Jedidah Isler: How I fell in love with quasars, blazars and our incredible universe

Translator: Myo Aung Reviewer: sann tint

My first love was for the night sky.

ကျွန်မ ပထမဦးဆုံး ချစ်မိတာက ညကောင်းကင်ပါ။

Love is complicated.

အချစ်ဆိုတာ ရှုပ်ထွေးလှပါတယ်။

You're looking at a fly-through of the Hubble Space Telescope Ultra-Deep Field,

ရှင်တို့ မြင်ရတာက ကျွန်မတို့ စကြာဝဠာရဲ့ အဝေးဆုံး ဖြစ်တဲ့ Ultra-Deep Field ကို

one of the most distant images of our universe ever observed.

Hubble အာကာသ မှန်ပြောင်းကြီးက ဖြတ်ပျံသန်းရင်း ရိုက်ထားတဲ့ပုံပါပဲ။

Everything you see here is a galaxy,

ဒီမှာ ရှင်တို့ မြင်ရသမျှဟာ ကြယ်စုကြီးတွေပါ၊

comprised of billions of stars each.

တခုတခုထဲမှာ ကြယ်တွေ ဘီလီယံချီ ပါဝင်တယ်။

And the farthest galaxy is a trillion, trillion kilometers away.

အဲဒီအထဲက အဝေးဆုံး ကြယ်စုဟာ ထရီလီယံ ထရီလီယံ ကီလိုမီတာ ဝေးပါတယ်။

As an astrophysicist, I have the awesome privilege of studying

ရူပနက္ခတဗေဒ ပညာရှင်ဖြစ်တာမို့ စကြာဝဠာထဲက ဆန်းပြားတဲ့

some of the most exotic objects in our universe.

အရာတွေကို စူးစမ်းရေး အထူးအခွင့်အလမ်း ကျွန်မဆီမှာ ရှိနေပါတယ်။

The objects that have captivated me from first crush throughout my career

တွေ့လိုက်ကတည်းက စပြီး ကျွန်မကို တလျှောက်လုံး ဆွဲယူဖမ်းချုပ်လိုက်တဲ့

are supermassive, hyperactive black holes.

အရာတွေကတော့ ဆူပါထုတည်ကြီးမားတဲ့ သိပ်ကို တက်ကြွလှကြတဲ့ တွင်းနက်ကြီးတွေပါ။

Weighing one to 10 billion times the mass of our own sun,

ကျွန်မတို့ နေထက်ကို ၁၀ ဘီလီယံလောက် လေးလံတဲ့

these galactic black holes are devouring material,

အဲဒီ ကြယ်စုတွင်းနက်ကြီးတွေဟာ ကျွန်မတို့ သိထားကြတဲ့ "ပျမ်းမျှ"

at a rate of upwards of 1,000 times more

"ပျမ်းမျှ" ဆူပါထုထည်ကြီး တွင်းနက်ကြီးတွေနဲ့ စာရင် အဆ ၁၀၀၀ ပိုမြင့်တဲ့နှုန်းဖြင့်

than your "average" supermassive black hole.

အရာတွေကို ဝါးမျိုပစ်နေပါတယ်။

(Laughter)

(ရယ်မောသံများ)

These two characteristics,

ခုနက အချင်းလက္ခဏာ နှစ်ခုတို့က၊

with a few others, make them quasars.

တခြားအချက် တချို့တို့ကြောင့်၊ ၎င်းတို့ဟာ ကွာဇာတွေ ဖြစ်လာကြတယ်။

At the same time, the objects I study

တချိန်တည်းမှာ၊ ကျွန်မ လေ့လာနေတဲ့ အရာတွေဟာ

are producing some of the most powerful particle streams

မြင်တွေ့ခဲ့ရဘူးသမျှထဲက အားအကောင်းဆုံး အမှုန်တွေရဲ့ ရေစီးကြောင်းကို

ever observed.

ထုတ်လွှင့်နေကြပါတယ်။

These narrow streams, called jets,

ကျဉ်းမြောင်းတဲ့ အဲဒီရေစီးကြောင်းတွေကို ဂျက်များလို ခေါ်ပြီး

are moving at 99.99 percent of the speed of light,

အလင်းရဲ့ အမြန်နှုန်း ၉၉.၉၉ ရာခိုင်နှုန်းဖြင့် ရွေ့လျားနေကြကာ

and are pointed directly at the Earth.

ကမ္ဘာကြီးဆီကို တည့်တည့်ကြီး ဦးတည်နေကြပါတယ်။

These jetted, Earth-pointed, hyperactive and supermassive black holes

အဲဒီ ကမ္ဘာဆီကို ဦးလှည့်ထားကာ တက်ကြွလွန်ပြီး

ဆူပါထုထည်ကြီး တွင်းနက်ကြီးတွေကို

are called blazars, or blazing quasars.

blazing quasar များ၊ တနည်း blazar လို့ ခေါ်ကြတယ်။

What makes blazars so special is that they're some of the universe's

blazar တွေကို အထူးလုပ် ပြောနေရတာက ၎င်းတို့ဟာ စကြာဝဠာထဲက အမှုန်တွေကို

most efficient particle accelerators,

အရှိန်မြှင့်ပေးရာမှာ အထိရောက်ဆုံး ဖြစ်ကြပြီး

transporting incredible amounts of energy throughout a galaxy.

ကြယ်စု တလျှောက် စိတ်ကူးမရအောင်ကို စွမ်းအင် ပမာဏကို ပို့ဆောင်နိုင်လို့ပါ။

Here, I'm showing an artist's conception of a blazar.

ဒီနေရာမှာ အနုပညာရှင်က blazar အား မြင်ပုံကို ပြချင်တယ်။

The dinner plate by which material falls onto the black hole

တွင်းနက်ထဲကို ဒြပ်ထုတွေ လျှောကျသွားကြတဲ့ ပန်းကန်ပြားကို ကျတော့

is called the accretion disc,

ချဲ့ကားရေး အပြားလို့ ခေါ်ပြီး

shown here in blue.

ဒီမှာ အပြာရောင်ဖြင့် ပြပေးထားပါတယ်။

Some of that material is slingshotted around the black hole

အဲဒီဒြပ်ထု တချို့မှာတွန်းနက်ကို ဝန်းရံပြီး လွင့်စဉ်နေကြကာ

and accelerated to insanely high speeds

ဂျက်စီးကြောင်းထဲတွင် သိပ်ကို အရှိန်ြမင့်တာကို

in the jet, shown here in white.

အဖြူရောင်ဖြင့် ဖေါ်ပြပေးထားပါတယ်။

Although the blazar system is rare,

blazar စနစ်ကို ရှားရှားပါးပါး တွေ့နိုင်ပေမဲ့၊

the process by which nature pulls in material via a disk,

သဘာဝက အချပ်ပြားမှတဆင့် ဒြပ်ထုတွေကို ဆွဲယူနေကာ၊

အဲဒီနောက်မှာ တချို့ကို ဂျက်စီးကြောင်းအဖြစ်

and then flings some of it out via a jet, is more common.

We'll eventually zoom out of the blazar system

ကျွန်မတို့ blazar စနစ်ကို ချုံ့ကြည့်လိုက်ခြင်းဖြင့်

to show its approximate relationship to the larger galactic context.

ကျယ်ပြောတဲ့ ကြယ်စုနဲ့ ၎င်းဟာ ဆက်စပ်နေပုံကို မြင်နိုင်ကြပါတယ်။

အာကာသထဲကို ဘာတွေက ဝင်လာကြတယ်၊ ဘာတွေ

Beyond the cosmic accounting of what goes in to what goes out,

ထွက်နေကြတယ် ဆိုတာကို တွက်ချက်ရာမှာ

one of the hot topics in blazar astrophysics right now

blazar ရူပနက္ခတဆိုင်ရာ အများဆုံး ဆွေးနွေးကြတဲ့ ခေါင်းစီးမှာ

is where the highest-energy jet emission comes from.

အဆင့်မြင့် စွန်းအင် ဂျက်စီးကြောင်းတွေ ဘယ်ကနေ လာနေကြတာလဲ ဆိုတာပါ။

In this image, I'm interested in where this white blob forms

ဟောဒီပုံထဲမှာကျတော့၊ ကျွန်မ သိချင်တာက အဖြူရောင် အစက်ပုံစံတွေပါ၊

and if, as a result, there's any relationship between the jet

ပြီးတော့ ရှေ့ဆက်ပြီး ၎င်းတို့ဟာ ဂျက်စီးကြောင်း၊

and the accretion disc material.

ပြီးတော့ ချဲ့ကားမှု ချပ်ြပား ဒြပ်ထုနဲ့ ဆက်စပ်နေလား သိချင်တယ်။

Clear answers to this question

အဲဒီမေးခွန်းအတွက် ပြတ်သားတဲ့ အဖြေတွေကို

were almost completely inaccessible until 2008,

ရရှိရေးဟာ NASA ကနေပြီး ဂါမာ ရောင်ချည်များကို၊ တနည်းအားဖြင့်

ကျွန်မတို့ သိကြတဲ့ ဓါတ်မှန် ရောင်ချည်များထက်ကို

when NASA launched a new telescope that better detects gamma ray light --

စွမ်းအင် အဆတသန်း မြင့်မားတဲ့ အလင်းရောင်ကို၊

that is, light with energies a million times higher

ပိုကောင်းမွန်စွာ တိုင်းထွာနိုင်တဲ့ မှန်ပြောင်း အသစ်ကို

than your standard x-ray scan.

လွှတ်တင်ခဲ့တဲ့၂၀၀၈ ခုနှစ်အထိ လုံးဝလောက်ကို မဖြစ်နိုင်ခဲ့ပါ၊

I simultaneously compare variations between the gamma ray light data

ကျွန်မဟာ ချက်ချင်းဆိုသလိုပဲ ဂါမာရောင်ချည်ရဲ့ ဒေတာအမျိုးမျိုးကို

and the visible light data from day to day and year to year,

မြင်လို့ရနိုင်တဲ့ အလင်းရဲ့ ဒေတာတွေကို တနေ့ချင်း၊ တနှစ်ချင်း နှိုင်းယှဉ်ကြည့်လျက်၊

to better localize these gamma ray blobs.

ခုနက ဂါမာရောင်ချည် အစက်တွေကို ပိုပြီး တိကျစွာ နေရာသတ်မှတ်လိုခဲ့ပါတယ်။

My research shows that in some instances,

ကျွန်မရဲ့ သုတေသနအရ၊ အချို့ကိစ္စများမှာ၊

these blobs form much closer to the black hole

ခုနက အစက်ပုံစံတွေဟာ ကျွန်မတို့ ထင်မှတ်ခဲ့ကြတာထက်ကို

than we initially thought.

တွင်းနက်နဲ့ ပိုပြီး နီးကပ်စွာ ရှိတတ်ကြပါတယ်။

As we more confidently localize

ကျွန်မတို့က အဲဒီ ဂါမာရောင်ချည် အစက်ပုံစံတွေ ဖြစ်ပေါ်လာကြတဲ့ နေရာကို

where these gamma ray blobs are forming,

ပိုပြီးတိကျစွာ ဖေါ်ထုတ်နိုင်တာနဲ့အမျှ၊

ဂျက်စီးကြောင်းတွေ ဘယ်လို အရှိန်မြင့်လာပုံကို

we can better understand how jets are being accelerated,

and ultimately reveal the dynamic processes

နောက်ဆုံးမှာ စကြာဝဠာထဲက အံ့အားသင့်စရာ အကောင်းဆုံး အရာတွေ

by which some of the most fascinating objects in our universe are formed.

ဘယ်လို ပေါ်ပေါက်လာကြတာကိုပါ နားလည်လို့ ရလာနိုင်မှာပါ။

This all started as a love story.

ဒါဟာ အချစ်ပုံပြင်လို စတင်ခဲ့တာပါ။

And it still is.

အခုလည်း အဲဒီလို ရှိနေတုန်းပါ။

This love transformed me from a curious, stargazing young girl

အဲဒီအချစ်ဟာ ကြယ်တွေကို ငေးကြည့်နေတဲ့ စူးစမ်းလိုနေခဲ့တဲ့ ကောင်မလေး ကနေပြီး

to a professional astrophysicist,

နက္ခတဗေဒ ပညာရှင်ဖြစ်လာခဲ့ကာ

hot on the heels of celestial discovery.

အာကာသဆိုင်ရာ တွေ့ရှိချက်တွေကို ပြေးလွှားရှာနေသူ ဖြစ်လာစေခဲ့ပါတယ်။

စကြာဝဠာကို အဲဒီလို ငေးကြည့်မှုက

Who knew that chasing after the universe

ကမ္ဘာဂြိုဟ်ဆိုင်ရာ ကျွန်မရဲ့ နက်ရှိုင်းလှတဲ့

would ground me so deeply to my mission here on Earth.

တာဝန်ထမ်းဆောင်မှုဆီကို တွန်းပို့ခဲ့မှာကို

ဘယ်သူများ ခန့်မှန်းနိုင်ခဲ့မလဲ။

Then again, when do we ever know where love's first flutter

တကယ့်တကယ်ကျတော့ ကျွန်မတို့ရဲ့ ပထမဦးဆုံး ချစ်ကြိုက်မိမှုဟာ

will truly take us.

ဘယ်ဆီ ခေါ်သွားမှာကိုပါ သိဖို့ မလွယ်လှပါ။

Thank you.

ကျေးဇူးတင်ပါတယ်။

(Applause)

(လက်ခုပ်တီးသံများ)