Why are these 32 symbols found in caves all over Europe | Genevieve von Petzinger | TED

Translator: Sanntint Tint Reviewer: Myo Aung

လိုဏ်ဂူတွေအကြောင်းပါ။

ထုံးကျောက် ချောက်ကမ်းပါးတစ်ခုမှာ သင် ဝင်လာတဲ့ မသဲမကွဲ အဟတစ်ခုရှိတယ်။

There's something about caves --

အလင်းနဲ့ အမှောင်ကြားက မုခ်ပေါက်ကို ဖြတ်ကျော်လာစဥ်မှာ

a shadowy opening in a limestone cliff that draws you in.

မြေအောက်ကမ္ဘာတစ်ခုကို သင် ဝင်ရောက်တယ်။

မြေကြီးနံ့တွေ၊ ငြိမ်သက်တဲ့ တိတ်ဆိတ်မှုရဲ့ အမြဲ အုံ့မှိုင်းနေတဲ့ နေရာတစ်ခုပါ။

As you pass through the portal between light and dark,

you enter a subterranean world --

ရှေးရှေးတုန်းက ဥရောပမှာ

ရှေးခေတ်လူတွေက ဒီမြေအောက် ကမ္ဘာတွေထဲကို ဝင်လာကြတယ်။

a place of perpetual gloom, of earthy smells, of hushed silence.

ဖြတ်သန်းမှု သက်သေအဖြစ်

စပိန်နိုင်ငံက Ojo Guareña မှ ဒီလူသားအကွက်၊

Long ago in Europe,

ancient people also entered these underground worlds.

တြိဂံတွေ၊ အတွန့်အကောက်လို ဆန်းကြယ်တဲ့ ပုံထွင်းပညာနဲ့ ပန်းချီကားတွေကိုချန်ခဲ့တယ်။

As witness to their passage,

they left behind mysterious engravings and paintings,

အခု သင်က ဒီအစောပိုင်း အနုပညာရှင်တွေလို တူတဲ့လမ်းကို လျှောက်တာပါ။

like this panel of humans, triangles and zigzags from Ojo Guareña in Spain.

ပြီးတော့ ဒီသဘာဝလွန် ဝိညာဉ်လောကဆန်တဲ့ နေရာမှာ

ပျော့ပျောင်းတဲ့မြေကြီးပေါ်မှာ

You now walk the same path as these early artists.

သားရေဖိနပ်တွေရဲ့ ခြေကျသံကိုကြားရတာ ဒါမှမဟုတ် နောက်အကွေ့မှာ မီးတုတ်တစ်ခု

And in this surreal, otherworldly place,

တလက်လက်လင်းနေတာကို မြင်ယောင်ကြည့်ဖို့က ဖြစ်နိုင်ခြေနီးပါးပါ။

it's almost possible to imagine

that you hear the muffled footfall of skin boots on soft earth,

ဂူထဲမှာ ရောက်နေတဲ့အချိန်မှာ

အမှတ်အသားတွေကို ချန်ထားဖို့ အန္တရာယ်များ ကျဉ်းမြောင်းတဲ့ လမ်းကြောင်းတွေဆီ

or that you see the flickering of a torch around the next bend.

ဘာက ဒီလူတွေကို ရဲရင့်နက်နဲအောင် တွန်းပို့လဲဆိုတာကို မကြာခဏ တွေးနေမိတယ်။

When I'm in a cave,

I often find myself wondering what drove these people to go so deep

ဒီဗီဒီယိုကလစ်မှာ

စပိန်နိုင်ငံ Cudon ဂူထဲမှာ မြေအောက် ကီလိုမီတာဝက် ဒါမှမဟုတ် တစ်မိုင်ရဲ့

to brave dangerous and narrow passageways to leave their mark?

သုံးပုံတစ်ပုံလောက်ကို ရိုက်ကူးထားတယ်၊

အရင်က မစူးစမ်းရသေးတဲ့ ဂူရဲ့မျက်နှာကြက်ပေါ်မှာ

In this video clip,

အနီရောင်ပန်းချီကား တစ်ချပ်ကို တွေ့ရှိခဲ့တယ်။

that was shot half a kilometer, or about a third of a mile, underground,

စစ်ရေးပုံစံ ရှေ့ကို တွားသွားရင်း မျက်နှာကြက် နိမ့်ကျလာတာနေတယ်၊

in the cave of Cudon in Spain,

we found a series of red paintings on a ceiling

နောက်ဆုံးတော့ မျက်နှာကြက် အလွန်နိမ့်တဲ့ နေရာကို ရောက်သွားတော့

in a previously unexplored section of the cave.

ကျွန်မခင်ပွန်းနဲ့ ပရောဂျက်ဓာတ်ပုံဆရာ Dylan ဟာ

As we crawled forward, military-style, with the ceiling getting ever lower,

သူ့ DSLR ကင်မရာနဲ့ မျက်နှာကြက်ကို ဆုံချက်မချိန်နိုင်တော့ဘူး။

we finally got to a point where the ceiling was so low

ဒါနဲ့ သူ ကျွန်မကို ရိုက်ကူးနေစဉ်

တစ်ခုတည်းသော အလင်းဖြစ်တဲ့ အနီရောင် ဆေးလမ်းကြောင်းကို နောက််လိုက်ပြီး

that my husband and project photographer, Dylan,

could no longer achieve focus on the ceiling with his DSLR camera.

ဒီအခါသမယအတွက် ကျွန်မတို့ သိမ်းထားခဲ့တဲ့ ကင်မရာနဲ့ရိုက်ယူတယ်။

So while he filmed me,

I kept following the trail of red paint with a single light

မြေအောက် ကီလိုမီတာတစ်ဝက်။

and a point-and-shoot camera that we kept for that type of occasion.

တကယ်ပြောတာပါ။

လူတစ်ယောက် မီးတုတ် (သို့) ကျောက်မီးတိုင်နဲ့ ဒီမှာ ဘာလုပ်နေတာလဲ။

(ရယ်သံများ)

Half a kilometer underground.

ဆိုလိုတာက အဓိပ္ပါယ်ရှိတယ်မဟုတ်လား။

ဒါပေမဲ့ ဒါက ကျွန်မရဲ့

Seriously.

သုတေသနနဲ့ ဖြေဖို့ ကြိုးစားနေတဲ့ မေးခွန်းမျိုးပါ။

What was somebody doing down there with a torch or a stone lamp?

(Laughter)

ကမ္ဘာ့ ရှေးအကျဆုံး အနုပညာအချို့ကို ကျွန်မ လေ့လာတယ်။

I mean -- me, it makes sense, right?

But you know,

လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ်ပေါင်း ၁၀,၀၀၀ နဲ့ ၄၀,၀၀၀ ကြားမှာ

this is the kind of question that I'm trying to answer with my research.

ဥရောပ ခေတ်ဦးအနုပညာရှင်တွေက ဖန်တီးခဲ့တာပါ။

I study some of the oldest art in the world.

အဓိကက

It was created by these early artists in Europe,

ဒါက လှတာကြောင့် လေ့လာနေတာမဟုတ်ဘူး၊

between 10,000 and 40,000 years ago.

တချို့ကတော့ လှတာသေချာတယ်။

ဒါပေမဲ့ ကျွန်မ စိတ်ဝင်စားတာက ခေတ်မီတဲ့ စိတ်ရဲ့ ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှု၊

And the thing is

that I'm not just studying it because it's beautiful,

ဖန်တီးမှု၊စိတ်ကူးစိတ်သန်းရဲ့ဆင့်ကဲဖြစ်စဉ်၊ စိတ္တဇ တွေးခေါ်မှု၊ လူသားဖြစ်ခြင်းဆိုတဲ့

though some of it certainly is.

But what I'm interested in is the development of the modern mind,

အဓိပ္ပါယ်ကို ဖော်ဆောင်တာပါ။

of the evolution of creativity, of imagination, of abstract thought,

မျိုးစိတ်အားလုံးဟာ တစ်နည်း မဟုတ်တစ်နည်း ဆက်သွယ်ကြပေမဲ့

ကျွန်မတို့လူသားတွေပဲ ဒါကို နောက်တစ်ဆင့်ကို တကယ် ရောက်ရှိစေတာပါ။

about what it means to be human.

ကျွန်မတို့ရဲ့ဆန္ဒနဲ့ မျှဝေပူးပေါင်း နိုင်စွမ်းက

While all species communicate in one way or another,

အောင်မြင်မှုဇာတ်လမ်းရဲ့ ဧရာမ အစိတ်အပိုင်းတစ်ခုပါ။

only we humans have really taken it to another level.

ခေတ်သစ်ကမ္ဘာက ဆက်သွယ်နိုင်စွမ်းနဲ့ အထူးသဖြင့် ဂရပ်ဖစ်

Our desire and ability to share and collaborate

(သို့) စာရေးသားဆက်သွယ်မှုပုံစံတွေကို အသုံးပြုရင်း အများစု ဖြစ်နိုင်ခြေရှိတဲ့

has been a huge part of our success story.

Our modern world is based on a global network of information exchange

သတင်းအချက်အလက် ဖလှယ်တဲ့ ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာကွန်ရက်ပေါ်မှာ အခြေခံတယ်။

made possible, in large part, by our ability to communicate --

ဒါပေမဲ့ အဓိကက

မတည်ရှိတဲ့ စွမ်းရည်တချို့ကို မေ့ဖို့ လွယ်လောက်အောင်

ကျွန်မတို့ဟာ အရင်က ရှိနေကြသူတွေရဲ့

in particular, using graphic or written forms of communication.

စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ အောင်မြင်မှုတွေအပေါ် အချိန်အတော်ကြာ တည်ဆောက်နေခဲ့တာပါ။

The thing is, though,

that we've been building on the mental achievements

of those that came before us for so long

ဒါက နက်နဲတဲ့ သမိုင်းကို လေ့လာခြင်းနဲ့ ပတ်သက်တဲ့

ဆွဲဆောင်မှုအရှိဆုံး အရာတွေထဲက တစ်ခုပါ။

that it's easy to forget that certain abilities haven't already existed.

ဒီလူတွေမှာ ဘီးလူးတစ်ကောင်ကောင် ရပ်ဖို့ ပခုံးတွေ မရှိပါ။

It's one of the things I find most fascinating

ဒါတွေက မူလပခုံးတွေပါ။

about studying our deep history.

ဝေးကွာတဲ့ ကာလကနေ အံ့သြလောက်အောင် အရေးကြီးတဲ့ တီထွင်မှုတွေ

Those people didn't have the shoulders of any giants to stand on.

အများအပြား ထွက်ပေါ်လာချိန်မှာပဲ

ဒီနေ့ ပြောပြချင်တာက ဂရပ်ဖစ် ဆက်သွယ်ရေး တီထွင်မှုပါ။

They were the original shoulders.

And while a surprising number of important inventions

ဆက်သွယ်ရေး အမျိုးအစားသုံးမျိုးရှိတယ်၊

come out of that distant time,

အပြော၊ အမူအရာ လက်ဟန်ပြဘာသာစကားလိုအရာတွေနဲ့

what I want to talk to you about today is the invention of graphic communication.

ဂရပ်ဖစ်ဆက်သွယ်ရေးပါ။

There are three main types of communication,

အပြောနဲ့ အမူအရာတွေက သဘာဝအရ တဒင်္ဂပါ။

spoken, gestural -- so things like sign language --

သတင်းပို့ဖို့နဲ့ လက်ခံဖို့ နီးကပ်တဲ့ အဆက်သွယ် လိုအပ်တယ်။

and graphic communication.

တစ်ဆင့်ပေးပို့မှု အခိုက်အတန့်ပြီးနောက် ထာဝရ ပျောက်ကွယ်သွားတယ်။

Spoken and gestural are by their very nature ephemeral.

တစ်ဖက်မှာတော့ ဂရပ်ဖစ်ဆက်သွယ်ရေးဟာ ဒီဆက်နွယ်မှုကို ပိုင်းခြားလိုက်တယ်။

It requires close contact for a message to be sent and received.

၎င်းရဲ့တီထွင်မှုနဲ့အတူ၊ သတင်းတိုတစ်ခုကို နေရာနဲ့ အချိန်တစ်ခုထက်ကျော်လွန်ပြီး

And after the moment of transmission, it's gone forever.

ပို့ပေးကာ ထိန်းသိမ်းထားနိုင်ဖို့

Graphic communication, on the other hand, decouples that relationship.

ပထမဦးဆုံးအကြိမ် ဖြစ်လာနိုင်စေခဲ့တယ်။

And with its invention, it became possible for the first time

ဥရောပဟာ လိုဏ်ဂူတွေ၊ ကျောက်ဆောင်တွေနဲ့

for a message to be transmitted and preserved

လေဟာပြင် နေရာချို့မှာ ဂရပ်ဖစ်အမှတ်အသားတွေကို

ပုံမှန်မြင်တွေ့ရတဲ့ ပထမဆုံး နေရာတွေထဲမှ တစ်ခုပါ။

beyond a single moment in place and time.

Europe is one of the first places

ဒါပေမဲ့ ဒါက ကျွန်မတို့ ဒီနေ့သိတဲ့ ဥရောပမဟုတ်ဘူး။

that we start to see graphic marks regularly appearing

ဒါက ၃ ကီလိုမီတာကနေ ၄ ကီလိုမီတာအထိ မြင့်မားတဲ့ ရေခဲလွှာတွေ၊

in caves, rock shelters and even a few surviving open-air sites.

ကျယ်ပြန်ံတဲ့ မြက်ခင်းပြင်တွေ၊

အေးခဲနေတဲ့ တန်ဒြာတွေနဲ့ ကြီးစိုးထားတဲ့ ကမ္ဘာတစ်ခုပါ။

But this is not the Europe we know today.

This was a world dominated by towering ice sheets,

ဒါက ရေခဲခေတ်ပါ။

three to four kilometers high,

ပြီးခဲ့တဲ့ ရာစုနှစ်တွေမှာ

တိုက်အနှံ့ တွေ့တာက တိရိစ္ဆာန်တွေ၊ စိတ္တဇ သဏ္ဍာန်တွေ၊ ရေခဲခေတ် ကျောက်တုံး အနုပညာ၊

with sweeping grass plains and frozen tundra.

This was the Ice Age.

စစ္စလီကျွန်းက Grotta dell’Addaura ကနေ ထွင်းထုထားတဲ့ ရံဖန်ရံခါ လူသားတွေလို

Over the last century,

more than 350 Ice Age rock art sites have been found across the continent,

ပုံပန်းတွေနဲ့တောင် အလှဆင်ထားတဲ့ နေရာပေါင်း ၃၅၀ ကျော်ပါ။

decorated with animals, abstract shapes and even the occasional human

ဒါတွေက ဖန်တီးမှု လောကဆီ ရှားပါးတဲ့

အရိပ်အယောင်နဲ့ အစောပိုင်း အနုပညာရှင်တွေရဲ့ စိတ်ကူးကို ကျွန်မတို့ကို ပေးတယ်။

like these engraved figures from Grotta dell'Addaura in Sicily.

ရှာဖွေတွေ့ရှိကတည်းက

They provide us with a rare glimpse

စပိန်နိုင်ငံ Cullalvera မှ ဒီမြင်းနက်လို သို့မဟုတ် La Pasiega က

into the creative world and imagination of these early artists.

ပုံမှန်မဟုတ်တဲ့ ခရမ်းရောင် ပြောင်က

Since their discovery,

လေ့လာမှု အများစုကို လက်ခံရရှိတဲ့ တိရစ္ဆာန်တွေ ဖြစ်နေခဲ့တာပါ။

it's been the animals that have received the majority of the study

လက္ခဏာဒါပေမဲ့ ကျွန်မအတွက် ဒါက ဂျီဩမေတြီ လက္ခဏာတွေလို့ခေါ်တဲ့ စိတ္တဇပုံတွေဖြစ်ကာ

like this black horse from Cullalvera in Spain,

or this unusual purple bison from La Pasiega.

အနုပညာကို လေ့လာဖို့ ဆွဲဆောင်ခဲ့တယ်။

But for me, it was the abstract shapes, what we call geometric signs,

ရယ်စရာကောင်းတာက နေရာအများစုမှာ

ဂျီဩမေတြီ သင်္ကေတတွေက တိရစ္ဆာန်နဲ့ လူသားပုံတွေထက် ပိုများတာပါ။

that drew me to study the art.

ဒါပေမဲ့ ၂၀၀၇ ခုနှစ်မှာ ကျွန်မ ဒါကို ပြန်စတုန်းက

The funny this is that at most sites

ပုံသဏ္ဍာန်ဘယ်လောက်ရှိတယ်ဆိုတာ တိကျတဲ့ စာရင်းတောင် မရှိသလို၊

the geometric signs far outnumber the animal and human images.

ပုံစံတူတွေက နေရာ သို့မဟုတ်

But when I started on this back in 2007,

အချိန်ကိုဖြတ်ကာ ပေါ်လာလားဆိုတဲ့ ခိုင်မာတဲ့သဘောလည်းမရှိဘူး။

there wasn't even a definitive list of how many shapes there were,

မေးခွန်းတွေကို မစတင်နိုင်ခင်မှာတောင်

nor was there a strong sense

of whether the same ones appeared across space or time.

ကျွန်မရဲ့ ပထမအဆင့်က ကျောက်တုံး အနုပညာ

နေရာတွေအားလုံးကနေ သိထားတဲ့ ဂျီဩမေတြီ လက္ခဏာအားလုံးကို ဒေတာစုတစ်ခု စုစည်းဖို့ပါ။

Before I could even get started on my questions,

ပြဿနာက နေရာတချို့မှာ ဒါတွေကို ကောင်းကောင်း မှတ်တမ်းတင်ထားပေမဲ့

my first step was to compile a database

အများအားဖြင့် အလွန်ကောင်းတဲ့ တိရိစ္ဆာန်တွေနဲ့ပါ။

of all known geometric signs from all of the rock art sites.

ဒါတွေက မသဲကွဲတဲ့နေရာမှာ အရေအတွက် အလွန်များတယ်။

The problem was that while they were well documented at some sites,

သရုပ်ဖော် (သို့) အသေးစိတ် အများကြီးမရှိဘူး။

usually the ones with the very nice animals,

တချို့တွေက ရာစုနှစ်တစ်ဝက် သို့မဟုတ် ဒါထက်မက လာရောက်လည်ပတ်တာ မရှိဘူး။

there was also a large number of them where it was very vague --

ဒီအရာတွေ ကျွန်မတို့ရဲ့ ကွင်းဆင်းလုပ်ငန်း အတွက် ရည်ရွယ်ထားတာတွေပါ။

there wasn't a lot of description or detail.

နှစ်နှစ်တာ ကာလအတွင်း

Some of them hadn't been visited in half a century or more.

ကျွန်မရဲ့သစ္စာရှိခင်ပွန်း Dylan နဲ့ ကျွန်မဟာ ပြင်သစ်၊ စပိန်၊ ပေါ်တူဂီနဲ့

These were the ones that I targeted for my field work.

စစ္စလီမှာရှိတဲ့ နေရာ ၅၂ ခုမှာ မြေအောက်၊ တောင်တက်၊ တွားသွားရင်း

Over the course of two years,

my faithful husband Dylan and I each spent over 300 hours underground,

နာရီပေါင်း ၃၀၀ ကျော်ကြာအောင် ဖြတ်သန်းခဲ့ရတယ်။

ပြီးတော့ ဒါက လုံးဝကို တန်ဖိုးရှိတယ်။

hiking, crawling and wriggling around 52 sites

လည်ပတ်တဲ့ နေရာတွေရဲ့ ၇၅% မှာ မှတ်တမ်းမရှိ တဲ့ ဂျီဩမေတြီလက္ခဏာသစ်တွေကို တွေ့ရှိတယ်။

in France, Spain, Portugal and Sicily.

And it was totally worth it.

ဒီပိုကြီးတဲ့မေးခွန်းတွေကို စဖြေချင်ရင်တော့

We found new, undocumented geometric signs at 75 percent of the sites we visited.

လိုအပ်မယ်လို့ ကျွန်မသိထားတဲ့ တိကျမှုအဆင့်ပါ။

ဒါဆို ဒီအဖြေတွေကို ကြည့်ရအောင်။

This is the level of accuracy I knew I was going to need

လက်တစ်ဆုပ်စာ သက်နုကျောက်သားတွေက လွဲပြီး ဂျီဩမေတြီ လက္ခဏာ ၃၂ ခုပဲရှိတယ်။

if I wanted to start answering those larger questions.

နှစ် ၃၀.၀၀၀ သက်တမ်းတစ်လျှောက်နဲ့

So let's get to those answers.

ဥရောပတိုက်ကြီးတစ်ခုလုံးမှာ လက္ခဏာ ၃၂ ခုပဲရှိတယ်။

Barring a handful of outliers, there are only 32 geometric signs.

Only 32 signs

ဒါက အလွန်နည်းတဲ့ အရေအတွက်ပါ။

across a 30,000-year time span and the entire continent of Europe.

ဒါတွေက ကျပန်း ခြစ်တာတွေ (သို့) အလှဆင်မှုတွေဆိုရင်

ကွဲပြားမှုအများကြီး ပိုမြင်မယ်လို့ မျှော်လင့်ပေမဲ့

ဒါအစား တွေ့ရှိရတာတွေက နေရာနဲ့ အချိန်နှစ်ခုလုံးမှာ

That is a very small number.

ထပ်တလဲလဲဖြစ်နေတဲ့ တူညီတဲ့ လက္ခဏာတွေပါ။

Now, if these were random doodles or decorations,

we would expect to see a lot more variation,

ကျော်ကြားမှု ပျောက်ပြီး မပျောက်ကွယ်ခင် လက္ခဏာတချို့က အားကောင်းကောင်း စခဲ့ပေမဲ့

but instead what we find are the same signs

တခြားလက္ခဏာတွေက နောက်ပိုင်း တီထွင်မှုတွေပါ။

repeating across both space and time.

ဒါပေမဲ့ ဒီလက္ခဏာတွေရဲ့ ၆၅ ရာခိုင်နှုန်းဟာ အဲဲဒီကာလတစ်ခုလုံးမှာ ဆက်လက်အသုံးဝင်နေတယ်။

Some signs start out strong, before losing popularity and vanishing,

while other signs are later inventions.

ဥပမာ Pyrenees တောင်တွေထဲက နှစ် ၁၀,၀၀၀ သက်တမ်းရှိတဲ့ နေရာမြင့်တစ်ခုမှာ

But 65 percent of those signs stayed in use during that entire time period --

ရေခဲခေတ် အဆုံးပိုင်းကနေ မြင်တွေ့နေရတဲ့

မျဉ်းတွေ၊ စတုဂံတွေ၊တြိဂံတွေ၊ ဘဲဥပုံတွေနဲ့ စက်ဝိုင်းတွေမျိုးတွေလို အရာတွေပါ။

things like lines, rectangles triangles, ovals and circles

တချို့ လက္ခဏာတွေက ကီလိုမီတာ ထောင်ပေါင်းများစွာ ရှည်လျားပေမဲ့

like we see here from the end of the Ice Age,

တခြားလက္ခဏာတွေက ပိုကန့်သတ်တဲ့ ပျံ့နှံ့မှု ပုံစံတွေေ ရှိတယ်။

at a 10,000-year-old site high in the Pyrenees Mountains.

တချို့ကို နယ်မြေတစ်ခုတည်းမှာ ကန့်သတ်ထားတာနဲ့အတူ

And while certain signs span thousands of kilometers,

ဒီမှာ မြင်ရတဲ့အတိုင်း စပိန်မြောက်ပိုင်းမှာသာ

တွေ့ရတဲ့ စတုဂံပုံတွေကို ပိုင်းခြားထားသလို

other signs had much more restricted distribution patterns,

မိသားစု (သို့)မျိုးနွယ်စု လက္ခဏာတွေ

with some being limited to a single territory,

ဖြစ်နိုင်တယ်လို့ တချို့ သုတေသီတွေက ထင်ကြေးပေးတယ်။

like we see here with these divided rectangles

ဘေးဘက် မှတ်ချက်တစ်ခုမှာ

that are only found in northern Spain,

ပြင်သစ်နဲ့ စပိန်ကနေ အင်ဒိုနီးရှားနဲ့ သြစတြေးလျအထိ အစောဆုံးတွေ့ရှိရတဲ့

and which some researchers have speculated

could be some sort of family or clan signs.

ကျောက်တုံးအနုပညာမှာ အံ့ဖွယ်တူညီမှု အတိုင်းအတာတစ်ခုရှိတယ်။

On a side note,

အထူးသဖြင့် ဒီ နှစ် ၃၀,၀၀၀ မှ ၄၀,၀၀၀ အတွင်း ဝေးလံတဲ့ နေရာတွေမှာ

there is surprising degree of similarity in the earliest rock art

found all the way from France and Spain to Indonesia and Australia.

တူညီတဲ့ လက္ခဏာများစွာ ပေါ်ထွက်နေတာနဲ့အတူ

ဒီတီထွင်မှုဟာ အာဖရိကမှာရှိတဲ့

With many of the same signs appearing in such far-flung places,

ဘုံဇာစ်မြစ်ဆီကို အမှန်တကယ် ခြေရာခံနိုင်ခြေက ပိုပိုများလာပုံရတယ်။

especially in that 30,000 to 40,000-year range,

ဒါပေမဲ့ ဒါက နောင်မှာ ဆွေးနွေးရမယ့် အကြောင်းအရာတစ်ခုပါ။

it's starting to seem increasingly likely

ဒီတော့ လက်ရှိ ကိစ္စဆီကို ပြန်သွားမယ်။

that this invention actually traces back to a common point of origin in Africa.

ပြင်သစ်နိုင်ငံ La Roque de Venasque မှ နှစ်ပေါင်း ၂၅,၀၀၀ သက်တမ်းရှိ ရုပ်ကြွတွေလို

But that I'm afraid, is a subject for a future talk.

ဒီလက္ခဏာတွေက ၎င်းတို့ရဲ့ ဖန်တီးရှင်တွေအတွက်

So back to the matter at hand.

အဓိပ္ပာယ်ရှိတာကသံသယဖြစ်ဖွယ်မရှိပါ။

There could be no doubt that these signs were meaningful to their creators,

သူတို့ ဘာကိုဆိုလိုတာကို မသိနိုင်ပေမဲ့ ဒီခေတ်ကာလရဲ့ လူတွေက သေချာပေါက် သိခဲ့တယ်။

like these 25,000-year-old bas-relief sculptures

from La Roque de Venasque in France.

နေရာများစွာမှာ အချိန်ကြာမြင့်စွာ ထပ်တလဲလဲ တူညီတဲ့ လက္ခဏာတွေက

We might not know what they meant, but the people of the time certainly did.

အနုပညာရှင်တွေဟာ ရည်ရွယ်ချက်ရှိတဲ့ ရွေးချယ်မှုတွေ လုပ်နေခဲ့တာကို ပြောပြနေတယ်။

The repetition of the same signs, for so long, and at so many sites

ကျွန်မတို့ဟာ တိကျတဲ့ ယဉ်ကျေးမှုအရ အသိအမှတ်ပြု၊

သဘောတူညီတံဲ့ အဓိပ္ပါယ်တွေနဲ့ ဂျီဩမေတြီ ပုံသဏ္ဍာန်တွေအကြောင်း ပြောမယ်ဆိုရင်

tells us that the artists were making intentional choices.

ကမ္ဘာပေါ်မှာ ရှေးအကျဆုံး

If we're talking about geometric shapes,

ဂရပ်ဖစ်ဆက်သွယ်ရေးစနစ်တွေထဲက တစ်ခုကို ကျွန်မတို့ အလွန်ကြည့်လို့ကောင်းနေနိုင်တယ်။

with specific, culturally recognized, agreed-upon meanings,

စာရေးတာအကြောင်း ကျွန်မ မပြောသေးဘူး။

than we could very well be looking

ပြီးပြည့်စုံတဲ့ အရေးအသား စနစ်အတွက်

at one of the oldest systems of graphic communication in the world.

လိုအပ်ချက်တစ်ခုဖြစ်တံဲ့ အပြောဘာသာစကားထဲက စကားလုံးအားလုံးကို

ကိုယ်စားပြုဖို့ ဒီနေရာမှာ စာလုံး အလုံအလောက်မရှိဘူး။

I'm not talking about writing yet.

အက္ခရာတစ်မျိုးမျိုးလို့ ညွှန်ပြနိုင်လောက်အောင်

There's just not enough characters at this point

to have represented all of the words in the spoken language,

ပုံမှန် ထပ်တလဲလဲဖြစ်နေတဲ့ လက္ခဏာတွေကိုလည်း မမြင်ရဘူး။

ဒါပေမဲ့ ကျွန်မတို့ ရရှိတာက စိတ်ဝင်စားစရာ တစ်ခါသာဖြစ်နေတဲ့

something which is a requirement for a full writing system.

“The Inscription” လို့သိကြတဲ့ စပိန်ရှိ La Pasiega မှ ဒီဘောင်ကွက်လို

Nor do we see the signs repeating regularly enough

to suggest that they were some sort of alphabet.

ဘယ်ဘက်မှာ အချိုးကျတဲ့ အမှတ်အသားတွေ၊

But what we do have are some intriguing one-offs,

အလယ်မှာ ပုံစံတကျရှိတဲ့ လက်တွေကို ကိုယ်စားပြုမှုတွေနဲ့

like this panel from La Pasiega in Spain, known as "The Inscription,"

ညာဘက်က ကွင်းတစ်ခု ပုံပေါက်တာမျိုးတွေပါ။

with its symmetrical markings on the left,

ကမ္ဘာပေါ်က ရှေးအကျဆုံး ဂရပ်ဖစ် ဆက်သွယ်ရေးစနစ်တွေဖြစ်တဲ့

possible stylized representations of hands in the middle,

ဆူမေးရီးယန်း ကျူနီဖောင်း၊ အီဂျစ် အရုပ်စာ၊ အစောဆုံး တရုတ်အက္ခရာတွေ၊

and what looks a bit like a bracket on the right.

အားလုံးဟာ လွန်ခဲ့တဲ့နှစ်ပေါင်း ၄,၀၀ နဲ့ ၅,၀၀၀ ကြားမှာ ပေါ်ထွန်းလာခဲ့ပြီး

The oldest systems of graphic communication in the world --

Sumerian cuneiform, Egyptian hieroglyphs, the earliest Chinese script,

တစ်ခုစီမှာ ရေတွက်ခြင်း အမှတ်အသားတွေနဲ့ ပုံသဏ္ဍာန်

ကိုယ်စားပြုမှုတွေ ပါဝင်တဲ့ အစောပိုင်း ရှေ့ပြေးစနစ်တစ်ခုကနေ ပေါ်ပေါက်လာတာပါ၊

all emerged between 4,000 and 5,000 years ago,

အဲဒီမှာ အဓိပ္ပါယ်နဲ့ ပုံရိပ်က အတူတူပါ။

with each coming into existence from an earlier protosystem

ဒါကြောင့် ငှက်ရုပ်ပုံဟာ အဲဒီတိရစ္ဆာန်ကို တကယ် ကိုယ်စားပြုပါတယ်။

made up of counting marks and pictographic representations,

နောက်ပိုင်းမှာ ဒီရုပ်ပုံတွေက ပိုပြီး ပုံစံကျလာတာကို ကျွန်မတို့ မြင်လာရတယ်၊

where the meaning and the image were the same.

So a picture of a bird would really have represented that animal.

ဒါတွေက မမှတ်မိနိုင်လောက်အောင် ဖြစ်လာကာ

နာမ်စားတွေ၊ ကြိယာဝိသေသနတွေ၊ နာမဝိသေသန တွေလို ဘာသာစကားတွေမှာ

It's only later that we start to see these pictographs become more stylized,

ပျောက်နေတဲ့ အခြားစကားလုံးတွေကို ကိုယ်စားပြုဖို့ထွင်ထားတဲ့

until they almost become unrecognizable

သင်္ကေတတွေကို ပိုမိုတွေ့ရှိလာတဲ့အထိပါ။

and that we also start to see more symbols being invented

ဒါကြောင့် ဒါအားလုံးကို သိတာက

ရေခဲခေတ် ဥရောပမှ ဂျီဩမေတြီ သင်္ကေတတွေဟာ အမှန်တကယ် စိတ္တဇ အရေးအသား

to represent all those other missing words in language --

things like pronouns, adverbs, adjectives.

စာလုံးတွေ မဖြစ်နိုင်ဘူးလို့ထင်ရပါတယ်။

ဒီအစား ပိုဖြစ်နိုင်တာက

So knowing all this,

it seems highly unlikely that the geometric signs from Ice Age Europe

ဒီအစောပိုင်း အနုပညာရှင်တွေကလည်း ရေတွက်တဲ့ အမှတ်အသားတွေ လုပ်နေခဲ့တာပါ၊

were truly abstract written characters.

စစ္စလီရှိ Riparo di Za Minic မှ ဒီမျဥ်တန်းတွေလို ဖြစ်နိုင်ပြီး

Instead, what's much more likely

is that these early artists were also making counting marks,

၎င်းတို့ အနီးဝန်းကျင် လောကက အရာတွေရဲ့

ပုံစံကျတဲ့ ကိုယ်စားပြုမှုတွေကို ဖန်တီးနေတာရောပါ။

maybe like this row of lines from Riparo di Za Minic in Sicily,

တချို့လက္ခဏာတွေက လက်နက် သို့မဟုတ် အိမ်ရာ ဖြစ်နိုင်လား။

ဒါမှမဟုတ် ကြယ်နက္ခတ်တွေလို ကောင်းကင်က အရာဝတ္ထုတွေရော။

as well as creating stylized representations

of things from the world around them.

သို့မဟုတ် မြစ်တွေ၊ တောင်တွေ၊ သစ်ပင်တွေ၊ ရှုခင်း အင်္ဂါရပ်တောင်ဖြစ်နိုင်တယ်၊

Could some of the signs be weaponry or housing?

Or what about celestial objects like star constellations?

စပိန်ရှိ El Castillo တည်နေရာမှ ထူးဆန်းတဲ့ ခေါင်းလောင်းပုံ လက္ခဏာတွေနဲ့

Or maybe even rivers, mountains, trees -- landscape features,

ဝန်းရံထားတဲ့ ဒီအနက်ရောင် penniform လို ဖြစ်နိုင်တယ်။

penniform ဆိုတဲ့ စကားရပ်က လက်တင်လို “ငှက်မွေးသဏ္ဍာန်” လို့ ဆိုလိုပေမဲ့

possibly like this black penniform surrounded by strange bell-shaped signs

၎င်းက အပင်တစ်ပင် သို့မဟုတ် သစ်ပင်တစ်ပင်ရဲ့ သရုပ်ဖော်မှု တကယ် ဖြစ်နိုင်လား။

from the site of El Castillo in Spain.

တချို့ သုတေသီတွေက တချို့တည်နေရာတွေမှာ ရှိတဲ့ လက္ခဏာတွေအကြောင်း

The term penniform means "feather-shaped" in Latin,

မေးခွန်းတွေ စတင်မေးမြန်းလာပေမဲ့

but could this actually be a depiction of a plant or a tree?

ဒီအမျိုးအစားကို တစ်ခုလုံးအနေနဲ့ ပြန်ကြည့် ဖို့ အချိန်ကျပြီလို့ ကျွန်မ ယုံကြည်တယ်။

Some researchers have begun to ask these questions

about certain signs at specific sites,

တကယ်က ဒါအားလုံးမှာ ရယ်စရာဖြစ်နေတာက

လက္ခဏာအားလုံးကို အမျိုးအစား တစ်ခုတည်းမှာ ဂရုတစိုက် ခွဲခြားထားခြင်းက

but I believe the time has come to revisit this category as a whole.

မတူညီတဲ့ ပုံရိပ်အမျိုးအစားတွေကို ခွဲခြားသတ်မှတ်ပြီး ခွဲထားတာကြောင့်

The irony in all of this, of course,

ကျွန်မရဲ့ နောက်တစ်ဆင့်မှာ ဒါကို ခွဲထုတ်တာ ပါဝင်မယ်လို့ ခံစားရတာပါ။

is that having just carefully classified all of the signs into a single category,

ကဲ အထင်မလွဲပါနဲ့ဦး။

I have a feeling that my next step will involve breaking it back apart

နောက်ပိုင်း အပြည့်အ၀ တီထွင်ဖန်တီးထားတဲ့ အရေးအသားက

၎င်းရဲ့လုပ်ပိုင်ခွင့်မှာ အထင်ကြီးစရာ စွမ်းဆောင်မှုပါ။

as different types of imagery are identified and separated off.

ဒါပေမဲ့ ဒီအစောပိုင်း အရေးအသား

စနစ်တွေက လေဟာနယ်ကနေ ထွက်မလာတာကို သတိရဖို့ အရေးကြီးတယ်။

Now don't get me wrong,

the later creation of fully developed writing

လွန်ခဲ့တဲ့နှစ်ပေါင်း၅,၀၀၀ လောက်ကတောင်

was an impressive feat in its own right.

လူတွေဟာ အလွန်ပိုရှေးကျတဲ့ အရာတစ်ခုကို တည်ဆောက်နေကြပါပြီ။

But it's important to remember

that those early writing systems didn't come out of a vacuum.

၎င်းရဲ့ဇာစ်မြစ်က နှစ်ထောင်ပေါင်း များစွာကို ဆန့်တန်းထားတဲ့

And that even 5,000 years ago,

ရေခဲခေတ် ဥရောပရဲ့ဂျီဩမေတြီ လက္ခဏာတွေနဲ့ ဝေးကွာတဲ့

people were already building on something much older,

ကျွန်မတို့ရဲ့ စုပေါင်းသမိုင်းရဲ့ နက်နဲတဲ့ ကာလအထိ

with its origins stretching back tens of thousands of years --

တစ်စုံတစ်ယောက်က ဂရပ်ဖစ်အမှတ်အသား ပြုလုပ်ဖို့ ပထမဆုံး စိတ်ကူးရလာတဲ့အခါ

to the geometric signs of Ice Age Europe and far beyond,

ကျွန်ုမတို့ရဲ့ ဆက်သွယ်ပုံ သဘာ၀ကို ထာဝရပြောင်းလဲသွားစေတာပါ။

to that point, deep in our collective history,

ကျေးဇူးတင်ပါတယ်။

when someone first came up with the idea of making a graphic mark,

(လက်ခုပ်သံများ)

and forever changed the nature of how we communicate.

Thank you.

(Applause)