Understanding the rise of China | Martin Jacques

Translator: Dita Bytyci Reviewer: Enkel Doci

The world is changing

Bota është duke ndryshuar

with really remarkable speed.

me shpejtësi jashtëzakonisht të madhe.

If you look at the chart at the top here,

Nëse shikoni lart në tabelë,

you'll see that in 2025,

do të shihni se në vitin 2025,

these Goldman Sachs projections

këto parashikime nga Goldman Sachs

suggest that the Chinese economy

sugjerojnë se ekonomia kineze

will be almost the same size as the American economy.

do të jetë pothuajse aq e madhe sa ekonomia amerikane.

And if you look at the chart

Dhe nëse shikoni në tabelën

for 2050,

për vitin 2050,

it's projected that the Chinese economy

është parashikuar se ekonomia kineze

will be twice the size of the American economy,

do të jetë dy herë më e madhe se ekonomia amerikane,

and the Indian economy will be almost the same size

ndërsa ekonomia indiane do të jetë pothuajse e njëjtë

as the American economy.

me atë amerikane.

And we should bear in mind here

Dhe ne duhet ta kemi parasysh

that these projections were drawn up

se këto parashikime janë bërë

before the Western financial crisis.

para krizës financiare Perëndimore.

A couple of weeks ago,

Dy javë më parë,

I was looking at the latest projection

po shihja parshikimet e fundit

by BNP Paribas

nga BNP Paribas

for when China

për atë se kur Kina

will have a larger economy

do të ketë ekonominë më të madhe

than the United States.

se Amerika.

Goldman Sachs projected 2027.

Parashikimi i Goldman Sachs ishte viti 2027.

The post-crisis projection

Kurse tani pas krizës parashikohet

is 2020.

viti 2020.

That's just a decade away.

Kjo është vetëm një dekadë larg.

China is going to change the world

do të ndryshojë botën

in two fundamental respects.

në dy aspekte kryesore.

First of all,

Para së gjithash,

it's a huge developing country

Kina është një vend gjigant në zhvillim

with a population of 1.3 billion people,

me një popullsi prej 1.3 miliard njerëz,

which has been growing for over 30 years

e cila për më shumë se 30 vjet

at around 10 percent a year.

me rreth 10 për qind në vit.

And within a decade,

Dhe brenda një dekade,

it will have the largest economy in the world.

ajo do të ketë ekonominë më të madhe në botë.

Never before in the modern era

Asnjëherë më parë në epokën moderne,

has the largest economy in the world

ekonomia më e madhe në botë

been that of a developing country,

nuk ka qenë ajo e një vendi në zhvillim,

rather than a developed country.

por e një vendi të zhvilluar.

Secondly,

Poashtu,

for the first time in the modern era,

për herë të parë në epokën moderne,

the dominant country in the world --

vendi dominues në botë --

which I think is what China will become --

që unë mendoj se do të jetë Kina --

will be not from the West

nuk do të jetë nga Perëndimi,

and from very, very different civilizational roots.

por do të jetë një vend me zanafillë të civilizimit shumë të ndryshme.

Now, I know it's a widespread assumption in the West

Tani, unë e di se është një supozim i përhapur në Perëndim

that as countries modernize,

se vendet që janë në modernizim e sipër,

they also westernize.

ato poashtu konsiderohen edhe Perëndimore.

This is an illusion.

Ky është një iluzion.

It's an assumption that modernity

Është një supozim se modernizmi

is a product simply of competition, markets and technology.

është thjesht një produkt i konkurrencës, tregjeve, dhe teknologjisë.

It is not. It is also shaped equally

Por nuk është ashtu; modernizimi poashtu definohet edhe nga

by history and culture.

historia e kultura.

China is not like the West,

Kina nuk është si Perëndimi,

and it will not become like the West.

dhe nuk do të bëhet si Perëndimi.

It will remain in very fundamental respects

Ajo do të mbetet në aspekte shumë thelbësore

very different.

shumë e ndryshme

Now the big question here is obviously,

Tani pikëpyetja qëndron në atë se

how do we make sense of China?

si mund ta kuptojmë Kinën.

How do we try to understand what China is?

Si duhet të përpiqemi të kuptojmë se çfarë është Kina?

And the problem we have in the West at the moment, by and large,

Dhe problemi i madh që kemi tani në Perëndim

is that the conventional approach

është se qasja konvencionale

is that we understand it really in Western terms,

është që ne e kuptojmë atë në aspekte Perëndimore,

using Western ideas.

duke përdorur idetë Perëndimore.

We can't.

Ne nuk mund ta bëjmë këtë.

Now I want to offer you

Tani, unë dua t’ju ofroj

three building blocks

tre fakte

for trying to understand what China is like,

për t’u përpjekur ta kuptojmë se çfarë është Kina --

just as a beginning.

sa për fillim.

The first is this:

E para është kjo,

that China is not really a nation-state.

se Kina në realitet nuk është një komb-shtet.

Okay, it's called itself a nation-state

, e ka quajtur veten komb-shtet

for the last hundred years,

100 vitet e fundit.

but everyone who knows anything about China

Por të gjithë ata që dinë diçka rreth Kinës

knows it's a lot older than this.

e dinë se është shumë më e vjetër se aq.

This was what China looked like with the victory of the Qin Dynasty

Kjo ishte se si dukej Kina me fitoren e dinastisë Qin

in 221 B.C. at the end of the warring-state period --

në 221 p.e.s. në përfundim të periudhës së shteteve ndërluftuese --

the birth of modern China.

lindja e Kinës moderne.

And you can see it against the boundaries of modern China.

Dhe ju mund ta shihni këtë kundrejt kufijve të Kinës moderne.

Or immediately afterward, the Han Dynasty,

Ose menjëherë më pas, dinastia Han,

still 2,000 years ago.

prapë 2000 vjet më parë.

And you can see already it occupies

Mund të shihni se kjo tashmë zë pjesën më të madhe

most of what we now know as Eastern China,

të asaj që ne tani e njohim si Kina Lindore,

which is where the vast majority of Chinese lived then

ku kanë jetuar atëherë dhe jetojnë sot

and live now.

pjesa më e madhe e kinezëve.

Now what is extraordinary about this

Tani çfarë është e jashtëzakonshme në lidhje me këtë

is, what gives China its sense of being China,

është se ajo që i jep Kinës sensin e të qënit Kinë,

what gives the Chinese

dhe ajo që i jep kinezëve

the sense of what it is to be Chinese,

sensin e të qënit kinez,

comes not from the last hundred years,

vjen jo nga njëqind vitet e fundit,

not from the nation-state period,

jo nga periudha e komb-shtetit,

which is what happened in the West,

e cila është ajo që ka ndodhur në Perëndim,

but from the period, if you like,

por nga periudha

of the civilization-state.

e shtetit të civilizimit.

I'm thinking here, for example,

Unë jam duke menduar këtu, për shembull,

of customs like ancestral worship,

për kultet e paraardhësve,

of a very distinctive notion of the state,

për një nocion shumë të veçantë për shtetin,

likewise, a very distinctive notion of the family,

gjithashtu, një nocion shumë të veçantë për familjen,

social relationships like guanxi,

marrëdhëniet shoqërore si guanxi (lidhjet personale),

Confucian values and so on.

vlerat konfuciane dhe kështu me radhë.

These are all things that come

Këto të gjitha vijnë

from the period of the civilization-state.

nga periudha e shtetit të civilizimit.

In other words, China, unlike the Western states and most countries in the world,

Me fjalë të tjera, Kina, ndryshe nga shtetet perëndimore dhe shumica e vendeve në botë,

is shaped by its sense of civilization,

është e definuar nga sensi i saj i civilizimit,

its existence as a civilization-state,

ekzistencën e saj si një shtet civilizimimi,

rather than as a nation-state.

e jo si një komb-shtet.

And there's one other thing to add to this, and that is this:

Dhe këtu ka edhe diçka për të shtuar, dhe kjo është:

Of course we know China's big, huge,

Natyrisht, ne e dimë se Kina është e madhe, gjigante,

demographically and geographically,

demografikisht dhe gjeografikisht,

with a population of 1.3 billion people.

me një popullsi prej 1.3 miliard njerëz.

What we often aren't really aware of

Ajo që ne shpesh nuk e dimë

is the fact

është fakti

that China is extremely diverse

se Kina është jashtëzakonisht diverze

and very pluralistic,

dhe shumë pluraliste,

and in many ways very decentralized.

dhe në shumë mënyra shumë e decentralizuar.

You can't run a place on this scale simply from Beijing,

Nuk mund ta udhëheqësh një vend të kësaj shkalle nga Pekini,

even though we think this to be the case.

edhe pse ne mendojmë që kështu ndodh.

It's never been the case.

Por nuk është ashtu.

So this is China, a civilization-state,

Pra, kjo është Kina, më tepër një shtet civilizimi

rather than a nation-state.

sesa një komb-shtet.

And what does it mean?

Dhe çfarë do të thotë kjo?

Well, I think it has all sorts of profound implications.

Unë mendoj se kjo ka përplot implikime të thella.

I'll give you two quick ones.

Do t’u jap dy të shkurta.

The first is that

E para është se

the most important political value for the Chinese

vlera më e rëndësishme politike për kinezët

is unity,

është uniteti,

is the maintenance

është ruajtja

of Chinese civilization.

e civilizimit kinez.

You know, 2,000 years ago, Europe:

Ju e dini Evropën, 2000 vjet më parë:

breakdown -- the fragmentation of the Holy Roman Empire.

dobësimi, ndarja e Perandorisë së Shenjtë Romake [Perandoria Romake].

It divided, and it's remained divided ever since.

U nda, dhe ka mbetur e ndarë që atëherë.

China, over the same time period,

Kina, në të njëjtën kohë,

went in exactly the opposite direction,

shkoi në drejtim krejtësisht të kundërt,

very painfully holding this huge civilization,

duke mbajtur me shumë mundime këtë civilizim të madh,

civilization-state, together.

shteti civilizimi, të bashkuar.

The second

E dyta

is maybe more prosaic,

është ndoshta më e qartë,

which is Hong Kong.

Hong Kongu.

Do you remember the handover of Hong Kong

A ju kujtohet dorëzimi i Hong Kongut

by Britain to China in 1997?

që i është bërë Kinës nga ana e Britanisë në vitin 1997?

You may remember

Ndoshta ju kujtohet

what the Chinese constitutional proposition was.

çfarë ishte propozimi kushtetues kinez.

One country, two systems.

Një shtet, dy sisteme.

And I'll lay a wager

Dhe unë vë bast

that barely anyone in the West believed them.

që rallë kush në Perëndim do ta besonte.

"Window dressing.

"Një fasadë.

When China gets its hands on Hong Kong,

Kur Kina ta marri në dorë Hong Kongun,

that won't be the case."

kjo nuk do të ndodhë."

Thirteen years on,

Edhe pas 13 vitesh,

the political and legal system in Hong Kong

sistemit politik dhe juridik në Hong Kong

is as different now as it was in 1997.

vazhdon të jetë edhe sot po aq i ndryshëm ishte në vitin 1997.

We were wrong. Why were we wrong?

Ne kishim gabuar. Përse kemi gabuar?

We were wrong because we thought, naturally enough,

Ne kishim gabuar, sepse kemi menduar, natyrisht,

in nation-state ways.

në aspektin e komb-shtetit.

Think of German unification, 1990.

Mendoni për bashkimin e Gjermanisë, më 1990.

What happened?

Çfarë ka ndodhi?

Well, basically the East was swallowed by the West.

Në esencë Lindja u gëlltit nga Perëndimi.

One nation, one system.

Një komb, një sistem.

That is the nation-state mentality.

Ky është mentaliteti i komb-shtetit.

But you can't run a country like China,

Por nuk mund ta udhëheqësh një vend si Kina,

a civilization-state,

një shtet civilizimi,

on the basis of one civilization, one system.

duke u bazuar në një civilizim, një sistem.

It doesn't work.

Nuk funksionon ashtu.

So actually the response of China

Prandaj, në realitet, reagimi i Kinës

to the question of Hong Kong --

ndaj çështjes së Hong Kongut --

as it will be to the question of Taiwan --

siç do të jetë edhe ndaj çështjes së Tajvanit --

was a natural response:

ishte një reagim i natyrshëm:

one civilization, many systems.

një civilizim, shumë sisteme.

Let me offer you another building block

Më lejoni t’u jap edhe një fakt tjetër

to try and understand China --

që të përpiqemi ta kuptojmë Kinën --

maybe not sort of a comfortable one.

ndoshta jo aq të këndshëm.

The Chinese have a very, very different

Kinezët, për dallim nga shumë shtete tjera,

conception of race

kanë një konceptim shumë, shumë të ndryshëm

to most other countries.

sa i përket racës.

Do you know,

A e dini se,

of the 1.3 billion Chinese,

nga 1.3 miliard kinez,

over 90 percent of them

mbi 90 për qind e tyre

think they belong to the same race,

mendojnë se ata i përkasin të njëjtës racë,

the Han?

Han.

Now, this is completely different

Tani kjo është krejtësisht ndryshe

from the world's [other] most populous countries.

nga vendet tjera më të populluara të botës.

India, the United States,

India, SHBA-të,

Indonesia, Brazil --

Indonezia, Brazili --

all of them are multiracial.

që të gjitha janë multiracore.

The Chinese don't feel like that.

Kinezët nuk ndjehen ashtu.

China is only multiracial

Në fak, shkalla e multiracizmit në Kinë

really at the margins.

është minimale.

So the question is, why?

Dhe pyetja është, pse?

Well the reason, I think, essentially

Në esencë, unë mendoj se

is, again, back to the civilization-state.

arsyeja përsëri na kthen tek shteti i civilizimit.

A history of at least 2,000 years,

Një histori e së paku 2,000 viteve,

a history of conquest, occupation,

një histori e pushtimit, nënshtrimit,

absorption, assimilation and so on,

unifikimit, asimilimit dhe kështu me radhë,

led to the process by which,

çoi në një proces përmes së cilit,

over time, this notion of the Han emerged --

me kalimin e kohës, lindi nocioni Han --

of course, nurtured

natyrisht, duke u zhvilluar

by a growing and very powerful sense

zhvilluar nga një ndjenjë shumë e fuqishme

of cultural identity.

e identitetit kulturor.

Now the great advantage of this historical experience

Tani, përparësia e madhe e kësaj përvoje historike

has been that, without the Han,

ka qenë se, pa Hanët,

China could never have held together.

Kina nuk do të mund të qëndronte e bashkuar.

The Han identity has been the cement

Identiteti Han ka qenë çimento

which has held this country together.

që e ka mbajtur këtë vend të bashkuar.

The great disadvantage of it

Disavantazhi i madh i saj

is that the Han have a very weak conception

është që Hanët kanë një konceptim shumë të kufizuar

of cultural difference.

të dallimeve kulturore.

They really believe

Ata me të vërtetë besojnë

in their own superiority,

në superioritetin e tyre,

and they are disrespectful

dhe nuk i respektojnë

of those who are not.

ata që nuk janë Hanë.

Hence their attitude, for example,

Si për shembull, qëndrimi i tyre

to the Uyghurs and to the Tibetans.

ndaj Ujgurëve dhe të Tibetianëve.

Or let me give you my third building block,

Ose më lejoni t'ua jap faktin e tretë,

the Chinese state.

shteti kinez.

Now the relationship

Tani, marrëdhëniet

between the state and society in China

në mes të shtetit dhe shoqërisë në Kinë

is very different from that in the West.

janë shumë të ndryshme nga ato në Perëndim.

Now we in the West

Ne në Perëndim

overwhelmingly seem to think -- in these days at least --

më tepër mendojmë -- të paktën aktualisht --

that the authority and legitimacy of the state

se autoriteti dhe legjitimiteti i shtetit

is a function of democracy.

është funksion i demokracisë.

The problem with this proposition

Problemi me këtë pohim është

is that the Chinese state

se shteti kinez

enjoys more legitimacy

gëzon më shumë legjitimitet

and more authority

dhe më shumë autoritet

amongst the Chinese

në mesin e kinezëve

than is true

sesa

with any Western state.

në çdo shtet tjetër Perëndimor.

And the reason for this

Dhe arsyeja për këtë

is because --

është sepse --

well, there are two reasons, I think.

mendoj që në fakt janë dy arsye.

And it's obviously got nothing to do with democracy,

Dhe kjo nuk ka të bëjë asgjë me demokracinë,

because in our terms the Chinese certainly don't have a democracy.

sepse sipas nesh, kinezët sigurisht që nuk kanë demokraci.

And the reason for this is,

Dhe arsyeja për këtë është,

firstly, because the state in China

së pari, sepse shteti në Kinë

is given a very special --

është shumë i veçantë --

it enjoys a very special significance

gëzon një rëndësi shumë të veçantë

as the representative,

si përfaqësues,

the embodiment and the guardian

personifikues dhe mbrojtës

of Chinese civilization,

i civilizimit kinez,

of the civilization-state.

i shtetit të civilizimit.

This is as close as China gets

Kjo është aq sa mund të marri Kina

to a kind of spiritual role.

një lloj roli spiritual.

And the second reason is because,

Dhe arsyeja e dytë është sepse,

whereas in Europe

përderisa në Evropë

and North America,

dhe Amerikën e Veriut,

the state's power is continuously challenged --

fuqia e shtetit është sfiduar vazhdimisht --

I mean in the European tradition,

dua të them në traditën evropiane

historically against the church,

historikisht kundër kishës,

against other sectors of the aristocracy,

ndaj shtresave të tjera të aristokracisë,

against merchants and so on --

ndaj tregtarëve dhe kështu me radhë --

for 1,000 years,

për 1,000 vjet,

the power of the Chinese state

fuqia e shtetit kinez

has not been challenged.

nuk ka qenë e sfiduar.

It's had no serious rivals.

Ajo nuk kishte asnjë rival serioz.

So you can see

Kështu që ju mund të shihni

that the way in which power has been constructed in China

se mënyra se si është ndërtuar fuqia në Kinë

is very different from our experience

është shumë e ndryshme nga përvoja jonë

in Western history.

në historinë Perëndimore.

The result, by the way,

Rezultati është

is that the Chinese have a very different view of the state.

se kinezët kanë perceptim shumë të ndryshëm për shtetin.

Whereas we tend to view it as an intruder,

Përderisa ne e shohim si ndërhyrës,

a stranger,

të huaj,

certainly an organ

sigurisht një organ

whose powers need to be limited

kompetencat e të cilit duhet të limitohen

or defined and constrained,

ose të definohen dhe të kufizohen,

the Chinese don't see the state like that at all.

kinezët aspak nuk e shohin shtetin si të tillë.

The Chinese view the state

Kinezët e shohin shtetin

as an intimate -- not just as an intimate actually,

si të afërt – faktikisht jo vetëm si të afërt,

as a member of the family --

si një anëtar të familjes --

not just in fact as a member of the family,

në fakt jo vetëm si një anëtar të familjes,

but as the head of the family,

por si kreun e familjes,

the patriarch of the family.

patriarkun e familjes.

This is the Chinese view of the state --

Kjo është perspektiva e kinezëve për shtetin --

very, very different to ours.

shumë, shumë e ndryshme nga ajo e jona.

It's embedded in society in a different kind of way

Është e ngulitur në shoqëri në një mënyrë tjetër

to what is the case

në krahasim

in the West.

me Perëndimin.

And I would suggest to you that actually what we are dealing with here,

Dhe unë do t’ju sugjeroja se në fakt ajo me çfarë kemi të bëjmë këtu

in the Chinese context,

në kontekstin kinez,

is a new kind of paradigm,

është një lloj i ri paradigme,

which is different from anything

e ndryshme nga çdo gjë

we've had to think about in the past.

për të cilën kemi menduar në të kaluarën.

Know that China believes in the market and the state.

E dimë se Kina beson në treg dhe në shtet.

I mean, Adam Smith,

Dua të them, Adam Smith,

already writing in the late 18th century, said,

që shkruante në fund të shekullit 18-të ka thënë,

"The Chinese market is larger and more developed

"Tregu kinez është më i madh, më i zhvilluar

and more sophisticated

dhe më i sofistikuar

than anything in Europe."

se kudo në Evropë."

And, apart from the Mao period,

Dhe, pavarësisht nga periudha e Maos,

that has remained more or less the case ever since.

pak a shumë akoma është ashtu.

But this is combined

Por ky është një kombinim

with an extremely strong and ubiquitous state.

me një shtet shumë të fortë dhe të gjithpranishëm.

The state is everywhere in China.

Shteti është kudo në Kinë.

I mean, it's leading firms --

Dua të them, janë firmat udhëheqëse,

many of them are still publicly owned.

shumica e të cilave janë ende prona publike.

Private firms, however large they are, like Lenovo,

Firmat private, sado të mëdha që janë, si Lenovo,

depend in many ways on state patronage.

varen në shumë mënyra nga patronazhi i shtetit.

Targets for the economy and so on

Synimet për ekonominë dhe të tjera

are set by the state.

përcaktohen nga shteti.

And the state, of course, its authority flows into lots of other areas --

Dhe shtetit, natyrisht, autoriteti i tij, shtrihet në shumë fusha të tjera --

as we are familiar with --

siç e dimë --

with something like the one-child policy.

për shembull politika për një fëmijë të vetëm.

Moreover, this is a very old state tradition,

Për më tepër, kjo është një traditë shumë e vjetër shtetërore,

a very old tradition of statecraft.

një traditë shumë e vjetër e artit të udhëheqjes së shtetit.

I mean, if you want an illustration of this,

Dua të them, nëse doni një ilustrim të kësaj,

the Great Wall is one.

Muri i Madh është një.

But this is another, this is the Grand Canal,

Por ky është një tjetër, ky është Kanali i Madh,

which was constructed in the first instance

i cili filloi të ndërtohej

in the fifth century B.C.

në shekullin e pestë para Krishtit

and was finally completed

dhe përfundoi

in the seventh century A.D.

në shekullin e 7-të pas Krishtit.

It went for 1,114 miles,

Kanali zgjatej për 1793 kilometra,

linking Beijing

duke lidhur Pekinin

with Hangzhou and Shanghai.

me Hangzhoun dhe Shangain.

So there's a long history

Pra, është një histori e gjatë

of extraordinary state infrastructural projects

e projekteve të jashtëzakonshme infrastrukturore

in China,

në Kinë,

which I suppose helps us to explain what we see today,

të cilat unë mendoj që na ndihmojnë të shpjegojmë atë që shohim sot,

which is something like the Three Gorges Dam

si p.sh. Three Gorges Dam (hidroelektrana më e madhe në botë)

and many other expressions

dhe shume të tjera që dëshmojnë

of state competence

kompetencën e shtetit

within China.

në Kinë.

So there we have three building blocks

Dhe ja ku kemi tre fakte

for trying to understand the difference that is China --

që na lejojnë të përpiqemi ta kuptojmë ndryshimin, që është Kina --

the civilization-state,

shtet civilizimi

the notion of race

nocioni i racës

and the nature of the state

dhe natyrës së shtetit

and its relationship to society.

e marrëdhënies së saj me shoqërinë.

And yet we still insist, by and large,

Dhe ne akoma jemi shumë këmbëngulës,

in thinking that we can understand China

duke menduar se mund ta kuptojmë Kinën

by simply drawing on Western experience,

duke u nisur thjesht nga përvoja jonë Perëndimore,

looking at it through Western eyes,

duke e shikuar atë me sy Perëndimorë,

using Western concepts.

duke përdorur konceptet Perëndimore.

If you want to know why

Nëse doni ta dini pse

we unerringly seem to get China wrong --

ne plotësisht gabojmë rreth Kinës --

our predictions about what's going to happen to China are incorrect --

parashikimet tona se çfarë do të ndodhë me Kinën janë të pasakta --

this is the reason.

kjo është arsyeja.

Unfortunately, I think,

Fatkeqësisht, unë mendoj,

I have to say that I think

duhet të them se mendoj

attitude towards China

që qëndrimi ndaj Kinës

is that of a kind of little Westerner mentality.

është ai i një lloj mentaliteti Perëndimor.

It's kind of arrogant.

Është pak a shumë arrogant.

It's arrogant in the sense

Është arrogant në kuptimin

that we think that we are best,

që ne mendojmë se jemi më të mirët,

and therefore we have the universal measure.

dhe prandaj bëjmë një matje universale.

And secondly, it's ignorant.

Së dyti, është injorant.

We refuse to really address

Ne refuzojnë që realisht ta adresojmë

the issue of difference.

çështjen e ndryshimeve.

You know, there's a very interesting passage

E dini, është një pasazh shumë interesant

in a book by Paul Cohen, the American historian.

në një libër nga Paul Cohen, historiani amerikan.

And Paul Cohen argues

Dhe Paul Cohen thotë

that the West thinks of itself

se Perëndimi mendon për veten

as probably the most cosmopolitan

si ndoshta më kozmopolitani

of all cultures.

nga të gjitha kulturat tjera.

But it's not.

Por nuk është ashtu.

In many ways,

Në shumë mënyra,

it's the most parochial,

është më i kufizuari,

because for 200 years,

sepse për 200 vjet,

the West has been so dominant in the world

Perëndimi ka qenë aq dominues në botë

that it's not really needed

sa që nuk ka qenë e nevojshme

to understand other cultures,

të kuptonte kulturat e tjera,

other civilizations.

civilizimet tjera.

Because, at the end of the day,

Sepse, në fund të fundit,

it could, if necessary by force,

edhe nëse me forcë,

get its own way.

do të vepronte sipas mënyrës së vet.

Whereas those cultures --

Ndërsa kulturat tjera --

virtually the rest of the world, in fact,

faktikisht gjithë pjesa tjetër e botës --

which have been in a far weaker position, vis-a-vis the West --

të cilat kanë qenë në pozitë shumë më të dobët në krahasim me Perëndimin,

have been thereby forced to understand the West,

në këtë mënyrë kanë qenë të detyruara ta kuptojnë Perëndimin,

because of the West's presence in those societies.

për shkak të pranisë së Perëndimit në shoqërimë e tyre.

And therefore, they are, as a result,

Dhe pikërisht për këtë arsye, si rezultat,

more cosmopolitan in many ways than the West.

ato janë në shumë mënyra më kozmopolitane se Perëndimi.

I mean, take the question of East Asia.

Konsideroni çështjen e Azisë Lindore.

East Asia: Japan, Korea, China, etc. --

Azia Lindore: Japonia, Korea, Kina, etj. --

a third of the world's population lives there.

një e treta e popullsisë së botës jeton atje,

Now the largest economic region in the world.

tani rajoni me ekonominë më të madhe në botë.

And I'll tell you now,

Dhe tani unë do t'ju them,

that East Asianers, people from East Asia,

se Aziatikët Lindorë, njerzit nga Azia Lindore,

are far more knowledgeable

kanë shumë më shumë njohuri

about the West

rreth Perëndimit

than the West is about East Asia.

se Perëndimi që ka rreth Azisë Lindore.

Now this point is very germane, I'm afraid,

Tani kjo, kam frikë, se ka shumë të bëjë

to the present.

me të tanishmen.

Because what's happening? Back to that chart at the beginning,

Sepse çfarë po ndodh? Të kthehemi te tabela në fillim --

the Goldman Sachs chart.

te tabela e Goldman Sachs.

What is happening

Çfarë po ndodh

is that, very rapidly in historical terms,

është se, shumë shpejt në askektin historik,

the world is being driven

bota po drejtohet

and shaped,

dhe po definohet,

not by the old developed countries,

jo nga vendet e vjetra të zhvilluara,

but by the developing world.

por nga pjesa e botës në zhvillim.

We've seen this

Ne kemi parë këtë

in terms of the G20

me rastin e G20-tës --

usurping very rapidly the position of the G7,

që shumë shpejt e uzurpoi pozitën e G7-it,

or the G8.

ose G8-ës.

And there are two consequences of this.

Dhe nga kjo ka dy pasoja.

First, the West

Së pari, Perëndimi

is rapidly losing

shpejt po e humb

its influence in the world.

ndikimin e saj në botë.

There was a dramatic illustration of this actually a year ago --

Në fakt, vitin e kaluar kishte një ilustrim dramatik të kësaj --

Copenhagen, climate change conference.

Kopenhagë, konferenca për ndryshimet klimatike.

Europe was not at the final negotiating table.

Evropa nuk ishte në tryezën e fundit të negociatave.

When did that last happen?

Kur ka qenë hera e fundit kur ka ndodhur kjo?

I would wager it was probably about 200 years ago.

Unë vë bast se ishte ndoshta rreth para 200 viteve.

And that is what is going to happen in the future.

Dhe kjo është ajo që do të ndodhë në të ardhmen.

And the second implication

Dhe implikimi i dytë

is that the world will inevitably, as a consequence,

është se bota në mënyrë të pashmangshme, si pasojë,

become increasingly unfamiliar to us,

do të bëhet gjithnjë më e panjohur për ne,

because it'll be shaped by cultures and experiences and histories

sepse ajo do të definohet nga kultura, eksperienca dhe histori

that we are not really familiar with,

të panjohura për ne

or conversant with.

dhe të largëta.

And at last, I'm afraid -- take Europe;

Dhe në fund, kam frikë se – konsideroni Evropën,

America is slightly different --

Amerika është pak më e ndryshme --

but Europeans by and large, I have to say,

por evropianët, në përgjithësi, duhet të them,

are ignorant,

janë injorantë,

are unaware

nuk janë në dijeni

about the way the world is changing.

për mënyrën se si po ndryshon bota.

Some people -- I've got an English friend in China,

Disa njerëz - kam një mik anglez në Kinë,

and he said, "The continent is sleepwalking into oblivion."

dhe ai tha, "Kontinenti është duke ecur në gjumë drejt harresës."

Well, maybe that's true,

Në fakt, kjo edhe mund të jetë e vërtetë,

maybe that's an exaggeration.

ndoshta është një ekzagjerim.

But there's another problem which goes along with this --

Por ka një tjetër problem që lidhet me këtë --

that Europe is increasingly out of touch with the world --

se Europa është gjithnjë e më shumë larg kontaktit me botën --

and that is a sort of

dhe kjo është një lloj

loss of a sense of the future.

i humbjes së sensit për të ardhmen.

I mean, Europe once, of course, once commanded the future

Dua të them, Evropa dikur, natyrisht, e udhëhiqte të ardhmen

in its confidence.

me konfidencën e saj.

Take the 19th century, for example.

Konsideroni shekullin e 19-të, për shembull.

But this, alas, is no longer true.

Por kjo, për fat të keq, nuk është më e vërtetë.

If you want to feel the future, if you want to taste the future,

Nëse doni të ndjeni të ardhmen, nëse doni të shijoni të ardhmen,

try China -- there's old Confucius.

provoni Kinën – atje ështe Konfuciusi i vjetër.

This is a railway station

Ky ështe një stacion hekurudhor

the likes of which you've never seen before.

siç nuk e keni parë kurrë më parë.

It doesn't even look like a railway station.

As që duket si një stacion hekurudhor.

This is the new [Wuhan] railway station

Ky është stacioni i ri hekurudhor Guangzhou

for the high-speed trains.

për trenat me shpejtësi të lartë.

China already has a bigger network

Kina tashmë ka një rrjet më të madh

than any other country in the world

se çdo vend tjetër në botë

and will soon have more than all the rest of the world put together.

dhe së shpejti do të ketë më shumë se gjithë pjesa tjetër e botës së bashku.

Or take this: now this is an idea,

Ose kini parasysh këtë: Tani kjo është një ide,

but it's an idea to be tried out shortly

por është një ide që do të provohet së shpejti

in a suburb of Beijing.

në një periferi të Pekinit.

Here you have a megabus,

Këtu keni një megabus,

on the upper deck carries about 2,000 people.

mbi kuvertën e sipërme bart rreth 2,000 njerëz.

It travels on rails

Ky mjet ecën në binarë

down a suburban road,

në rrugë urbane,

and the cars travel underneath it.

ndërsa makinat udhëtojnë nën të.

And it does speeds of up to about 100 miles an hour.

Poashtu, lëvizë deri në rreth 161 kilometra në orë.

Now this is the way things are going to move,

Tani kjo është mënyra se si gjërat do të lëvizin,

because China has a very specific problem,

sepse Kina ka një problem shumë të veçantë,

which is different from Europe

që është e ndryshme nga Evropa

and different from the United States:

dhe ndryshe nga SHBA-të.

China has huge numbers of people and no space.

Kina ka një numër të madh të njerëzve dhe nuk ka hapësirë.

So this is a solution to a situation

Dhe, kjo është një zgjidhje për problemin

where China's going to have

që Kina që do të ketë

many, many, many cities

shumë, shumë, shumë qytete

over 20 million people.

me mbi 20 milion njerëz.

Okay, so how would I like to finish?

Mirë, si do doja ta përmbyllja?

Well, what should our attitude be

Pra, çfarë duhet të jetë qëndrimi ynë

towards this world

ndaj kësaj bote

that we see

që ne po shohim

very rapidly developing

se shumë shpejt po zhvillohet

before us?

para nesh?

I think there will be good things about it and there will be bad things about it.

Unë mendoj se do të ketë gjëra të mira nga kjo dhe gjëra të këqija.

But I want to argue, above all,

Por qëllimi im është t’u jap

a big-picture positive for this world.

një perspektivë të përgjithshme mbi këtë gjë pozitive për botën.

For 200 years,

Për 200 vjet,

the world was essentially governed

bota është qeverisur kryesisht

by a fragment of the human population.

nga një pjesë e popullatës njerëzore.

That's what Europe and North America represented.

Kjo është ajo çfarë përfaqësonin Evropa dhe Amerika e Veriut.

The arrival of countries

Ardhja e vendeve

like China and India --

si Kina dhe India --

between them 38 percent of the world's population --

me 38 për qind të popullsisë botërore

and others like Indonesia and Brazil and so on,

dhe të tjerave si Indonezia dhe Brazili e kështu me radhë,

represent the most important single act

paraqet aktin e vetëm më të rëndësishëm

of democratization

të demokratizimit

in the last 200 years.

në 200 vitet e fundit.

Civilizations and cultures,

Civilizimet dhe kulturat,

which had been ignored, which had no voice,

të cilat janë injoruar, të cilat nuk kanë pasur zë,

which were not listened to, which were not known about,

të cilat nuk janë dëgjuar, të cilat ishin të panjohura,

will have a different sort

tani do të kenë

of representation in this world.

një imazh tjetër në botë.

As humanists, we must welcome, surely,

Si humanistë, ne sigurisht duhet ta mirëpresim

this transformation,

këtë transformim.

and we will have to learn

Dhe ne do të duhet të mësojmë

about these civilizations.

për këto civilizime.

This big ship here

Kjo anije e madhe këtu

was the one sailed in by Zheng He

ishte ajo që e lundroi Zheng He

in the early 15th century

në fillim të shekullit 15-të

on his great voyages

gjatë udhëtimeve të tij

around the South China Sea, the East China Sea

rreth Detit të Kinës Jugore, Detit të Kinës Lindore

and across the Indian Ocean to East Africa.

dhe përgjatë Oqeanit Indian në Afrikën Lindore.

The little boat in front of it

Barka e vogël para saj

was the one in which, 80 years later,

ishte ajo me të cilën, 80 vjet më vonë,

Christopher Columbus crossed the Atlantic.

Kristofer Kolumbus kaloi Atlantikun.

(Laughter)

(Qeshje)

Or, look carefully

Ose, shikoni me kujdes

at this silk scroll

këtë rrotull mëndafshi

made by ZhuZhou

të bërë nga ZhuZhou

in 1368.

në 1368.

I think they're playing golf.

Unë mendoj se ata janë duke luajtur golf.

Christ, the Chinese even invented golf.

Krisht, kinezët edhe golfin e kanë shpikur.

Welcome to the future. Thank you.

Mirë se vini në të ardhmen. Faleminderit.

(Applause)

(Duartrokitje)