Inside the fight against Russia's fake news empire | Olga Yurkova

Translator: Zaw Min Reviewer: Nyein Chan Ko Ko

2014, July 5,

၂၀၁၄ ခုနစ်၊ ဂျူလိုင်၊ ၅ ရက်နေ့တွင်

the Ukrainian army entered Sloviansk city in eastern Ukraine.

ယူကရိန်းအရှေ့ဘက်က စလိုဗီယားနာစ့်မြို့ကို ယူကရိန်းစစ်တပ်က ဝင်ရောက်ခဲ့ပါတယ်။

They gathered all the locals in Lenin Square.

ယူကရိန်းစစ်တပ်က ဒေသခံတွေအားလုံးကို လီနင်ရင်ပြင်မှာ စုရုံးစေခဲ့ပါတယ်။

Then, they organized the public crucifixion

ပြီးတော့ သူတို့ ရုရှားကို ထောက်ခံတဲ့ စစ်ခေါင်းဆောင်ရဲ့သားအတွက်

of the son of a pro-Russia militant.

လူထုထောက်ခံပွဲကြီးကို ပြုလုပ်စီစဥ်ခဲ့ကြပါတယ်။

He was only three years old.

သူ့သားက ၃နှစ်သားပဲ ရှိသေးတယ်။

Refugee Galina Pyshnyak told this story to Russia's First TV channel.

ဒုက္ခသည်ဂလီနာက အဲ့ဒီအကြောင်းကို ရုရှားရဲ့ "First TV လိုင်းကို ပြောခဲ့ပါတယ်။

In fact, this incident never happened.

တကယ်တော့ အဲ့ဒီ့အဖြစ်အပျက်က လုံးဝမဖြစ်ခဲ့ပါဘူး။​

I visited Sloviansk.

ကျွန်မ စလိုဗီယားနာစ့်မြို့ကို သွားလည်ခဲ့တယ်။

There is no Lenin Square.

လီနင် ရင်ပြင်ဆိုတာ အဲဒီနေရာမှာ လုံးဝမရှိပါဘူး။​

In reality, Galina's husband was an active pro-Russia militant in Donbass.

အဖြစ်မှန်က ဂလီနာရဲ့အမျိုးသားဟာ ရုရှား ထောက်ခံသူ လက်နက်ကိုင်တစ်ယောက် ဖြစ်ပါတယ်။​

This is just one of many examples.

ဒါက ဥပမာအများကြီးထဲကမှ တစ်ခုပဲဖြစ်ပါတယ်။​

Ukraine has been suffering from Russian propaganda and fake news

ယူကရိန်းက ရုရှားရဲ့ဝါဒဖြန့်ချိရေးနဲ့ သတင်းတုတွေရဲ့ဒဏ်ကို ခံနေရတာ

for four years now,

ယခု လေးနှစ်တောင် ကြာပါပြီ။

but Russia is not the only player in this space.

သို့ပေမဲ့ ဒီလိုကိစ္စတွေကို ရုရှားတစ်ခုတည်း က လုပ်နေတာ မဟုတ်ပါဘူး။

Fake news is happening all around the world.

တစ်ကမ္ဘာလုံးက သတင်းတုတွေရဲ့ဒဏ်ကို ခံစားနေကြရပါတယ်။

We all know about fake news.

သတင်းတုတွေအကြောင်းကို အားလုံးသိပါတယ်။

We see it and read it all the time.

အဲဒီသတင်းတုတွေကို အချိန်တိုင်း မြင်ကြတယ်၊​ ဖတ်မိကြတယ်။​

But the thing about fake news

သို့ပေမဲ့လည်း သတင်းတုနဲ့ ပတ်သက်တာတစ်ခုက

is that we don't always know what is fake and what is real,

ဘယ်ဟာက သတင်းအတုလဲ၊ အစစ်လဲဆိုတာကို မသိကြပေမဲ့

but we base our decisions on facts we get from the press and social media.

ဆုံးဖြတ်ချက်တွေက သတင်းစာတွေနဲ့ လူမှုမီဒီယာ တွေကရတဲ့ အချက်အလက်တွေအပေါ်ကို အခြေခံတယ်။​

When facts are false,

အချက်အလက်တွေ မှားတဲ့အခါ

decisions are wrong.

ဆုံးဖြတ်ချက် မှားလာပါတယ်။​

A lot of people stop believing anyone at all

လူအတော်များများဟာ လူတိုင်းအပေါ် ယုံကြည်မှုတွေက ရပ်တန့်သွားပြီး

and this is even more dangerous.

ပိုပြီးတော့တောင် အန္တရာယ်များလာပါတယ်။

They easily become prey to populists in elections,

သူတို့ဟာ ရွေးကောက်ပွဲတွေမှာ လူပြိန်း ကြိုက်ဝါဒီတွေရဲ့ သားကောင် အလွယ်တကူဖြစ်လာကာ

or even take up arms.

လက်နက်တောင် ကိုင်စွဲလာပါတယ်။

Fake news is not only bad for journalism.

သတင်းတုတွေက သတင်းစာပညာကိုပဲ ဆိုးကျိုးပေးရုံသာမက

It's a threat for democracy and society.

၄င်းက ဒီမိုကရေစီနဲ့ လူ့အဖွဲ့အစည်းအတွက်လည်း ခြိမ်းခြောက်မှုတစ်ခု ဖြစ်ပါတယ်။

Four years ago, unmarked soldiers

လွန်ခဲ့တဲ့ လေးနှစ်က အမှတ်အသားမပါတဲ့ စစ်သားတစ်စုဟာ

entered the Crimean Peninsula,

ခရိုင်မီယားကျွန်းဆွယ်ကို ဝင်ရောက်လာပါတယ်။

and at the same time,

တစ်ချိန်တည်းမှာပဲ

Russian media was going crazy with fake news about Ukraine.

ရုရှားသတင်းတွေက ယူကရိန်းနဲ့ ပတ်သက်ပြီးတော့ သတင်းတုတွေ စဖြန့်တော့တာပါပဲ။

So a group of journalists, including me,

အဲ့တာနဲ့ ကျွန်မအပါအဝင် သတင်းထောက်တစ်ဖွဲ့က

started a website to investigate this fake news.

သတင်းတုတွေကို စတင်စုံစမ်းဖို့ ဝက်ဘ်ဆိုက်တစ်ခု လုပ်လိုက်ပါတယ်။

We called it StopFake.

ကျွန်မတို့က အဲ့တာကို "StopFake"လို့ ခေါ်ပါတယ်။

The idea was simple:

စဥ်းစားထားတာက ရိုးရိုးလေးပါ။

take a piece of news, check it with verifiable proof

သတင်းအပိုင်းအစလေးတစ်ခုကို ယူလိုက်ပြီးတော့ အဲ့တာကို အတည်ပြုနိုင်တဲ့ သက်သေတွေဖြစ်တဲ့

like photos, videos and other strong evidence.

ဓာတ်ပုံတွေ၊ဗီဒီယိုတွေနဲ့ အခြားခိုင်မာတဲ့ သက်သေအထောက်အထားတွေနဲ့ စစ်ဆေးတာပဲ

If it turns out to be fake, we put it on our website.

အကယ်၍ အတုဖြစ်နေမယ်ဆိုရင် ဒါကို ကျွန်မတို့ရဲ့ ဝက်ဘ်ဆိုက်မှာ တင်တယ်။

Now, StopFake is an informational hub

အခုဆိုရင် "StopFake"ဝက်ဘ်ဆိုက်က သတင်းအချက်အလက်တွေဆုံရပ် အနေနဲ့

which analyzes propaganda in all its phases.

သတင်းတုတွေရဲ့ စာပိုဒ်တစ်ခုဆီတိုင်းမှာပါတဲ့ ဝါဒဖြန့်မှုတွေကို ခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာပြီး သုံးသပ်ပေးပါတယ်။

We have 11 language versions, we have millions of views,

ကျွန်မတို့ဝက်ဘ်ဆိုက်မှာ အခုဆို ဘာသာစကား ၁၁မျိုးနဲ့ ကြည့်ရှုသူ သန်းချီရှိနေပါပြီ။

We have taught more than 10,000 people

ကျွန်မတို့ လူတစ်သောင်းကျော်ကို

how to distinguish true from false.

သတင်းအမှားတွေထဲက အမှန်တွေကို ဘယ်လိုခွဲခြားနည်း သင်ပေးထားတယ်။

And we teach fact checkers all around the world.

ကမ္ဘာတစ်ဝှမ်းက သတင်းအချက်အလက် စစ်ဆေးသူတွေကို သင်ကြားပေးပါတယ်။​

StopFake has uncovered more than 1,000 fakes about Ukraine.

"StopFake" က ယူကရိန်းနဲ့ ပတ်သက်တဲ့ သတင်းတု တစ်ထောင်ကျော်ကို ဖော်ထုတ်ပြီးပါပြီ။

We've identified 18 narratives

ကျွန်မတို့က ၄င်းသတင်းတုများကို သုံးပြီး ဖန်တီးထားတဲ့

created using this fake news,

ဇာတ်ကြောင်း ၁၈ခုကို ဖော်ထုတ်ပြီးပါပြီ၊

such as Ukraine is a fascist state,

ဥပမာ- ယူကရိန်းက ဖက်ဆစ်နိုင်ငံဖြစ်တယ်

a failed state,

ကျရှုံးနေတဲ့ နိုင်ငံတစ်ခု၊

a state run by a junta who came to power as a result of a coup d'état.

အာဏာသိမ်းလို့ အာဏာရလာတဲ့ စစ်ခေါင်းဆောင် တစ်ယောက် အုပ်ချုပ်တဲ့ နိုင်ငံတစ်ခု၊စတာပေါ့

We proved that it's not bad journalism;

သတင်းစာပညာရပ်ဟာ ဆိုးတာ မဟုတ်တာကို ကျွန်မတို့ သက်သေပြခဲတယ်၊

it's a deliberate act of misinformation.

ဒါဟာ သတင်းမှားပေးခြင်းရဲ့ တမင်တကာ လုပ်ရပ်တစ်ခုပါ။

Fake news is a powerful weapon in information warfare,

သတင်းအချက်အလက်ဆိုင်ရာ စစ်ဆင်ရေးမှာ သတင်းတုတွေက အစွမ်းထက် လက်နက်တစ်ခုပါ။

but there is something we can do about it.

သို့ပေမဲ့လည်း အဲဒါကို ဖြေရှင်းနိုင်တာ တစ်ခုခုတော့ ရှိတယ်။

We all have smartphones.

ကျွန်မတို့အားလုံးမှာ စမတ်ဖုန်းတွေ ရှိတယ်။

When we see something interesting, it's often automatic.

ကျွန်မတို့ စိတ်ဝင်တစားတစ်ခုခုကို မြင်တွေ့လိုက်တဲ့အခါ အလိုအလျောက်ဆိုသလို

We just click and pass it along.

နှိပ်မိလိုက်ပြီးတော့ ဖြန့်ပေ​ေးတတ်တယ်။

But how can you not be a part of fake news?

ဒါပေမဲ့ သတင်းမှားရဲ့တစ်စိတ်တစ်ပိုင်း မဖြစ်ဖို့ဘယ်လိုလုပ်နိင်လဲ

First, if it's too dramatic, too emotional, too clickbait,

ပထမက သတင်းတစ်ခုက အံ့ဩဖို့ကောင်းလွန်းတာ၊ ထိရှကာ၊​ နှိပ်ပြီး ဖတ်ချင်စရာကောင်းနေရင်

then it's very likely that it isn't true.

သေချာတယ်။​ အဲ့သတင်းက မမှန်ဖို့ များနေပါပြီ။

The truth is boring sometimes.

အမှန်တရားက တစ်ခါတစ်လေ အရမ်းပျင်းဖို့ကောင်းပါတယ်။

(Laughter)

( ရယ်သံများ)

Manipulations are always sexy.

လှည့်စားတတ်တာကတော့ အမြဲတမ်း ဆွဲဆောင်တတ်ပါတယ်။

They are designed to captivate you.

ဒါတွေကို လူတွေကို ဖမ်းစားဖို့ ဖန်တီးထားတယ်။

Do your research.

သုတေသန လုပ်ပါ။

This is the second point, very simple.

ဒုတိယတစ်ချက်ကတော့ အင်မတန် ၏ရိုးရှင်းပါတယ်။

Look at other sites.

အခြား ဝက်ဘ်ဆိုက်တွေမှာ ကြည့်ပါ။

Check out alternative news sources.

တစ်ခြားသတင်းအရင်းအမြစ်တွေနဲ့ တိုက်စစ်ဆေးကြည့်ပါ။

Google names, addresses, license plates, experts and authors.

အမည်တွေ၊လိပ်စာတွေ၊ လိုင်စင်နံပါတ်ပြားတွေ၊ ကျွမ်းကျင်သူတွေ စာရေးသူတွေကို ဂူဂဲလ်မှာ ရှာပါ။

Don't just believe, check.

အယုံမလွယ်ကြပါနဲ့။ သေချာစစ်ဆေးပါ။

It's the only way to stop this culture of fake news.

ဒါက သတင်းတုတွေရဲ့ အစဥ်အလာကို ရပ်တန့်ဖို့ တစ်ခုတည်းသော နည်းလမ်းပါ။

This information warfare is not only about fake news.

အဲ့လို သတင်းစစ်ပွဲက သတင်းတုကိစ္စနဲ့တင် ပြီးသွားတာ မဟုတ်ပါဘူး။

Our society depends on trust:

ကျွန်မတို့ လူ့အဖွဲ့အစည်းက ယုံကြည်မှုအပေါ် အခြေခံတယ်။

trust in our institutions,

လူမှုအဆောက်အအုံတွေအပေါ် ၊ သိပ္ပံအပေါ်မှာ

in science,

ယုံကြည်ပါတယ်။​

trust in our leaders,

ခေါင်းဆောင်တွေ အပေါ်မှာ ယုံကြည်ကြတယ်။

trust in our news outlets.

သတင်းစာပေတွေမှာလည်း ယုံကြည်ကြတယ်။

And it's on us to find a way to rebuild trust,

ပြီးတော့ ယုံကြည်မှုကို ပြန်တည်ဆောက်ဖို့ နည်းလမ်းရှာဖို့က ကျွန်မတို့ကိုယ်တိုင်ပါ။

because fake news destroys it.

အကြောင်းက သတင်းတုတွေက ဒါကို ဖျက်ဆီးလိုက်လို့ပါ

So ask yourself,

ဒီတော့ ကိုယ့်ဘာသာ ပြန်မေးကြည့်ပါ။

what have you lost your faith in?

ကိုယ်ယုံကြည်ထားတဲ့ အရာတွေထဲက ဘာတွေ ဆုံးရှုံလိုက်ရပြီလဲ။

Where has trust been ruined for you?

ဘယ်နေရာမှာ ကိုယ့်အတွက် ယုံကြည်မှု ဖျက်ဆီးခံလိုက်ရပြီလဲ။

And what are you going to do about it?

ပြီးတော့ ဒါတွေအတွက် ကိုယ်ဘာလုပ်မလဲ။

Thank you.

ကျေးဇူးပါ။

(Applause)

လက်ခုပ်တီးသံ