Understanding the rise of China | Martin Jacques

Tłumaczenie: Agnieszka Rewilak Korekta: Jacek Olender

The world is changing

Świat zmienia się

with really remarkable speed.

w zadziwiającym tempie.

If you look at the chart at the top here,

Na górnym wykresie

you'll see that in 2025,

prognozy na rok 2025,

these Goldman Sachs projections

jak przewiduje Goldman Sachs,

suggest that the Chinese economy

gospodarka Chin będzie

will be almost the same size as the American economy.

prawie tak samo rozwinięta, jak amerykańska.

And if you look at the chart

Na drugim wykresie,

for 2050,

prognoza na 2050 rok,

it's projected that the Chinese economy

widać, że gospodarka Chin

will be twice the size of the American economy,

dwukrotnie przewyższa amerykańską.

and the Indian economy will be almost the same size

Indie będą prawie tak samo rozwinięte

as the American economy.

gospodarczo, jak Stany Zjednoczone.

And we should bear in mind here

Proszę zwrócić uwagę na to, że

that these projections were drawn up

prognozy te zostały opracowane

before the Western financial crisis.

jeszcze przed kryzysem finansowym.

A couple of weeks ago,

Jakiś czas temu

I was looking at the latest projection

analizowałem prognozy

by BNP Paribas

opracowane przez BNP Paribas

for when China

szacujące czas, w jakim chińska gospodarka

will have a larger economy

przewyższy

than the United States.

gospodarkę Stanów.

Goldman Sachs projected 2027.

Goldman Sachs sugerował rok 2027.

The post-crisis projection

Analiza wykonana po kryzysie wskazuje,

is 2020.

że będzie to rok 2020.

That's just a decade away.

To jedynie dziesięć lat.

China is going to change the world

Chiny wpłyną na kształt świata

in two fundamental respects.

w dwóch istotnych płaszczyznach.

First of all,

Po pierwsze,

it's a huge developing country

jest to olbrzymi, rozwijający się kraj

with a population of 1.3 billion people,

zamieszkany przez 1,3 miliarda ludzi.

which has been growing for over 30 years

Przez ostatnie trzydzieści lat

at around 10 percent a year.

gospodarka Chin wzrastała o 10% rocznie.

And within a decade,

Za dziesięć lat

it will have the largest economy in the world.

będzie to najpotężniejsza gospodarka świata.

Never before in the modern era

Nigdy dotąd największą potęgą

has the largest economy in the world

gospodarczą świata

been that of a developing country,

nie był kraj rozwijający się.

rather than a developed country.

Zazwyczaj był to kraj rozwinięty.

Secondly,

Po drugie,

for the first time in the modern era,

pierwszy raz w historii

the dominant country in the world --

wiodącym państwem świata,

which I think is what China will become --

a myślę, że Chiny nim będą,

will be not from the West

będzie kraj

and from very, very different civilizational roots.

wywodzący się z zupełnie innej cywilizacji.

Now, I know it's a widespread assumption in the West

Istnieje głeboko zakorzeniony pogląd,

that as countries modernize,

że rozwój pociąga za sobą

they also westernize.

westernizację.

This is an illusion.

To złudzenie.

It's an assumption that modernity

Zakładamy, że rozwój

is a product simply of competition, markets and technology.

jest efektem konkurencji, działań rynkowych i technologii.

It is not. It is also shaped equally

Podczas, gdy wpływa na niego

by history and culture.

także tło historyczne i kulturowe.

China is not like the West,

Chiny różnią się do Zachodu

and it will not become like the West.

i nie przejmą zachodnich trendów.

It will remain in very fundamental respects

Zachowają swój indywidualizm

very different.

w szerokim zakresie.

Now the big question here is obviously,

Powstaje zatem pytanie

how do we make sense of China?

jak odbieramy Chiny?

How do we try to understand what China is?

Jak je rozumiemy?

And the problem we have in the West at the moment, by and large,

Najczęstszy problem ze zrozumieniem Chin

is that the conventional approach

wynika z postrzegania ich

is that we understand it really in Western terms,

jedynie poprzez pryzmat naszej,

using Western ideas.

zachodniej ideologii.

We can't.

To błąd.

Now I want to offer you

Chciałbym przedstawić

three building blocks

trzy aspekty, które

for trying to understand what China is like,

mogą pomóc

just as a beginning.

w zrozumieniu istoty Chin.

The first is this:

Pierwszy z nich, to fakt że

that China is not really a nation-state.

Chiny nie są państwem narodowym.

Okay, it's called itself a nation-state

Owszem, noszą takie miano

for the last hundred years,

od ponad stu lat

but everyone who knows anything about China

ale każdy z nas wie,

knows it's a lot older than this.

że są one dużo starsze.

This was what China looked like with the victory of the Qin Dynasty

W czasach panowania dynasti Qin,

in 221 B.C. at the end of the warring-state period --

w 221 roku p.n.e. zakończył się okres wojen

the birth of modern China.

i ukształtowały się współczesne Chiny.

And you can see it against the boundaries of modern China.

Jest to widoczne mimo wielu ograniczeń.

Or immediately afterward, the Han Dynasty,

Charakter Chin kształtował się także w czasach dynastii Han,

still 2,000 years ago.

2000 lat temu.

And you can see already it occupies

Duch ten najbardziej jest widoczny

most of what we now know as Eastern China,

we wschodnich prowincjach kraju.

which is where the vast majority of Chinese lived then

Były to, i nadal są, najgęściej zaludnione

and live now.

tereny.

Now what is extraordinary about this

Niezwykłe jest to, że to, co

is, what gives China its sense of being China,

nadaje Chinom ich indywidualny charakter,

what gives the Chinese

to, co daje Chińczykom

the sense of what it is to be Chinese,

świadomość narodową

comes not from the last hundred years,

nie powstało w ciągu ostatniego stulecia,

not from the nation-state period,

czyli okresu państwa narodowego.

which is what happened in the West,

Co miało miejsce na zachodzie.

but from the period, if you like,

Świadomość ta powstała w okresie

of the civilization-state.

tworzenia się cywilizacji.

I'm thinking here, for example,

Mam na myśli zwyczaje

of customs like ancestral worship,

takie jak kult przodków,

of a very distinctive notion of the state,

specyficzne pojęcie państwa

likewise, a very distinctive notion of the family,

jak również rodziny, budowania relacji

social relationships like guanxi,

społecznych w oparciu o guanxi,

Confucian values and so on.

przestrzeganie zasad konfucjanizmu i tak dalej.

These are all things that come

Wszystko to wywodzi się z czasów

from the period of the civilization-state.

powstawania chińskiej cywilizacji.

In other words, China, unlike the Western states and most countries in the world,

Innymi słowy, Chiny, odwrotnie niż pozostałe kraje

is shaped by its sense of civilization,

uwarunkowane są poprzez swoją cywilizację,

its existence as a civilization-state,

funkcjonowanie jako państwa cywilizacyjnego

rather than as a nation-state.

a nie narodowego.

And there's one other thing to add to this, and that is this:

Jest jedna rzecz, którą chciałbym dodać do tych rozważań.

Of course we know China's big, huge,

Wiemy, że Chiny są potężne

demographically and geographically,

demograficznie i geograficznie,

with a population of 1.3 billion people.

ich populacja to 1,3 miliarda ludzi.

What we often aren't really aware of

Często jednak nie zdajemy sobie

is the fact

sprawy z tego, że

that China is extremely diverse

Chiny są bardzo różnorodne

and very pluralistic,

i pluralistyczne,

and in many ways very decentralized.

oraz często bardzo zdecentralizowane.

You can't run a place on this scale simply from Beijing,

Nie można rządzić takim tworem jedynie z Pekinu,

even though we think this to be the case.

choć myślimy, że właśnie tak jest.

It's never been the case.

Nigdy tak nie było.

So this is China, a civilization-state,

Oto Chiny, państwo cywilizacyjne

rather than a nation-state.

a nie narodowe.

And what does it mean?

Ale co to oznacza?

Well, I think it has all sorts of profound implications.

Nasuwa mi się kilka różnych wniosków.

I'll give you two quick ones.

Przedstawię dwa z nich.

The first is that

Po pierwsze,

the most important political value for the Chinese

najważniejszą wartością polityczną dla Chińczyków

is unity,

jest jedność,

is the maintenance

jest kontynuowanie

of Chinese civilization.

chińskiej cywilizacji.

You know, 2,000 years ago, Europe:

Pamiętacie Europę 2000 lat temu.

breakdown -- the fragmentation of the Holy Roman Empire.

Upadek, podział imperium rzymskiego.

It divided, and it's remained divided ever since.

Na zawsze zostało już podzielone.

China, over the same time period,

W tym samym czasie Chiny

went in exactly the opposite direction,

szły zupełnie inną drogą.

very painfully holding this huge civilization,

Z ogormnym wysiłkiem podtrzymywały

civilization-state, together.

tą ogromną cywilizację.

The second

Drugą wartością,

is maybe more prosaic,

może bardziej prozaiczną,

which is Hong Kong.

jest Hong Kong.

Do you remember the handover of Hong Kong

Pamiętacie jak w 1997 r. Wielka Brytania

by Britain to China in 1997?

przekazała go Chinom?

You may remember

Słyszało się wtedy

what the Chinese constitutional proposition was.

o projekcie konstytucji.

One country, two systems.

Jeden kraj, dwa systemy.

And I'll lay a wager

Dam sobie uciąć rękę,

that barely anyone in the West believed them.

że mało kto na Zachodzie wierzył w to.

"Window dressing.

"Pozory.

When China gets its hands on Hong Kong,

Jeśli Chiny dostaną Hong Kong,

that won't be the case."

nie dojdzie do tego."

Thirteen years on,

Minęło 13 lat.

the political and legal system in Hong Kong

System polityczny i prawny w Hong Kongu

is as different now as it was in 1997.

jest różny od chińskiego tak samo, jak w 1997 r.

We were wrong. Why were we wrong?

Myliliśmy się. Dlaczego?

We were wrong because we thought, naturally enough,

Dlatego, że myśleliśmy, logicznie z resztą,

in nation-state ways.

w kategoriach państwa narodowego.

Think of German unification, 1990.

Zjednoczenie Niemiec, 1990 rok.

What happened?

Co się stało?

Well, basically the East was swallowed by the West.

W skrócie - zachód wchłonął wschód.

One nation, one system.

Jeden naród, jeden system.

That is the nation-state mentality.

Taka jest mentalność w państwach narodowych.

But you can't run a country like China,

Ale nie można rządzić takim państwem jak Chiny,

a civilization-state,

państwem cywilizacyjnym,

on the basis of one civilization, one system.

w oparciu o jedną cywilizację, jeden system.

It doesn't work.

To się nie sprawdzi.

So actually the response of China

Zatem naturalną reakcją Chin

to the question of Hong Kong --

na sprawę Hong Kongu,

as it will be to the question of Taiwan --

podobna będzie w sprawie Taiwanu,

was a natural response:

było stwierdzenie:

one civilization, many systems.

jedna cywilizacja, wiele systemów.

Let me offer you another building block

Przejdę do kolejnego aspektu

to try and understand China --

mającego ułatwić zrozumienie Chin.

maybe not sort of a comfortable one.

Może on wydać się nieco drażliwy.

The Chinese have a very, very different

Otóż, Chińczycy mają zupełnie inne

conception of race

pojęcie rasy

to most other countries.

niż większość państw.

Do you know,

Proszę sobie wyobrazić,

of the 1.3 billion Chinese,

że z 1,3 miliarda Chińczyków

over 90 percent of them

ponad 90% uważa, że należą

think they belong to the same race,

do jednej rasy,

the Han?

do rasy Han.

Now, this is completely different

Zupełnie inaczej rozumieją to

from the world's [other] most populous countries.

najbardziej zaludnione kraje świata,

India, the United States,

na przykład Indie, USA,

Indonesia, Brazil --

Indonezja, Brazylia.

all of them are multiracial.

Wszytkie są wielorasowe.

The Chinese don't feel like that.

Nie ma tego w Chinach.

China is only multiracial

Tu wielorasowść występuje

really at the margins.

jedynie na obrzeżach.

So the question is, why?

Dlaczego tak jest?

Well the reason, I think, essentially

Odpowiedzią jest ponownie idea

is, again, back to the civilization-state.

państwa cywilizacyjnego.

A history of at least 2,000 years,

Historia sprzed przynajmniej 2000 lat,

a history of conquest, occupation,

historia podbojów, okupacji,

absorption, assimilation and so on,

przejęć, asymilacji i tak dalej,

led to the process by which,

z biegiem czasu doszła do punktu,

over time, this notion of the Han emerged --

z którego wyłoniła się ideologia Han,

of course, nurtured

wzmocniona przez

by a growing and very powerful sense

rosnące i silne poczucie

of cultural identity.

tożsamości kulturowej.

Now the great advantage of this historical experience

Dzięki takiemu rozwojowi historii,

has been that, without the Han,

powstaniu dynastii Han,

China could never have held together.

Chiny są zjednoczone.

The Han identity has been the cement

Świadomość przynależności

which has held this country together.

do rodu Han spaja kraj.

The great disadvantage of it

Wadą tego podejścia jest to,

is that the Han have a very weak conception

że Hanowie praktycznie nie

of cultural difference.

uznają różnic kulturowych.

They really believe

Są głęboko przekonani

in their own superiority,

o swojej wyższości

and they are disrespectful

i lekceważą

of those who are not.

inne nacje.

Hence their attitude, for example,

Stąd ich nastawienie do, choćby,

to the Uyghurs and to the Tibetans.

Ujgurów czy Tybetańczyków.

Or let me give you my third building block,

Trzecim aspektem jest

the Chinese state.

państwo chińskie.

Now the relationship

Realcja pomiędzy

between the state and society in China

władzami a społeczeństwem Chin

is very different from that in the West.

jest całkiem odmienna od zachodniej.

Now we in the West

Nam, ludziom Zachodu, w przytłaczjącej

overwhelmingly seem to think -- in these days at least --

większości wydaje się, ostatnimi czasy przynajmniej,

that the authority and legitimacy of the state

że funkcją demokracji jest władza

is a function of democracy.

i prawomocność państwa.

The problem with this proposition

Kłopot w tym, że rząd Chin

is that the Chinese state

cieszy się większą

enjoys more legitimacy

prawomocnością

and more authority

i szerszym autorytetem

amongst the Chinese

pośród obywateli

than is true

niż jakiekolwiek

with any Western state.

zachodnie państwo.

And the reason for this

Powodem tego jest,

is because --

właściwie to

well, there are two reasons, I think.

dostrzegam dwa powody.

And it's obviously got nothing to do with democracy,

Oczywiście nie ma to nic wspólnego z demokracją,

because in our terms the Chinese certainly don't have a democracy.

bo według naszych standardów, Chiny nie są dekomratyczne.

And the reason for this is,

Po pierwsze dzieje się tak dlatego,

firstly, because the state in China

że władzom Chin

is given a very special --

przypisywane jest

it enjoys a very special significance

duże znaczenie

as the representative,

jako reprezentantowi,

the embodiment and the guardian

obrońcy i uosobieniu

of Chinese civilization,

chińskiej cywilizacji,

of the civilization-state.

państwa cywilizacyjnego.

This is as close as China gets

Jest to w pewnym sensie

to a kind of spiritual role.

duchowa funkcja państwa.

And the second reason is because,

Drugim powodem jest to,

whereas in Europe

że w odróżnieniu

and North America,

od Europy i Ameryki Północnej,

the state's power is continuously challenged --

gdzie siła władz jest cały czas poddawana próbom,

I mean in the European tradition,

w europejskiej tradycji,

historically against the church,

przeciw kościołowi,

against other sectors of the aristocracy,

przeciw innym warstwom arystokracji,

against merchants and so on --

przeciw handlarzom i tak dalej,

for 1,000 years,

przez 1000 lat

the power of the Chinese state

siła władz chińskich

has not been challenged.

nie była poddana próbie.

It's had no serious rivals.

Nie miała godnych przeciwników.

So you can see

Jak widać,

that the way in which power has been constructed in China

sposób trzymania władzy w Chinach

is very different from our experience

jest bardzo różny od sposobu

in Western history.

wynikającego z zachodniej historii.

The result, by the way,

Konsekwencją jest to,

is that the Chinese have a very different view of the state.

że Chińczycy inaczej patrzą na państwo.

Whereas we tend to view it as an intruder,

My widzimy w nim intruza,

a stranger,

obcego,

certainly an organ

pewien organ, którego

whose powers need to be limited

władzę trzeba ograniczyć

or defined and constrained,

lub sprecyzować i hamować.

the Chinese don't see the state like that at all.

Chińczycy inaczej pojmują państwo.

The Chinese view the state

Widzą w nim kogoś

as an intimate -- not just as an intimate actually,

bliskiego, nawet więcej niż bliskiego,

as a member of the family --

widzą w nim członka rodziny.

not just in fact as a member of the family,

A właściwie, to nie zwykłego członka rodziny,

but as the head of the family,

lecz jej głowę.

the patriarch of the family.

Patriarchę.

This is the Chinese view of the state --

Tak oto Chińczycy traktują państwo.

very, very different to ours.

Zupełnie inaczej niż my.

It's embedded in society in a different kind of way

Jest ono inaczej zakorzenione w społeczeństwie

to what is the case

niż ma to miejsce

in the West.

na Zachodzie.

And I would suggest to you that actually what we are dealing with here,

Chcę wykazać, że to z czym stykamy się

in the Chinese context,

w przypadku Chin

is a new kind of paradigm,

to nowy paradygmat,

which is different from anything

różniący się pod każdym względem

we've had to think about in the past.

od tego, co znaliśmy do tej pory.

Know that China believes in the market and the state.

Trzeba wiedzieć, że Chiny wierzą w rynek i państwo.

I mean, Adam Smith,

Już Adam Smith

already writing in the late 18th century, said,

pod koniec XVIII w. napisał:

"The Chinese market is larger and more developed

"Chiński rynek jest większy, lepiej rozwinięty

and more sophisticated

i bardziej różnorodny

than anything in Europe."

niż jakikolwiek rynek europejski."

And, apart from the Mao period,

I, z wyjątkiem okresu panowania Mao,

that has remained more or less the case ever since.

sytuacja ta prawie nie zmieniła się.

But this is combined

Sytuacja ta powiązana jest

with an extremely strong and ubiquitous state.

z bardzo silnym i wszechobecnym rządem.

The state is everywhere in China.

Jest on wszędzie.

I mean, it's leading firms --

Wiele z wiodących przedsiębiorstw

many of them are still publicly owned.

nadal jest w rękach publicznych.

Private firms, however large they are, like Lenovo,

Nawet prywatne firmy, wielkości Lenovo

depend in many ways on state patronage.

pod wieloma względami uzależnione są od rządu.

Targets for the economy and so on

Plany ekonomiczne, i nie tylko

are set by the state.

ustalane są przez władze.

And the state, of course, its authority flows into lots of other areas --

Autorytet rządu wkrada się w wiele obszarów życia.

as we are familiar with --

Na przykład znana nam

with something like the one-child policy.

polityka posiadania jednego dziecka.

Moreover, this is a very old state tradition,

Co więcej, od wieków panuje tu

a very old tradition of statecraft.

tradycja związana ze sprawowaniem władzy.

I mean, if you want an illustration of this,

Doskonale obrazuje to

the Great Wall is one.

Wielki Mur Chiński.

But this is another, this is the Grand Canal,

Innym przykładem może być Wielki Kanał.

which was constructed in the first instance

Jego budowę rozpoczęto

in the fifth century B.C.

w V w. p.n.e.,

and was finally completed

a ukończono

in the seventh century A.D.

w VII w. n.e.

It went for 1,114 miles,

Ma długość 1792km

linking Beijing

i łączy Pekin

with Hangzhou and Shanghai.

z Hangzhou i Szanghajem.

So there's a long history

Ta długa historia

of extraordinary state infrastructural projects

wspaniałej rozbudowy chińskiej infrastruktury

in China,

państwowej, może pomóc

which I suppose helps us to explain what we see today,

w wyjaśnieniu tego, co dziś spotykamy.

which is something like the Three Gorges Dam

Na przykład Zapora Trzech Przełomów,

and many other expressions

czy inne przejawy

of state competence

kompetencji państwa

within China.

chińskiego.

So there we have three building blocks

Przedstawiłem trzy płaszczyzny,

for trying to understand the difference that is China --

które powinny przybliżyć nam Chiny.

the civilization-state,

Państwo cywilizacyjne,

the notion of race

pojęcie rasy

and the nature of the state

oraz charakter rządu

and its relationship to society.

i jego relacja ze społeczeństwem.

And yet we still insist, by and large,

Mimo to nadal z uporem, generalizując,

in thinking that we can understand China

myślimy, że zrozumiemy Chiny

by simply drawing on Western experience,

sięgając po zachodnie doświadczenie,

looking at it through Western eyes,

patrząc na nie przez nasz pryzmat,

using Western concepts.

wykorzystując zachodnie idee.

If you want to know why

Przyczyny naszego

we unerringly seem to get China wrong --

niewłaściwego odbioru Chin,

our predictions about what's going to happen to China are incorrect --

naszych błędnych prognoz co do ich przyszłości,

this is the reason.

wynikają właśnie z takiego myślenia.

Unfortunately, I think,

Niestety,

I have to say that I think

myślę, że

attitude towards China

stosunek do Chin

is that of a kind of little Westerner mentality.

wypływa z zachodniej mentalności.

It's kind of arrogant.

To arogancja.

It's arrogant in the sense

Arogancja ponieważ

that we think that we are best,

uważamy, że jesteśmy najlepsi,

and therefore we have the universal measure.

dlatego wszystkich mierzymy jedną miarką.

And secondly, it's ignorant.

To także ignorancja.

We refuse to really address

Nie chcemy zajmować się

the issue of difference.

problemem różnic.

You know, there's a very interesting passage

W książce Paula Cohena, amerykańskiego historyka,

in a book by Paul Cohen, the American historian.

znalazłem ciekawy fragment.

And Paul Cohen argues

Paul Cohen dowodzi,

that the West thinks of itself

że Zachód uważa się za prawdopodobnie

as probably the most cosmopolitan

najbardziej komspopolityczną

of all cultures.

ze wszytkich kultur.

But it's not.

Ale nią nie jest.

In many ways,

Pod wieloma względami

it's the most parochial,

jest bardzo zaściankowy.

because for 200 years,

Przez 200 lat

the West has been so dominant in the world

Zachód wiódł prym na świecie

that it's not really needed

więc nie musiał

to understand other cultures,

rozumieć innych kultur,

other civilizations.

innych cywilizacji.

Because, at the end of the day,

Ponieważ w każdej chwili mógł,

it could, if necessary by force,

w razie konieczności używając siły,

get its own way.

postawić na swoim.

Whereas those cultures --

Kultury te natomiast,

virtually the rest of the world, in fact,

w zasadzie reszta świata,

which have been in a far weaker position, vis-a-vis the West --

które miały dużo słabszą pozycję, w stosunku do Zachodu,

have been thereby forced to understand the West,

miały przymusowo zrozumieć Zachód,

because of the West's presence in those societies.

bo był on obecny w tych społeczeństwach.

And therefore, they are, as a result,

Dlatego też społeczeństwa te

more cosmopolitan in many ways than the West.

są bardziej kosmopolityczne od zachodnich.

I mean, take the question of East Asia.

Przyjrzyjmy się Azji Wschodniej.

East Asia: Japan, Korea, China, etc. --

Japonia, Korea, Chiny itd.

a third of the world's population lives there.

Mieszka tam jedna trzecia populacji świata.

Now the largest economic region in the world.

Dziś, największy obszar ekonomiczny na świecie.

And I'll tell you now,

Twierdzę, że

that East Asianers, people from East Asia,

mieszkańcy Azji Wschodniej

are far more knowledgeable

wiedzą dużo więcej

about the West

o Zachodzie,

than the West is about East Asia.

niż Zachód wie o Azji Wschodniej.

Now this point is very germane, I'm afraid,

Obawiam się, że ma to duże odbicie

to the present.

w teraźniejszości.

Because what's happening? Back to that chart at the beginning,

Co się dzieje? Wróćmy do wykresu

the Goldman Sachs chart.

Goldman Sachs.

What is happening

W szybkim tempie,

is that, very rapidly in historical terms,

w kategoriach historycznych,

the world is being driven

świat jest napędzany

and shaped,

i kształtowany

not by the old developed countries,

nie przez stare rozwinięte kraje,

but by the developing world.

lecz przez kraje rozwijające się.

We've seen this

Widzieliśmy

in terms of the G20

jak G20

usurping very rapidly the position of the G7,

przejmuje pozycję grupy G-7

or the G8.

lub grupy G-8.

And there are two consequences of this.

Ma to swoje konsekwencje.

First, the West

Po pierwsze, Zachód

is rapidly losing

szybko traci

its influence in the world.

swoje wpływy.

There was a dramatic illustration of this actually a year ago --

Rok temu doświadczyliśmy tego podczas

Copenhagen, climate change conference.

kopenhaskiej konferencji w sprawie zmian klimatu.

Europe was not at the final negotiating table.

Europa nie brała udziału w końcowych negocjacjach.

When did that last happen?

Kiedy się to stało?

I would wager it was probably about 200 years ago.

Mogę się założyć, że około 200 lat temu.

And that is what is going to happen in the future.

Będzie to postępowało.

And the second implication

A po drugie,

is that the world will inevitably, as a consequence,

świat nieuchronnie, stopniowo

become increasingly unfamiliar to us,

stanie się coraz bardziej nam obcy.

because it'll be shaped by cultures and experiences and histories

Będą go tworzyły kultury, doświadczenia i historie

that we are not really familiar with,

praktycznie nam nie znane,

or conversant with.

odległe.

And at last, I'm afraid -- take Europe;

I jeszcze, spójrzmy na Europę,

America is slightly different --

Stany są nieco inne.

but Europeans by and large, I have to say,

Ogólnie mówiąc, Europejczycy są

are ignorant,

ignorantami,

are unaware

są nieświadomi

about the way the world is changing.

zmian, jakie zachodzą na świecie.

Some people -- I've got an English friend in China,

Mój znajomy Anglik mieszkający w Chinach

and he said, "The continent is sleepwalking into oblivion."

powiedział "Europa zmierza w otchłań."

Well, maybe that's true,

Być może ma rację,

maybe that's an exaggeration.

a może przesadza.

But there's another problem which goes along with this --

Ale powstaje tu kolejny problem.

that Europe is increasingly out of touch with the world --

Europa traci kontakt z resztą świata

and that is a sort of

i tym samym,

loss of a sense of the future.

traci wyczucie przyszłości.

I mean, Europe once, of course, once commanded the future

Oczywiście, kiedyś przyszłość leżała w rękach Europy

in its confidence.

i jej pewności siebie.

Take the 19th century, for example.

Na przykład wiek XIX.

But this, alas, is no longer true.

Ale niestety to już minęło.

If you want to feel the future, if you want to taste the future,

Jeśli chcesz poczuć przyszłość, jeśli chcesz jej zasmakować,

try China -- there's old Confucius.

pomyśl o Chinach. Konfucjusz.

This is a railway station

To jest dworzec kolejowy

the likes of which you've never seen before.

jakiego jeszcze nigdy nie widziałeś.

It doesn't even look like a railway station.

Właściwie to nie wygląda jak dworzec.

This is the new [Wuhan] railway station

To dworzec Guangzhou obsługujący

for the high-speed trains.

szybką kolej.

China already has a bigger network

Już teraz Chiny mają największą sieć

than any other country in the world

kolejową na świecie.

and will soon have more than all the rest of the world put together.

A niedługo jej rozmiar przewyższy wszytkie linie kolejowe zebrane razem.

Or take this: now this is an idea,

Albo taki niesamowity pomysł,

but it's an idea to be tried out shortly

do przetestowania wkrótce

in a suburb of Beijing.

na jednym z przedmieści Pekinu.

Here you have a megabus,

Jeździ tu wielki autobus.

on the upper deck carries about 2,000 people.

Na górnym piętrze może pomieścić nawet 2000 ludzi.

It travels on rails

Porusza się po torach

down a suburban road,

wzdłuż drogi,

and the cars travel underneath it.

a auta jeżdża pod nim.

And it does speeds of up to about 100 miles an hour.

Rozpędza się on aż do około 160 km/h.

Now this is the way things are going to move,

Właśnie tak będzie wyglądał transport,

because China has a very specific problem,

bo Chiny mają konkretny problem,

which is different from Europe

inny niż w Europie

and different from the United States:

i inny niż w Stanach Zjednoczonych.

China has huge numbers of people and no space.

Chiny są przeludnione i brakuje im miejsca.

So this is a solution to a situation

I to jest wyjście z sytuacji dla Chin,

where China's going to have

które będą miały

many, many, many cities

bardzo dużo miast

over 20 million people.

z ponad 20-milionową populacją.

Okay, so how would I like to finish?

Co chciałbym powiedzieć na zakończenie?

Well, what should our attitude be

Jakie powinno być nasze podejście

towards this world

do tego

that we see

szybko zmieniającego się,

very rapidly developing

na naszych oczach

before us?

świata?

I think there will be good things about it and there will be bad things about it.

Będzie to miało i dobre i złe strony.

But I want to argue, above all,

Przemawiam jednak za

a big-picture positive for this world.

pozytywnym obrazem naszego świata.

For 200 years,

W gruncie rzeczy,

the world was essentially governed

przez dwieście lat światem rządziła

by a fragment of the human population.

część ludzkości.

That's what Europe and North America represented.

Była to Europa i Ameryka Północna.

The arrival of countries

Przebudzenie takich państw, jak

like China and India --

Chiny i Indie,

between them 38 percent of the world's population --

z 38% populacji świata,

and others like Indonesia and Brazil and so on,

czy Indonezja i Brazylia,

represent the most important single act

jest najważniejszym wydarzeniem

of democratization

demokratyzacji

in the last 200 years.

w ostatnich dwustu latach.

Civilizations and cultures,

Cywilizacje i kultury

which had been ignored, which had no voice,

ignorowane do tej pory, bez prawa głosu,

which were not listened to, which were not known about,

nigdy nie wysłuchane, nie znane,

will have a different sort

będą w inny sposób

of representation in this world.

prezentować się światu.

As humanists, we must welcome, surely,

Jako humaniści z pewnością musimy przyjąć

this transformation,

tę przemianę.

and we will have to learn

Będziemy musieli zapoznać się

about these civilizations.

z nowymi cywilizacjami.

This big ship here

Ten duży statek,

was the one sailed in by Zheng He

był dowodzony przez Zheng He

in the early 15th century

na początku XV w.,

on his great voyages

w czasie

around the South China Sea, the East China Sea

Morze Południowochińskie i Wschodniochińskie

and across the Indian Ocean to East Africa.

oraz Ocean Indyjski aż do Afryki Wschodniej.

The little boat in front of it

Mała łódka widoczna przed statkiem

was the one in which, 80 years later,

to łodź, którą 80 lat później

Christopher Columbus crossed the Atlantic.

Krzysztof Kolumb przepłynął Atlantyk.

(Laughter)

(Śmiech)

Or, look carefully

A na tym

at this silk scroll

jedwabnym zwoju

made by ZhuZhou

wykonanym przez ZhuZhou

in 1368.

w 1368 r.

I think they're playing golf.

widać postacie grające w golfa.

Christ, the Chinese even invented golf.

Rany, Chińczy wymyślili nawet golfa.

Welcome to the future. Thank you.

Witam w przyszłości. Dziękuję.

(Applause)

(Brawa)