Honor Harger: A history of the universe in sound

Translator: Bujar Bala Reviewer: Helena Bedalli

Space,

Gjithësia,

we all know what it looks like.

të gjithë e dimë se si duket.

We've been surrounded by images of space

Kemi qenë te rrethuar me foto to gjithësisë

our whole lives,

gjatë tërë jetës,

from the speculative images

nga fotografitë spekulative

of science fiction

të shkencës fiktive (SF)

to the inspirational visions of artists

nga vizionet inspiruese te artistëve

to the increasingly beautiful pictures

e deri te fotografitë gjithnjë e më të bukura

made possible by complex technologies.

të mundësuara nga teknologjia komplekse.

But whilst we have

Por ndërsa ne kemi

an overwhelmingly vivid

jashtëzakonisht të gjallë

visual understanding of space,

kuptimin vizual te gjithësisë

we have no sense of what space sounds like.

ne nuk kemi sens mbi ate se si tingëllon gjithësia.

And indeed, most people associate space with silence.

Në të vërtetë, shumica e njerëzve e shoqerizojnë gjithesinë me heshtje.

But the story of how

Por historia se si

we came to understand the universe

kemi filluar ta kuptojmë universin

is just as much a story of listening

është po aq histori e të dëgjuarit

as it is by looking.

sa edhe e të shikuarit.

And yet despite this,

Por megjithate

hardly any of us have ever heard space.

vështirë që ndokush nga ne e ka ndëgjuar ndonjëherë gjithësinë.

How many of you here

Sa nga ju të mbledhur këtu

could describe the sound

mund ta përshkruani tingullin

of a single planet or star?

e një planeti të vetëm ose të një ylli?

Well in case you've ever wondered,

E në rast se ju jeni kujtuar ndonjëherë

this is what the Sun sounds like.

ja se si tingëllon dielli.

(Static)

(Tingull statik)

(Crackling)

(Plasaritje)

(Static)

(Tingull statike)

(Crackling)

(Plasaritje)

This is the planet Jupiter.

Ky është planeti Jupiter.

(Soft crackling)

(Plasaritje e butë)

And this is the space probe Cassini

Dhe kjo është sonda hulumtuese Cassini

pirouetting through the ice rings of Saturn.

duke u rrotulluar nëpër unazat e akullta të planetit Saturn.

(Crackling)

(Plasaritje)

This is a a highly condensed clump

Ky është një grumbull lartë i kondensuar

of neutral matter,

i materieve neutrale

spinning in the distant universe.

duke u rrotulluar në universin e largët.

(Tapping)

(Trokitje)

So my artistic practice

Pra, puna ime artistike

is all about listening

është të dëgjoj

to the weird and wonderful noises

zhurmën e çuditshme dhe të mrekullueshme

emitted by the magnificent celestial objects

të emituar nga objektet magjepse qiellore

that make up our universe.

që krijojnë universin tonë.

And you may wonder,

Dhe ju mund të pyetni,

how do we know what these sounds are?

si e dimë ne se si tingëllojnë këto?

How can we tell the difference

Si mund ta tregojme dallimin

between the sound of the Sun

në mes tingullit të diellit

and the sound of a pulsar?

dhe tingullit të yllit pulsar?

Well the answer

Pra, përgjegja është

is the science of radio astronomy.

në shkencën e radio astronomisë

Radio astronomers

Radio astronomët

study radio waves from space

studiojnë radio valët nga gjithësia

using sensitive antennas and receivers,

duke përdorur antena dhe recptore sensitive,

which give them precise information

që ju jepin informata të sakta

about what an astronomical object is

se çka është një objekt astronomik

and where it is in our night sky.

dhe ku është në qiellin tonë të natës.

And just like the signals

Dhe njësoj sikurse signalet

that we send and receive here on Earth,

që ne i dërgojmë dhe i pranojmë nga Toka

we can convert these transmissions into sound

ne, mund ti konvertojmë këto transmetime ne tingull

using simple analog techniques.

duke përdorur teknikën analoge.

And therefore, it's through listening

Prandaj është nëpërmes dëgjimit

that we've come to uncover

që ne do ti zbulojmë

some of the universe's most important secrets --

disa nga të fshehtat më të rëndësishme te universit --

its scale, what it's made of

shkallën e tyre, nga çka janë të krijuara

and even how old it is.

si dhe sa të vjetra janë.

So today, I'm going to tell you a short story

Sot, do të ju tregoj një tregim të shkurtër

of the history of the universe through listening.

të historisë së universit nepermjet dëgjimit.

It's punctuated

Eshtë e përkufizuar

by three quick anecdotes,

në tri anekdota të shkurtëra,

which show how accidental encounters

të cilat tregojnë se si takimet e rastësishme

with strange noises

me zhurmat e çuditshme

gave us some of the most important information

na jepin informatat më të rëndësishme

we have about space.

që kemi mbi gjithësinë.

Now this story doesn't start

Ky tregim nuk fillon

with vast telescopes

me teleskopa të mëdhej

or futuristic spacecraft,

e as me anije futuristike kozmike,

but a rather more humble technology --

por me një teknologji modeste

and in fact, the very medium

dhe në fakt, mediumin

which gave us the telecommunications revolution

që na e ka mundësu revolucionin në telekomunikim

that we're all part of today:

pjesë e të cilit ne jemi sot:

the telephone.

telefonin.

It's 1876, it's in Boston,

Eshtë viti 1876, është qyteti i Boston-it

and this is Alexander Graham Bell

dhe ky është Alexander Graham Bell

who was working with Thomas Watson

i cili ka punuar me Thomas Watson

on the invention of the telephone.

në zbulimin e telefonit.

A key part of their technical set up

Pjesa kryesore e paisjeve teknike të tyre

was a half-mile long length of wire,

ka qenë një tel 800 metra i gjatë

which was thrown across the rooftops

që është hedhur mbi kulmet e çative

of several houses in Boston.

të disa shtëpive në Boston.

The line carried the telephone signals

Teli përcillte signalet telefonike

that would later make Bell a household name.

që më vonë do të bëjnë emrin Bell të njohur për të gjithë.

But like any long length of charged wire,

Por sikur çdo tel i gjatë dhe i ngarkuar

it also inadvertently became

teli padashje shëndrohet në

an antenna.

një antenë.

Thomas Watson

Thomas Watson

spent hours listening

ka kaluar orë të tëra duke ndëgjuar

to the strange crackles and hisses

plasaritje dhe klithje të çuditshme

and chirps and whistles

cicërrima dhe fishkëllima

that his accidental antenna detected.

që aksidentalisht antena i ka zbuluar.

Now you have to remember,

Tash ju duhet të kujtoni,

this is 10 years before

që kjo ka ndodh 10 vite para se

Heinrich Hertz proved the existence of radio waves --

Heinrich Hertz të vërtetoje ekzistencen e radio valëve

15 years before Nikola Tesla's four-tuned circuit --

15 vite para qarkut të Nikola Tesla

nearly 20 years before Marconi's first broadcast.

dhe 20 vjet para transmetimit të parë të bërë nga Marconi.

So Thomas Watson wasn't listening to us.

Pra Thomas Watson nuk na ka dëgjuar ne.

We didn't have the technology

Ne nuk kemi pasur teknologji

to transmit.

për të transmetuar.

So what were these strange noises?

Por, çka ishte pra kjo zhurmë e çuditshme?

Watson was in fact listening

Watson në të vërtetë ishte duke dëgjuar

to very low-frequency radio emissions

transmetimet në një frekuencë shumë të ulët

caused by nature.

të shkaktuar nga natyra.

Some of the crackles and pops were lightning,

Disa nga plasaritjet dhe kërcitjet ishin vetëtimat

but the eerie whistles

por fishkëllimat e frikshme

and curiously melodious chirps

dhe cicërrimat melodike

had a rather more exotic origin.

kishin një origjinë shumë më ekzotike.

Using the very first telephone,

Duke përdorur telefonin e parë,

Watson was in fact

Watson, në fakt kishte

dialed into the heavens.

telefonuar në qiell.

As he correctly guessed,

Ashtu si ai kishte supozuar

some of these sounds were caused

disa nga ato tinguj ishin shkaktuar

by activity on the surface of the Sun.

nga aktivitetet në sipërfaqe të diellit.

It was a solar wind

Ishin erërat solare

interacting with our ionosphere

në bashkëveprim me jonosferën tonë

that he was listening to --

ato që ai dëgjonte --

a phenomena which we can see

fenomen që ne mund ta shohim

at the extreme northern and southern latitudes of our planet

në gjeresite ekstreme veriore dhe jugore të planetit tonë

as the aurora.

si aurora.

So whilst inventing the technology

Pra, duke shpikur teknologjinë

that would usher in the telecommunications revolution,

që do të udhëheqe drejt revolucionit në telekomunikim

Watson had discovered

Watson ka zbuluar

that the star at the center of our solar system

që yjet në qendër të sistemit diellor

emitted powerful radio waves.

emetojnë radio valë te fuqishme.

He had accidentally been the first person

Pa dashje, ai ishte njeriu i parë

to tune in to them.

t'i regjistroje ato.

Fast-forward 50 years,

50 vjet me vonë

and Bell and Watson's technology

teknologjia e Bell dhe Watson

has completely transformed

ka transformuar në tërësi

global communications.

komunikimin global.

But going from slinging some wire

Por duke u nisur nga zgjajtja e një teli

across rooftops in Boston

mbi kulmet e shtëpive në Boston

to laying thousands and thousands of miles of cable

deri te vendojsa e mijëra, e mijëra kilometrave me kabllo

on the Atlantic Ocean seabed

në shtratin e Oqeanit Atlantik

is no easy matter.

nuk ishte gjë e lehtë.

And so before long,

Dhe kështu para se

Bell were looking to new technologies

Bell të kërkoje teknologji të reja

to optimize their revolution.

për ta optimizuar revolucionin e tij

Radio could carry sound without wires.

Radio mund të dërgonte tinguj pa tela.

But the medium is lossy --

Por mediumi ishte i zbehtë "plot humbje"

it's subject to a lot of noise and interference.

kishte shumë zhurmë dhe interferencë.

So Bell employed an engineer

Prandaj, Bell punësoi një inxhinier

to study those noises,

për të studiuar zhurmën

to try and find out where they came from,

dhe për të tentuar të gjejë se nga vjen zhurma,

with a view towards building

në mënyre qe te ndertonte

the perfect hardware codec, which would get rid of them

paisjen perfekte codec, që do ti eliminonte zhurmen,

so they could think about using radio

që të kenë mundësi të mendojnë të përdorin radion

for the purposes of telephony.

për qëllime të telefonisë.

Most of the noises

Shumica e zhurmës

that the engineer, Karl Jansky, investigated

që inxhinieri, Karl Jansky, ka hulumtuar

were fairly prosaic in origin.

kishte origjine te rëndomtë.

They turned out to be lightning

Eshtë treguar të jenë vetëtimat

or sources of electrical power.

ose burime të fuqisë elektrike.

But there was one persistent noise

Por kishte edhe zhurmë te përhershme

that Jansky couldn't identify,

që Jansky e kishte identifikuar,

and it seemed to appear

dhe kjo si duket paraqitej

in his radio headset

në dëgjueset e radios

four minutes earlier each day.

katër minuta më herët çdo ditë.

Now any astronomer will tell you,

Tash, çdo astronom do të ju tregoje,

this is the telltale sign

se kjo është një shenjë

of something that doesn't originate from Earth.

e diçkaje që nuk e ka origjinën nga Toka.

Jansky had made a historic discovery,

Jansky ka bërë një zbulim historik,

that celestial objects could emit radio waves

që objektet qiellore mund të emetojnë radio valë

as well as light waves.

sikur edhe rreze të dritës.

Fifty years on

Pesëdhjet vjet nga

from Watson's accidental encounter with the Sun,

takimi i papritur i Watson me diellin,

Jansky's careful listening

dhe nga përgjimi i kujdesëshëm i Jansky-s

ushered in a new age of space exploration:

hyjme në një epokë të re të në eksplorimin e gjithësisë

the radio astronomy age.

ne epokën e radio astronomisë.

Over the next few years,

Në vitet e ardhëshme

astronomers connected up their antennas to loudspeakers

astronomët i lidhën antenat e tyre me altoparlante

and learned about our radio sky,

dhe mësuan për radio qiellin tonë,

about Jupiter and the Sun,

për Jupiterin dhe diellin,

by listening.

duke dëgjuar.

Let's jump ahead again.

Le të kërcejme prap pak përpara.

It's 1964,

Eshtë viti 1964,

and we're back at Bell Labs.

dhe kthehemi prapa në laboratorin e Bell.

And once again,

Edhe një herë

two scientists have got a problem with noise.

dy shkencëtarë kanë problem me zhurmën.

Arno Penzias and Robert Wilson

Arno Penzias dhe Robert Wilson

were using the horn antenna

ishin duke e përdorur një antenë në formë brini

at Bell's Holmdel laboratory

në laboratorin Holmdel të Bell

to study the Milky Way

për të studiuar me një precizion të jashtëzakonshëm

with extraordinary precision.

galaksinë tonë (Rrugën e Qumështit).

They were really listening

Në të vërtetë ata ishin duke dëgjuar

to the galaxy in high fidelity.

galaksinë në cilesine Hi-Fi.

There was a glitch in their soundtrack.

Por, kishte një pengese në at tingull.

A mysterious persistent noise

Një zhurmë misterioze dhe e vazhdueshme

was disrupting their research.

e pengonte hulumtimin e tyre.

It was in the microwave range,

Kjo zhurmë ishte ne sferën e mikro valëve

and it appeared to be coming

dhe dukej sikur po vinte

from all directions simultaneously.

njëkohësisht nga të gjitha anët.

Now this didn't make any sense,

Tani kjo nuk kishte kuptim

and like any reasonable engineer or scientist,

dhe si çdo inxhinier apo shkencëtar i arsyeshëm

they assumed that the problem must be the technology itself,

ata supozuan qe problemi duhet të jetë ne teknologji,

it must be the dish.

duhet të jetë antena ajo që e shkakton këtë zhurmë.

There were pigeons roosting in the dish.

Kishte fole pëllumbash në antenë.

And so perhaps once they cleaned up the pigeon droppings,

Ndoshta pasi ta pastrojnë nga glasat e pëllumbave

get the disk kind of operational again,

disku do të jetë prap i shfrytëzueshëm,

normal operations would resume.

dhe do të vazhdoje operimi normal.

But the noise didn't disappear.

Por, zhurma nuk u zhduk.

The mysterious noise

Zhurma misterioze

that Penzias and Wilson were listening to

që Penzias dhe Wilson kishin dëgjuar

turned out to be the oldest and most significant sound

ishte tingulli më i vjetër dhe më signifikant

that anyone had ever heard.

që është ndëgjuar ndonjëherë.

It was cosmic radiation

Ishte rrezatimi kozmik

left over from the very birth of the universe.

i lënë pas nga lindja e universit.

This was the first experimental evidence

Kjo ishte dëshmia e parë eksperimentale

that the Big Bang existed

që Big Bang ka ekzistuar

and the universe was born at a precise moment

dhe që universi ka lindur pikërisht në at moment

some 14.7 billion years ago.

diku rreth 14,7 miliard vjet më parë.

So our story ends

Pra, tregimi ynë përfundon

at the beginning --

në fillim --

the beginning of all things, the Big Bang.

në fillimin e çdo gjëje, në Big Bang.

This is the noise that Penzias and Wilson heard --

Kjo është zhurma që Penzias dhe Wilson dëgjua --

the oldest sound that you're ever going to hear,

tingulli më i lashtë që ju do të ndëgjoni ndonjëherë

the cosmic microwave background radiation

tingulli në sfond nga rrezatimi kozmik i mikrovalëve

left over from the Big Bang.

i lënë pas nga Big Bang.

(Fuzz)

(Tingull i lehtë)

Thanks.

Ju faleminderit.

(Applause)

(Duartrokitje)