Holly Morris: Why stay in Chernobyl? Because it's home.

Translator: k.melanija | к.меланија Reviewer: Charlie Psy

Three years ago, I was standing about a hundred yards

Пред три години, стоев околу 90тина метри

from Chernobyl nuclear reactor number four.

од нуклерниот реактор бр.4 на Чернобил.

My Geiger counter dosimeter, which measures radiation,

Мојот Гајгеров бројач, кој мери радијација

was going berserk,

побудалуваше,

and the closer I got, the more frenetic it became,

и колку поблиску бев, толку пофренетичен

and frantic. My God.

и избезумен стануваше. Господи...

I was there covering the 25th anniversary

Јас бев таму известувајќи за 25 годишнината

of the world's worst nuclear accident,

од најлошата светска нуклеарна несреќа,

as you can see by the look on my face,

и како што можете да забележите од моето лице,

reluctantly so, but with good reason,

неволно, но со добра причина,

because the nuclear fire that burned for 11 days

затоа што нуклеарниот оган кој горел 11 денови

back in 1986 released 400 times as much radiation

во 1986та, ослободил 400 пати повеќе радијација

as the bomb dropped on Hiroshima,

отколку бомбата фрлена врз Хирошима,

and the sarcophagus, which is the covering

додека саркофагот, кој го прекрива

over reactor number four,

реакторот бр.4

which was hastily built 27 years ago,

кој бил непромислено изграден пред 27 години,

now sits cracked and rusted

сега стои испукан и за’рѓан

and leaking radiation.

испуштајќи радијација.

So I was filming.

Така, јас снимав.

I just wanted to get the job done

Само сакав да ја завршам работата

and get out of there fast.

и да излезам што побрзо од таму.

But then, I looked into the distance,

Но тогаш, погледнав во далечината

and I saw some smoke coming from a farmhouse,

и видов како излегува чад од една селска куќичка,

and I'm thinking, who could be living here?

и си велам: „Кој би можел да живее тука?“

I mean, after all, Chernobyl's soil, water and air,

Мислам, после сè - почвата, водата и воздухот во Чернобил

are among the most highly contaminated on Earth,

се помеѓу најконтаминираните на Земјата,

and the reactor sits at the the center of

додека реакторот стои на средината од

a tightly regulated exclusion zone, or dead zone,

регулираната зона на исклучување, или пак, мртвата зона,

and it's a nuclear police state, complete with border guards.

која што претставува нуклеарно-полициска држава, опкружена со погранични чувари.

You have to have dosimeter at all times, clicking away,

Бројачот морате постојано да го имате, да го притискате,

you have to have a government minder,

морате да имате владин телохранител,

and there's draconian radiation rules

а, постојат и драконски правила за радијацијата

and constant contamination monitoring.

и постојано набљудување на контаминацијата.

The point being, no human being

Поентата е во тоа што, ниту едно човечко суштество

should be living anywhere near the dead zone.

не би требало да живее во близина на таа мртва зона.

But they are.

Но, живее.

It turns out an unlikely community

Излегува дека, една невообичаена заедница

of some 200 people are living inside the zone.

од околу 200 луѓе живее во внатрешноста на таа зона.

They're called self-settlers.

Тие се нарекуваат само-населеници.

And almost all of them are women,

И речиси сите се жени,

the men having shorter lifespans

со оглед на тоа дека животниот век на мажите е пократок,

in part due to overuse of alcohol, cigarettes,

делумно како резултат на прекумерната употреба на алкохол, цигари,

if not radiation.

ако не и радијација.

Hundreds of thousands of people were evacuated

Стотици илјади луѓе биле евакуирани

at the time of the accident,

за време на несреќата,

but not everybody accepted that fate.

но, не секој ја прифатил таа судбина.

The women in the zone, now in their 70s and 80s,

Жените во зоната, сега во своите 70ти и 80ти,

are the last survivors of a group who defied authorities

се последните преживеани од групата која им пркоси на овластените органи,

and, it would seem, common sense,

при што, се чини при здрав разум,

and returned to their ancestral homes inside the zone.

се вратиле во домовите на нивните предци во внатрешноста на зоната.

They did so illegally.

Тие го направиле тоа нелегално.

As one woman put it to a soldier

Како што една жена му рекла на еден војник

who was trying to evacuate her for a second time,

кој се обидувал да ја евакуира по втор пат,

"Shoot me and dig the grave.

„Застрелај ме и ископај ми го гробот.

Otherwise, I'm going home."

Во спротивно, си одам дома.“

Now why would they return to such deadly soil?

Зошто би се вратиле на таа мртва почва?

I mean, were they unaware of the risks

Мислам, зарем не биле свесни за ризиците

or crazy enough to ignore them, or both?

или пак, биле доволно луди да ги игнорираат? Или можеби и двете?

The thing is, they see their lives

Работата е во тоа што тие ги гледаат своите животи

and the risks they run decidedly differently.

и ризиците со кои се соочуваат на целосно поинаков начин.

Now around Chernobyl, there are scattered ghost villages,

Сега околу Чернобил има опустошени села,

eerily silent, strangely charming, bucolic,

страшно тивки, чудно шармантни, идилични,

totally contaminated.

целосно контаминирани.

Many were bulldozed under at the time of the accident,

Многу од нив биле уништени во времето на несреќата,

but a few are left like this,

но, неколку се вака оставени,

kind of silent vestiges to the tragedy.

како тивки белези на трагедијата.

Others have a few residents in them,

Други имаат по неколку жители во нив,

one or two "babushkas," or "babas,"

една или две „бабушки“ или „баби“,

which are the Russian and Ukrainian words for grandmother.

што се руски и украински збор за „баба“.

Another village might have six or seven residents.

Некое друго село може да има шест или седум жители.

So this is the strange demographic of the zone --

Така, ова ја претставува невообичаената демографска зона

isolated alone together.

- сите заедно изолирани.

And when I made my way to that piping chimney

И кога се пробив до тој зачаден оџак

I'd seen in the distance,

кој го видов од далечината,

I saw Hanna Zavorotnya, and I met her.

ја забележав Хана Заворотња, и се запознав со неа.

She's the self-declared mayor of Kapavati village,

Таа е само-прогласен градоначалник на селото Капавати,

population eight.

чие население брои 8 жители.

(Laughter)

(Смеа)

And she said to me, when I asked her the obvious,

Кога ја прашав за очигледното, таа ми рече:

"Radiation doesn't scare me. Starvation does."

„Радијацијата не е тоа што ме плаши. Туку гладта.“

And you have to remember, these women have

Морате да запомните, овие жени

survived the worst atrocities of the 20th century.

ги имаат преживеано најлошите злосторства на 20от век.

Stalin's enforced famines of the 1930s, the Holodomor,

Наметнатиот глад од Сталин во 1930те, Голодоморот,

killed millions of Ukrainians,

кој уби милиони Украинци;

and they faced the Nazis in the '40s,

тие се соочиле и со Нацистите во ’40те,

who came through slashing, burning, raping,

кои дошле за да уништуваат, палат, силуваат;

and in fact many of these women

па всушност, многу од овие жени

were shipped to Germany as forced labor.

биле носени во Германија на принудна работа.

So when a couple decades into Soviet rule,

И кога после две децении од Советското владеење

Chernobyl happened,

се случил Чернобил,

they were unwilling to flee in the face of an enemy

тие немале волја да бегаат од невидливиот

that was invisible.

непријател.

So they returned to their villages

Така се вратиле во нивните селца,

and are told they're going to get sick and die soon,

каде им е кажано дека набрзо ќе се разболат и ќе умрат,

but five happy years, their logic goes,

но, според нивното размислување, пет среќни години

is better than 10 stuck in a high rise

се подобри отколку 10 години поминати во згради

on the outskirts of Kiev,

во Киевските предградија,

separated from the graves of their mothers

одделени од гробовите на своите мајки,

and fathers and babies,

татковци и бебиња,

the whisper of stork wings on a spring afternoon.

шепотот на крилјата на штрковите во пролетните попладниња.

For them, environmental contamination

За нив, контаминацијата на средината

may not be the worst sort of devastation.

не е најлошата работа.

It turns out this holds true

Излегува дека ова важи

for other species as well.

и за некои други видови.

Wild boar, lynx, moose, they've all returned

Дивата свиња, рисот, лосот - сите тие се вратиле

to the region in force,

во овој регион,

the very real, very negative effects of radiation

каде постојат доста реални, доста негативни ефекти од радијацијата,

being trumped by the upside of a mass exodus

опустошен заради масовниот егзодус

of humans.

на луѓето.

The dead zone, it turns out, is full of life.

Сега излегува дека мртвата зона е полна со живот.

And there is a kind of heroic resilience,

И тука постои еден вид на херојска отпорност,

a kind of plain-spoken pragmatism to those

еден чист прагматизам на оние

who start their day at 5 a.m.

кои го започнуваат својот ден во 5 часот наутро,

pulling water from a well

извлекувајќи вода од бунарите,

and end it at midnight

а го завршуваат на полноќ,

poised to beat a bucket with a stick

смирено удирајќи ја кофата со стап

and scare off wild boar that might mess with their potatoes,

за да ги исплашат дивите свињи кои им ги уништуваат компирите,

their only company a bit of homemade moonshine vodka.

каде нивното единствено друштво е капката домашна водка.

And there's a patina of simple defiance among them.

Кај нив ќе забележите една пркосност.

"They told us our legs would hurt, and they do. So what?"

„Ни рекоа дека нозете ќе нè болат, и така е. Па што?“

I mean, what about their health?

Мислам, што е со нивното здравје?

The benefits of hardy, physical living,

Придобивките од тешкото, физичко живеење,

but an environment made toxic

во средина која е отруена

by a complicated, little-understood enemy, radiation.

од сложениот, малку разбран непријател - радијацијата.

It's incredibly difficult to parse.

Toa e неверојатно тешко да се разбере.

Health studies from the region

Здравствените истражувања во регионот

are conflicting and fraught.

се конфликтни и стресни.

The World Health Organization

Светската здравствена организација

puts the number of Chernobyl-related deaths

на крајот забележала околу 4000 смртни случаи

at 4,000, eventually.

како последица на Чернобил.

Greenpeace and other organizations

„Гринпис“ и некои други организации

put that number in the tens of thousands.

ја искачуваат таа бројка на десетици илјади.

Now everybody agrees that thyroid cancers

Сега сите се сложуваат дека појавата на тироидниот рак

are sky high, and that Chernobyl evacuees

е доста висока, и дека евакуираните луѓе од Чернобил

suffer the trauma of relocated peoples everywhere:

патат од траума како и сите други раселени луѓе:

higher levels of anxiety, depression, alcoholism,

повисоко ниво на анксиозност, депресија, алкохолизам,

unemployment and, importantly,

невработеност и најважно -

disrupted social networks.

нарушени општествени мрежи.

Now, like many of you,

Сега, како и многумина од вас,

I have moved maybe 20, 25 times in my life.

и јас се имам селено можеби 20, 25 пати во мојот живот.

Home is a transient concept.

Домот претставува преоден концепт.

I have a deeper connection to my laptop

Имам воспоставено подлабока врска со мојот лаптоп

than any bit of soil.

отколку со некое парче земја.

So it's hard for us to understand, but home

Затоа ни е тешко да разбереме, но домот

is the entire cosmos of the rural babushka,

претставува еден цел универзум за селската бабушка,

and connection to the land is palpable.

додека врската со земјата е забележителна.

And perhaps because these Ukrainian women

И можеби затоа што овие украински жени

were schooled under the Soviets

биле образовани во Советско време,

and versed in the Russian poets,

каде ги учеле руските поети,

aphorisms about these ideas

афоризмите за овие идеи

slip from their mouths all the time.

постојано се слизнуваат од нивните усти.

"If you leave, you die."

„Ако заминеш - умираш.“

"Those who left are worse off now.

„На тие кои заминаа сега им е полошо.

They are dying of sadness."

Умираат од тага.“

"Motherland is motherland. I will never leave."

„Татковината е татковина. Никогаш нема да ја напуштам.“

What sounds like faith, soft faith,

Тоа што звучи како судбина, мека судбина,

may actually be fact,

всушност, можеби е факт,

because the surprising truth --

затоа што изненадувачката вистина -

I mean, there are no studies, but the truth seems to be

мислам, не постојат истражувања, но се чини дека вистината

that these women who returned to their homes

е дека овие жени, кои се вратиле во нивните домови

and have lived on some of the most radioactive land

и живееле на една од најрадиоактивните почви

on Earth for the last 27 years,

на Земјата во последните 27 години,

have actually outlived their counterparts

всушност ги имаат надживеано нивните роднини

who accepted relocation,

кои прифатиле да се отселат,

by some estimates up to 10 years.

според некои проценки - и за цели 10 години.

How could this be?

Како е ова можно?

Here's a theory: Could it be

Еве една теорија: Можно ли е,

that those ties to ancestral soil,

врските со почвата на предците,

the soft variables reflected in their aphorisms,

меките варијабли отсликани во нивните афоризми,

actually affect longevity?

всушност да влијаат на долговечноста?

The power of motherland

Моќта на татковината

so fundamental to that part of the world

која е толку основна за тој дел од светот

seems palliative.

се чини дека ја ублажува болката.

Home and community are forces

Домот и заедницата се силите

that rival even radiation.

кои ѝ се спротивставуваат дури и на радијацијата.

Now radiation or not,

Сега, со или без радијација,

these women are at the end of their lives.

овие жени се наоѓаат на залезот од нивните животи.

In the next decade, the zone's human residents will be gone,

Во следната деценија, човечките жители на оваа зона ќе ги нема,

and it will revert to a wild, radioactive place,

а таа ќе се претвори во диво, радиоактивно место,

full only of animals and occasionally

полно само со животни, а повремено

daring, flummoxed scientists.

и со храбри, збунети научници.

But the spirit and existence of the babushkas,

Но духот и постоењето на бабушките,

whose numbers have been halved

чиј број е преполовен

in the three years I've known them,

во овие три години од кога ги познавам,

will leave us with powerful new templates

ќе нè остават со нови, моќни прикази

to think about and grapple with,

за кои ќе размислуваме и со кои ќе се бориме,

about the relative nature of risk,

прикази за релативната природа на ризикот,

about transformative connections to home,

за поврзаноста со домот и неговата трансформативна моќ

and about the magnificent tonic

и за неверојатниот мевлем наречен

of personal agency and self-determination.

упорност и само-одлучност.

Thank you.

Ви благодарам.

(Applause)

(Аплауз)