Boyd Varty: What I learned from Nelson Mandela

Tłumaczenie: Gosia Grabiszewska Rehfus Korekta: Rysia Wand

I'm a man who's trying to live from his heart,

Staram kierować się sercem,

and so just before I get going,

więc zacznę od tego,

I wanted to tell you as a South African

jako Południowoafrykanin,

that one of the men who has inspired me most

że człowiek, który wyjątkowo mnie zainspirował,

passed away a few hours ago.

zmarł kilka godzin temu.

Nelson Mandela has come to the end

Nelson Mandela dotarł do końca

of his long walk to freedom.

swojej długiej wędrówki po wolność.

And so this talk is going to be for him.

Ta prelekcja będzie dla niego.

I grew up in wonder.

Wychowałem się w cudownym otoczeniu,

I grew up amongst those animals.

wśród tych zwierząt,

I grew up in the wild eastern part of South Africa

na dzikim wschodzie Afryki Południowej,

at a place called Londolozi Game Reserve.

w miejscu o nazwie "Rezerwat Zwierząt Londolozi".

It's a place where my family has been

Moja rodzina od czterech pokoleń prowadzi tam biznes safari.

in the safari business for four generations.

Now for as long as I can remember,

Odkąd pamiętam,

my job has been to take people out into nature,

moim zadaniem było pokazywać ludziom przyrodę

and so I think it's a lovely twist of fate today

To miłe zrządzenie losu,

to have the opportunity

że mogę opowiedzieć

to bring some of my experiences out in nature

o swoich doświadczeniach z przyrodą

in to this gathering.

na tym spotkaniu.

Africa is a place

Afryka to miejsce,

where people still sit under starlit skies

gdzie ludzie nadal siedzą pod gwiaździstym niebem,

and around campfires and tell stories,

przy ogniskach i opowiadają historie.

and so what I have to share with you today

Chcę się dziś podzielić

is the simple medicine of a few campfire stories,

naturalnym lekiem w postaci kilku opowieści

stories about heroes of heart.

o bohaterach pięknego serca.

Now my stories are not the stories

Moje opowieści nie są z rodzaju tych

that you'll hear on the news,

w wiadomościach.

and while it's true that Africa is a harsh place,

Choć Afryka to trudne miejsce,

I also know it to be a place

znam ją też jako miejsce,

where people, animals and ecosystems

w którym ludzie, zwierzęta i otoczenie

teach us about a more interconnected world.

uczą nas o świecie wzajemnych powiązań.

When I was nine years old,

Kiedy miałem 9 lat,

President Mandela came to stay with my family.

prezydent Mandela zamieszkał z moją rodziną.

He had just been released from his 27 years of incarceration,

Właśnie wypuszczono go po 27 latach więzienia

and was in a period of readjustment

i musiał się przyzwyczaić

to his sudden global icon status.

do nagłej roli światowego symbolu.

Members of the African National Congress

Członkowie Afrykańskiego Kongresu Narodowego

thought that in the bush

uznali, że w buszu

he would have time to rest and recuperate

będzie miał czas odpocząć

away from the public eye,

od publicznego oka.

and it's true that lions tend to be

Zgadza się, lwy to bardzo dobry

a very good deterrent to press and paparazzi.

odstraszacz prasy i paparazzich.

(Laughter)

(Śmiech)

But it was a defining time for me as a young boy.

Był to dla mnie okres formujący.

I would take him breakfast in bed,

Zanosiłem mu śniadanie do łóżka.

and then, in an old track suit and slippers,

W starym dresie i kapciach

he would go for a walk around the garden.

szedł na spacer po ogrodzie.

At night, I would sit with my family

Wieczorem siadałem z rodziną

around the snowy, bunny-eared TV,

przed śnieżącym telewizorem z anteną pokojową

and watch images of that same

i oglądałem

quiet man from the garden

tego samego cichego mężczyznę,

surrounded by hundreds and thousands of people

otoczonego tysiącami ludzi,

as scenes from his release were broadcast nightly.

w nadawanych co wieczór scenach jego uwolnienia.

He was bringing peace

Przynosił pokój podzielonej

to a divided and violent South Africa,

i ogarniętej przemocą Afryce Południowej.

one man with an unbelievable sense of his humanity.

Człowiek o niesamowitym poczuciu własnego człowieczeństwa.

Mandela said often that the gift of prison

Mandela mówił często, że więzienie podarowało mu

was the ability to go within and to think,

wejrzenie w siebie i namysł.

to create in himself

Pozwoliło mu zrealizować w sobie to,

the things he most wanted for South Africa:

czego chciał dla Afryki Południowej:

peace, reconciliation, harmony.

pokój, pojednanie, harmonię.

Through this act of immense open-heartedness,

Przez ten akt ogromnej otwartości serca

he was to become the embodiment

stał się wcieleniem tego,

of what in South Africa we call "ubuntu."

co w RPA nazywamy "ubuntu".

Ubuntu: I am because of you.

"Ubuntu: Jestem bo ty jesteś".

Or, people are not people

Czy też: "Ludzie nie są ludźmi

without other people.

bez innych ludzi".

It's not a new idea or value

Nie jest to nowa idea czy wartość,

but it's one that I certainly think at these times

ale myślę, że w tych czasach

is worth building on.

warto na niej budować.

In fact, it is said that in the collective consciousness of Africa,

Podobno w zbiorowej świadomości Afryki

we get to experience the deepest parts

doświadczamy najgłębszych pokładów

of our own humanity

własnego człowieczeństwa

through our interactions with others.

przez nasze relacje z innymi.

Ubuntu is at play right now.

Z "ubuntu" mamy do czynienia w tej chwili.

You are holding a space for me

Zrobiliście dla mnie miejsce,

to express the deepest truth of who I am.

bym mógł wyrazić najgłębszą prawdę o sobie.

Without you, I'm just a guy talking to an empty room,

Bez was gadałbym do pustej sali,

and I spent a lot of time last week doing that,

co robiłem cały zeszły tydzień

and it's not the same as this.

i było zupełnie inaczej.

(Laughter)

(Śmiech)

If Mandela was the national and international embodiment,

Mandela był narodowym i międzynarodowym wcieleniem tej wartości,

then the man who taught me the most

ale człowiekiem, który nauczył mnie o niej najwięcej, był Solly Mhlongo.

about this value personally was this man,

Solly Mhlongo.

Solly was born under a tree

Solly urodził się pod drzewem,

60 kilometers from where I grew up in Mozambique.

60 km od mojego domu w Mozambiku.

He would never have a lot of money,

Sally nie miał pieniędzy, ale okazał się

but he was to be

one of the richest men I would ever meet.

jednym z najbogatszych ludzi, jakiego znałem.

Solly grew up tending to his father's cattle.

Wychował się pomagając ojcu przy bydle.

Now, I can tell you, I don't know what it is about people who grow up looking after cattle,

Nie wiem czemu,

ale ludzie zajmujący się w młodości bydłem

but it makes for über-resourcefulness.

są szczególnie zaradni.

The first job that he ever got in the safari business

Pierwszą pracą, jaką Solly dostał w biznesie safari,

was fixing the safari trucks.

było naprawianie samochodów.

Where he had learned to do that out in the bush

Nie wiem, gdzie się tego nauczył w buszu,

I have no idea, but he could do it.

ale potrafił.

He then moved across into what we called

Potem był w tzw. grupie środowiskowej.

the habitat team.

These were the people on the reserve

która odpowiada za utrzymanie rezerwatu.

who were responsible for its well-being.

He fixed roads, he mended wetlands,

Naprawiał drogi, ulepszał tereny podmokłe,

he did some anti-poaching.

czasem tępił kłusownictwo.

And then one day we were out together,

Kiedyś szliśmy razem

and he came across the tracks of where a female leopard had walked.

i Solly natknął się na ślady lamparta.

And it was an old track,

Ślady były stare, ale dla żartu zaczął je tropić.

but for fun he turned and he began to follow it,

and I tell you, I could tell by the speed

Po tym, jak szybko się poruszał

at which he moved on those pad marks

widać było,

that this man was a Ph.D.-level tracker.

że z tropicielstwa mógłby zrobić doktorat.

If you drove past Solly

Kiedy ktoś minął Solly'ego w rezerwacie

somewhere out on the reserve,

you look up in your rearview mirror,

i zerknął w lusterko, mógł zobaczyć, jak Solly zatrzymuje samochód

you'd see he'd stopped the car

20, 50 meters down the road

po 20 czy 50 metrach,

just in case you need help with something.

na wypadek, gdyby potrzebowano jego pomocy.

The only accusation I ever heard leveled at him

Jedyny zarzut

was when one of our clients said,

pod jego adresem brzmiał:

"Solly, you are pathologically helpful."

"Solly, jesteś patologicznie pomocny".

(Laughter)

(Śmiech)

When I started professionally guiding people

Kiedy zacząłem pracować

out into this environment,

jako przewodnik po rezerwacie,

Solly was my tracker.

Solly był moim tropicielem, stanowiliśmy zespół.

We worked together as a team.

And the first guests we ever got

Naszymi pierwszymi gośćmi była grupa filantropów z USA.

were a philanthropy group from your East Coast,

and they said to Solly, on the side, they said,

Powiedzieli do Solly'ego:

"Before we even go out to see lions and leopards,

"Zanim pokażesz nam lwy i lamparty,

we want to see where you live."

chcemy zobaczyć, gdzie mieszkasz".

So we took them up to his house,

Zabraliśmy ich do jego domu.

and this visit of the philanthropist to his house

Akurat w tym czasie

coincided with a time when Solly's wife,

żona Solly'ego uczyła się angielskiego

who was learning English,

was going through a phase where she would open the door

i otwierając drzwi, mówiła: "Cześć, kocham cię".

by saying, "Hello, I love you.

Welcome, I love you." (Laughter)

"Witaj, kocham cię". (Śmiech)

And there was something so beautifully African

Było w tym coś pięknie afrykańskiego:

about it to me, this small house

ten mały domek z wielkim sercem w środku.

with a huge heart in it.

Now on the day that Solly saved my life,

W dniu, kiedy uratował mi życie,

Solly był już moim bohaterem.

he was already my hero.

It was a hot day,

Był to gorący dzień

and we found ourselves down by the river.

i byliśmy nad rzeką.

Because of the heat, I took my shoes off,

Był upał, więc zdjąłem buty,

and I rolled up my pants,

podwinąłem nogawki

and I walked into the water.

i wszedłem do wody.

Solly remained on the bank.

Solly został na brzegu.

The water was clear running over sand,

Woda była przejrzysta, dno piaszczyste.

and we turned and we began to make our way upstream.

Zaczęliśmy iść pod prąd.

And a few meters ahead of us,

Kilka metrów przed nami

there was a place where a tree had fallen out of the bank,

było pochylone drzewo

and its branches were touching the water,

i gałęzie dotykały wody,

and it was shadowy.

tworząc cień.

And if had been a horror movie,

Gdyby to był horror

people in the audience would have started saying,

ludzie w kinie szeptaliby:

"Don't go in there. Don't go in there." (Laughter)

"Nie idź tam. Nie idź tam". (Śmiech)

And of course, the crocodile was in the shadows.

Oczywiście w cieniu był krokodyl.

Now the first thing that you notice when a crocodile hits you

Podczas ataku krokodyla

is the ferocity of the bite.

najpierw czuje się okrutną siłę jego szczęk.

Wham! It hits me by my right leg.

Kłap! Łapie mnie za nogę.

It pulls me. It turns. I throw my hand up. I'm able to grab a branch.

Wciąga mnie. Obraca. Udaje mi się złapać gałąź.

It's shaking me violently.

Potrząsa mną gwałtownie.

It's a very strange sensation

To bardzo dziwne uczucie,

having another creature try and eat you,

gdy inne stworzenie próbuje cię zjeść.

and there are few things that promote vegetarianism like that.

To szczególny sposób promowania wegetarianizmu.

(Laughter)

(Śmiech)

Solly on the bank sees that I'm in trouble.

Z brzegu Solly widzi, co się dzieje.

He turns. He begins to make his way to me.

Zawraca i idzie w moim kierunku.

The croc again continues to shake me.

Krokodyl nadal mną potrząsa.

It goes to bite me a second time.

Próbuje ugryźć ponownie.

I notice a slick of blood in the water around me

Widzę, jak krew wokół mnie

that gets washed downstream.

odpływa z nurtem.

As it bites the second time, I kick.

Kiedy gryzie drugi raz, kopię.

My foot goes down its throat. It spits me out.

Stopa trafia mu do gardła i wtedy on puszcza.

I pull myself up into the branches,

Wyciągając się po gałęziach,

and as I come out of the water, I look over my shoulder.

zerkam w dół:

My leg from the knee down

noga poniżej kolana jest zmasakrowana.

is mangled beyond description.

The bone is cracked.

Kość jest pęknięta.

The meat is torn up.

Ciało poszarpane.

I make an instant decision that I'll never look at that again.

Natychmiast postanawiam,

że nigdy więcej na to nie spojrzę. (Śmiech)

As I come out of the water,

Gdy wydostaję się z wody,

Solly arrives at a deep section,

Solly wchodzi na głębinę,

a channel between us.

w kanał między nami.

He knows, he sees the state of my leg,

Widzi, jak wygląda moja noga

he knows that between him and I

i wie, że między nim a mną

there is a crocodile,

jest krokodyl,

and I can tell you this man doesn't slow down for one second.

ale widzę, że się nie waha,

He comes straight into the channel.

tylko zmierza prosto do kanału.

He wades in to above his waist.

Woda sięga mu powyżej pasa.

He gets to me. He grabs me.

Dociera do mnie. Chwyta.

I'm still in a vulnerable position.

Nadal jestem zagrożony.

He picks me and puts me on his shoulder.

Przerzuca mnie przez ramię,

This is the other thing about Solly, he's freakishly strong.

Solly jest diabelnie silny,

He turns. He walks me up the bank.

zawraca i wynosi mnie na brzeg.

He lays me down. He pulls his shirt off.

Kładzie mnie na ziemi.

He wraps it around my leg,

Bandażuje mi nogę własną koszulą.

picks me up a second time,

Znów mnie podnosi,

walks me to a vehicle,

zanosi do samochodu

and he's able to get me to medical attention.

i jedzie ze mną po pomoc medyczną.

And I survive.

Udaje mi się przeżyć.

Now — (Applause)

(Brawa)

Now I don't know how many people you know

Nie wiem, ilu znacie ludzi,

that go into a deep channel of water

gotowych wejść na głębinę, by wam pomóc,

that they know has a crocodile in it

wiedząc, że jest tam krokodyl.

to come and help you,

but for Solly, it was as natural as breathing.

Dla Solly'ego było to tak naturalne, jak oddychanie.

And he is one amazing example

Jest on pięknym przykładem tego,

of what I have experienced all over Africa.

czego doświadczyłem wszędzie w Afryce.

In a more collective society,

W społeczeństwie bardziej wspólnotowym,

we realize from the inside

czujemy w głębi nas,

that our own well-being is deeply tied

że nasza własna pomyślność

to the well-being of others.

ściśle wiąże się z pomyślnością innych.

Danger is shared. Pain is shared.

Dzielimy niebezpieczeństwo. Dzielimy ból.

Joy is shared. Achievement is shared.

Dzielimy radość. Dzielimy osiągnięcia.

Houses are shared. Food is shared.

Dzielimy domy. Dzielimy jedzenie.

Ubuntu asks us to open our hearts

"Ubuntu" wzywa, byśmy otworzyli nasze serca

and to share,

i dzielili się.

and what Solly taught me that day

Tamtego dnia Solly nauczył mnie,

is the essence of this value,

że istotą tej wartości

his animated, empathetic action

jest gorliwe i empatyczne działanie

in every moment.

w każdej chwili.

Now although the root word is about people,

Słowo "ubuntu" wywodzi się z korzenia "ludzki",

I thought that maybe ubuntu was only about people.

myślałem więc, że odnosi się tylko do ludzi.

And then I met this young lady.

Lecz spotkałem tę młodą panią.

Her name was Elvis.

Miała na imię Elvis.

In fact, Solly gave her the name Elvis

Solly nadał jej to imię, mówiąc,

because he said she walked like she was doing

że chodzi, jakby wykonywała

the Elvis the pelvis dance.

taniec bioder Presleya.

She was born with very badly deformed back legs and pelvis.

Urodziła się ze zniekształconymi nogami i miednicą.

She arrived at our reserve from a reserve

Trafiła do naszego rezerwatu, migrując do rezerwatu

east of us on her migratory route.

na wschód od nas.

When I first saw her,

Widząc ją po raz pierwszy,

I thought she would be dead in a matter of days.

pomyślałem, że nie pożyje długo.

And yet, for the next five years

Jednak przez kolejne 5 lat

she returned in the winter months.

powracała do nas w zimie,

And we would be so excited to be out in the bush

Cieszyło nas, gdy natrafialiśmy w buszu

and to come across this unusual track.

na jej niezwykłe ślady, które wyglądały

It looked like an inverted bracket,

jak odwrócony nawias.

and we would drop whatever we were doing and we would follow,

Rzucaliśmy wszystko, by za nimi podążać,

and then we would come around the corner,

aż za którymś zakrętem

and there she would be with her herd.

znajdowaliśmy ją i jej stado.

And that outpouring of emotion

Ludzie w samochodach na safari

from people on our safari trucks

reagowali na nią tak wylewnie,

as they saw her, it was this sense of kinship.

dawało się odczuć braterską więź.

And it reminded me

Uświadomiło mi to,

that even people who grow up in cities

że nawet ludzie wychowani w mieście

feel a natural connection

odczuwają naturalną więź

with the natural world and with animals.

z przyrodą i zwierzętami.

And yet still I remained amazed that she was surviving.

Byłem zdumiony, że udaje jej się przeżyć.

And then one day we came across them at this small water hole.

Pewnego dnia natknęliśmy się na jej stado przy wodopoju.

It was sort of a hollow in the ground.

Było to raczej wyżłobienie w ziemi.

And I watched as the matriarch drank,

Patrzyłem, jak matka stada pije,

and then she turned in that beautiful slow motion of elephants,

a potem odwraca się tym pięknym, powolnym ruchem słonia,

looks like the arm in motion,

jak ruch ramienia,

and she began to make her way up the steep bank.

i zaczyna się wspinać po stromym nasypie.

The rest of the herd turned and began to follow.

Stado zaczęło za nią podążać,

And I watched young Elvis

a ja patrzyłem, jak młoda Elvis

begin to psych herself up for the hill.

przymierza się do tego wzgórza.

She got visibly -- ears came forward,

To było widać.

Uszy do przodu.

she had a full go of it and halfway up,

Ruszyła pełną parą, ale w połowie drogi

her legs gave way, and she fell backwards.

jej nogi się poddały i zaczęła się obsuwać.

She attempted it a second time,

Zrobiła drugie podejście,

and again, halfway up, she fell backwards.

ale znów obsunęła się w połowie drogi.

And on the third attempt,

Za trzecim razem

an amazing thing happened.

stało się coś niesamowitego.

Halfway up the bank,

W połowie nasypu

a young teenage elephant came in behind her,

podszedł od tyłu młody słoń,

and he propped his trunk underneath her,

podłożył pod nią trąbę

and he began to shovel her up the bank.

i zaczął popychać ją na górę.

And it occurred to me

Zdałem sobie sprawę,

that the rest of the herd

że reszta stada

was in fact looking after this young elephant.

opiekowała się tą młodą słonicą.

The next day I watched again

Następnego dnia patrzyłem z kolei,

as the matriarch broke a branch

jak słonica-matka odłamuje gałąź

and she would put it in her mouth,

i zjada ją,

and then she would break a second one

a potem odłamuje drugą

and drop it on the ground.

i upuszcza na ziemię.

And a consensus developed between all of us

Ja i inni miejscowi przewodnicy

who were guiding people in that area

uznaliśmy zgodnie,

that that herd was in fact moving slower

że stado to porusza się wolniej,

to accommodate that elephant.

żeby jej dopomóc.

What Elvis and the herd taught me

Elvis i jej stado sprawili,

caused me to expand my definition of ubuntu,

że rozszerzyłem definicję "ubuntu".

and I believe that in the cathedral of the wild,

Wierzę, że w świątyni przyrody

we get to see the most beautiful parts of ourselves

odzwierciedla się to,

reflected back at us.

co w nas najpiękniejsze

And it is not only through other people

i że nie tylko poprzez innych ludzi

that we get to experience our humanity

doświadczamy naszego człowieczeństwa,

but through all the creatures that live on this planet.

ale przez wszystkie stworzenia żyjące na tej planecie.

If Africa has a gift to share,

Jeśli jest coś, czym Afryka może się podzielić,

it's a gift of a more collective society.

jest to dar społeczeństwa bardziej wspólnotowego.

And while it's true that ubuntu is an African idea,

I choć "ubuntu" jest ideą afrykańską,

what I see is the essence of that value

widzę, że istota tej wartości

being invented here.

przewodzi temu spotkaniu.

Thank you.

Dziękuję.

(Applause)

(Brawa)

Pat Mitchell: So Boyd,

Pat Mitchell: Boyd,

we know that you knew President Mandela

wiemy, że znałeś prezydenta Mandelę

from early childhood

od dzieciństwa

and that you heard the news as we all did today,

i że jak my wszyscy

and deeply distraught

otrzymałeś dziś wiadomość o nim,

która głęboko tobą poruszyła

and know the tragic loss that it is to the world.

i wiesz, jaka to ogromna strata dla świata.

But I just wondered if you wanted

Może zechciałbyś

to share any additional thoughts,

podzielić się swoimi myślami,

because we know that you heard that news

gdyż usłyszałeś tą wiadomość

just before coming in to do this session.

tuż przed przybyciem tutaj.

Boyd Varty: Well thanks, Pat.

Boyd Varty: Dziękuję, Pat.

I'm so happy because it was time for him to pass on.

Cieszę się, bo dla niego nadszedł czas, by odejść.

He was suffering.

Cierpiał.

And so of course there's the mixed emotions.

Mam więc mieszane uczucia.

But I just think of so many occurrences

Ale myślę też o sytuacjach,

like the time he went on the Oprah show

jak ta, kiedy miał wystąpić w programie Opry Winfrey

and asked her what the show would be about.

i zapytał ją, o czym będzie program.

(Laughter)

(Śmiech)

And she was like, "Well, it'll be about you."

A ona na to: "Będzie o panu".

I mean, that's just incredible humility.

To niesamowita skromność.

(Laughter)

(Śmiech)

He was the father of our nation

Był ojcem naszego narodu.

and we've got a road to walk in South Africa.

RPA ma przed sobą wytyczoną drogę.

Madiba miał w sobie coś magicznego.

And everything, they used to call it Madiba magic.

You know, he used to go to a rugby match and we would win.

Gdy przychodził na mecz rugby, wygrywaliśmy.

Anywhere he went, things went well.

Tam, gdzie się pojawił, sprawy szły pomyślnie.

But I think that magic will be with us,

Myślę, że ta magia pozostanie z nami.

and the important thing is that we carry

Ważne jest, byśmy kontynuowali to,

what he stood for.

co sobą reprezentował.

And so that's what I'm going to try and do,

To właśnie staram się realizować,

and that's what people all over South Africa are trying to do.

podobnie jak wszyscy w Afryce Południowej.

PM: And that's what you've done today. BV: Oh, thank you.

PM: Tego dzisiaj dokonałeś. BV: Dziękuję.

PM: Thank you. BV: Thank you. Thanks very much.

PM: Dziękuję. BV: Dziękuję. Dziękuję bardzo.

(Applause)

(Brawa)