Holly Morris: Why stay in Chernobyl? Because it's home.

Tłumaczenie: A. Konstancja Wiszniewska Korekta: Rysia Wand

Three years ago, I was standing about a hundred yards

3 lata temu stałam jakieś 100 metrów

from Chernobyl nuclear reactor number four.

od reaktora jądrowego nr 4 w Czarnobylu.

My Geiger counter dosimeter, which measures radiation,

Licznik Geigera szalał.

was going berserk,

and the closer I got, the more frenetic it became,

Im bliżej reaktora, tym bardziej wariował.

and frantic. My God.

Byłam przerażona.

I was there covering the 25th anniversary

Relacjonowałam 25. rocznicę

of the world's worst nuclear accident,

najgorszego nuklearnego wypadku na świecie.

as you can see by the look on my face,

Jak widać po mojej minie,

reluctantly so, but with good reason,

robiłam to opornie, i nie bez powodu.

because the nuclear fire that burned for 11 days

Ogień jądrowy płonący przez 11 dni w 1986 roku

back in 1986 released 400 times as much radiation

uwolnił 400 razy więcej promieniowania

as the bomb dropped on Hiroshima,

niż bomba zrzucona na Hiroszimę.

and the sarcophagus, which is the covering

Sarkofag przykrywający reaktor nr 4,

over reactor number four,

which was hastily built 27 years ago,

pośpiesznie zbudowany 27 lat temu,

now sits cracked and rusted

jest już popękany, zardzewiały

and leaking radiation.

i przepuszcza promieniowanie.

So I was filming.

Zatem filmowałam.

I just wanted to get the job done

Chciałam wykonać zadanie

and get out of there fast.

i uciec stamtąd jak najszybciej.

But then, I looked into the distance,

Nagle w dali zobaczyłam dym

and I saw some smoke coming from a farmhouse,

unoszący się z komina domu.

and I'm thinking, who could be living here?

Kto by tam mieszkał?

I mean, after all, Chernobyl's soil, water and air,

Przecież ziemia, woda i powietrze Czarnobyla

are among the most highly contaminated on Earth,

należą do najbardziej skażonych na ziemi.

and the reactor sits at the the center of

Reaktor mieści się w środku

a tightly regulated exclusion zone, or dead zone,

ściśle strzeżonej, zamkniętej strefy śmierci.

and it's a nuclear police state, complete with border guards.

To nuklearne państwo policyjne z własną strażą graniczną,

Wszędzie trzeba chodzić z dozymetrem, który nie przestaje pikać,

You have to have dosimeter at all times, clicking away,

you have to have a government minder,

oraz z przydzielonym "opiekunem".

and there's draconian radiation rules

Panują drakońskie reguły dotyczące promieniowania

and constant contamination monitoring.

i stały monitoring skażenia.

The point being, no human being

Ludzie w ogóle nie powinni mieszkać

should be living anywhere near the dead zone.

w pobliżu strefy śmierci.

But they are.

Ale mieszkają.

It turns out an unlikely community

Niezwykła społeczność około 200 osób

of some 200 people are living inside the zone.

mieszka wewnątrz strefy.

They're called self-settlers.

To tak zwani samowolni osadnicy,

And almost all of them are women,

niemal bez wyjątku kobiety.

the men having shorter lifespans

Mężczyźni żyją krócej,

in part due to overuse of alcohol, cigarettes,

po części z powodu alkoholu i papierosów,

if not radiation.

a trochę z promieniowania.

Hundreds of thousands of people were evacuated

Setki tysięcy ludzi ewakuowano

at the time of the accident,

tuż po wypadku,

but not everybody accepted that fate.

ale nie wszyscy zaakceptowali ten los.

The women in the zone, now in their 70s and 80s,

Ponad 70- i 80- letnie mieszkanki strefy

are the last survivors of a group who defied authorities

są ostatnie z grupy, która zignorowała władze

and, it would seem, common sense,

i może zdrowy rozsądek,

and returned to their ancestral homes inside the zone.

wracając do rodzinnych domów w obrębie strefy.

They did so illegally.

Zrobiły to nielegalnie.

As one woman put it to a soldier

Jedna z nich tak wyjaśniła żołnierzowi,

who was trying to evacuate her for a second time,

który po raz drugi próbował ją ewakuować:

"Shoot me and dig the grave.

"Albo mnie zastrzel i wykop grób,

Otherwise, I'm going home."

albo wracam do domu".

Now why would they return to such deadly soil?

Dlaczego wróciły na śmiercionośną ziemię?

I mean, were they unaware of the risks

Czy nie były świadome ryzyka,

or crazy enough to ignore them, or both?

czy na tyle szalone, żeby je ignorować,

czy też jedno i drugie?

The thing is, they see their lives

and the risks they run decidedly differently.

One widzą życie i ryzyko zupełnie inaczej.

Now around Chernobyl, there are scattered ghost villages,

Wokół Czarnobyla są rozrzucone wioski-widma,

eerily silent, strangely charming, bucolic,

dziwnie ciche, dziwnie urocze, idylliczne,

totally contaminated.

całkowicie skażone.

Many were bulldozed under at the time of the accident,

Wiele wyburzono w czasie katastrofy,

but a few are left like this,

ale kilka zostało, jak tu widać.

kind of silent vestiges to the tragedy.

Nieme ślady tragedii.

Others have a few residents in them,

Inne mają po kilka mieszkanek,

one or two "babushkas," or "babas,"

jedną czy dwie "babuszki" albo "baby",

which are the Russian and Ukrainian words for grandmother.

czyli po rosyjsku i ukraińsku babcie.

Another village might have six or seven residents.

Gdzie indziej mieszka 6 czy 7 osób.

So this is the strange demographic of the zone --

Tak wygląda dziwna populacja strefy,

isolated alone together.

odizolowane, ale razem.

And when I made my way to that piping chimney

Kiedy doszłam do dymiącego komina

I'd seen in the distance,

widocznego z oddali,

I saw Hanna Zavorotnya, and I met her.

poznałam Hannę Zavorotnyą,

She's the self-declared mayor of Kapavati village,

samozwańczego wójta wioski Kapavati,

population eight.

liczba mieszkańców osiem.

(Laughter)

(Śmiech)

And she said to me, when I asked her the obvious,

Na oczywiste pytanie odpowiedziała,

"Radiation doesn't scare me. Starvation does."

że promieniowanie nie jej przeraża. Głód - owszem.

And you have to remember, these women have

Musicie pamiętać, że te kobiety

survived the worst atrocities of the 20th century.

przeżyły najgorsze potworności XX wieku.

Stalin's enforced famines of the 1930s, the Holodomor,

W latach 30. Hołodomor, Wielki Głód wywołany przez Stalina,

killed millions of Ukrainians,

zabił miliony Ukraińców.

and they faced the Nazis in the '40s,

W latach 40. miały do czynienia z nazistami,

who came through slashing, burning, raping,

którzy kaleczyli, palili i gwałcili.

and in fact many of these women

Wiele kobiet wywieziono do Niemiec

were shipped to Germany as forced labor.

na przymusowe roboty.

So when a couple decades into Soviet rule,

Kiedy po paru dekadach sowieckich rządów

Chernobyl happened,

zdarzył się Czarnobyl,

they were unwilling to flee in the face of an enemy

nie chciały uciekać w obliczu wroga,

that was invisible.

którego nie widać.

So they returned to their villages

Wróciły do swoich wiosek,

and are told they're going to get sick and die soon,

choć mówiono im, że zachorują i umrą.

but five happy years, their logic goes,

Jednak wolą przeżyć 5 szczęśliwych lat,

is better than 10 stuck in a high rise

niż tkwić 10 lat w wieżowcu

on the outskirts of Kiev,

na obrzeżach Kijowa,

separated from the graves of their mothers

z dala od grobów matek, ojców i dzieci,

and fathers and babies,

the whisper of stork wings on a spring afternoon.

bez szumu skrzydeł bociana w wiosenne popołudnie.

For them, environmental contamination

Dla nich skażenie środowiska

may not be the worst sort of devastation.

nie jest najgorszym typem spustoszenia.

It turns out this holds true

Podobnie myślą inne gatunki.

for other species as well.

Wild boar, lynx, moose, they've all returned

Dziki, rysie i łosie

to the region in force,

tłumnie powróciły w te okolice.

the very real, very negative effects of radiation

Realne negatywne skutki promieniowania

being trumped by the upside of a mass exodus

przegrały z pozytywnymi stronami masowego exodusu ludzi.

of humans.

The dead zone, it turns out, is full of life.

Martwa strefa jest pełna życia,

And there is a kind of heroic resilience,

heroicznej żywotności

a kind of plain-spoken pragmatism to those

i prostolinijnego pragmatyzmu.

who start their day at 5 a.m.

Mieszkańcy zaczynają dzień o 5 rano,

pulling water from a well

nabierając wodę ze studni,

and end it at midnight

a kończą o północy,

poised to beat a bucket with a stick

gotowi tłuc kijem w wiadro,

and scare off wild boar that might mess with their potatoes,

żeby odstraszyć dziki zagrażające kartoflisku,

their only company a bit of homemade moonshine vodka.

a za całe towarzystwo mają bimber.

And there's a patina of simple defiance among them.

Widać w nich duch oporu.

"They told us our legs would hurt, and they do. So what?"

"Mówili, że będą nas boleć nogi, to i bolą. No i co z tego?"

I mean, what about their health?

No właśnie, co z ich zdrowiem?

The benefits of hardy, physical living,

Życie hartowane pracą fizyczną,

but an environment made toxic

ale w środowisku zatrutym przez wroga,

by a complicated, little-understood enemy, radiation.

skomplikowane i niezrozumiałe promieniowanie.

It's incredibly difficult to parse.

Trudno to wymierzyć.

Health studies from the region

Wyniki badania zdrowia w tym rejonie

are conflicting and fraught.

są sprzeczne i najeżone są trudnościami.

The World Health Organization

Światowa Organizacja Zdrowia

puts the number of Chernobyl-related deaths

szacuje liczbę ofiar Czarnobyla na 4000.

at 4,000, eventually.

szacuje liczbę ofiar Czarnobyla na 4000.

Greenpeace and other organizations

Greenpeace i inne organizacje

put that number in the tens of thousands.

mówią o dziesiątkach tysięcy,

Now everybody agrees that thyroid cancers

Wszyscy się zgadzają, że zachorowalność na raka tarczycy

are sky high, and that Chernobyl evacuees

jest bardzo wysoka, i że ewakuanci z Czarnobyla

suffer the trauma of relocated peoples everywhere:

cierpią, jak wszyscy przesiedleńcy, z powody traumy.

higher levels of anxiety, depression, alcoholism,

Lęki, depresja, alkoholizm,

unemployment and, importantly,

bezrobocie i, co bardzo ważne,

disrupted social networks.

zerwane więzi społeczne.

Now, like many of you,

Jak wielu z was,

I have moved maybe 20, 25 times in my life.

przeprowadzałam się jakieś 20, 25 razy.

Home is a transient concept.

Dom jest pojęciem przejściowym.

I have a deeper connection to my laptop

Jestem bardziej przywiązana

than any bit of soil.

do swojego laptopa niż jakiegoś kawałka ziemi.

So it's hard for us to understand, but home

Trudno nam to pojąć,

is the entire cosmos of the rural babushka,

ale dom to cały wszechświat wiejskiej babuszki,

and connection to the land is palpable.

jej związek z ziemią jest namacalny.

And perhaps because these Ukrainian women

Ponieważ nasze Ukrainki

were schooled under the Soviets

chodziły do sowieckiej szkoły

and versed in the Russian poets,

i znają rosyjskich poetów,

aphorisms about these ideas

odpowiednie aforyzmy

slip from their mouths all the time.

wręcz cisną im się na usta.

"If you leave, you die."

"Kto wyjedzie, ten umiera".

"Those who left are worse off now.

"Ci, którzy odeszli mają gorzej.

They are dying of sadness."

Umierają na smutek".

"Motherland is motherland. I will never leave."

"Ojczyzna to ojczyzna. Nigdy stąd nie odejdę".

What sounds like faith, soft faith,

Choć brzmi to jak urojenie,

may actually be fact,

chyba jednak działa.

because the surprising truth --

Zadziwiająca prawda,

I mean, there are no studies, but the truth seems to be

nie ma badań naukowych,

that these women who returned to their homes

ale wygląda chyba kobiety, które wróciły do domów

and have lived on some of the most radioactive land

w najbardziej promieniotwórczym rejonie ziemi,

on Earth for the last 27 years,

i mieszkają tam od 27 lat,

have actually outlived their counterparts

przeżyły swoich rówieśników,

who accepted relocation,

którzy zgodzili się na przesiedlenie,

by some estimates up to 10 years.

według niektórych szacunków, o 10 lat.

How could this be?

Jak to możliwe?

Here's a theory: Could it be

Teoria jest taka,

that those ties to ancestral soil,

że więzy z ziemią przodków,

the soft variables reflected in their aphorisms,

niewymierne zmienne odzwierciedlone w aforyzmach,

actually affect longevity?

mają wpływ na długowieczność.

The power of motherland

Potęga ojczyzny,

so fundamental to that part of the world

podstawowa wartość w tej części świata,

seems palliative.

działa jak środek uśmierzający ból.

Home and community are forces

Dom i społeczność to siły

that rival even radiation.

dorównujące nawet promieniowaniu.

Now radiation or not,

Niezależnie od promieniowania

these women are at the end of their lives.

te kobiety są u schyłku życia.

In the next decade, the zone's human residents will be gone,

Ludzka populacja strefy przestanie istnieć za 10 lat.

and it will revert to a wild, radioactive place,

Znów będzie to dzikie, radioaktywne miejsce,

full only of animals and occasionally

pełne jedynie zwierząt, a z rzadka

daring, flummoxed scientists.

śmiałych, skonfundowanych naukowców.

But the spirit and existence of the babushkas,

Ale duch i życie babuszek,

whose numbers have been halved

których liczba zmalała o połowę

in the three years I've known them,

w ciągu 3 lat naszej znajomości,

will leave us with powerful new templates

zostawi potężny nowy wzorzec rozważań.

to think about and grapple with,

Możemy zastanowić się

about the relative nature of risk,

nad względnym charakterem ryzyka,

about transformative connections to home,

transformacyjną więzią z domem,

and about the magnificent tonic

oraz nad wspaniałym balsamem samozaparcia

of personal agency and self-determination.

i działania zgodnie z własną wolą.

Thank you.

Dziękuję.

(Applause)

(Brawa)