Does money make you mean? | Paul Piff

Translator: sann tint Reviewer: Skylar Swe

I want you to, for a moment,

ဒီမှာရှိကြတဲ့ခင်ဗျားတို့ကို မိုနိုပိုလီကစားပွဲတစ်ပွဲ ကစားတဲ့ အကြောင်းကို

ခဏလောက်စဉ်းစားကြည့် စေချင်ပါတယ်။

think about playing a game of Monopoly.

ဒီကစားနည်းမှတပါး

Except in this game, that combination of skill, talent and luck

ကျွမ်းကျင်မှု၊ပါရမီ နဲ့ ကံတရားတို့ ပေါင်းစပ်ခြင်းခြင်းဟာ

that helped earn you success in games, as in life,

တကယ့် ဘဝမှာလိုပဲ ကစားပွဲတွေမှာ

အောင်မြင်မှုကို ဆောင်ကြဉ်းပေးနိkင်တယ် ဆိုတာဟာ ဆီလျော်မှုမရှိလှပါဘူး။

has been rendered irrelevant,

because this game's been rigged,

ဘာဖြစ်လို့လဲဆိုတော့ ဒီကစားပွဲက အကြံအဖန်လုပ်ထားတာဖြစ်ပြီး

and you've got the upper hand.

ခင်ဗျားက အသာစီးရယူထားပြီးသားကြီး ဖြစ်နေတာကိုး။

You've got more money,

ခင်ဗျားမှာ ပိုက်ဆံပိုရှိတယ်။

more opportunities to move around the board,

ကတ်ထူပြားတစ်ခုလုံးပေါ်မှာ ရွေ့ဖို့ အခွင့်အလမ်းပိုများတယ်။

ဒီတော့အရင်းအမြစ်တွေဆီရောက်ဖို့ လမ်းကြောင်းတွေ ပိုများတော့တာပေါ့။

and more access to resources.

And as you think about that experience,

ဒီအတွေ့အကြုံဆီကို ခင်ဗျားတို့စဉ်းစားနေမိခိုက်မှာ

ကျွန်တော့အနေနဲ့ ခင်ဗျားတို့ကိုယ်ခင်ဗျားတို့ မေးကြည့်စေချင်တာက

I want you to ask yourself:

How might that experience of being a privileged player in a rigged game

" အကြံအဖန်လုပ်ထားတဲ့ကစားပွဲတစ်ခုမှာ

အခွင့်ထူးခံ ကစားသမားတစ်ယောက် ဖြစ်ရခြင်းဆိုတဲ့ အတွေ့အကြုံက

change the way you think about yourself

ခင်ဗျားတို့ကိုယ်တိုင်နဲ့ အခြားကစားသမားကို

and regard that other player?

ဘယ်လိုများစဉ်းစားရှုမြင်သုံးသပ်ပုံ ပြောင်းလဲသွားလိမ့်မလဲ"ဆိုတာကိုပါ။

So, we ran a study on the UC Berkeley campus

ဒီမေးခွန်းကိုတိတိကျကျ ရှုမြင်ဖို့အတွက် ကယ်လီဖိုးနီးယားတက္ကသိုလ်ရဲ့ဘာကီလေ တက္ကသိုလ်နယ်မြေခွဲမှာ

to look at exactly that question.

လေ့လာမှုလေးတစ်ခုပြုလုပ်ခဲ့ ကြတယ်။

We brought in more than 100 pairs of strangers into the lab,

လက်တွေ့စမ်းသပ်ခန်းထဲကို

လူစိမ်းအတွဲ (၁၀၀)ကိုခေါ်လာပြီး၊

and with the flip of a coin,

ဒီအကြံအဖန်ကစားပွဲမှာ

randomly assigned one of the two to be a rich player in a rigged game.

ခေါင်းပန်းလှန်တဲ့ နည်းနဲ့ နှစ်ယောက်ထဲက တစ်ယောက်ကို

They got two times as much money;

ချမ်းသာတဲ့ကစားသမားအဖြစ် ကျပန်းသတ်မှတ်ပေးလိုက်ပါတယ်။

သူတို့က ပိုက်ဆံ နှစ်ဆပိုရှိတာပေါ့။

when they passed Go, they collected twice the salary;

"စ"ဆိုတဲ့နေရာကိုသူတို့ဖြတ်သွားတော့

and they got to roll both dice instead of one,

သူတို့လစာငွေနှစ်ဆ ကောက်သိမ်းသွားတာပေါ့။

so they got to move around the board a lot more.

နောက်ပြီး သူတို့က အန်စာတုံး (၁)တုံးထဲမဟုတ်ပဲ (၂)တုံးလှိမ့် ရတော့ ကတ်ပြားပေါ်မှာအများကြီးပိုရွေ့လို့ရတော့တာပေါ့။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

(၁၅)မိနစ်ကျော်ကစားချိန်လောက်မှာ ဘာတွေဖြစ်ပျက်ခဲ့တယ်ဆိုတာကို

And over the course of 15 minutes,

we watched through hidden cameras what happened.

လျှို့ဝှက်ကင်မရာကနေ ကျွန်တော်တို့စောင့် ကြည့်ခဲ့ကြတယ်။

What I want to do today, for the first time,

ဒီတော့ ပထမဆုံးအနေနဲ့ ဒီနေ့ကျွန်တော်လုပ်ချင်တာက

ကျွန်တော်တို့မြင်တွေ့တာတွေထဲက အနည်းငယ်ကလေးကို ခင်ဗျားတို့ကို ပြသချင်တာပါ။

is show you a little bit of what we saw.

You'll to have to pardon the sound quality,

တစ်ချို့နေရာလေးတွေမှာတော့ အသံအရည်အသွေးနဲ့ ပတ်သက်ပြီး ခွင့်လွတ်ပေးကြပါ။

ဘာဖြစ်လို့လဲဆိုတော့ ထပ်ပြီးပြောပါရစေ၊ ဒါတွေက လျှို့ဝှက်ကင်မရာတွေ ဖြစ်နေတာကြောင့်ပါ။

because again, these were hidden cameras.

So we've provided subtitles.

ဒါကြောင့်မို့လို့ စာတန်းထိုးပေးထားပါတယ်။

[Video] Rich Player: How many 500s did you have?

ချမ်းသာတဲ့ ကစားသမား : မင်းမှာ ငါးရာတန် ဘယ်နှစ်ရွက်ရှိလဲ။

ဆင်းရဲသား ကစားသမား တစ်ရွက်တည်းပဲ။

Poor Player: Just one.

ချမ်းသာတဲ့ ကစားသမား: မင်းတကယ်ပြောတာနော်။ ဆင်းရဲသား ကစားသမား: ဟုတ်ပါတယ်ဆို။

RP: Are you serious? PP: Yeah.

ချမ်းသာတဲ့ ကစားသမား: ငါ့မှာက (၃) ရွက်ကွ။(ရယ်သံများ)

RP: I have three. (Laughs) I don't know why they gave me so much.

သူတို့ဘာဖြစ်လို့ငါကိုဒီလောက် အများကြီးပေးမှန်း မသိဘူးကွ။

ပေါ(လ်) ပစ်(ဖ်) : ကောင်းပါပြီ။ ဒါဆိုရင် ကစားသမားတွေမှာ တစ်ခုခုဖြစ်နေပြီဆိုတာတော့

Paul Piff: So it was quickly apparent to players that something was up.

အရမ်းကြီးကိုသိသာနေတာပေါ့။

တစ်ယောက်က အခြားတစ်ယောက်ထက်

One person clearly has a lot more money than the other person,

ပိုက်ဆံအများကြီးပိုရှိနေတယ် ဆိုတာကတော့ အရှင်းကြီးပဲပေါ့။

and yet, as the game unfolded,

နောက်ပြီးတော့ ကစားပွဲက လှစ်ဟပြလိုက်သလို

ကစားသမားနှစ်ယောက်ကြားမှာရှိတဲ့

we saw very notable differences, dramatic differences begin to emerge

အရမ်းကိုသိသာပြီး သရုပ်ပါလွန်းတဲ့ ခြားနာချက်တွေလည်း

between the two players.

စတင်ပေါ်ထွက်လာတာကို ကျွန်တော်တို့ မြင်လိုက်ရတယ်။

The rich player started to move around the board louder,

ချမ်းသာတဲ့ကစားသမာကတော့

ကတ်ထူပြားပေါ်မှာ အသံပိုကျယ်ကျယ်နဲ့ အကွက်ရွေ့တောတာပေါ့။

literally smacking the board with the piece as he went around.

တဲ့တဲ့ပြောရရင် သူဟိုရွေ့ဒီရွေ့လုပ်ခိုက်မှာ

ကတ်ပြားကို တုံကင်ပြားနဲ့ တဖြန်းဖြန်းရိုက်ပုတ်နေတော့တာပေါ့။

(Game piece smacks board)

We were more likely to see signs of dominance

ချမ်းသာတဲ့ကစားသမားတွေကြားမှာ

and nonverbal signs, displays of power

လွှမ်းမိုးခြယ်လှယ်ခြင်းလက္ခဏာတွေ၊ နှုတ်အားဖြင့်မဖေါ်ပြတဲ့ အရိပ်အရောင်တွေ၊

ဩဇာအာဏာနဲ့ အောင်ပွဲခံခြင်းပြသမှုတွေကို

and celebration among the rich players.

မြင်တွေရဖို့အလားအလာပိုများခဲ့တာပေါ့။

We had a bowl of pretzels positioned off to the side.

ကျွန်တော်တို့ဘေးဖက်မလှမ်းမကမ်းမှာ မုန့်ကြိုးလိမ်တစ်ဇလုံချထားပေးလိုက်တယ်။

ဟောဟိုညာဖက်ထောင့်နားက ခြေရင်းမှာပါ။

It's on the bottom right corner.

That allowed us to watch participants' consummatory behavior.

ဒါက ပါဝင်သူတွေရဲ့စားသောက်ပြုမူပုံတွေကို ကျွန်တော်တို့စောင့်ကြည့်ဖို့ အခွင့်အရေးရတာပေါ့။

So we're just tracking how many pretzels participants eat.

ဒီလိုနဲ့ ပါဝင်သူတွေ မုန့်ကြိုးလိမ်ဘယ်နှစ်ခု စားတယ်ဆိုတာကို ခြေရာခံနေတာပေါ့ဗျာ။

[Video] RP: Are those pretzels a trick?

ချမ်းသာတဲ့ ကစားသမား: ဒီမုန့်ကြိုးလိမ်တွေက အကွက်ဆင်ထားလားကွ။

PP: I don't know.

ဆင်းရဲသား ကစားသမား: မသိပါဘူးဗျာ။

Paul Piff: OK, so no surprises, people are on to us.

ပေါ(လ်) ပစ်(ဖ်) : ဒီတော့ကျွန်တော်တို့တွေဘာလုပ်ထားတယ် ဆိုတာ လူတွေသိနေတာ ဘာမှအံ့ဩစရာမရှိပါဘူး။

They wonder what that bowl of pretzels is doing there in the first place.

ဒီမုန့်ကြိုးလိမ်ဇလုံကဘာလဲဆိုတာကို

သူတို့ သိချင်နေမှာပေါ့။

ခင်ဗျားတို့ခုနကတွေ့လိုက်ရသလိုပဲ တစ်ယောက်ကဆို

One even asks, like you just saw,

ဒီမုန့်ကြိုးလိမ်ဇလုံက အကွက်ဆင်ထားတာလားလို့ တောင်မေးလိုက်သေးတယ်လေ။

"Is that bowl of pretzels there as a trick?"

နောက်ရှိသေးတာက ဒီလိုဖြစ်နေပေမယ့်လည်း အနေအထားတစ်ခုအပေါ်လွှမ်းမိုးမှုကတော့

And yet, despite that, the power of the situation

ဧကန်မလွဲ သိသာထင်ရှားနေပုံရပြီးတော့

seems to inevitably dominate,

and those rich players start to eat more pretzels.

ချမ်းသာတဲ့ ကစားသမားတွေကတော့ မုန့်ကြိုးလိမ်တွေ ပိုစားကြတော့တာပါပဲလေ။

(Laughter)

ချမ်းသာတဲ့ ကစားသမား:ငါက မုန့်ကြိုးလိမ် ကြိုက်တယ်ကွ။

[Video] RP: I love pretzels.

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

ပေါ(လ်) ပစ်(ဖ်) : နောက်ပြီး ကစားပွဲကိုဆက်ကစားတော့

Paul Piff: And as the game went on,

one of the really interesting and dramatic patterns

ကျွန်တော်တို့စောင့်ကြည့်ခဲ့တဲ့ အင်မတန်မှ စိတ်ဝင်စားစရာကောင်းပြီး

that we observed begin to emerge

သရုပ်ပါလွန်းတဲ့ ပုံစံတွေထဲက တစ်ခုဟာ စတင်ပေါ်ထွက်လာခဲ့တယ်။

အဲဒါကတော့ ချမ်းသာတဲ့ ကစားသမားတွေဟာ

was that the rich players actually started to become ruder

အခြားသူတစ်ယောက်ကို တကယ့်ကို ပိုပိုပြီးရိုင်းပျလာတယ်၊

toward the other person --

ဆင်းရဲတဲ့ကစားသမားတွေရဲ့ အကျပ်အတည်းတွေကို

less and less sensitive to the plight of those poor, poor players,

စာနာစိတ် နည်းသထက်နည်းပါးလာကြတယ်။

and more and more demonstrative of their material success,

ပြီးတော့ သူတို့ရဲ့ရုပ်ပိုင်းဆိုင်ရာအောင်မြင်မှုတွေကို

ပိုပိုပြီးထုတ်ဖော်ပြတတ်လာကြတယ်။

သူတို့ဘယ်လိုဘယ်ပုံ ဆင်ပြေနေကြောင်းကို

more likely to showcase how well they're doing.

ဟန်ရေးပြဖို့ဖြစ်နိူင်ခြေပိုများလာတယ်။

[Video] RP: I have money ...

(Laughs) I have money for everything.

ချမ်းသာတဲ့ကစားသမား: ငါ့မှာ ရှိရှိသမျှဝယ်ဖို့ ပိုက်ဆံရှိတယ်ကွ။

PP: How much is that?

RP: You owe me 24 dollars.

ဆင်းရဲသား ကစားသမား: ဘယ်လောက်ရှိလို့လဲ။

You're going to lose all your money soon.

ချမ်းသာတဲ့ကစားသမား: မင်းဆီမှာငါအကြွေး (၂၄)ဒေါ်လာ ရစရာရှိတယ်နော်။

I'll buy it. I have so much money.

ခဏကြာရင် မင်းမှာရှိသမျှပိုက်ဆံတွေ ရှုံးတော့မှာနော်။

I have so much money, it takes me forever.

ငါဝယ်ပစ်လိုက်မှာ။ ငါ့မှာ ပိုက်ဆံအမျာကြီးရှိတယ်။

RP 2: I'm going to buy out this whole board.

ငါ့မှာ ပိုက်ဆံအမျာကြီးရှိတယ်။ တစ်သက်လုံးရှိနေမှာကွ။

RP 3: You're going to run out of money soon.

ချမ်းသာတဲ့ကစားသမား(၂): ကတ်တ်ခုလုံးကို အပြတ်ဝယ်လိုက်တော့မှာနော်။

ချမ်းသာတဲ့ကစားသမား(၃): ခဏနေရင် မင်းပိုက်ဆံတွေကုန်တော့မှာနော်။

I'm pretty much untouchable at this point.

(Laughter)

ဒီနေရာမှာတော့ငါ့အနေနဲ့တော်တော်လေး သေချာနေပြီကွ။

Paul Piff: And here's what I think was really, really interesting:

ပါ(လ်) ပစ်(ဖ်) : ကောင်းပါပြီ။ ဒီနေရာမှာ အရမ်းကိုစိတ်ဝင်စားစရာကောင်းခဲ့တာက

ပွဲပြီးခါနီးနောက်ဆုံး (၁၅)မိနစ်ပဲလို့ ကျွန်တော်ထင်တယ်။

it's that, at the end of the 15 minutes,

we asked the players to talk about their experience during the game.

ကစားသမားတွေကို ကစားနေစဉ်အတွင်းခံစားရတဲ့ တွေ့ကြုံခံစားရတာတွေကိုပြောပြခိုင်းခဲ့ကြတယ်။

And when the rich players talked about why they had inevitably won

ချမ်းသာတဲ့ကစားသမားတွေက

ဒီအကြံအဖန်လုပ်ထားတဲ့မိုနိုပိုလီကစားပွဲမှာ

in this rigged game of Monopoly ...

သူတို့ ဘာကြောင့် မလွဲဧကန်နိူင်ခဲ့တဲ့ အကြောင်းကိုပြောပြကြတော့

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

They talked about what they'd done to buy those different properties

ကစားပွဲထဲက အဲဒီ အမျိုးမျိုးသော မြေယာအဆောက်အဦတွေကိုဝယ်ဖို့နဲ့

အောင်မြင်မှုကို ရယူဖို့အတွက်

and earn their success in the game.

သူတို့လုပ်ခဲ့တာတွေကို ပြောပြကြတယ်။

(Laughter)

And they became far less attuned

ပြီးတော့ သူတို့ကစားခဲ့ကြတဲ့ အနေအထားရဲ့

အခြေခံသဘောတရားလက္ခဏာတွေကို

to all those different features of the situation --

မသိကျိုးကျွံပြုလာကြတယ်

including that flip of a coin --

အစပိုင်းတုန်းက ခေါင်းပန်းလှန်ပြီးတော့

that had randomly gotten them into that privileged position

သူတို့တွေ အခွင့်ထူးခံဘဝကို

ကြုံရာကျပန်းရောက်လာတဲ့ အချက်ပါအဝင်ပေါ့။

in the first place.

And that's a really, really incredible insight

ဒါဟာဆိုရင် အတွေးစိတ်က အသာစီးရယူမှုကို ဘယ်လိုဘယ်ပုံ

into how the mind makes sense of advantage.

နားလည်သွားတယ်ဆိုတာကို သိမြင်သွားစေတဲ့ ထူးခြားတဲ့ ထိုးထွင် ဉာဏ်တစ်ခုပေါ့။

အခု ဒီမိုနိုပိုလီကစားပွဲကို လူ့အဖွဲ့အစည်း နဲ့

Now, this game of Monopoly can be used

as a metaphor for understanding society and its hierarchical structure,

၎င်းရဲ့ ကြီးစဉ်ငယ်လိုက်တည်ဆောက်ပုံတွေကို နားလည်ဖို့အတွက် ဥပမာသာဓကဆောင်လို့ရတာပေါ့။

အဲဒီမှာက တချို့လူတွေက ဥစ္စာဓန၊ ရာထူးအဆင့်အတန်း

wherein some people have a lot of wealth and a lot of status,

အမြောက်အမြား ပိုင်ဆိုင်ကြပြီးတော့

and a lot of people don't;

အတော်များများကတော့ အဲဒါတွေမရှိကြဘူး။

they have a lot less wealth and a lot less status

သူတို့ရဲ့ ဥစ္စာဓန၊ရာထူး အဆင့်အတန်းပိုင်ဆိုင်မှု ပြီးတော့

and a lot less access to valued resources.

တန်ဖိုးရှိတဲငွေပင်ငွေရင်းတွေကို ရောက်နိုင်တဲ့ အခွင့်အလမ်းဆိုတာလည်း အရမ်းကို လျော့နည်းလွန်းပါတယ်။

And what my colleagues and I for the last seven years have been doing

ကျွန်တော်နဲ့ကျွန်တော်တို့လုပ်ဖော်ကိုင်ဖက်တွေ လွန်ခဲ့ (၇)နှစ်လုံးလုံးလေ့လာနေခဲ့တာကတော့

is studying the effects of these kinds of hierarchies.

ဒီအဖုံဖုံသော ရာထူးစဉ်တွေရဲ့ ရိုက်ခတ်မှုတွေကိုပါ။

What we've been finding across dozens of studies

တစ်နိူင်ငံလုံးအနှံ့ ဒါဇင်နဲ့ချီပြီးရှိတဲ့ လေ့လာမှုတွေ နဲ့

ထောင်နဲ့ချီပြီးရှိတဲ့ဖြေဆိုသူတွေဆီကနေ တွေ့ရှိနေရတာကတော့

and thousands of participants across this country

is that as a person's levels of wealth increase,

လူတစ်ယောက်ရဲ့ ချမ်းသာကြွယ်ဝမှု အဆင့်အတန်းတွေမြင့်မားလာတာနဲ့အမျှ၊

သူတို့ရဲ့ စာနာရိုင်းပင်းမှု၊ မျှဝေခံစားမှုတွေဟာ ကျဆင်းပြီးတော့

their feelings of compassion and empathy go down,

သူတို့ရဲ့ရပိုင်ခွင့်၊ထိုက်တန်မှုဆိုင်ရာ ခံစားချက်တွေ နဲ့

and their feelings of entitlement, of deservingness,

and their ideology of self-interest increase.

ကိုယ်ကျိုးကြည့်မှု အမြင်သဘောထားတွေဟာလည်း တိုးပွားလာတာပါပဲ။

In surveys, we've found

လေ့လာဆန်းစစ်ချက်တွေအရ တွေ့ရှိရတာကတော့ တကယ့်ကို

that it's actually wealthier individuals who are more likely to moralize

ပိုပြီးချမ်းသာကြွယ်ဝတဲ့ပုဂ္ဂိုလ်တွေဟာ လောဘကို ကောင်းမွန်စင်ကြယ်ခြင်းဆိုပြီး

လူတတ်လုပ်ပြီးဟောပြောဖို့ ဖြစ်နိုင်ခြေပိုများပြီး၊

greed being good,

and that the pursuit of self-interest is favorable and moral.

ကိုယ်ကျိုးနောက်ကောက်ကောက် ပါအောင်လိုက်ခြင်းဟာလည်း

ထောက်ခံဖွယ်ရာ၊သမစိတ္တဖြစ်ဖွယ်ရာ ဖြစ်တယ်လို့ဆိုတာပါပဲ။

အခု ဒီနေ့ ကျွန်တော်ဆွေးနွေးချင်တာကတော့

Now, what I want to do today is talk about some of the implications

ဒီကိုယ်ကျိုးရှာမှုသဘောထားရဲ့ ဂယက်ရိုက်မှုတချို့ရယ် ၊

of this ideology self-interest,

talk about why we should care about those implications,

ကျွန်တော်တို့ ဘာဖြစ်လို့ ဒီဂယက်ရိုက်မှုတွေကို ဂရုစိုက်သင့်တယ်ဆိုတဲ့အကြောင်းနဲ့

ဘယ်လိုလုပ်သင့်တယ်ဆိုတာနဲ့အဆုံးသတ်ပါမယ်။

and end with what might be done.

Some of the first studies that we ran in this area

ဒီဒေသမှာ ကျွန်တော်တို့ပြုလုပ်ခဲ့တဲ့ ပထမလေ့လာမှုတွေကတော့

"ဖေးမကူညီခြင်းအပြုအမူ" ကို လေ့လာတာပါ။

looked at helping behavior,

ဒါကို လူမှုစိတ်ပညာရှင်တွေကတော့

something social psychologists call "pro-social behavior."

"လူမှုရေးအပြုအမူဆိုင်ရာအားပေးမှု (pro social behaviour)"လို့ ခေါ်ကြပါတယ်။

And we were really interested

ကျွန်တော်တို့ တကယ်ကို စိတ်ဝင်စားမိတာက ဘယ်သူတွေကများ

in who's more likely to offer help to another person:

တစ်ခြားသူတစ်ယောက်ကို ပေးလှုဖို့ ဖြစ်နိုင်ချေ ပိုများမလဲ ဆိုတာပါ။

someone who's rich or someone who's poor.

ချမ်းသာတဲ့သူလား။ ဒါမှမဟုတ် ဆင်းရဲတဲ့ သူလားပေါ့။

In one of the studies,

လေ့လာမှုတစ်ခုမှာဆိုရင် လူ့အဖွဲ့အစည်းထဲက ချမ်းသာတဲ့သူနဲ့ဆင်းရဲတဲ့အသင်းဝင်တွေကို

we bring rich and poor members of the community into the lab,

စမ်းသပ်ခန်းထဲခေါ်ဆောင်လာပြီး

and give each of them the equivalent of 10 dollars.

တစ်ဦးစီကို (၁၀)ဒေါ်လာစီ အညီအမျှပေးလိုက်ပါတယ်။

We told the participants they could keep these 10 dollars for themselves,

ပါဝင်သူတွေအနေနဲ့ ဒီပိုက်ဆံကို ကိုယ်ဘာသာကိုယ် သိမ်းထားလို့ရပါတယ်၊

ဒါမှမဟုတ် သူတို့အနေနဲ့ ဆန္ဒရှိမယ်ဆိုရင်

ဘာမှမသိတဲ့

or they could share a portion of it, if they wanted to,

သူစိမ်းတစ်ရံတစ်ယောက်ကိုလည်း

with a stranger, who's totally anonymous.

ဝေစုခွဲပေးလို့ပြောလိုက်ပါတယ်။

They'll never meet that stranger; the stranger will never meet them.

သူတို့ဟာ အဲဒီသူစိမ်းကိုဘယ်တော့မှတွေ့မှာမဟုတ်သလို၊ သူစိမ်းကလည်းသူတို့ကိုဘယ်တော့မှတွေ့မှာ မဟုတ်ပါဘူး။

And we just monitor how much people give.

နောက်ပြီးသူတို့ဘယ်လောက်ပေးသလဲဆိုတာကို

Individuals who made 25,000, sometimes under 15,000 dollars a year,

စောင့်ကြည့်မှတ်သားထားတယ်။

တစ်နှစ်ကိုဒေါ်လာ နှစ်သောင်းခွဲ တစ်ခါတစ်ရံကျတော့

gave 44 percent more of their money to the stranger

တစ်သောင်းခွဲ အောက်ဝင်ငွေရတဲ့ သူတွေကတော့

ဝင်ငွေ ဒေါ်လာတစ်သိန်းခွဲ

than did individuals making 150,000, 200,000 dollars a year.

ဒါမှမဟုတ် နှစ်သိန်း ရသူတွေထက် သူတို့ရဲ့ဝင်ငွေထဲက

(၄၄)ရာခိုင်နှုန်း သူစိမ်းကိုပိုပေးကြတယ်။

We've had people play games

သူတို့ရဲ့ ဆုတွေကို ရရှိဖို့ အခွင့်အလမ်းတွေ ပိုမိုတိုးပွားလာစေရေးအတွက် ဘယ်သူကတော့ဖြင့်

to see who's more or less likely to cheat

အနည်းနဲ့ အများဆိုသလို လိမ်လည်လှည့်စားနိုင်ခြေ ရှိသလဲဆိုတာ သိရှိဖို့အတွက်

to increase their chances of winning a prize.

လူတွေကို ကစားပွဲတွေ ကစားခိုင်းခဲ့ပါတယ်။

In one of the games, we actually rigged a computer

ကစားပွဲတစ်ခုမှာတော့ အန်စာတုံးတွေလှိမ့်လို့မဖြစ်နိုင်တဲ့

so that die rolls over a certain score were impossible --

ရမှတ်တစ်ခုကိုပြုလုပ်ဖို့အတွက်

ကွန်ပြူတာကို အကြံအဖန် လုပ်လုပ်လိုက်ပါတော့တယ်။

You couldn't get above 12 in this game, and yet ...

ဒီကစားနည်းမှာ အမှတ် (၁၂)မှတ် သင်မရနိုင်ဘူးလေ။

ဒါပေမယ့် ပိုချမ်းသာလာတာနဲ့အမျှ သင်ဟာ

the richer you were, the more likely you were to cheat in this game

ဒေါ်လာ (၅၀)ဆုကြေးအတွက်

to earn credits toward a $50 cash prize --

အမှတ်တွေရဖို့ကို လိမ်လည်လှည့်စားနိုင်ခြေ ပိုများလာတာပေါ့။

sometimes by three to four times as much.

တစ်ခါတစ်လေကျတော့ ဆုကြေးက (၃)ဆကနေ (၄)ဆအထိ ရှိတာပေါ့။

လူတွေဟာ ပါဝင်တဲ့ကလေးတွေအတွက် ဆိုပြီး

We ran another study

where we looked at whether people would be inclined to take candy

တိတိကျကျ သီးသန့်သတ်မှတ်ထားတဲ့

from a jar of candy that we explicitly identified

သကြားလုံးဖန်ဘူးထဲက သကြားလုံးကိုများ ယူချင်စိတ်ရှိ၊မရှိကို လေ့လာတဲ့

နောက်ထပ်လေ့လာမှုတစ်ခုပြုခဲ့ပါတယ်။

as being reserved for children --

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

I'm not kidding -- I know it sounds like I'm making a joke.

ကျွန်တော် နောက်နေတာမဟုတ်ဘူးနော်။

ဒါဟာ ပြက်လုံးထုတ်နေသလိုမျိုးထင်ရမယ်ဆိုတာ ကျွန်တော်သိပါတယ်။

We explicitly told participants:

လေ့လာမှုမှာ ပါဝင်သူတွေကို ဒီဖန်ဘူးဟာ

"This candy is for children participating in a developmental lab nearby.

အနီးအနားက ဖွံ့ဖြိုးရေး လက်တွေ့ခန်းက ပါဝင်ဆောင်ရွက်ပေးတဲ့

ကလေးတွေအတွက်ဆိုတာကို တိတိကျကျကိုပြောထားခဲ့ပါတယ်။

They're in studies. This is for them."

သူတို့တွေက လေ့လာမှုတွေထဲမှာပါ။ ဒါတွေက သူတို့ အတွက်ပါ။

And we just monitored how much candy participants took.

နောက်ပြီး ပါဝင်သူတွေ သကြားလုံးဘယ်လောက်ယူလဲဆိုတာကို တိတိကျကျ စောင့် ကြည့်မှတ်သားခဲ့ပါတယ်။

Participants who felt rich took two times as much candy

ချမ်းသာတယ်လို့ ထင်တဲ့သူတွေက

ဆင်းရဲတယ်လို့ ထင်တဲ့သူတွေထက်

as participants who felt poor.

နှစ်ဆပိုယူတာကိုတွေ့ ရတယ်ဗျ။

We've even studied cars.

ကျွန်တော်တို့တွေ ကားတွေကိုတောင်မှ လေ့လာထားပါတယ်။

Not just any cars,

ကားတွေချည်းသက်သက်ကို သာမကပါဘူး။

ဘယ်ကားအမျိုးအစားတွေကိုမာင်းနှင်ကြသူတွေဟာ ဥပဒေကို အနည်းနဲ့အများဆိုသလို

but whether drivers of different kinds of cars

ချိုးဖောက်တတ်ကြခြင်း ရှိမရှိဆိုတာကိုရောပါ။

are more or less inclined to break the law.

In one of these studies,

ဒီလေ့လာမှုတွေထဲက တစ်ခုမှာတော့ ကားမောင်းသူတွေဟာ ကျွန်တော်တို့တွေ လူကူးမျဉ်းကျား တစ်ခုမှာ

we looked at whether drivers would stop for a pedestrian

လမ်းဖြတ်ကူးဖို့ဟန်ဆောင် စောင့်ဆိုင်းခိုင်းထားတဲ့

that we had posed waiting to cross at a crosswalk.

ခြေကျင်လျှောက်သူတစ်ယောက်ကို ကားရပ်ပေး၊ မပေးဆိုတာကို ကြည့်ရှုခဲ့ကြတာပေါ့။

ကဲ အခုတော့ ခင်ဗျားတို့ သိတဲ့ အတိုင်းပဲ

Now in California, as you all know,

ကျွန်တော်တို့အားလုံးလုပ်ကြတယ်ဆိုတာ ကျွန်တော်သိပ်သေချာနေလို့ပါ၊

because I'm sure we all do this,

it's the law to stop for a pedestrian who's waiting to cross.

ကယ်လီဖိုးနီးယားမှာ လမ်းဖြတ်ကူးဖို့စောင့်နေတဲ့ ခြေကျင် လျှောက်သူတစ်ယောက်ကို ကားရပ်ပေးဖို့ဆိုတာဟာ ဥပဒေပဲလေ။

So here's an example of how we did it.

ဒါကတော့ ကျွန်တော်တို့ဘယ်လိုလုပ်ဆောင်ခဲ့လည်း ဆိုတာ နမူနာတစ်ခုပေါ့ဗျာ။

That's our confederate off to the left, posing as a pedestrian.

အဲဒီ လက်ဝဲဖက်စွန်းစွန်းကဟာကတော့

ခြေကျင်လမ်းလျှောက်သူအဖြစ် ဟန်ဆောင်ထားတဲ့ ကျွန်တော်တို့ရဲ့ ကြံရာပါပေါ့။

He approaches as the red truck successfully stops.

သူဟာ အနီရောင် ထရပ်ကား ချောချောမောမော ရပ်လိုက်တဲ့ အခိုက်မှာ ချဉ်းကပ်လိုက်တာပါ။

In typical California fashion,

ကယ်လီဖိုးနီးယား ဖြစ်နေကျ ပုံစံအတိုင်းဆိုရင် ဒါဟာ ကျွန်တော်တို့ရဲ့ ခြေကျင်လမ်းလျှောက်သူကို

it's overtaken by the bus who almost runs our pedestrian over.

တက်ကြိတ်လုမိမတတ်ဖြစ်သွားတဲ့ ဘတ်(စ်)ကားတစ်စီးရဲ့ ကျော်တက်ခြင်းခံလိုက်ရပုံကိုပြသထားတာပါ။

(ရယ်သံများ)

(Laughter)

Now here's an example of a more expensive car,

ကဲ အခု ဒီဥပမာကတော့ ပိုပြီးဈေးကြီးတဲ့ ကားတစ်စီးပေါ့ဗျာ။

a Prius, driving through, and a BMW doing the same.

Prius ကားတစ်စီး ဖြတ်မောင်းသွားတယ်။

သူ့လိုပဲ BMW တစ်စီးကလည်း လုပ်သွားသေးတာပေါ့။

So we did this for hundreds of vehicles

ဒီလေ့လာမှုကို ၂ ရက်မက လုပ်ခဲ့ပါတယ်

ဘယ်ကားကတော့ ရပ်ပေးတယ်၊ ဘယ်ကားကတော့ မရပ်ပေးဘူးဆိုတာ ခြေရာခံရင်းပေါ့

on several days,

just tracking who stops and who doesn't.

ရာနဲ့ချီပြီးရှိတဲ့ ကားတွေအတွက် လုပ်ခဲ့ပါတယ်။

What we found was as the expensiveness of a car increased ...

ကျွန်တော်တို့ တွေ့ရှိတာကတော့

ကားတစ်စီးရဲ့ တန်ဖိုးကြီးမြင့်မှု ပိုလာလေလေ၊

(Laughter)

the drivers' tendencies to break the law increased as well.

ကားမောင်းသူရဲ့ ဥပဒေချိုးဖောက်ချင်စိတ်တွေဟာလည်း

တိုးတိုးလာလေဖြစ်တာပါပဲ။

None of the cars -- none of the cars --

ဘယ်ကားတစ်စီးတစ်လေကမှ၊

ကျွန်တော်တို့ရဲ့ ဈေးမကြီးဆုံးအတန်းစားထဲမှာ ပါဝင်တဲ့ ကားတစ်စီးကမှ

in our least expensive car category

broke the law.

ဥပဒေကို မချိုးဖောက်ခဲ့ကြပါဘူး။

Close to 50 percent of the cars in our most expensive vehicle category

ကျွန်တော်တို့ရဲ့ ဈေးအကြီးဆုံး အတန်းစားထဲမှာပါဝင်တဲ့

ယာဉ်တွေရဲ့ (၅၀)ရာခိုင်နှုန်းနီးပါးကတော့

broke the law.

ဥပကေို ချိုးဖောက်ခဲ့ကြတာပေါ့။

We've run other studies,

ပိုပြီး ချမ်းသာတဲ့ပုဂ္ဂိုလ်တွေဟာ စေ့စပ်ဆွေးနွေးမှုတွေမှာ လိမ်ညာဖို့ အလားအလာပိုရှိနိုင်မရှိနိုင်သိရှိဖို့

finding that wealthier individuals are more likely to lie in negotiations,

ငွေသိမ်းစက်ထဲက ပိုက်ဆံကို ခိုးယူတာမျိုး၊ တံစိုးလက်ဆောင်ယူတာမျိုး၊

to endorse unethical behavior at work,

ဖောက်သည်တွေကိုလိမ်လည်တာမျိုးစတဲ့

like stealing cash from the cash register,

အလုပ်ခွင်ထဲမှာ လူ့ကျင်ဝတ်ကိုသွေဖည်တဲ့ အပြုအမူတွေကိုအတည်ပြုဖို့ အတွက်ကို

taking bribes, lying to customers.

နောက်လေ့လာမှုတွေပြုလုပ်ထားပါတယ်။

Now, I don't mean to suggest

ကဲ ဒါနဲ့ပဲ ဒီအပြုအမူတွေရဲ့ စံနမူနာတွေကို

that it's only wealthy people who show these patterns of behavior.

ဖော်ပြသူတွေဟာ လူချမ်းသာတွေချည်းပဲလို့

ကျွန်တော်အဆိုပြုလိုခြင်းမဟုတ်ပါဘူး။

Not at all -- in fact, I think that we all,

တကယ်ကို မဟုတ်ရပါဘူးဗျာ။

in our day-to-day, minute-by-minute lives,

တကယ်တမ်းကျတော့ ကျွန်တော့ အထင်ပြောရရင် ကျွန်တော်တို့အားလုံးပဲ တစ်နေ့ချင်း၊ တစ်မိနစ်ချင်း ဘဝတွေမှာ

struggle with these competing motivations

ကျွန်တော်တို့ရဲ့ ကိုယ်ပိုင်အကျိုးစီးပွားကို အခြားသူတွေရဲ့ အကျိုးစီးပွားအထက်မှာဆင့်ဖို့

of when or if to put our own interests above the interests of other people.

"ဘယ်တော့လဲ" ဒါမှမဟုတ် "အကယ်၍များ"လို့ဆိုတဲ့

ဒီပြိုင်ဆိုင်နေတဲ့ စေ့ဆော်မှုတွေနဲ့ နပမ်းလုံးနေကြတာပါ။

And that's understandable,

ပြီးတော့ ဒါက နားလည်ဖို့မခက်ပါဘူး။

because the American dream is an idea

ဘာဖြစ်လို့လဲဆိုတော့ အမေရိကန် စိတ်ကူးအိပ်မက်ဆိုတာက

ကျွန်တော်တို့တွေဟာ အောင်မြင်ဖို့နဲ့ ကြွယ်ဝချမ်းသာဖို့အတွက်

in which we all have an equal opportunity to succeed and prosper,

တူညီတဲ့ အခွင့်အလမ်း တစ်ခုရှိကြပါတယ်ဆိုတဲ့ အတွေးအခေါ် တစ်ခုပါ။

as long as we apply ourselves and work hard.

ကျွန်တော်တို့ တစ်တွေဟာ ကိုယ့်ကိုကိုယ် ဝါယမစိုက်ပြီး ကြိုးစားလုပ်ကိုင်နေသရွေ့ပေါ့လေ။

And a piece of that means that sometimes,

တစ်ခါတစ်လေမှာ တစ်စိတ်တစ်ပိုင်း အနေနဲ့တော့

you need to put your own interests

သင်ဟာ သင့်အနားမှာရှိတဲ့လူတွေရဲ့ ကောင်းကျိုးသုခ ( ပရဟိတ ) အထက်မှာ

above the interests and well-being of other people around you.

သင့်ရဲ့ အတ္တဟိတကို ထားရှိဖို့ လိုအပ်တယ်လို့ အဓိပ္ပါယ်သက်ရောက်ပါသေးတယ်။

ဒါပေမယ့် ကျွန်တော်တို့ ရှာဖွေတွေ့ရှိနေကြတာကတော့

But what we're finding is that the wealthier you are,

သင်ဟာ ချမ်းသာလာလေလေ၊ သင့်အနားမှာရှိတဲ့ သူတွေကို အကျိုးပျက်ပြားထိခိုက်စေတဲ့

the more likely you are to pursue a vision of personal success,

သင့်ရဲ့ကိုယ်ရေးကိုယ်တာအောင်မြင်မှု

of achievement and accomplishment,

၊ဖြစ်ထွန်းမှု၊ပြီးမြောက်မှုတွေရဲ့

to the detriment of others around you.

မူတစ်ရပ်ကို လက်ကိုင်ပြုဖို့ဖြစ်နိုင်ခြေ ပိုများလာတော့တာပဲပေါ့။

Here I've plotted for you the mean household income

ဒီမှာ ကျွန်တော် ခင်ဗျားတို့ကို လွန်ခဲ့တဲ့ အနှစ်(၂၀)ကျော်လောက်က

၅ ပုံ ၁ ပုံစီ ရရှိတဲ့ မိသားစုဝင်ငွေနဲ့ လူဦးရေရဲ့ ထိပ်တန်း ၅ ရာခိုင်နှုန်းကို

received by each fifth and top five percent of the population

over the last 20 years.

ပုံကြမ်းရေးဆွဲပြထားပါတယ်။

In 1993,

၁၉၉၃ ခုနှစ်တုန်းက လူဦးရေရဲ့ မတူညီတဲ့

the differences between the different quintiles of the population,

လူတန်းစား (၅)ရပ်ရဲ့ကွာခြားချက်တွေဟာ ဝင်ငွေအရဆိုရင်

in terms of income,

တော်တော်လေး ကွာဟနေပါတယ်

are fairly egregious.

It's not difficult to discern that there are differences.

ဒီကွဲပြားခြားနားမှုတွေကို ရိပ်စားမိဖို့ဆိုတာဟာ မခက်လှပါဘူး။

But over the last 20 years, that significant difference

ဒါပေမယ့် ဒီအနှစ်(၂၀)အတွင်းမှာပင်

has become a Grand Canyon of sorts

ထိပ်တန်းမှာရှိတဲ့လူတွေနဲ့ ဒိအပြင် အခြားသူတွေအကြားက ဒီသိသာလှတဲ့

between those at the top and everyone else.

ကွဲပြားခြားနားချက်က မဟာချောက်ကမ်းပါးကြီးလိုမျိုး ဖြစ်လာပါတော့တယ်။

In fact, the top 20 percent of our population

တကယ်တမ်းကျတော့ ကျွန်တော်တို့လူဦးရေရဲ့ ထိပ်တန်း (၂၀)ရာခိုင်နှုန်းက

own close to 90 percent of the total wealth in this country.

ဒီနိူင်ငံရဲ့ စုစုပေါင်း ချမ်းသာကြွယ်ဝမှု (၉၀)ရာခိုင်နှုန်းနီးပါးကို ပိုင်ဆိုင်ကြတယ်။

We're at unprecedented levels of economic inequality.

ကျွန်တော်တို့ဟာ မကြုံစဖူး စီးပွားရေးဆိုင်ရာ

မညီမျှမှုကို ကြုံတွေ့နေရတာပါ။

What that means is that wealth is not only becoming increasingly concentrated

ဆိုလိုတာကတော့ ဓနဥစ္စာဆိုတာက သီးသန့်လူအုပ်စုတစ်စုရဲ့

လက်ဝယ်မှာ တိုး၍တိုး၍ စုစည်းနေရုံမက

in the hands of a select group of individuals,

but the American dream is becoming increasingly unattainable

အမေရိကန် စိတ်ကူးအိပ်မက်ဆိုတာဟာ

တိုးပွားလာနေတဲ့ ကျွန်တော်တို့အများစုအတွက်တော့

ပို၍ပို၍ မရောက်ရှိနိူင်စရာလည်း ဖြစ်လာနေပါတယ်။

for an increasing majority of us.

ပြီးတော့ ကျွန်တော်တို့ လေ့လာဖော်ထုတ်ခဲ့သလိုပဲ

And if it's the case, as we've been finding,

ချမ်းသာလာတာနဲ့အမျှ သင်ဟာ ဒီကြွယ်ဝမှုကို ပိုပြီး

that the wealthier you are,

the more entitled you feel to that wealth,

ခံစားပိုင်ခွင့်ရှိတယ်လို့သဘောရလာတယ်၊

နောက်ပြီးတော့ သင်ဟာ သူတစ်ပါးရဲ့ လုပ်ပိုင်ခွင့်တွေ အထက်မှာ

and the more likely you are to prioritize your own interests

သင့်ကိုယ်ပိုင်လုပ်ပိုင်ခွင့်တွေကို ဦးစားပေးဖို့ နဲ့

above the interests of other people,

and be willing to do things to serve that self-interest,

ကိုယ်ပိုင် အကျိုးအမြတ်အတွက်ကို ဖြည့်ဆည်းတဲ့ အရာတွေကို လုပ်ချင်စိတ်တွေဖြစ်လာဖို့

well, then, there's no reason to think that those patterns will change.

ဖြစ်နိူင်ခြေပိုများလာလေလေဖြစ်လာတယ်ဆိုတဲ့ အနေအထားဖြစ်လာတယ်ဆိုလျှင်တော့

ဒီပုံစံတွေ ပြောင်းလဲသွားမယ်ဆိုတာကို ထင်စရာ အကြောင်းမရှိပါဘူး။

တကယ်တမ်းအနေနဲ့က ဒါတွေဟာ ပိုပိုပြီး ဆိုးရွားလာနိုင်တယ်လို့ပဲ

In fact, there's every reason to think that they'll only get worse,

ယူဆစရာ အကြောင်းပဲရှိတော့တာပေါ့။

and that's what it would look like if things just stayed the same,

နောက်ပြီးနောက်အနှစ်(၂၀)ကျော်မှာလည်း ဖြစ်ရပ်တွေက တသွေမတိမ်း၊ အစဉ်အတိုင်းပုံသေနှုန်းနဲ့

at the same linear rate, over the next 20 years.

ဆက်ရှိနေခဲ့မယ်ဆိုရင်တော့ ဒီလိုပဲပုံပဲ ဖြစ်နေပါလိမ့်မယ်။

ကဲဒီတော့ မညီမျှမှု၊ စီးပွားရေးဆိုင်ရာ မညီမျှမှုဆိုတာဟာ

Now inequality -- economic inequality --

is something we should all be concerned about,

ကျွန်တော်တို့အားလုံး စိတ်ပူပန်စရာဖြစ်သင့်ပါတယ်။

ဒါဟာ လူမှုရေးဆိုင်ရာ ဝါစဉ်ရဲ့အောက်ခြေမှာရှိတဲ့

and not just because of those at the bottom of the social hierarchy,

သူတွေကြောင့်မဟုတ်ပါဘူး။

but because individuals and groups

များပြားလှတဲ့ စီးပွားရေးဆိုင်ရာ မညီမျှမှုနဲ့ တသီးပုဂ္ဂလတွေနဲ့ အုပ်စုတွေဟာ

ဆိုးသထက်ဆိုးကာ ပြုမူလာလို့ပါ

with lots of economic inequality do worse ...

not just the people at the bottom, everyone.

အောက်ခြေမှာရှိတဲ့ လူတွေကိုသာ မဟုတ်ပါဘူး၊ အားလုံးကိုပါ။

ကမ္ဘာတစ်လွှားမှာရှိကြတဲ့ ထိပ်တန်း လက်တွေ့စမ်းသပ်ခန်းတွေကနေပြီး

There's a lot of really compelling research

coming out from top labs all over the world,

စီးပွားရေးဆ်ိုင်ရာ မညီမျှမှု ပိုပြီးဆိုးရွားလာတာလိုမျိုး

showcasing the range of things that are undermined

ယိုယွင်းလာနေတဲ့ အကြောင်းအရာ ပေါင်းစုံကို ဖေါ်ပြနေတဲ့

အလွန်စိတ်ဝင်စားစရားကောင်းတဲ့ ထိပ်တန်းသုသေသနပြုချက်တွေ

as economic inequality gets worse.

အမြောက်အများ ထွက်ပေါ်လာနေပါတယ်။

Social mobility, things we really care about,

မညီမျှမှုတွေ မြင့်တက်လာတာနဲ့အမျှ ကျွန်တော်တို့ တကယ်ကို တန်ဖိုးထားတဲ့အရာတွေ၊

လူမှုရေးဆိုင်ရာ ရွေ့လျားနိုင်မှု၊ ကျန်းမာရေးလူမှုရေးဆိုင်ရာ ယုံကြည်မှု

physical health, social trust,

all go down as inequality goes up.

အာလုံးဟာ နိမ့်ဆင်းသွာပါတယ်။

Similarly, negative things in social collectives and societies,

အလားတူပါပဲ လူမှုရေးဆိုင်ရာ အစုအဝေးတွေနဲ့လူ့ဘောင်အဖွဲ့အစည်းတွေမှာရှိတဲ့

အနုတ်လက္ခဏာဆောင်တဲ့ အကြောင်းအရာတွေ

အဝလွန်ခြင်း၊ပြီးတော့ အကြမ်းဖက်မှု၊

things like obesity, and violence,

ထောင်ဒဏ်၊နောက်ပြီး ပြစ်ဒဏ်ပေးမှု စတာတွေမျိုးတွေဟာ

imprisonment, and punishment,

are exacerbated as economic inequality increases.

စီးပွားရေးဆိုင်ရာ မညီမျှမှုတွေ တိုးပွားလာသလို ဆိုးဝါးလာနေပါတယ်။

Again, these are outcomes not just experienced by a few,

ထပ်ပြီးတော့ပြောရရင် ဒီအကျိုးရလဒ်တွေကို

အနည်းငယ်ပဲ ခံစားနေရတာမဟုတ်ပဲ လူ့အဖွဲ့အစည်းရဲ့

but that resound across all strata of society.

အလွာတွေအားလုံးကို ပဲ့တင်ရိုက်ခတ်စေပါတယ်။

Even people at the top experience these outcomes.

ထိပ်တန်းမှာရှိနေတဲ့ လူတွေတောင်မှ ဒီအကျိုးရလဒ်တွေကို တွေ့ ကြုံခံစားရပါတယ်။

ဒီတော့ကျွန်တော်တို့ ဘာလုပ်ကြမလဲ။

So what do we do?

This cascade of self-perpetuating,

ဒီ သူ့အလိုလို တည်တံ့နေတဲ့၊ပျက်စီးရာပျက်စီးကြောင်း၊ ဆန့်ကျင်ဖက်သဘောထား အကျိုးဆက်တွေရဲ့

pernicious, negative effects

အစဉ်အတန်းကြီးကတော့ ထိန်းချုပ်မှုရဲ့ အပြင်ဖက်မှာ

could seem like something that's spun out of control,

ပတ်ချာလည်နေတဲ့ အရာတစ်ခုလိုမျိုး ပုံပေါက်နေနိုင်ပြီး၊ ဒါနဲ့ပတ်သက်ပြီး

and there's nothing we can do about it,

ကျွန်တောိတို့တွေ ဘာမှ မတတ်နိုင်ဘူးဖြစ်နေတာပေါ့။

certainly nothing we as individuals could do.

ကျွန်တော်တို့လို တစ်ဦးချင်းအနေနဲ့တော့ ဘာမှမတတ်နိုင်ဘူးဆိုတာအသေအချာပဲပေါ့။

But in fact, we've been finding in our own laboratory research

ဒါပေမယ့် တကယ်တော့ ကျွန်တော်တို့တွေဟာ

ကိုယ်ပိုင် သုသေသနလက်တွေ့ခန်းထဲမှာ ရှာဖွေနေကြတာကတော့

that small psychological interventions,

သာတူညီမျှနဲ့ မျှဝေခံစားမှု အဆင့်တွေကို ပြန်လည်တည့်မတ်ပေးနိူင်တဲ့

small changes to people's values,

သေးဖွဲတဲ့ စိတ်ဓာတ်ရေးရာ စွက်ဖက်မှုလေးတွေ၊

small nudges in certain directions,

လူတွေရဲ့ တန်ဖိုးထားမှုတွေနဲ့ ပတ်သက်ပြီး အသေးစား အပြောင်းအလဲလေးတွေ၊

တစ်ချို့သော ဦးတည်ရာတွေမှာ တွန်းအားပေးခြင်းလေးတွေပါပဲ။

can restore levels of egalitarianism and empathy.

For instance, reminding people of the benefits of cooperation

ဥပမာအားဖြင့် လူတွေကို စုပေါင်းဆောင်ရွက်ခြင်းရဲ့ ကေင်းကျိုးတွေကို

ဒါမှမဟုတ် လူ့အဖွဲ့အစည်းရဲ့ တစ်ပန်းသာမှုတွေ အကြောင်း

သတိပေးနှိုးဆော်တာတွေဟာ

or the advantages of community,

cause wealthier individuals to be just as egalitarian

ပိုပြီးချမ်းသာတဲ့ ပုဂ္ဂိုလ်တွေကို

as poor people.

ဆင်းရဲတဲ့သူတွေအတိုင်းပဲ သာတူညီမျှတဲ့ စိတ်ဓာတ် ဖြစ်စေတာပေါ့။

In one study, we had people watch a brief video, just 46 seconds long,

လေ့လာမှုတစ်ခုမှာဆို ကျွန်တော်တို့တွေက လူတွေကို

(၄၆)စက္ကန့်လောက်ပဲကြာတဲ့ ကလေးဘဝ ဆင်းရဲမှု အကြောင်း ဗွီဒီယိုအတိုလေးကို ကြည့်ခိုင်းလိုက်ပါတယ်။

about childhood poverty

ကျွန်တော်တို့ပတ်ဝန်းကျင်မှာရှိတဲ့ တစ်ခြားသူတွေရဲ့

that served as a reminder of the needs of others in the world around them.

လိုအပ်ချက်တွေကို နှိုးဆော်ချက် တစ်ရပ်အနေနဲ့ပြသပေးတာပါ။

ဒါကိုကြည့်ပြီးတဲ့နောက်မှာတော့

And after watching that,

လူတွေဟာ စမ်းသပ်ခန်းထဲမှာ သူတို့တွေကို မိတ်ဆက်ပေးထားတဲ့ စိတ်သောကရောက်နေတဲ့ သူစိမ်းတစ်ယောက်အတွက်

we looked at how willing people were to offer up their own time

သူတို့ရဲ့ကိုယ်ပိုင်အချိန်ကို ဘယ်လိုများ ပေးချင်စိတ်ရှိမလဲ

to a stranger presented to them in the lab, who was in distress.

ဆိုတာကိုလေ့လာကြည့်ခဲ့ပါတယ်။

ဒီဗွီဒီယိုကိုကြည့်ပြီး တစ်နာရီအကြာမှာတော့

After watching this video, an hour later,

rich people became just as generous of their own time

သူဌေးတွေဟာ ဆင်းရဲသားတစ်ယောက်လိုပါပဲ

ဒီတစ်ခြားသူ သူစိမ်းတစ်ယောက်ကို

to help out this other person, a stranger,

သူတို့ရဲ့အချိန်ကို ရက်ရောလာကြပါတယ်။

as someone who's poor,

suggesting that these differences are not innate or categorical,

အရိပ်အမြွက်ပြနေတာကတော့ ဒီခြားနားချက်တွေဟာ

ရှိရင်းစွဲ ဒါမှမဟုတ် ခြွင်းချက်မရှိ မဟုတ်ဘူးဆိုတင်မကပဲ

but are so malleable to slight changes in people's values,

လူတွေရဲ့တန်ဖိုးထားမှုတွေမှာ အနည်းငယ်အပြောင်းအလဲလေးတွေ၊

စိုးစဉ်းမျှသော စာနာစိတ်ရဲ့တွန်းအားလေးတွေ၊

and little nudges of compassion and bumps of empathy.

မျှဝေခံစားခြင်းရဲ့ တိုးဆောင့်မှုတွေနဲ့

ပုံသွင်းပြုပြင်လို့လွယ်ပါတယ် ဆိုတာကိုပါ။

And beyond the walls of our lab,

နောက်ပြီးတော့ ကျွန်တော်တို့ရဲ့စမ်းသပ်ခန်း နံရံတွေရဲ့အလွန်မှာ ကျွန်တော်တို့တွေ

we're even beginning to see signs of change in society.

လူ့အဖွဲ့အစည်းမှာ အပြောင်းအလဲ လက္ခဏာတွေကိုတောင် စတင်မြင်လာနေရပါတယ်။

Bill Gates, one of our nation's wealthiest individuals,

ကျွန်တော်တို့နိုင်ငံရဲ့အချမ်းသာဆုံး ပုဂ္ဂိုလ်တွေထဲက တစ်ယောက်ဖြစ်တဲ့ Bill Gates ကနေပြီး

in his Harvard commencement speech,

သူရဲ့ ဟားဗတ်တက္ကသိုလ် ဘွဲ့နှင်းသဘင် မိန့်ခွန်းမှာ

တုန်လှုပ်စရာ အကောင်းဆုံး စိန်ခေါ်မှုတစ်ရပ်အဖြစ် မညီမျှတဲ့လူ့အဖွဲ့အစည်းမှာ

talked about the problem of inequality facing society

ရင်ဆိုင်နေရတဲ့ ပြဿနာ အကြောင်းကို ပြောကြားခဲ့ပြီး၊

as being the most daunting challenge,

and talked about what must be done to combat it,

ဒါကို တိုက်ဖျက်ချေမှုန်းဖို့ဘာလုပ်ရမယ်ဆိုတာနဲ့ ပတ်သက်ပြီးပြောကြားရင်း

ဆိုလိုက်တာကတော့ "လူ့လောကရဲ့ အကြီးမားဆုံးသော တိုးတက်မှုတွေဟာ

saying, "Humanity's greatest advances are not in its discoveries --

၎င်းရဲ့ ရှာဖွေတွေ့ရှိချက်တွေထဲမှာ မဟုတ်ပါဘူး၊

but in how those discoveries are applied

မညီမျှမှုကိုလျှော့ချဖို့ အဲဒီရှာဖွေတွေ့ရှိချက်တွေကို

to reduce inequity."

ဘယ်လို အသုံးချသလဲဆိုတာတွေထဲမှာပဲရှိတာပါ။"တဲ့

And there's the Giving Pledge,

နောက်ပြီးတော့ "Giving Pledge"ဆိုတာမှာတော့

in which more than 100 of our nation's wealthiest individuals

ကျွန်တော်တို့ နိုင်ငံရဲ့ အချမ်းသားဆုံးပုဂ္ဂိုလ်(၁၀၀)ကျော်က သူတို့ရဲ့ ချမ်းသာကြွယ်ဝမှုတွေထဲက တစ်ဝက်ကို

ချို့ငဲ့သူများကို ကူညီသော အသင်းအဖွဲ့ကို ထည့်ဝင်ဖို့

ကတိကဝတ်ပြုနေကြတာပါ။

are pledging half of their fortunes to charity.

And there's the emergence of dozens of grassroots movements,

နောက်ပြီးတော့ အောက်ခြေလူတန်းစား လှုပ်ရှားမှုတွေဟာ

ဒါဇင်နဲ့ချီပြီးပေါ်ထွက်လာပါတယ်။

like "We are the 1 percent,"

We are the One Percent အဖွဲ့၊

"Resource Generation,"

the Resource Generation အဖွဲ့

or "Wealth for Common Good,"

ဒါမှမဟုတ် Wealth for Common Good အဖွဲ့ စတာမျိုးတွေပေါ့။

in which the most privileged members of the population,

အဲဒီမှာ လူတွေထဲက အထူးအခွင့်အရေး အရဆုံးသော အဖွဲ့ဝင်တွေ၊

တစ်ရာခိုင်နှုန်းသောအဖွဲ့ဝင်တွေ နဲ့

members of the one percent and elsewhere,

အခြားသောနေရာတွေကသူတွေ၊ ချမ်းသာတဲ့သူတွေ

people who are wealthy,

လူကြီး ဒါမှမဟုတ် လူငယ်တွေပါ သူတို့ကိုယ်ပိုင် စီးပွားရေးဆိုင်ရာ

are using their own economic resources,

အရင်းအမြစ်တွေကို အသုံးပြုနေကြပါတယ်။

ကျွန်တော့ကို ရိုက်ခတ်မှုအရှိဆုံးကတော့

adults and youth alike -- that's what's most striking to me --

သူတို့ကိုယ်ပိုင်အထူးအခွင့်အရေး၊ကိုယ်ပိုင်

leveraging their own privilege, their own economic resources,

စီးပွားရေးအရင်းအမြစ်တွေရဲ့ အရှိန်အဝါကိုသုံးကာ

to combat inequality

မညီမျှမှုကို တိုက်ဖျက်ခြေမှုန်းဖို့အတွက်

by advocating for social policies,

လူမှုရေးဆိုင်ရာ မူဝါဒတွေ၊

changes in social values

လူမှုရေးဆိုင်ရာ တန်ဖိုးထားမှု အပြောင်းအလဲတွေ၊

and changes in people's behavior

လူတွေရဲ့အပြုအမူဆိုင်ရာ အပြောင်းအလဲတွေစတာတွေကို ထောက်ခံခြင်းအားဖြင့်နဲ့ပေါ့။

ဒီလုပ်ဆောင်မှုက သူတို့ရဲ့ကိုယ်ကျိုး စီးပွားတွေနဲ့တော့ ဆန့်ကျင်နေပေမယ့်လည်း သူတို့တွေဟာ

that work against their own economic interests,

အမေရိကန် စိတ်ကူးအိပ်မက်ဆိုတာကိုတော့ အဆုံးမှာ ပြန်လည်ထိန်းသိမ်းပေးနိူင်ကေင်းပေးနိူင်ပါလိမ့်မယ်။

but that may ultimately restore the American dream.

Thank you.

ကျေးဇူးတင်ပါတယ်။

(Applause)

(လက်ခုပ်သံများ)