than the student protesters behind her.

dhe ishin më të frikësuar se protestuesit prapa saj.

But she told the students to sit down.

Por ajo iu tha studentëve të ulen.

And she walked forward with such calm and such clarity

Dhe eci përpara me qetësi dhe qartësi

and such total lack of fear

duke mos pasur aspak frikë

that she could walk right up to the first gun,

që të afrohet te arma e parë

put her hand on it and lower it.

ta vë dorën mbi të dhe ta ulë.

And no one got killed.

Dhe askush nuk u vra.

So that's what the mastery of fear can do --

Ja ç'mund të bëjë mjeshtëria ndaj frikës

not only faced with machine guns,

jo vetëm përballë mitralozëve.

but if you meet a knife fight in the street.

por nëse përballeni me një përleshje me thika në rrugë.

But we have to practice.

Por duhet të ushtrohemi.

So what about our fear?

E çfarë sa i përket frikës?

I have a little mantra.

Kam një mantra të vogël.

My fear grows fat

Frika ime shëndoshet

on the energy I feed it.

me energjinë që ia ushqej unë.

And if it grows very big

Dhe nëse bëhet shumë e madhe

it probably happens.

me siguri ndodh.

So we all know the three o'clock in the morning syndrome,

Ne e dimë sindromën tre i mëngjesit,

when something you've been worrying about wakes you up --

kur diçka që të brengos, të zgjon nga gjumi

I see a lot of people --

Unë shoh shumë njerëz -

and for an hour you toss and turn,

dhe rrotullohesh në shtrat për një orë,

it gets worse and worse,

vetëm sa bëhet më keq,

and by four o'clock you're pinned to the pillow

dhe në ora katër je ngjitur në jastëk

by a monster this big.

nga një përbindësh kaq i madh.

The only thing to do

E vetmja gjë për t'u bërë

is to get up, make a cup of tea

është të ngrihesh, bën një filxhan çaj

and sit down with the fear like a child beside you.

dhe ulu të flasësh me frikën si me një fëmijë.

You're the adult.

Ti je i rrituri.

The fear is the child.

Frika është fëmija.

And you talk to the fear

Dhe ti flet me frikën

and you ask it what it wants, what it needs.

dhe e pyet çfarë do, për çfarë ka nevojë.

How can this be made better?

Si mund të përmirësohet?

How can the child feel stronger?

Si mund fëmija të ndihet më i fortë?

And you make a plan.

Dhe harton një plan.

And you say, "Okay, now we're going back to sleep.

Thua, "Në rregull, tani kthehemi në gjumë.

Half-past seven, we're getting up and that's what we're going to do."

Në gjashtë e gjysmë, ngrihemi dhe veprojmë".

I had one of these 3 a.m. episodes on Sunday --

Unë pata një nga këto episode të dielën

paralyzed with fear at coming to talk to you.

e paralizuar me frikën se do të flas para jush.

(Laughter)

(Të qeshura)

So I did the thing.

Kështu që veprova ashtu.

I got up, made the cup of tea, sat down with it, did it all

U zgjova, bëra çajin, fola me të, dhe kështu

and I'm here -- still partly paralyzed, but I'm here.

jam këtu - ende pjesërisht e paralizuar, por jam këtu.

(Applause)

(Duartrokitje)

So that's fear. What about anger?

Kjo ishte frika. E çfarë sa i përket zemërimit?

Wherever there is injustice there's anger.

Kudo që ka padrejtësi, ka zemërim.

But anger is like gasoline,

Por zemërimi është si benzinë,

and if you spray it around and somebody lights a match,

nëse e hedh përreth e dikush ndezë një kokërr çibriti,

you've got an inferno.

krijohet një ferr.

But anger as an engine -- in an engine -- is powerful.

Por zemërimi si motor - brenda një motori - është i fuqishëm.

If we can put our anger inside an engine,

Nëse mund ta vendosim zemërimin tonë brenda një motori,

it can drive us forward,

ai mund të na shtyjë para,

it can get us through the dreadful moments

mund të na nxjerrë nga momentet e vështira

and it can give us real inner power.

dhe mund të na japë forcë të brendshme të vërtetë.

And I learned this in my work

Këtë e kam mësuar në punën time

with nuclear weapon policy-makers.

me politikëbërësit e armëve nukleare.

Because at the beginning I was so outraged

Sepse në fillim isha aq e indinjuar

at the dangers they were exposing us to

ndaj rreziqeve që ata po na ekspozonin

that I just wanted to argue and blame and make them wrong.

sa vetëm doja të grindesha, t'i fajësoja, që ata ta kenë gabim.

Totally ineffective.

Krejtësisht joefektive.

In order to develop a dialogue for change

Në mënyrë që të zhvillohet dialogu për ndryshim

we have to deal with our anger.

duhet të përballemi me zemërimin tonë.

It's okay to be angry with the thing --

Është në rregull të zemërohesh ndaj gjërave -

the nuclear weapons in this case --

në këtë rast, armëve nukleare -

but it is hopeless to be angry with the people.

por nuk ia vlen të zemërohesh me njerëzit.

They are human beings just like us.

Ata janë qenie njerëzore siç jemi ne.

And they're doing what they think is best.

Dhe po bëjnë çfarë mendojnë se është më së miri.

And that's the basis on which we have to talk with them.

Dhe mbi këtë bazë ne duhet të flasim me ta.

So that's the third one, anger.

Pra, ky ishte i treti, zemërimi.

And it brings me to the crux

Që më sjell te thelbi

of what's going on, or what I perceive as going on,

i asaj që po ndodh, ose që unë kam kuptuar se po ndodh,

in the world today,

me botën sot,

which is that last century was top-down power.

që është se shekullin që shkoi fuqia vinte nga lart-poshtë.

It was still governments telling people what to do.

Qeveritë ende iu tregonin njerëzve çfarë të bëjnë.

This century there's a shift.

Këtë shekull, ka një ndryshim.

It's bottom-up or grassroots power.

Fuqia është nga poshtë-lart, nga populli.

It's like mushrooms coming through concrete.

Si kërpudhat që rriten përmes betonit.

It's people joining up with people, as Bundy just said, miles away

Është bashkimi i njerzëve, siç e tha tani Bundy, milje larg

to bring about change.

për të sjellur ndryshimin.

And Peace Direct spotted quite early on

Dhe Peace Direct e hetoi mjaft herët

that local people in areas of very hot conflict

që vendësit në zonat e konfliktit të nxehtë

know what to do.

dinë çfarë të bëjnë.

They know best what to do.

E dinë më së miri.

So Peace Direct gets behind them to do that.

Prandaj Peace Direct i përkrah ata.

And the kind of thing they're doing

Ajo çfarë po bëjnë është që

is demobilizing militias,

po i çmobilizojnë milicitë,

rebuilding economies,

po i rindërtojnë ekonomitë,

resettling refugees,

po i rikthejnë refugjatët,

even liberating child soldiers.

madje po i lirojnë fëmijët ushtarë.

And they have to risk their lives almost every day

Dhe atyre u duhet ta rrezikojnë jetën pothuajse çdo ditë

to do this.

për ta bërë këtë.

And what they've realized

Dhe ajo çfarë kanë kuptuar

is that using violence in the situations they operate in

është se përdorimi i dhunës në këto situata ku ata veprojnë

is not only less humane,

jo vetëm që është më pak njerëzore,

but it's less effective

por është më pak efektive

than using methods that connect people with people, that rebuild.

sesa përdorimi i metodave që lidhin njerëzit mes vete, që rindërtojnë.

And I think that the U.S. military

Dhe mendoj që ushtria e ShBA

is finally beginning to get this.

më në fund po e kupton këtë.

Up to now their counter-terrorism policy

Deri më tani, politika e tyre kundër terroristëve

has been to kill insurgents at almost any cost,

kanë qenë vrasja e kryengritësve për pothuajse çfarëdo çmimi,

and if civilians get in the way,

edhe kur përfshihen civilët;

that's written as "collateral damage."

atëherë konsiderohet si "dëm anësor".

And this is so infuriating and humiliating

Dhe kjo e zemëron dhe e poshtëron

for the population of Afghanistan,

aq shumë popullin e Afganistanit,

that it makes the recruitment for al-Qaeda very easy,

saqë e bën rekrutimin në al-Qaeda shumë të lehtë,

when people are so disgusted by, for example,

kur njerëzit janë kaq të neveritur nga, për shembull,

the burning of the Koran.

djegia e Kuranit.

So the training of the troops has to change.

Prandaj trajnimi i trupave duhet të ndryshojë.

And I think there are signs that it is beginning to change.

Dhe besoj që ka shenja që ka filluar të ndryshojë.

The British military have always been much better at this.

Ushtria britanike gjithnjë ka qenë më e aftë këtu.

But there is one magnificent example for them to take their cue from,

Por ekziston një shembull i shkëlqyer për ta përcjellur

and that's a brilliant U.S. lieutenant colonel

dhe ai është një toger kolonel amerikan i mrekullueshëm

called Chris Hughes.

që quhet Chris Hughes.

And he was leading his men down the streets of Najaf --

Ai udhëhiqte ushtarët e tij në rrugët e Najafit -

in Iraq actually --

në Irak, në fakt -

and suddenly people were pouring out of the houses on either side of the road,

dhe befas njerëzit po suleshin nga shtëpitë në të dy anët e rrugës,

screaming, yelling, furiously angry,

duke bërtitur, uluritur, tejet të acaruar

and surrounded these very young troops who were completely terrified,

dhe i rrethuan këta burra shumë të ri të cilët ishin krejtësisht të tmerruar,

didn't know what was going on, couldn't speak Arabic.

nuk dinin çfarë po ndodhte, nuk dinin arabisht.

And Chris Hughes strode into the middle of the throng

Dhe Chris Hughes u fut në mes të turmës

with his weapon above his head, pointing at the ground,

me armën përmbi kokë, te drejtuar nga toka

and he said, "Kneel."

dhe tha, "Gjunjëzohuni".

And these huge soldiers

Dhe këta ushtarë të mëdhenj

with their backpacks and their body armor,

me çantat dhe me armatosjen trupore,

wobbled to the ground.

u lëkundën në tokë.

And complete silence fell.

Dhe ra heshtje e plotë.

And after about two minutes,

Pas rreth dy minutash,

everybody moved aside and went home.

të gjithë u mënjanuan dhe shkuan në shtëpi.

Now that to me is wisdom in action.

E kjo, për mua, është urtësi në veprim.

In the moment, that's what he did.

Në atë çast, kjo është çka ai bëri.

And it's happening everywhere now.

Dhe po ndodh kudo tani.

You don't believe me?

Nuk më besoni?

Have you asked yourselves

A e keni pyetur veten

why and how so many dictatorships have collapsed

pse dhe si janë rrëzuar kaq shumë diktatura

over the last 30 years?

në 30 vitet e fundit?

Dictatorships in Czechoslovakia, East Germany,

Diktaturat në Çekosllovaki, Gjermaninë Lindore,

Estonia, Latvia, Lithuania,

Estoni, Letoni, Lituani,

Mali, Madagascar,

Mali, Madagaskar,

Poland, the Philippines,

Poloni, Filipine,

Serbia, Slovenia, I could go on,

Serbi, Slloveni, mund të vazhdoj,

and now Tunisia and Egypt.

dhe tani Tunizia dhe Egjipti.

And this hasn't just happened.

Dhe kjo nuk ka ndodhur rastësisht.

A lot of it is due to a book

Një pjesë e madhe vjen nga libri

written by an 80-year-old man in Boston, Gene Sharp.

i një burri 80 vjeçar nga Bostoni, Gene Sharp.

He wrote a book called "From Dictatorship to Democracy"

Ai shkroi librin "Nga diktatura në demokraci"

with 81 methodologies for non-violent resistance.

me 82 metodologji për rezistencë jo të dhunshme.

And it's been translated into 26 languages.

Është përkthyer në 26 gjuhë.

It's flown around the world.

Ka bërë xhiron e botës.

And it's being used by young people and older people everywhere,

Dhe tani po përdoret nga njerëzit e ri dhe të vjetër gjithkund,

because it works and it's effective.

sepse funksionon dhe është efektive.

So this is what gives me hope --

Prandaj kjo është ajo që më jep shpresë -

not just hope, this is what makes me feel very positive right now.

jo vetëm shpresë, më bën të ndihem shumë pozitive.

Because finally human beings are getting it.

Sepse më në fund, njerëzit po e kuptojnë.

We're getting practical, doable methodologies

Po e kuptojmë metodologjinë praktike, të përdorshme

to answer my question:

për t'iu përgjigjur pyetjes time:

How do we deal with a bully without becoming a thug?

Si të përballemi me një agresor pa u bërë vetë kriminel?

We're using the kind of skills that I've outlined:

Po përdorim shkathtësitë që përmenda:

inner power -- the development of inner power -- through self-knowledge,

forcën e brendshme - zhvillimin e forcës së brendshme - përmes vetë-dijes,

recognizing and working with our fear,

njohjen dhe punën me frikën tonë,

using anger as a fuel,

përdorimin e zemërimit si karburant,

cooperating with others,

bashkëpunimin me të tjerët,

banding together with others,

grupimin bashkë me tjerët,

courage,

guximin,

and most importantly, commitment to active non-violence.

dhe më e rëndësishmja, përkushtimin ndaj jo-dhunës së vazhdueshme.

Now I don't just believe in non-violence.

Tani jo vetëm që besoj në jo-dhunë.

I don't have to believe in it.

Nuk më duhet të besoj në të.

I see evidence everywhere of how it works.

Gjithkund shoh dëshmi se si ajo funksionon.

And I see that we, ordinary people,

Dhe shoh se si ne, njerëzit e zakonshëm,

can do what Aung San Suu Kyi and Ghandi and Mandela did.

mund të bëjmë çka Aung San Suu Kyi dhe Ghandi dhe Mandela bënë.

We can bring to an end

Mund t'i japim fund

the bloodiest century that humanity has ever known.

shekullit më të përgjakshëm që ka njohur njerëzimi.

And we can organize to overcome oppression

Dhe mund të organizohemi për ta mposhtur shtypjen

by opening our hearts

duke hapur zemrat tona

as well as strengthening this incredible resolve.

dhe duke forcuar këtë zgjidhje të jashtëzakonshme.

And this open-heartedness is exactly what I've experienced

Kjo hapje e zemrës është pikërisht çfarë kam përjetuar

in the entire organization of this gathering since I got here yesterday.

në tërë organizimin e këtij takimi që kur kam ardhur dje.

Thank you.

Ju falemnderit.

(Applause)

(Duartrokitje)